ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ Ο σκοπός της οικονομίας είναι η παραγωγή αγαθών ή υπηρεσιών, σήμερα ή στο μέλλον. Το βάρος της ευθύνης θα έπρεπε πάντα να είναι σε εκείνους οι οποίοι θα παρήγαν λιγότερο παρά περισσότερο, σε κείνους που θα άφηναν αδρανείς ανθρώπους ή μηχανήματα ή γη που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν. James Tobin, National Economic Policy
Συνολική ζήτηση Συνολική Ιδιωτική Δημόσια Καθαρές = + Επενδύσεις + + Ζήτηση Κατανάλωση Κατανάλωση Εξαγωγές Δηλαδή, έχουμε AD = C + I + G + ΝΧ. Παρατηρούμε ότι αυτή η ταυτότητα είναι παρόμοια με την ταυτότητα του ΑΕΠ, δηλαδή, Y = C + I + G + ΝΧ. Πράγματι, η τελευταία σχέση αποτελεί σχέση ισορροπίας. Δηλαδή, σε ισορροπία, η συνολική ζήτηση είναι ίση με τη συνολική προσφορά (Aggregate Supply, AS), η οποία, με τη σειρά της είναι ίση με την αξία της παραγωγής. Επομένως, AD = AS = Y. 2
Έννοια και σημασία των επενδύσεων Επένδυση: αποτελεί το σημαντικότερο τμήμα της συνολικής δαπάνης σε μια οικονομία, παρά το γεγονός ότι το μέγεθός της είναι κατά πολύ μικρότερο από την κατανάλωση. Διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό του προϊόντος ισορροπίας της οικονομίας. Ορισμός: η επένδυση σε μια οικονομία, κατά τη διάρκεια μιας ορισμένης χρονικής περιόδου, θεωρείται η δημιουργία νέου υλικού κεφαλαίου. Δηλαδή, νέων κτιρίων και εγκαταστάσεων, νέου μηχανολογικού εξοπλισμού, επεκτάσεις και βελτιώσεις παλιών κτιρίων. Επίσης, περιλαμβάνεται και η μεταβολή των αποθεμάτων των επιχειρήσεων. 3
Έννοια και σημασία των επενδύσεων Η επένδυση σε μακροοικονομική βάση: δεν περιλαμβάνει τη δαπάνη για αγορά χρεογράφων (ομολόγων, μετοχών κλπ.), οικοπέδων και παλιών κτιρίων ή παλιού μηχανολογικού εξοπλισμού και εγκαταστάσεων. Οι αγορές αυτές μπορεί να αποτελούν επένδυση για τα άτομα όχι όμως για την οικονομία. Τα κεφαλαιουχικά αυτά αγαθά δεν αντιπροσωπεύουν αύξηση του υλικού κεφαλαίου της οικονομίας. Απόσβεση: ροή που αντιπροσωπεύει τη φθορά ή την απαξίωση του κεφαλαίου για μια χρονική περίοδο. Ακαθάριστες επενδύσεις: περιλαμβάνουν τις αποσβέσεις. Καθαρές επενδύσεις: περιλαμβάνουν την καθαρή προσθήκη στο απόθεμα κεφαλαίου και στα αποθέματα προϊόντων στην οικονομία. 4
Έννοια και σημασία των επενδύσεων Επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο: διάθεση πόρων για τη βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού (γνώση, εξειδίκευση) ώστε να ενισχυθεί η παραγωγική βάση της οικονομίας. Η ανάλυση που προηγήθηκε αναφέρεται μόνο σε υλικό κεφάλαιο. Παρατηρούνται δυσκολίες σχετικά με την ποσοτικοποίηση του ανθρώπινου παράγοντα. 5
