ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ και ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ

ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ και ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ Λήψη εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων Διδάσκουσα: Δρ. Κατερίνα Αργυροπούλου 1

ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΟΡΙΣΜΟΣ Η λήψη αποφάσεων στην επιλογή επαγγέλματος θεωρείται, όλο και περισσότερο, μια πολυδιάστατη και σύνθετη διαδικασία (Gaffner & Hazler, 2002). Η λήψη επαγγελματικών αποφάσεων περιλαμβάνει τόσο την επιλογή επαγγέλματος, όσο και τη δέσμευση στην επιλογή αυτή και τις ενέργειες υλοποίησής της, ενώ "αγγίζει" τις υποκειμενικές και συναισθηματικές πλευρές της προσωπικότητας του ατόμου. ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ Στην κατάσταση λήψης απόφασης υπάρχει: το άτομο που πρόκειται να αποφασίσει η ανάγκη ή υποχρέωση λήψη απόφασης πλαίσιο λήψης απόφασης ορισμένες πληροφορίες (εσωτερικές εξωτερικές) η νοητική επεξεργασία δύο ή περισσότερων εναλλακτικών λύσεων το ζύγισμα των πιθανών αποτελεσμάτων (Κάντας & Χατζή, 1991, Δημητρόπουλος, 2003) 2

Λήψη αποφάσεων [1] Για πολλούς, η λήψη αποφάσεων αποτελεί μια πολυδιάστατη διαδικασία: α) ξεκινά με τον καθορισμό των επιθυμητών στόχων β) περιλαμβάνει την αναγνώριση και αξιολόγηση διάφορων εναλλακτικών επιλογών, γ) την επιλογή και το σχεδιασμό συγκεκριμένων ενεργειών, δ) την εφαρμογή τους, ε) την αξιολόγηση των συνεπειών, στ) την ανατροφοδότηση αναφορικά με την αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης επιλογής (Klaczynski, Byrnes, Jacobs, 2001). Με το πέρασμα του χρόνου θεωρητικοί και ερευνητές υποστήριξαν ότι τις περισσότερες φορές η λήψη αποφάσεων δεν αποτελεί μια αμιγώς λογική διαδικασία αλλά φορτίζεται και συναισθηματικά. Οι αξίες, τα κίνητρα, οι προκαταλήψεις του ατόμου επηρεάζουν την ανάλυση και επεξεργασία των πληροφοριών. 3

Λήψη αποφάσεων [2] Μετά τη λήψη των αποφάσεων τα συναισθήματα είναι παρόντα, καθώς το άτομο βρίσκεται σε μια κατάσταση μεταξύ ελπίδας και φόβου. Όταν το άτομο βιώσει τα αποτελέσματα των επιλογών του, αναβλύζουν συναισθήματα χαράς, ευχαρίστησης, απογοήτευσης, μετάνοιας, τα οποία μπορεί να επηρεάσουν ακόμα και την αξιολόγηση του ατόμου αναφορικά με την ποιότητα ζωής του. Το κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον που διαβιώνει το άτομο μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις του. Όταν άλλα πρόσωπα επηρεάζουν τις αποφάσεις του ατόμου, συναισθήματα, όπως θυμός, ενοχή, αγάπη, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (Zeelenberg, Nelissen, Breugelmans & Pieters, 2008). 4

Λήψη επαγγελματικών αποφάσεων & Θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης [1] Η λήψη επαγγελματικών αποφάσεων περιλαμβάνει τόσο την διαδικασία επιλογής όσο και το αποτέλεσμα της διαδικασίας, την «απόφαση» ή «επιλογή». Οι θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης υποστηρίζουν ότι οι σωστές επιλογές βασίζονται σε σωστές στάσεις-συμπεριφορές, που τελικά οδηγούν στην κατάλληλη επιλογή σταδιοδρομίας η οποία προσφέρει σταθερότητα και ικανοποίηση. Μελετούν την επαγγελματική αναποφασιστικότητα ως συνέπεια αναποτελεσματικών στρατηγικών λήψης αποφάσεων. Υιοθετούν την ορθολογική λήψη αποφάσεων για την αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας της ζωής και των επαγγελματικών θεμάτων Τα σύγχρονα μοντέλα τονίζουν την προσαρμοστικότητα και τη λήψη αποφάσεων μέσω μιας διαδικασίας συνεργασίας με τους επαγγελματικούς συμβούλους. 5

