Ορισμός του προβλήματος

Πρόγραμμα Θαλής: ΑΣΚΗΣΗ, ΚΑΠΝΙΣΜΑ & ΑΛΚΟΟΛ: ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΙΑΚΟΠΗ ΠΡΟΛΗΨΗ KAI ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ Γ. ΘΕΟ ΩΡΑΚΗΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Συνέδριο Αθλητικής Ψυχολογίας, Αθήνα, 14-16 εκεμβρίου, 2012 Ορισμός του προβλήματος Καμπάνιες ευαισθητοποίησης Προγράμματα αγωγής υγείας, Φαρμακευτικές αγωγές, Ατομικές Ψυχολογικές τεχνικές τροποποίησης της συμπεριφοράς. Τα αποτελέσματα πενιχρά. OECD (2012). Health at a Glance: Europe 2012, OECD Publishing. doi: 10.1787/9789264183896-en 1

Γιατί τα άτομα καπνίζουν Το κάπνισμα και το αλκοόλ κατά την οδήγηση είναι συμπεριφορές που εκφράζουν μια ριψοκίνδυνη τάση μια πρόκληση σε σχέση με την ενήλικη εξουσία μια προσπάθεια καθορισμού κανόνων σε εφηβικές ομάδεςπαρέες. Σχετικές θεωρίες. Γιατί τα άτομα καπνίζουν; Ψυχολογικοί κοινωνικοί, εξάρτησης, νευροφυσιολογικοί, αυτοματισμού κλπ Επιρροή από κοινωνικούς παράγοντες (φίλοι, γονείς, διαφήμιση, κτλ.), ή επιθυμία να βελτιώσουν το κοινωνικό τους προφίλ. Γιατί τους αρέσει η κίνηση του καπνίσματος, η μυρωδιά και η γεύση του τσιγάρου κτλ. Σχετικές θεωρίες. Γιατί τα άτομα καπνίζουν; Ο οργανισμός εκκρίνει ουσίες (ντοπαμίνη, νορεπινεφρίνη, βήταενδορφίνη) και αυτό προκαλεί αισθήματα ευεξίας. Για μείωση της κακής διάθεσης ή της κατάθλιψης μέσα από ουσίες που εκκρίνονται από τη χρήση νικοτίνης Γιατί τα άτομα καπνίζουν; Άτομα (τύπου Α ή καταθλιπτικά), για να διαχειριστούν τα επίπεδα διέγερσής τους, έτσι ώστε να βελτιώσουν την επεξεργασία πληροφοριών και την προσοχή τους. Η χαμηλή αυτο-αποτελεσματικότητα. Εξάρτηση Η διαδικασία του καπνίσματος γίνεται αυτόματα και ασυνείδητα. Lujic, Reuter & Netter (2005), Θεωρία Οι υγιεινές στάσεις και συνήθειες διαμορφώνονται και σχηματοποιούνται στα άτομα στις ηλικίες των 10-12 χρόνων. Οι έφηβοι αποτελούν την πιο ραγδαία εξελισσόμενη ομάδα καπνιστών. 2

Κάπνισμα και άσκηση. Έρευνες, μετα-αναλύσεις Σε κάποιες ανασκοπήσεις δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για την επίδραση της άσκησης στη διακοπή ή ελάττωση του καπνίσματος. Σε αρκετές περιπτώσεις η άσκηση βοήθησε στην ελάττωση του καπνίσματος, ενώ σε γενικές γραμμές όσο πιο πολύ ασκούνται τα άτομα, τόσο πιο λίγο καπνίζουν. Σχετική έρευνα Σε έφηβους 15-18 χρονών. Όσοι ασχολούνταν με τον αθλητισμό, κάπνιζαν λιγότερο, είχαν κάνει λιγότερο χρήση μαριχουάνας, ακολουθούσαν πιο υγιεινή διατροφή, χρησιμοποιούν πιο συχνά ζώνη ασφαλείας στο αυτοκίνητο, και ένοιωθαν λιγότερο αισθήματα πλήξης και απογοήτευσης σε σχέση με όσους δεν ασχολούνταν με τον αθλητισμό (Baumert, Henderson, & Thompson, 1998). Σχετικές έρευνες Όσο μεγαλώνουν τα παιδιά τόσο λιγότερο γυμνάζονται, τόσο περισσότερο καπνίζουν, ή κάνουν χρήση χασίς, και