Κατηγορίες επενδύσεων Ανάλογα με το φορέα: ιδιωτική ή δημόσια επένδυση. Ανάλογα με το σκοπό: κέρδος ή κοινωνική ωφέλεια. Ιδιωτική επένδυση: i. Πάγια κεφάλαια (κτίρια, εγκαταστάσεις, μηχανήματα). ii. Μεταβολή αποθεμάτων επιχειρήσεων. iii. Κατοικίες για τις στεγαστικές ανάγκες των νοικοκυριών. Όλες οι κατηγορίες ιδιωτικής επένδυσης παρουσιάζουν σχετικά μεγάλες διακυμάνσεις διαχρονικά. Επενδύσεις σε πάγιο κεφάλαιο: σημαντικές για την οικονομική μεγέθυνση και την μακροχρόνια σταθεροποίηση της οικονομίας. 6
Κατηγορίες επενδύσεων Ρόλος των επενδύσεων στο παραγωγικό δυναμικό της οικονομίας. 1. Σαν δαπάνη: έχουν πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στο εισόδημα και το προϊόν. 2. Σαν προσθήκη στο πραγματικό κεφάλαιο: αυξάνουν τη δυναμικότητα παραγωγής γιατί διευρύνουν τους συντελεστές παραγωγής και βελτιώνουν την παραγωγικότητα της εργασίας. Η βελτίωση της παραγωγικότητας επιτυγχάνεται: i. με την αύξηση της ποσότητας κεφαλαίου ανά μονάδα εργασίας ii. με χρήση πιο προηγμένης τεχνολογίας η οποία είναι συνήθως ενσωματωμένη στο νέο κεφάλαιο. 7
Κριτήρια ανάληψης ιδιωτικών επενδύσεων Απαιτείται γνώση τριών βασικών στοιχείων: i. Αρχική δαπάνη για την επένδυση: το ποσό του χρηματικού κεφαλαίου που απαιτείται για την απόκτηση του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού (κόστος). ii. Αναμενόμενα καθαρά έσοδα της επένδυσης: διαφορά μεταξύ των επιπλέον εσόδων που αναμένει η επιχείρηση να πραγματοποιήσει από την επένδυση και των επιπλέον εξόδων που απαιτούνται σε κάθε περίοδο. iii. Επίπεδο επιτοκίου: το επιτόκιο με το οποίο η επιχείρηση δανείζεται το απαιτούμενο χρηματικό κεφάλαιο ή το επιτόκιο με το οποίο η επιχείρηση θα μπορούσε να καταθέσει το απαιτούμενο χρηματικό κεφάλαιο σε περίπτωση αυτοχρηματοδότησης (κόστος ευκαιρίας των κεφαλαίων). Για ευκολία χρησιμοποιούμε το επιτόκιο της αγοράς. 8
Κριτήρια ανάληψης ιδιωτικών επενδύσεων Κριτήριο Καθαρής Παρούσας Αξίας (ΚΠΑ) Η επιχείρηση πρέπει να συγκρίνει το κόστος της πραγματοποίησης της επένδυσης (I 0 ) με το σύνολο της παρούσας αξίας των αναμενόμενων καθαρών εσόδων (Καθαρές Ταμειακές Ροές) κατά τη διάρκεια ζωής της επένδυσης καθώς και την παρούσα αξία της τυχόν υπολειμματικής αξίας (S) της επένδυσης στο τέλος της ζωής της. NCF1 NCF2 NCFn Sn NPV... I 1 2 n n 0 1 r 1 r 1 r 1 r NCF: μελλοντικές καθαρές ταμειακές ροές της επένδυσης (Net Cash Flows) r: συντελεστής προεξόφλησης. 9