Λήψη επαγγελματικών αποφάσεων & Θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης [1] Οι εξελικτικές θεωρίες (Super, 1976) υποστηρίζουν ότι η επαγγελματική ανάπτυξη και επιλογή αποτελεί μια συνεχή διαδικασία, που αρχίζει από την πρώιμη παιδική ηλικία και συμπληρώνεται με την επαγγελματική σταθεροποίηση και προσαρμογή του ατόμου. Για τον Super οι επαγγελματικές προτιμήσεις μεταβάλλονται με το χρόνο και την εμπειρία, κάνοντας έτσι την επιλογή μία συνεχιζόμενη διαδικασία (Δημητρόπουλος, 2000). Ο Ginzberg υποστηρίζει ότι η επιλογή επαγγέλματος δεν είναι απόφαση στιγμής, αλλά μια εξελικτική διαδικασία ανάπτυξης, που αρχίζει από την ηλικία των έξι περίπου ετών και συνεχίζεται έως και την ωριμότητα του ατόμου. Η διαδικασία αυτή χαρακτηρίζεται από μία σειρά συμβιβασμών που πραγματοποιεί το άτομο μεταξύ των ενδιαφερόντων, των ικανοτήτων, των αξιών του και των συνθηκών του κόσμου εργασίας (Κάντας, & Χαντζή, 1991). 6

Λήψη επαγγελματικών αποφάσεων & Θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης [2] Η τυπολογική θεωρία του Holland, εστιάζει κυρίως στο περιεχόμενο των επαγγελματικών επιλογών και αντιμετωπίζει την επιλογή επαγγέλματος ως ένα ταίριασμα ανθρώπου περιβάλλοντος. Μέσω μιας τέτοιας προσέγγισης είναι δυνατόν η επαγγελματική επιλογή να αποτελέσει πηγή ικανοποίησης για τον άνθρωπο. Η ψυχοδυναμική θεωρία της Roe υποστηρίζει ότι το κλίμα που επικρατεί στο οικογενειακό περιβάλλον και ο τρόπος ανατροφής του παιδιού συνδέεται με τις μετέπειτα επαγγελματικές επιλογές του. Άτομα που μεγαλώνουν σε ζεστό οικογενειακό περιβάλλον προτιμούν τις σχέσεις με πρόσωπα και επιλέγουν ανθρωποκεντρικά επαγγέλματα, ενώ τα παιδιά που προέρχονται από ψυχρό οικογενειακό περιβάλλον προσανατολίζονται προς μη ανθρωποκεντρικά επαγγέλματα. 7

Λήψη επαγγελματικών αποφάσεων & Θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης [3] Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης για την επαγγελματική επιλογή υποστηρίζει ότι η επιλογή σταδιοδρομίας είναι μια πολύπλοκη διαδικασία μάθησης, κατά την οποία αλληλεπιδρούν οι γενετικές καταβολές, οι περιβαλλοντικές συνθήκες και οι μαθησιακές εμπειρίες. ενώ, η κοινωνικογνωστική θεωρία του Bandura ερμηνεύει την επαγγελματική επιλογή με βάση την έννοια της αυτοαποτελεσματικότητας που επηρεάζει τόσο τις δραστηριότητες λήψης αποφάσεων όσο και το περιεχόμενο της επαγγελματικής επιλογής πρόσφατες θεωρήσεις υποστηρίζουν ότι το άτομο στη διαδικασία λήψης επαγγελματικών αποφάσεων καλείται να ανταποκριθεί σε έξι σημαντικές απαιτήσεις: προσανατολισμός προς την επιλογή, διερεύνηση εαυτού, γενική διερεύνηση του περιβάλλοντος, βάθος διερεύνηση του περιβάλλοντος, επιλογή μιας εναλλακτικής, δέσμευση (Germeijs & Verschueren, 2006) 8

ΘΕΩΡΙΕΣ ΛΗΨΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ (Δημητρόπουλος, 2003) Α. Η Διαδικασία Απόφασης Κατά τη θεωρία των Tiedeman & O Hara Φάσεις Στάδια 7. Ολοκλήρωση - Συντήρηση Φάση ΙΙ Υλοποίησης και Προσαρμογής 6. Αναμόρφωση 5. Είσοδος 4. Διασάφηση Φάση Ι Προετοιμασίας (Προεπαγγελματική) 3. Επιλογή 2. Αποκρυστάλλωση 1. Διερεύνηση 9