τόσο πιο συχνά συμμετέχουν σε βίαια επεισόδια. ύο χαρακτηριστικά προφίλ μαθητών (Θεοδωράκης Παπαιωάννου, 2002) Η πρώτη ομάδα Θετικές στάσεις και συμπεριφορές για έναν υγιεινό και αθλητικό τρόπο ζωής Αρνητικές στάσεις και τρόπο ζωής για μη υγιεινές συμπεριφορές Η δεύτερη ομάδα Αρνητικές στάσεις και συνήθειες για την άσκηση και την υγιεινή διατροφή, Βλέπει θετικά τις μη υγιεινές συμπεριφορές (κάπνισμα, ναρκωτικά, βίαιη συμπεριφορά). Η πλειοψηφία των μαθητών χαρακτηρίζεται από ένα υγιεινό προφίλ Σχετική έρευνα στη χώρα μας Θεοδωράκης & Χασάνδρα (2005) Όσο αυξάνεται η ηλικία των ατόμων, τόσο μειώνεται η ενασχόληση με την άσκηση και τόσο αυξάνεται ο αριθμός τσιγάρων που καπνίζουν. Όσο πιο πολλά χρόνια γυμνάζονται τα άτομα, τόσο μειώνεται ο αριθμός των τσιγάρων που καπνίζουν. Όσοι ασκούνται καπνίζουν λιγότερο σε σχέση με αυτούς που δεν ασκούνται, αλλά και όσοι ήταν παλαιότερα ασκούμενοι καπνίζουν λιγότερο σε σύγκριση με αυτούς που δεν είχαν ποτέ καμία ενασχόληση με την άσκηση. Η ενασχόληση των ατόμων με την άσκηση βοηθάει τα άτομα να απομακρύνονται από τη συνήθεια του καπνίσματος. Γονείς και παιδιά Οι στάσεις των γονέων προς την άσκηση επηρεάζουν την πρόθεση των παιδιών τους να καπνίσουν Mary Hassandra, Symeon P. Vlachopoulos, Evdoxia Kosmidou, Antonis Hatzigeorgiadis, Marios Goudas & Yiannis Theodorakis (2011): Predicting students intention to smoke by theory of planned behaviour variables and parental influences across school grade levels, Psychology & Health, DOI:10.1080/08870446.2011.605137. 3

Μοντέλο Πιθανής Επεξεργασίας Κοσμίδου Ε., & Θεοδωράκης Γ. (2009). Η επίδραση μηνυμάτων με μακροπρόθεσμες ή βραχυπρόθεσμες συνέπειες του καπνίσματος σε φοιτητές και μαθητές. Hellenic Journal of Psychology Ψυχολογία της άσκησης και Αγωγή υγείας Με βάση τη θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς και το Μοντέλο Πιθανής Επεξεργασίας, αξιολογήθηκαν οι γνωστικές αποκρίσεις, τα επιχειρήματα που ανακλήθηκαν, η ανάγκη για γνωστική επεξεργασία, οι στάσεις, οι προθέσεις και η αποτελεσματικότητα του μηνύματος. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα για τους έφηβους τα γραπτά μηνύματα με τις βραχυπρόθεσμες συνέπειες του καπνίσματος ήταν περισσότερο αποτελεσματικά προς την επιθυμητή κατεύθυνση, ενώ για τους φοιτητές περισσότερο αποτελεσματικά ήταν τα μηνύματα που περιλάμβαναν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες του καπνίσματος. Σε συλλογικό επίπεδο Καμπάνιες, προγράμματα, νομοθετικές παρεμβάσεις, αλλά και προγράμματα αγωγής υγείας. Η εφαρμογή του προγράμματος είχε ισχυρότερη επίδραση προς την επιθυμητή κατεύθυνση στα παιδιά δημοτικού, από ό,τι στις άλλες βαθμίδες, ενώ, όταν προστέθηκαν οδηγίες για τη διακοπή του καπνίσματος, το πρόγραμμα είχε θετικότερα αποτελέσματα