Κριτήρια ανάληψης ιδιωτικών επενδύσεων Επιλογή με βάση την ΚΠΑ: ΚΠΑ>0: η επένδυση γίνεται αποδεκτή. ΚΠΑ=0: η επένδυση γίνεται οριακά αποδεκτή καθώς βρίσκεται στο «νεκρό σημείο». ΚΠΑ<0: η επένδυση δεν γίνεται αποδεκτή. Αντιμετώπιση του πληθωρισμού στον υπολογισμό της ΚΠΑ Αν οι ΚΤΡ υπολογίζονται σε τρέχουσες τιμές τότε η προεξόφληση πρέπει να γίνει με το ονομαστικό επιτόκιο. Αν οι ΚΤΡ υπολογίζονται σε σταθερές τιμές η προεξόφληση πρέπει να γίνει με το πραγματικό επιτόκιο (το ονομαστικό προσαρμοσμένο ως προς τον πληθωρισμό). 10
Κριτήρια ανάληψης ιδιωτικών επενδύσεων Παράδειγμα ΚΠΑ Η εταιρεία ΒΙΒΕΚΑΛ σχεδιάζει να επενδύσει σ ένα πρόγραμμα το αρχικό κόστος του οποίου είναι 100.000. Το προεξοφλητικό επιτόκιο του προγράμματος είναι 10% και εκτιμάται ότι το πρόγραμμα θα αποφέρει τις ακόλουθες πρόσθετες ταμειακές ροές μετά από φόρους (ΚΤΡ): Έτη Πρόσθετες ταμειακές ροές (ΚΤΡ) 1 2 3 4 50.000 22.500 90.000 95.000 11
Κριτήρια ανάληψης ιδιωτικών επενδύσεων Παράδειγμα ΚΠΑ Θα προτείνατε να γίνει αποδεκτό το επενδυτικό αυτό πρόγραμμα; Απάντηση Η καθαρή παρούσα αξία του προγράμματος είναι ίση με 50.000 22.500 90.000 95.000 NPV 100.000 96.554, 2 1 0,10 1 0,10 1 0,10 1 0,10 2 3 4 NPV = 96.554,2 > 0. Άρα, το επενδυτικό πρόγραμμα θα πρέπει να γίνει αποδεκτό. 12
Κριτήρια ανάληψης ιδιωτικών επενδύσεων Κριτήριο Οριακής Αποδοτικότητας της Επένδυσης ή μέθοδος Εσωτερικής Απόδοσης της Επένδυσης (Internal Rate of Return-IRR) Η επιχείρηση πρέπει να υπολογίσει το συντελεστή προεξόφλησης που εξισώνει το κόστος της πραγματοποίησης της επένδυσης (I 0 ) με το σύνολο της παρούσας αξίας των αναμενόμενων καθαρών εσόδων (Καθαρές Ταμειακές Ροές) κατά τη διάρκεια ζωής της επένδυσης καθώς και την παρούσα αξία της τυχόν υπολειμματικής αξίας (S) της επένδυσης στο τέλος της ζωής της. Αυτός ο συντελεστής προεξόφλησης ονομάζεται Οριακή Αποδοτικότητα της Επένδυσης (IRR). 13
Κριτήρια ανάληψης ιδιωτικών επενδύσεων Επιλογή με βάση την Οριακή Αποδοτικότητα της Επένδυσης : NCF NCF NCFn Sn... 1 2 1 2 n 1 IRR 1 IRR 1 IRR 1 IRR n I 0 Η επιχείρηση συγκρίνει το IRR με το επιτόκιο της αγοράς r. IRR>r: η επένδυση γίνεται αποδεκτή. IRR=r: η επένδυση γίνεται οριακά αποδεκτή καθώς βρίσκεται στο «νεκρό σημείο». IRR<r: η επένδυση δεν γίνεται αποδεκτή. 14
Κριτήρια ανάληψης ιδιωτικών επενδύσεων Παράδειγμα IRR Να αξιολογήσετε την επενδυτική πρόταση, η οποία δίνει τις παρακάτω πρόσθετες ταμειακές ροές, με τη μέθοδο του εσωτερικού βαθμού απόδοσης, εάν είναι γνωστό ότι το κόστος ευκαιρίας του κεφαλαίου (δηλαδή η απαιτούμενη απόδοση) είναι 10%. Έτη Πρόσθετες ταμειακές ροές (ΚΤΡ) 0 1-100.000 120.000 15
Κριτήρια ανάληψης ιδιωτικών επενδύσεων Παράδειγμα IRR Θα προτείνατε να γίνει αποδεκτό το επενδυτικό αυτό πρόγραμμα; Απάντηση Ο εσωτερικός βαθμός απόδοσης του προγράμματος είναι 120.000 120.000 100.000 1 IRR IRR 1, 2 1 20% 1 IRR 100.000 IRR = 20% > r = 10%. Άρα, το επενδυτικό πρόγραμμα θα πρέπει να γίνει αποδεκτό. 16