ΘΕΩΡΙΕΣ ΛΗΨΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Β. Θεωρία του Harren (1979) Γνώση Σχεδιασμός Δέσμευση Υλοποίηση 10

Μοντέλα λήψης απόφασης [1] Τα μοντέλα λήψης αποφάσεων είναι πιο εστιασμένα στον τρόπο με τον οποίο το άτομο συμπεριφέρεται, όταν παίρνει αποφάσεις, και ταξινομούνται: στα περιγραφικά, τα οποία εστιάζουν στην περιγραφή του τρόπου με τον οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις, και στα κανονιστικά, τα οποία εστιάζουν στο πώς πρέπει να λαμβάνονται οι αποφάσεις, ώστε να επιτυγχάνεται μεγιστοποίηση της ωφέλειας (Κωσταρίδου-Ευκλείδη, 1997). Τα μοντέλα λήψης επαγγελματικών αποφάσεων ασχολούνται κυρίως, με το πώς διαμορφώθηκαν οι αξιολογήσεις και προτιμήσεις του ατόμου, αλλά με το πώς υφίστανται αυτές νοητική επεξεργασία την ώρα της απόφασης και πώς την επηρεάζουν (Κάντας, & Χαντζή, 1991). 11

Μοντέλα λήψης απόφασης [2] Ο λήπτης απόφασης κατά τη διαδικασία αξιολόγησης και επιλογής παραβιάζει τις αρχές ενός μεθοδικού, λεπτομερούς και ορθολογιστικού τρόπου ή κάνει σφάλματα στην εφαρμογή του καθώς δεν μπορεί να διαχειριστεί τον τεράστιο όγκο των υπό εξέταση γνωστικών δεδομένων και να αφομοιώσει ή να χρησιμοποιήσει όλες τις διαθέσιμες και συναφείς πληροφορίες με αποτέλεσμα η επιλογή που πραγματοποιείται να αντιπροσωπεύει περισσότερο μια «αρκετά καλή» εναλλακτική λύση, παρά την «καλύτερη δυνατή» 12

ΜΟΝΤΕΛΑ ΛΗΨΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Γ. Θεωρία του Hilton 13

Μοντέλα λήψης απόφασης [3] Το μοντέλο του Hilton (1962) υιοθετεί την έννοια της λογικής επιλογής και υποστηρίζει ότι η διαδικασία λήψης απόφασης σχετικά με τη σταδιοδρομία ξεκινά από κάποια εισερχόμενα από το περιβάλλον (στοιχεία κινητοποίησης) που δημιουργούν γνωστική ασυμφωνία και αναγκάζουν το άτομο να ωθείται σε μηχανισμούς εξισορρόπησης. 14

ΘΕΩΡΙΕΣ ΛΗΨΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Ζ. Θεωρητικό Σχήμα του A. Gelatt 15

ΜΟΝΤΕΛΑ ΛΗΨΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Η. Θεωρία των Kaldor και Zytowsly παράγοντες: 1. το σύστημα επαγγελματικών προτιμήσεων 2. τα διαθέσιμα μέσα 3. ο προβλεπόμενος βαθμός ικανοποίησης εξέταση: εισερχόμενων εξερχόμενων παραγόντων ωφελιμότητα Θ. Θεωρητικό σχήμα του Vroom «μοντέλο προσδοκίας» διάκριση επαγγελματικής προτίμησης, επιλογής και κατάληξης προτίμηση λύσης με μεγαλύτερο σθένος επιλογή λύσης με μεγαλύτερη ισχύ κατάληξη στη διέξοδο με ρεαλιστικότερες πιθανότητες για επιτυχία Ι. Θεωρητικό σχήμα του Katz έμφαση σε: ατομικές υποκειμενικές αξίες ατόμου πληροφορίες πρόβλεψη πιθανών εκβάσεων καλύτερη λύση με μεγαλύτερη προσδοκώμενη αξία 16

Μοντέλα λήψης απόφασης [4] Ο Gelatt τονίζει την ύπαρξη των εναλλακτικών επιλογών προκειμένου να υπάρξει διαδικασία λήψης απόφασης, την αξιολόγηση των πιθανών αποτελεσμάτων και τη συγκέντρωση επιπρόσθετων πληροφοριών. Το μοντέλο του Katz συνδυάζει το σύστημα αξιών του ατόμου με ένα σύστημα πληροφοριών και ένα προβλεπτικό σύστημα. Το άτομο καταλήγει στην επαγγελματική επιλογή που συγκεντρώνει τη μεγαλύτερη αναμενόμενη αξία. Σύμφωνα με τους Kaldor & Zytowski (1969) η έννοια της επιλογής προϋποθέτει την ύπαρξη εναλλακτικών κατευθύνσεων, καθώς και κάποιο κριτήριο για την επιλογή. Η επιλεγόμενη από τις εναλλακτικές πορείες είναι εκείνη που προσφέρει τη μεγαλύτερη καθαρή αξία και όχι εκείνη με τα περισσότερα εξερχόμενα. 17