και στα παιδιά του Λυκείου. Σε όλες τις εφαρμογές του προγράμματος, βελτιώθηκαν οι γνώσεις, σχετικά με το κάπνισμα Άσκηση και αγωγή υγείας H άσκηση ευαισθητοποιεί τους νέους για υγιεινό τρόπο ζωής, αποτρέπει τα άτομα από την συνήθεια του καπνίσματος, ή ενισχύει την προσπάθεια των καπνιστών να περιορίσουν ή να διακόψουν το κάπνισμα, H ένταξη προγραμμάτων αγωγής υγείας, ή άσκησης μέσα σε προγράμματα διακοπής του καπνίσματος είναι πιθανό να έχει θετικά αποτελέσματα. (Θεοδωράκης, Κοσμίδου, Χασάνδρα, & Γούδας, 2008). εν καπνίζω γυμνάζομαι Αυτοαποτελεσματικότητα Σχεδιασμένη συμπεριφορά Θεωρία πειθούς Θεωρία των σταδίων αλλαγής Καθορισμός στόχων εξιότητες αντίστασης- άρνησης εξιότητες υπερνίκησης εμποδίων και επίλυσης προβλημάτων Τεχνικές χαλάρωσης Από την τάξη στα παιγνίδια 4

Έρευνα σε θέματα Αγωγής Υγείας Χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας για νέους τρόπους παρέμβασης ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ ΤΕΦΑΑ / ΠΘ ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΗΣΗ ΠΩΣ ΜΠΑΙΝΕΙ ΣΤΟ ΣΩΜΑ ΣΟΥ; Άσκηση και συμβουλευτική Τα 10 βήματα 1ο Bήμα Oι αλήθειες για το κάπνισμα 2ο Βήμα Σκέψου γιατί καπνίζεις και γιατί θες να το κόψεις. 3ο Βήμα Πως να το κόψεις. 4ο Βήμα Προετοιμασία- Λίγο πριν κόψεις το κάπνισμα Όταν εκλιπαρείς για ένα τσιγάρο. 5ο Βήμα Πως να διευκολύνεις τον εαυτό σου. 5

Τα 10 βήματα 6ο Βήμα Αμέσως μετά τη διακοπή Τώρα δώσε περισσότερη προσοχή στην άσκηση. 7ο Βήμα Μια νέα συνήθεια 8ο Βήμα Bοήθησε το σώμα σου 9ο Βήμα Aντιμετώπισε τους φόβους και τις αμφιβολίες σου Πως κόβεται το κάπνισμα Να θέλεις να το κόψεις (για την υγεία σου, για την οικογένειά σου, για τα λεφτά που ξοδεύεις κλπ. Υπενθύμισε στον εαυτό σου κάθε μέρα τους λόγους Αποφάσισε πως θα το κόψεις. Μέσα από συμβουλευτική, μέσα από ένα πρόγραμμα, μαζί με ένα φίλο, απότομα, ή σταδιακά. Το απότομο είναι το καλύτερο. Απέφυγε πράγματα που σε υπενθυμίζουν για τσιγάρο. Πακέτα, σταχτοδοχεία, κλπ. Χρησιμοποίησε υποκατάστατα. Σνάκς με λίγες θερμίδες, τσίχλες. Χρησιμοποίησε τεχνικές απόσπασης της προσοχής. Νέες δραστηριότητες, μη συχνάζεις σε μέρη που άλλοι καπνίζουν. Μην ανησυχείς αν θα βάλεις μερικά κιλά. Το κάπνισμα είναι πολύ χειρότερο για την υγεία σου. Βάλε τακτική άσκηση στο πρόγραμμά σου 10ο Βήμα Μια ζωή χωρίς τσιγάρο Τι δραστηριότητα επιλέγεις Περπάτημα Τρέξιμο Άσκηση σε γυμναστήριο Ομαδικό άθλημα Κάτι άλλο Ποιος είναι ο στόχος σου ή χρόνος Χιλιόμετρα ή χρόνος χρόνος χιλιόμετα χρόνος ή ένταση Τα 10 βήματα Στόχος δέκατη τρίτη μέρα Γράψε τι έκανες τη δέκατη τρίτη μερα Στόχος δέκατη τέταρτη μέρα Γράψε τι έκανες τη δέκατη τέταρτη Έρευνα 1 Από τους 50 καπνιστές οι 18 έκοψαν το κάπνισμα, 5 άτομα που αρχικά έκοψαν το κάπνισμα μετά από μικρό χρονικό διάστημα επανέκτησαν τις αρχικές τους συνήθειες, δηλαδή