Προσδιοριστικοί παράγοντες ιδιωτικών επενδύσεων Οι τρεις βασικοί παράγοντες που αναφέρθηκαν πριν: Επιτόκιο: αρνητική σχέση με την ανάληψη της επένδυσης (ceteris paribus). Η αύξηση του επιτοκίου μειώνει την επενδυτική δαπάνη ενώ η μείωση την ενισχύει. Αναμενόμενα έσοδα: θετική σχέση με την ανάληψη της επένδυσης (ceteris paribus). Αρχική δαπάνη για την επένδυση: αρνητική σχέση με την ανάληψη της επένδυσης (ceteris paribus). Λοιποί προσδιοριστικοί παράγοντες: Προσδοκίες επιχειρηματιών: αν είναι αισιόδοξες αυξάνεται η πιθανότητα πραγματοποίησης επενδύσεων. 17
Προσδιοριστικοί παράγοντες ιδιωτικών επενδύσεων Λοιποί προσδιοριστικοί παράγοντες: Τεχνολογικές εξελίξεις και καινοτομία: η βελτίωση της τεχνολογίας καθώς και οι καινοτομίες επιδρούν θετικά στην ανάληψη επενδυτικών σχεδίων. Το απόθεμα του υλικού κεφαλαίου στην οικονομία: όσο μικρότερο είναι το απόθεμα του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού σε μια οικονομία και όσο ο ρυθμός μεγέθυνσής του είναι χαμηλότερος σε σχέση με τους λοιπούς παραγωγικούς συντελεστές, τόσο μεγαλύτερη είναι η οριακή αποδοτικότητα του κεφαλαίου. Έτσι, ενθαρρύνονται οι επιχειρηματίες για ανάληψη νέων επενδύσεων. Το επίπεδο και οι μεταβολές του εισοδήματος της οικονομίας: θετική σχέση με την ανάληψη της επένδυσης (ceteris paribus). 18
Προσδιοριστικοί παράγοντες ιδιωτικών επενδύσεων Λοιποί προσδιοριστικοί παράγοντες: Αναμενόμενο επίπεδο μισθών και πρώτων υλών Προσδοκώμενη φορολογική πολιτική Μελλοντικές προτιμήσεις των καταναλωτών Το κοινωνικό και πολιτικό κλίμα καθώς και η ψυχολογία των επιχειρηματιών Κυβερνητικές πολιτικές για τις επενδύσεις Επιδοτήσεις 19
Επενδύσεις και επιτόκιο r r 1 r 2 0 I=f(r) I =f (r) I 1 I 2 I 3 Επενδύσεις (I) Για σταθερές αναμενόμενες αποδόσεις και αρχικό κόστος επένδυσης η επένδυση είναι αρνητική συνάρτηση του επιτοκίου, I=f(r). Αναφέρεται και ως καμπύλη οριακής αποδοτικότητας των επενδύσεων καθώς η οριακή αποδοτικότητα των επενδύσεων είναι ίση με το επιτόκιο που εξισώνει την παρούσα αξία των αναμενόμενων ΚΤΡ με τη δαπάνη της επένδυσης. Η καμπύλη μετατοπίζεται ανάλογα όταν μεταβάλλονται οι άλλοι δύο παράγοντες. 20
Επενδύσεις και επιτόκιο Η συνάρτηση επενδύσεων ως προς το επιτόκιο για το σύνολο της οικονομίας μπορεί να σχηματιστεί αθροίζοντας για κάθε επίπεδο επιτοκίου το μέγεθος των επενδύσεων όλων των επιχειρήσεων στην οικονομία (οριζόντια άθροιση). Οι εμπειρικές έρευνες δείχνουν ότι το επιτόκιο είναι σχετικά μικρής σημασίας παράγοντας ως προς τις επενδυτικές αποφάσεις των επιχειρήσεων. Δηλαδή, η καμπύλη οριακής αποδοτικότητας των επενδύσεων είναι πιο ανελαστική. Μεγάλη σημασία έχουν: Οι προσδοκίες των επιχειρηματιών Το επίπεδο και οι μεταβολές του εισοδήματος στην οικονομία. 21