Μοντέλα λήψης απόφασης [5] Το μοντέλο του Vroom (1964) υπάγεται στη θεωρία των κινήτρων της συμπεριφοράς και διακρίνεται σε δύο επιμέρους μοντέλα: α) Το μοντέλο σθένους που χρησιμεύει για την πρόγνωση της επαγγελματικής προτίμησης και β) το μοντέλο δύναμης που χρησιμεύει για την πρόγνωση της επαγγελματικής επιλογής. Επαγγελματική προτίμηση θεωρείται το επάγγελμα με το μεγαλύτερο σθένος. 18

ΘΕΩΡΙΕΣ ΛΗΨΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Δ. Θεωρία του W. Mitcell Ε. Θεωρία του A. Tversky Στ. Μοντέλο του Gati Συνεκτίμηση 4 «εξαίρεση/αποκλεισμός «μοντέλο διαδοχικού παραγόντων: με βάση προδιαγραφές» αποκλεισμού» απόλυτοι όροι το άτομο συνεξετάζει σε κάθε λύση: θετικά αρνητικά όλες τις εναλλακτικές λύσεις ταυτοχρόνως ποσοτικές ή ποιοτικές όψεις κριτήρια προσδιορισμός σειράς ουδέτερα σύγκριση λύσεων κριτηρίων χαρακτηριστικά βάσει κριτηρίων απόρριψη μη ανταποκρινόμενης στα κριτήρια λύσης 19

ΠΟΡΕΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ Van Esbroeck, Butcher, Broonen & Klaver (1997) η ικανότητα λήψης απόφασης απορρέει από την απόκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων, στάσεων, που υιοθετεί το άτομο κατά τη διάρκειά της ζωής του ΣΤΑΔΙΑ: στάδιο πρόβλεψης στάδιο εκτέλεσης & προσαρμογής 20

ΠΟΡΕΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ Hazler & Roberts: διερεύνηση εναλλακτικών επιλογών συλλογή πληροφοριών- περιορισμός πιθανών επιλογών επιλογή βασισμένη στα επιθυμητά αποτελέσματα ρεαλιστική δοκιμή εμπλουτισμός αρχικής πληροφόρησης προώθηση αποφάσεων βασισμένων στην αξιολόγηση αποτελεσμάτων 21

ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ γνώση αξιολόγηση στόχου εξερεύνηση δέσμευση εφαρμογή επαναξιολόγηση (Σιδηροπούλου, 1993) 22

ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ [1] Η γνώση ότι ορισμένα πράγματα πρέπει να αλλάξουν στη ζωή του ατόμου, αποτελεί τις περισσότερες φορές την κινητήρια δύναμη στη λήψη απόφασης σχετικά με την επαγγελματική σταδιοδρομία. Η αξιολόγηση του στόχου είναι το επόμενο στάδιο στη λήψη της επαγγελματικής απόφασης και προϋποθέτει απαντήσεις σε δύο βασικά ερωτήματα: α) πόσο σημαντική είναι η απόφαση αυτή για το ίδιο το άτομο και β) τι είναι πρόθυμο το ίδιο να κάνει για να πετύχει το στόχο του. Ο σκοπός της εξερεύνησης προϋποθέτει αναζήτηση πληροφοριών και δημιουργία ρεαλιστικών και σαφών εναλλακτικών λύσεων. Η διαδικασία της εξερεύνησης μπορεί συχνά να δημιουργήσει αβεβαιότητα και σύγχυση, συγκρούσεις και άγχος. 23

ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ [2] Αν, όλα όμως, λειτουργήσουν σωστά, το άτομο επιλέγει την καλύτερη εναλλακτική λύση είτε διαγράφοντας τις λιγότερο προσιτές λύσεις και εξετάζοντας αυτές που έμειναν είτε ζυγίζοντας κάθε μία από αυτές, ώστε να βρεθεί η πιο καλή. Η επιλογή της καλύτερης εναλλακτικής προοπτικής εκφράζει για το άτομο, τους στόχους και τα κριτήρια επιλογής, και συμφωνεί με τον τρόπο ζωής που το ίδιο επιθυμεί να ακολουθήσει. Το επόμενο βήμα στην αλληλουχία των σχετικών σταδίων είναι η δέσμευση. Σε κάποια στιγμή δηλαδή, το νέο άτομο δεσμεύεται στην επιλογή του, επιλέγει την εναλλακτική λύση που θεωρεί ως πιο σωστή, πιο χρήσιμη και πιο προσιτή και πραγματοποιεί την απόφασή του. Η εφαρμογή της απόφασης και η πραγματοποίηση της, ακολουθούν μετά το στάδιο της δέσμευσης και προϋποθέτουν την ανάπτυξη νέων συμπεριφορών ή την απόκτηση νέων δεξιοτήτων. 24

ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ [3] Εάν, τα προηγούμενα στάδια έχουν ολοκληρωθεί σωστά δεν θα υπάρξουν δυσκολίες. Εάν όμως, ο δρόμος της εφαρμογής φαίνεται γεμάτος από δυσάρεστες εκπλήξεις αυτό σημαίνει, ότι η εξερεύνηση δεν έχει γίνει προσεκτικά ή ότι οι στόχοι δεν είναι ρεαλιστικοί. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το νέο άτομο ερευνά και αξιολογεί νέες εναλλακτικές λύσεις ή θέτει νέους στόχους. Η επαναξιολόγηση ή αξιολόγηση των αποτελεσμάτων είναι το τελευταίο στάδιο σε μια επαγγελματική απόφαση, καθώς προσδίδει μια αντικειμενικότητα στη δράση και φανερώνει, αν η απόφαση επέφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα και αν ανταποκρίνεται στους στόχους και στις προσδοκίες του ατόμου Η επαναξιολόγηση αποτελεί μια δια βίου διαδικασία. Οι αποφάσεις πρέπει να εξελίσσονται και να αλλάζουν μαζί με25τον κόσμο που μας περιβάλλει.

ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (Peterson, Sampson, Reardon & Lenz, 1996) Σκέφτομαι σχετικά με τη λήψη απόφασης Γνωρίζω πώς παίρνω αποφάσεις (δεξιότητες λήψης αποφάσεων) Μαθαίνω τον εαυτό μου (Αυτογνωσία) Ενημερώνομαι για τις επιλογές μου (Επαγγελματική γνώση) 26

ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Η λήψη απόφασης απαιτεί αποτελεσματική επεξεργασία πληροφοριών σε τέσσερις περιοχές, οι οποίες αναπαριστώνται με τη μορφή πυραμίδας. Η βάση της πυραμίδας συμβολίζει τις περιοχές γνώσης οι οποίες περιλαμβάνουν: (α) Αυτογνωσία: συνειδητοποίηση ικανοτήτων, ενδιαφερόντων και αξιών, (β) Επαγγελματική γνώση: αφορά στα χαρακτηριστικά των επαγγελμάτων, τις συνθήκες εργασίας και τις απαιτήσεις τους. Το μέσο επίπεδο της πυραμίδας αναπαριστά την περιοχή δεξιοτήτων λήψης αποφάσεων (decision making skills domain) οι οποίες περιλαμβάνουν τις πέντε φάσεις ενός κύκλου, γνωστού με τα αρχικά CASVE (communication, analysis, synthesis, valuation, execution) (διαφ.32) 27

ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ «ποιος είμαι» πεδία ανάπτυξης της αυτογνωσίας: δεξιότητες αξίες ενδιαφέροντα επιθυμίες και ανάγκες που σχετίζονται με τη σταδιοδρομία οφέλη από το παρελθόν προσωπικά χαρακτηριστικά κλίσεις

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ περιλαμβάνει τη γνώση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και επαγγελμάτων ερωτήματα 1. ποια δουλειά μπορώ να βρω βάσει των σπουδών μου και της εμπειρίας μου; 2. ποια χαρακτηριστικά του εαυτού μου σχετίζονται με το μελλοντικό μου επάγγελμα; 3. ποια είναι η τυπική μέρα ενός εργαζόμενου σε ; 4. ποιες είναι οι εκπαιδευτικές και επαγγελματικές απαιτήσεις για ; προτροπή αναζήτησης επαγγελματικών πληροφοριών