κάπνιζαν όσο και πριν. Μετά τη λήξη του προγράμματος, 8 άτομα μείωσαν το κάπνισμα και 6 άτομα που αμέσως μετά το πρόγραμμα μείωσαν το κάπνισμα, μετά από λίγο καιρό το αύξησαν ξανά. Τέλος, 4 άτομα δεν διαφοροποίησαν τις συνήθειες του καπνίσματος και της άσκησης ενώ δεν έλειψαν κι εκείνοι οι καπνιστές συνολικά 9, όπου δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν την παρέμβαση για προσωπικούς τους λόγους 6

Έρευνα 2 ΔΕΙΓΜΑ ΟΜΑΔΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΑΤΟΜΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΤΟΜΙΚΗ + ΟΜΑΔΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 30 23 8 Πρόγραμμα Θαλής: ΑΣΚΗΣΗ, ΚΑΠΝΙΣΜΑ & ΑΛΚΟΟΛ: ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΙΑΚΟΠΗ ΠΡΟΛΗΨΗ KAI ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ Σύνολο ατόμων που δήλωσαν συμμετοχή στο πρόγραμμα 48 Σύνολο ατόμων που ολοκλήρωσαν το πρόγραμμα 31 Σύνολο ατόμων που διέκοψαν το κάπνισμα 17 Η συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες και η άσκηση ως εναλλακτική στρατηγική για διακοπή καπνίσματος, ή περιορισμό του αλκοόλ Όσο πιο πολύ ασκούνται τόσο πιο λιγότερες πιθανότητες να καπνίζουν H άσκηση θα αυξήσει την αυτοπεποίθηση για προσπάθεια και διακοπή, για τα μείωση των αρνητικών συμπτωμάτων της εξάρτησης (στρες, κατάθλιψη, οξυθυμία, ανησυχία, φτωχή αυτοσυγκέντρωση Θα αυξήσει την κατανάλωση θερμίδων, θα διασφαλίσει τον έλεγχο του βάρους. http://www.peuth.gr/thalis/index.php?option=com_content&vi ew=article&id=85&itemid=221&lang=el (Marcus, Albrecht, Lewis, Parisi, Hogan, King, Bock, & Abrams, 2003; Taylor & Katomeri, 2007; Taylor & Ussher, 2005). παρεμβατικά προγράμματα Να βοηθήσουν τους καπνιστές να μειώσουν ή και να κόψουν το τσιγάρο, χωρίς τη χρήση φαρμάκων, αλλά, κυρίως, με την ψυχολογική υποστήριξη ειδικών. Η άσκηση η οποία, σε συνδυασμό με συμβουλευτική και γνωστική συμπεριφορά έχει χρησιμοποιηθεί λίγο θετική επίδραση στην προσπάθεια για διακοπή του καπνίσματος. Άσκηση και αλκοόλ Στους νέους μια πρόκληση προς την εξουσία των ενηλίκων ή μια προσπάθεια καταξίωσης στις εφηβικές παρέες. Για τις μεγαλύτερες ηλικίες, όμως, οι αιτίες είναι λίγο πιο διαφορετικές, όπως, οι ανησυχίες, το άγχος, η νευρικότητα, οι ανασφάλειες, οι αποτυχίες και τα επαγγελματικά ή προσωπικά προβλήματα. Πολλοί είναι αυτοί που κάνουν κατάχρηση στο αλκοόλ, επειδή δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το στρες της καθημερινότητας. Όταν ξεφεύγουν από την απλή κατανάλωση στην κατάχρηση και το άτομο αντιλαμβάνεται την καταστροφή που προκαλείται στη σωματική και την πνευματική του υγεία, τότε, το επίπεδο της αυτοεκτίμησής του κατεβαίνει ακόμα περισσότερο. 7