Επενδύσεις και επιτόκιο Διάκριση μεταξύ οριακής αποδοτικότητας των επενδύσεων και οριακής αποδοτικότητας του κεφαλαίου. Η μείωση του επιτοκίου προκαλεί αύξηση της ζήτησης των επιχειρήσεων για νέο κεφαλαιουχικό εξοπλισμό. Η μαζική αύξηση της ζήτησης θα είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους παραγωγής νέων κεφαλαιουχικών αγαθών. Η αύξηση του κόστους των κεφαλαιουχικών αγαθών σημαίνει μείωση της οριακής αποδοτικότητας των επενδύσεων. 22
Επενδύσεις και επιτόκιο ΟΑΕ: οριακή αποδοτικότητα επενδύσεων. r ΟΑΚ: οριακή αποδοτικότητα κεφαλαίου. r 1 r 2 ΟΑΕ ΟΑΚ 0 I 1 I 2 I 3 Επενδύσεις (I) Απόθεμα κεφαλαίου (Κ) 23
Αυτόνομες επενδύσεις Ι = Ι 0 I Ι=Ι 0 Ι 0 0 Εισόδημα (Υ) 24
Κατά προώθηση επενδύσεις Ι = Ι 0 + αυ I Ι 0 Ι α : οριακή ροπή προς επένδυση. Δηλαδή, η μεταβολή του ύψους των επενδύσεων που προκαλείται από τη μεταβολή του επιπέδου εισοδήματος κατά μια νομισματική μονάδα. I a Y 0 0 Εισόδημα (Υ) 25
Θεωρία του επιταχυντή των επενδύσεων Κλασική και Κεϋνσιανή θεωρία: θεωρούν ότι το επιτόκιο είναι ένας σημαντικός προσδιοριστικός παράγοντας της επενδυτικής ζήτησης. Όμως, εμπειρικές μελέτες το αμφισβήτησαν. Το απόθεμα κεφαλαίου δεν επηρεάζεται πάντοτε από τις μεταβολές του επιτοκίου. Αρχή του επιταχυντή: το επίπεδο των επενδύσεων είναι συνάρτηση των μεταβολών του προϊόντος (Υ). Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, υπάρχει μια ορισμένη παραγωγική σχέση μεταξύ αποθέματος κεφαλαίου (Κ) και συνολικού προϊόντος (Υ), δηλαδή, Κ/Υ. Έστω σ=κ t /Υ t, δηλαδή τη χρονική στιγμή t απαιτείται μια συγκεκριμένη ποσότητα κεφαλαίου για να παραχθεί μια αντίστοιχη ποσότητα προϊόντος. 26
Θεωρία του επιταχυντή των επενδύσεων K K t Yt Kt Kt 1 ( Yt Yt 1) In Y Y t 1 t 1 Δηλαδή, η καθαρή επένδυση εξαρτάται από την αναμενόμενη μεταβολή του εισοδήματος. Επιφυλάξεις για τη θεωρία του επιταχυντή Υποθέτει ότι η επένδυση είναι αναλογική της μεταβολής του προϊόντος. Αν, όμως, η οικονομία είναι σε ύφεση, Ι n <0. Δεν μπορεί η θεωρία να εξηγήσει τη συμπεριφορά των επενδύσεων σε περιόδους ύφεσης. Υποθέτει ότι η προσαρμογή των επιχειρήσεων στην αυξημένη ζήτηση θα είναι γρήγορη και όχι σταδιακή. 27