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ & ΕΠΑΓ. ΓΝΩΣΗΣ 30

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ & ΕΠΑΓ. ΓΝΩΣΗΣ

32

Ο ΚΥΚΛΟΣ CASVE (ΕΑΣΕΕ) Επικοινωνία: Κατανόηση των εξωτερικών ή εσωτερικών σημάτων ενός προβλήματος που αντιμετωπίζει ένα άτομο (π.χ. αναζήτηση εργασίας ή συναισθηματική κατάσταση) Ανάλυση: Συσχέτιση των στοιχείων του προβλήματος (Ποιοι είναι οι λόγοι που δημιουργούν το χάσμα μεταξύ της παρούσας κατάστασης αναποφασιστικότητάς μου και μιας πιο επιθυμητής κατάστασης που συνδέεται με την αποφασιστικότητα;) Σύνθεση: Παραγωγή εναλλακτικών λύσεων & διαμόρφωση επιλογών Εκτίμηση: Δοκιμαστική επιλογή & και αξιολόγηση κάθε επιλογής σε σχέση με τον εαυτό, τους σημαντικούς άλλους, την κοινωνία και την ομάδα στην οποία ανήκει το άτομο. 33

Ο ΚΥΚΛΟΣ CASVE (ΕΑΣΕΕ)/ ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Εκτέλεση: Διαμόρφωση ενός προγράμματος δράσης για τη συνέχιση της δοκιμαστικής επιλογής. Με την ολοκλήρωση αυτής της φάσης, το άτομο επιστρέφει στη φάση επικοινωνίας, όπου αξιολογεί αν η απόφασή του: εξάλειψε επιτυχώς το χάσμα αντικατέστησε τα αρνητικά συναισθήματα με θετικά έφερε το άτομο σε κατάσταση γαλήνης 34

Ο ΚΥΚΛΟΣ CASVE (ΕΑΣΕΕ)/ ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκονται οι δραστηριότητες που αφορούν στις μεταγνώσεις, όπως η ενδοσκόπηση, ο έλεγχος και η παρακολούθηση. Η ενδοσκόπηση αποτελεί τη σιωπηρή συνομιλία του ατόμου με τον εαυτό του, σχετικά με το πόσο καλά και αποτελεσματικά ολοκληρώνει ένα έργο. Η αυτεπίγνωση επιτρέπει στα άτομα να αναγνωρίσουν εκτελεστικές διαδικασίες, όπως την ανάγκη για περισσότερες πληροφορίες Ο έλεγχος είναι ένας μηχανισμός «ποιοτικού ελέγχου» των γνωστικών διαδικασιών 35

ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Η συμβουλευτική σταδιοδρομίας χρειάζεται να δημιουργήσει εκείνες τις συνθήκες μάθησης που θα οδηγήσουν στην απόκτηση αυτογνωσίας αλλά και γνώσεων για την αγορά εργασίας, καθώς και στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων λήψης απόφασης. Αν και το μοντέλο δίνει έμφαση στη γνωστική θεωρία δέχεται ότι τα συναισθήματα αποτελούν μέρος της σύνθετης διαδικασία της λήψης επαγγελματικών αποφάσεων, αλληλοεπιδρώντας και επηρεάζοντας τη γνωστική διαδικασία. 36

προβληματισμοί η ορθολογική λήψη αποφάσεων δεν είναι πάντα πρακτική ή ευνοϊκή για την αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας της ζωής. στη σύγχρονη εποχή τα άτομα έρχονται αντιμέτωπα με περισσότερες επιλογές από ποτέ. τα άτομα μπορεί να μην είναι ικανοποιημένα και ευχαριστημένα με τις επιλογές τους, ασχέτως με την προσπάθεια και την σκέψη που έχουν καταβάλλει το τρέχον οικονομικό και κοινωνικό κλίμα μπορεί κυριολεκτικά να επιδεινώσει το άγχος και την αμφισβήτηση και να συμβάλει περαιτέρω στην επαγγελματική αναποφασιστικότητα (Pryor & Bright, 2011; Van Vianenet al., 2009). 37

προβληματισμοί απαιτείται ενεργός ρόλος του ατόμου στη λήψη αποφάσεων, δυναμική διαλεκτική αλληλεπίδραση μεταξύ διαισθητικών και συναισθηματικών διαδικασιών από τη μία και λογικών διεργασιών από την άλλη, πραγμάτωση σκοπών και σχεδίων με ακεραιότητα, ανάπτυξη της αίσθησης νοήματος και αφοσίωσης σε κάτι πέρα από τον εαυτό. 38

ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ 39

ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝ πώς σκέφτεται και λειτουργεί το άτομο στη διαδικασία της επιλογής τους παράγοντες (ή τις πηγές) που ευθύνονται για τις δυσκολίες των αποφάσεων 40

πώς σκέφτεται και λειτουργεί το άτομο στη διαδικασία της επιλογής (1) ο τρόπος με τον οποίο το άτομο παίρνει αποφάσεις ή προσεγγίζει τη διαδικασία της επιλογής φανερώνει τόσο τη γνωστική όσο και συναισθηματική πλευρά της συμπεριφοράς στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων δείχνει τη μεθοδολογία που ακολουθεί το άτομο προκειμένου η απόφασή του να έχει την καλύτερη δυνατή έκβαση 41

τους παράγοντες (ή τις πηγές) που ευθύνονται για τις δυσκολίες των αποφάσεων (2) Επαγγελματική αναποφασιστικότητα Διαφορά από τη γενικευμένη αναποφασιστικότητα Αναπτυξιακή προσέγγιση Αξιολογική προσέγγιση (πολυδιάστατο περιεχόμενο της έννοιας) Παράγοντες επαγγελματικής αναποφασιστικότητας (γνωστικοί και συναισθηματικοί/ πριν ή κατά τη διάρκεια της διαδικασίας λήψης απόφασης) τύποι επαγγελματικής αναποφασιστικότητας 42

Τρόποι λήψης απόφασης πώς σκέφτεται και λειτουργεί το άτομο στη διαδικασία της επιλογής 43

ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ταξινομία του Gelatt ταξινομία του Jepsen ταξινομία του Johnson ταξινομία του Harren ενεργού σχεδίασης ατομικού μοιρολατρισμού ταξινομία του Krumboltz κ.α. λογικός τρόπος διαισθητικός τρόπος εξαρτησιακός τρόπος λογική αυθόρμητη διαισθητική μοιρολατρική εξάρτησης (Δημητρόπουλος, 2003) 44

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ εξαρτημένη απόφαση (δεν ξέρουμε πραγματικά τι θέλουμε) διαισθητική απόφαση (ξέρουμε τι θέλουμε, αλλά δεν είμαστε σίγουροι για τις συνθήκες του περιβάλλοντος) ορθολογική απόφαση (γνωρίζουμε τον εαυτό μας, αλλά και το περιβάλλον) Ταξινόμηση κατά Arroba χωρίς σκέψη (αποφάσεις ρουτίνας) συμβιβαστικός τρόπος (βάσει προσδοκίες άλλων) λογικός τρόπος (ψύχραιμες αποφάσεις, χωρίς συναισθηματισμούς) συναισθηματικός τρόπος (βάσει επιθυμιών και προτιμήσεων) διστακτικός τρόπος (αναβλητικότητα) διαισθητικός τρόπος ( διαίσθηση) 45

Θεωρητικό υπόβαθρο Βασίζεται στη θεωρία των Tiedemann & O Hara (1963) για τους τρόπους λήψης απόφασης Το πόσο αποτελεσματικοί είμαστε όταν παίρνουμε μια απόφαση εξαρτάται από το πόσο καλά γνωρίζουμε τον εαυτό μας και το περιβάλλον. Οι πληροφορίες επηρεάζουν τις αποφάσεις μας στη διάρκεια της ζωής μας Η αδυναμία γνώσης τόσο του εαυτού μας όσο και του περιβάλλοντος προκαλεί μια κατάσταση «σύγχυσης ή και παράλυσης», όπου η λήψη απόφασης καθίσταται αδύνατη. 46

Στρατηγικές (τρόποι) λήψης απόφασης Εάν δεν ξέρουμε τι πραγματικά θέλουμε, αλλά γνωρίζουμε το περιβάλλον μας, πιθανόν να κλίνουμε προς το να πάρουμε μια «εξαρτημένη» απόφαση. Εάν ξέρουμε τι θέλουμε, αλλά δεν είμαστε πολύ σίγουροι για τις συνθήκες του περιβάλλοντος, πιθανόν να πάρουμε «διαισθητικές» αποφάσεις Εάν γνωρίζουμε τον εαυτό μας, αλλά και το περιβάλλον παίρνουμε «ορθολογικές» αποφάσεις. Η πορεία εδώ είναι βραδύτερη, καθώς χρησιμοποιείται ο μέγιστος χρόνος για τη συλλογή των πληροφοριών, την εξερεύνηση του προβλήματος και τον πειραματισμό. 47