Άσκηση και αλκοόλ Η άσκηση πιθανόν μπορεί να λειτουργήσει ως συμπληρωματική στρατηγική, μαζί με άλλα θεραπευτικά μοντέλα, να επιδράσει θετικά στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία, κατά τη διάρκεια και μετά τη θεραπευτική διαδικασία, για την αποχή από το αλκοόλ. Η άσκηση, δεν οδηγεί τον αλκοολικό στο να μειώσει το αλκοόλ, αλλά επηρεάζει ευεργετικά τη ψυχική του διάθεση, τη φυσική του κατάσταση, την αίσθηση της ικανότητας και την αίσθηση ότι το σώμα του μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα (Ζουρμπάνος, Τζιαμούρτας, Στάβερη, Χατζηγεωργιάδης, & Θεοδωράκης, 2011). Οι μηχανισμοί της άσκησης ώστε να αποστραφεί κανείς το κάπνισμα, ή τη κατάχρηση στο αλκοόλ μπορεί να είναι είτε ψυχολογικοί, είτε φυσιολογικοί, ή βιοχημικοί. Αύξηση της αυτοπεποίθησης να αντιμετωπίσει δυναμικά τα συμπτώματα στέρησης, το στρες, η κατάθλιψη, η οξυθυμία, οι ανησυχίες, η κακή συγκέντρωση. Αύξηση κατανάλωσης των θερμίδων στην μεταβολική ισορροπία και την προστασία του ατόμου από την αύξηση του βάρους του σώματος. Να ρυθμίσουν αισθήματα στρες και έντασης, Να βελτιώσουν τη ζωή τους και να ακολουθήσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής, (Ηassandra et al., 2011; Hassandra et al., 2012). Η άσκηση ως μηχανισμός απόσπασης προσοχής για καπνιστές Η άσκηση μπορεί να είναι ευεργετική στα άτομα, μόνο ως μηχανισμός απόσπασης της προσοχής. Ο συνδυασμός του επιπέδου άσκησης και τεχνικών αντιμετώπισης αρνητικών ψυχολογικών καταστάσεων τελικά είναι αναγκαίος για να μην έχουμε φαινόμενα παραιτήσεων. Η συμβουλευτική μπορεί να βοηθήσει στην οργάνωση των καθημερινών δραστηριοτήτων, να κατευθύνει τα άτομα να χρησιμοποιούν την άσκηση ως τεχνική αντιμετώπισης της διαρκώς αυξανόμενης ή σφοδρής επιθυμίας για κάπνισμα ή αλκοόλ, και όλων των συναφών συμπτωμάτων, όπως είναι οι διαταραχές του ύπνου, της αυτοσυγκέντρωσης, η κατάθλιψη, και η οξυθυμία. (Taylor & Ussher, 2005). Ποια είναι η κατάλληλη μορφή άσκησης; εν έχει εξετασθεί το θέμα της κατάλληλης μορφής της άσκησης το θέμα της έντασης της άσκησης το επίπεδο της φυσικής κατάστασης του καπνιστή, κατά πόσο η άσκηση θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μηχανισμός απόσπασης της προσοχής, ή ο συνδυασμός με άλλες τεχνικές ψυχολογικής υποστήριξης. Βιοχημικοί και φυσιολογικοί δείκτες Η κατάλληλη μορφή άσκησης, στους συγκεκριμένους πληθυσμούς θα συνεισφέρει στην κατάλληλη έκκριση της ενδοφρίνης, η οποία σε συνδυασμό με ψυχολογική ευχαρίστηση, τη ζωντάνια, την αλλαγή της διάθεσης, τη μείωση του στρες, την αύξηση της αυτοπεποίθησης, και την μετατόπιση της προσοχής, θα βοηθήσει τα άτομα να ακολουθούν υγιεινούς τρόπους ζωής και να αποστρέφονται το κάπνισμα και το αλκοόλ. Σχετική έρευνα Πρόγραμμα φυσικής δραστηριότητας που περιελάμβανε 15 λεπτά γρήγορο περπάτημα, ήταν ικανό να προκαλέσει μείωση της έντονης επιθυμίας για κάπνισμα και των ανάλογων στερητικών συνδρόμων και κατά τη διάρκεια της άσκησης και μετά από την άσκηση. 8