Θεωρία του επιταχυντή των επενδύσεων Υποθέτει ότι η επένδυση για αντικατάσταση καθώς και η καθαρή επένδυση βασίζεται σε τρέχουσες μεταβολές του προϊόντος και όχι σε μακροχρόνιες. Υποθέτει ότι ο λόγος Κ/Υ είναι σταθερός και ανεξάρτητος του κόστους κεφαλαίου. Όμως, η εξέλιξη της τεχνολογίας, η μεταβολή των τιμών των συντελεστών παραγωγής ή η αλλαγή του βαθμού έντασης χρησιμοποίησης παραγωγικών συντελεστών μπορεί να επηρεάσει την ποσότητα κεφαλαίου. Υποθέτει ότι δεν υπάρχει αχρησιμοποίητη παραγωγική δυναμικότητα στην οικονομία. Όμως, αν υπάρχει, η αυξημένη ζήτηση θα οδηγήσει στην χρησιμοποίηση αυτού του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού και όχι στην αύξηση των επενδύσεων. Δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρης θεωρία προσδιορισμού των επενδύσεων. 28
Θεωρία q για επενδύσεις Διατυπώθηκε από τον James Tobin. Η επιχείρηση έχει όφελος να πραγματοποιήσει νέες επενδύσεις όταν η αγοραία αξία των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης (δηλαδή, η χρηματιστηριακή) υπερβαίνει το κόστος αντικατάστασης του κεφαλαίου (περιουσιακών στοιχείων) που διαθέτει η επιχείρηση. Συγκεκριμένα, q = ν/κ ν: χρηματιστηριακή αξία κ: κόστος αντικατάστασης κεφαλαίου επιχείρησης Αν q > 1 η επιχείρηση έχει όφελος να πραγματοποιήσει επενδύσεις γιατί αυτό οδηγεί σε αύξηση της χρηματιστηριακής αξίας της επιχείρησης. 29
Θεωρία q για επενδύσεις Βραχυχρονίως, το κόστος αντικατάστασης κεφαλαίου της επιχείρησης παραμένει σχεδόν αμετάβλητο. Έτσι, το q εξαρτάται από τη μεταβολή των τιμών στο χρηματιστήριο. Μεγάλη συσχέτιση μεταξύ των τιμών στο χρηματιστήριο και των μεταβολών των επενδύσεων. Προσοχή όμως! Κερδοσκοπικές δραστηριότητες μεταβάλλουν τις τιμές των μετοχών με αποτέλεσμα να μην αποτελούν ένδειξη μελλοντικών μεταβολών στα πραγματικά μεγέθη της οικονομίας. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να είναι επιφυλακτικές στη λήψη αποφάσεων για επενδύσεις με κριτήριο τις βραχυχρόνιες διακυμάνσεις του χρηματιστηρίου. 30
Δημόσιες επενδύσεις Περιλαμβάνονται: επενδύσεις δημόσιων υπηρεσιών και οργανισμών, επενδύσεις οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και οι επενδύσεις των δημοσίων επιχειρήσεων. Αποβλέπουν: οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας. Ανάπτυξη υποδομών ώστε να ενισχυθεί η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών μακροπρόθεσμα και να αναβαθμισθεί το επίπεδο διαβίωσης του πληθυσμού. Αξιολόγηση: βασίζεται στην ανάλυση κόστους-οφέλους. Λαμβάνει υπόψη χρηματικά, οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια. Χρηματικά κριτήρια: εκτίμηση χρηματικού αποτελέσματος. Οικονομικά κριτήρια: άριστη κατανομή διαθέσιμων πόρων, προστιθέμενη αξία, ενίσχυση διεθνούς ανταγωνιστικότητας, εισαγωγή σύγχρονης τεχνολογίας. Κοινωνικά κριτήρια: διανομή εισοδήματος, αύξηση απασχόλησης. 31