Στάδια εργασιών Στην πρώτη φάση θα εξετασθεί η επίδραση της άσκησης σε κρίσιμους ψυχολογικούς, φυσιολογικούς, και βιοχημικούς παράγοντες που σχετίζονται με το κάπνισμα και την κατανάλωση αλκοόλ. είγματα καπνιστών και αλκοολικών. Άσκηση σε διαφορετικές εντάσεις Μεταβλητές: beta endorphin, Adrenocorticotropic hormone (ACTH), epinephrine (E), norepinephrine (NE), dopamine (D), hematocrit, hemoglobin, C-reactive protein self-control, self-confidence, nicotine addiction, mood, pleasure, enjoyment, stress and depression. Στάδια εργασιών Στη δεύτερη φάση θα αναπτυχθούν, θα υλοποιηθούν και θα αξιολογηθούν κατάλληλα προγράμματα άσκησης σε συνδυασμό με στρατηγικές ψυχολογικής υποστήριξης με στόχο τη διακοπή του καπνίσματος και της κατάχρηση στο αλκοόλ. Πρόγραμμα 12 εβδομάδων με άσκηση και ψυχολογική παρέμβαση (self-regulatory strategies relaxation techniques, goal-setting, and self-talk) Στην τρίτη φάση, θα σχεδιασθούν, θα υλοποιηθούν και να αξιολογηθούν προγράμματα ευαισθητοποίησης σε πληθυσμούς εφήβων και ενηλίκων, όπως επίσης και η διάχυση των αποτελεσμάτων και η αξιολόγηση του έργου. Προσδοκώμενα αποτελέσματα. Ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα διακοπής, πρόληψης και ευαισθητοποίησης, μέσω της άσκησης, εναντίον των συνηθειών του καπνίσματος και της κατάχρησης στο αλκοόλ, κατάλληλο για πληθυσμούς εφήβων και ενηλίκων. Τα πρώτα δεδομένα Μείωση της επιθυμίας για τσιγάρο Επίλογος Να κατανοήσουμε πως μπορεί να επιτευχθεί η διακοπή του καπνίσματος και η εξάρτηση από το αλκοόλ με τις λιγότερες ψυχολογικές συνέπειες για τους ανθρώπους. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο όταν ο τρόπος που θα επιλεγεί θα είναι προσιτός και ευχάριστος. Η άσκηση μπορεί να προσφέρει ικανοποίηση και θετικά συναισθήματα γι αυτό θα πρέπει να ενταχθεί στη ζωή όλων αυτών που αποφασίζουν να περάσουν από μια τέτοια διαδικασία. Η άσκηση να γίνει τρόπος ζωής αρκεί να περάσει στη συνείδηση των ατόμων ως κάτι θετικό και εφικτό. Ειδικά σχεδιασμένα παρεμβατικά προγράμματα με σωστές διαδικασίες παρότρυνσης, ανάλογες ψυχολογικές τεχνικές παρέμβασης και κατάλληλα προγράμματα άσκησης αξίζει να σχεδιαστούν και να εφαρμοστούν στην κατεύθυνση αυτή. 9

1 ΟΜΑ Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ Θεοδωράκης, Γ., Γούδας, Μ., Παπαιωάννου, Α., Χατζηγεωργιάδης Α., Βλαχόπουλος Σ., Χασάνδρα Μ., Chatzisarantis, N., Mαστοράκος, Γ., ανιήλ, Ζ., Χατζόγλου, Χ., Μουζάς, Ο., Γεωργούλιας, Π., Κουτεντάκης, Γ., Τζιαμούρτας, Α., Καρατζαφέρη, Χ., Σακκάς, Γ., Φατούρος, Γ., Giannoulakis, C., Olympiou, A., Ζήση, Β., Χρόνη, Σ., ερμιτζάκη, Ε., Φλουρής, Α., Ζουρμπάνος, Ν., Μάνθου, Ε., Τσιάμη, Α., Γεωργακούλη, K., Τζατζάκη, Θ. 10