Στρατηγικές (τρόποι) λήψης απόφασης Εφαρμόζοντας αυτή την προσέγγιση δε σημαίνει ότι δε λαμβάνουμε υπόψη τα προσωπικά συναισθήματα για την επιλογή (διαίσθηση) ή τις γνώμες των ειδικών και των αγαπημένων (εξάρτηση), ούτε σημαίνει ότι αποκλείουμε τις στρατηγικές που ταιριάζουν στην προσωπικότητα ή στην ιδιοσυγκρασία μας. Έρευνες υποστηρίζουν ότι αν υποχρεωθούν να προσαρμοστούν σε ένα δεσμευτικό ορθολογισμό τα άτομα που δεν έχουν ανάλογες τάσεις «ορθολογισμού», είναι πιθανόν να υποφέρουν και να μην είναι ικανοποιημένα από την απόφασή τους (Mau & Jepsen, 1992), ενώ μια πιο ακραία θέση υποστηρίζει ότι τα συναισθηματικά στοιχεία στη λήψη αποφάσεων υπαγορεύουν πότε πρέπει ή δεν πρέπει να χρησιμοποιείται η λογική (Etzioni, 1988). 48

Η Κλίμακα για τον Προσδιορισμό του Τρόπου Λήψης Επαγγελματικής Απόφασης (Assessment of Career Decision Making, ACDM. Harren, 1979) 30 προτάσεις Διωνυμική κλίμακα βαθμολόγησης (Ναι-Όχι) 3 στρατηγικές λήψης απόφασης: Ορθολογική (10 προτάσεις, α =.85) Διαισθητική (10 προτάσεις, α =.76) Εξαρτημένη (10 προτάσεις, α =.85) Η μετάφραση-προσαρμογή του ερωτηματολογίου έχει γίνει από την Καθηγήτρια κ. Δέσποινα Σιδηροπούλου-Δημακάκου 49

Άλλες πληροφορίες Πρόσφατη έκδοση: 1985 Γλώσσες στις οποίες είναι διαθέσιμο: αγγλική, ελληνική. Χρόνος: Περίπου 7-10 λεπτά. Ομάδες στάθμισης: Μαθητές γυμνασίουλυκείου και φοιτητές Είδος των βαθμολογιών: Τ τιμές και εκατοστιαίες τιμές 50

Βαθμολόγηση: Χειρόγραφη ή μέσω Η/Υ. 51

Διατίθεται από Western Psychological Services, 12301 Wilshire Blvd., Los Angeles, CA 90025-1251 52

Χρήση του εργαλείου στην επαγγελματική συμβουλευτική Εντοπισμός του τρόπου λήψης απόφασης (Διαισθητικού ή Εξαρτημένου) Βελτίωση της προσέγγισης στη λήψη αποφάσεων Αν για παράδειγμα το άτομο παίρνει αποφάσεις με εξαρτημένο τρόπο, θα μπορούσε ο σύμβουλος να βοηθήσει το άτομο να γίνει περισσότερο υπεύθυνο και ανεξάρτητο 53

Κριτική του εργαλείου Είναι ένα εργαλείο εύχρηστο Τα ερωτήματα είναι κατανοητά Υπάρχουν κάποιες αμφιβολίες για την εγκυρότητα και την αξιοπιστία Ελάχιστα στοιχεία για τη χρήση του σε μειονεκτούσες ομάδες 54

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ACDM-S ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ Τρόποι λήψης απόφασης και αυτοαποτελεσματικότητα στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων (Sidiropoulou-Dimakakou & Argyropoulou, 2006) Επαγγελματικές αποφάσεις φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: Η ταυτότητα του ρόλου του φύλου (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Αργυροπούλου & Παυλόπουλος, 2006) Κίνητρο επιτυχίας και τρόπος λήψης απόφασης φοιτητών του Τμήματος Ισπανικής & Ιταλικής Φιλολογίας (Δρόσος, 2006) 55

Αποτελέσματα Διαφορές στον ορθολογικό τρόπο λήψης απόφασης σε σχέση με τις ειδικότητες σπουδών: υψηλότερους μέσους όρους οι φοιτητές των Παιδαγωγικών σπουδών, με δεύτερους τους φοιτητές της Πληροφορικής Η αυτοαποτελεσματικότητα στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων συσχετίζεται σημαντικά με τους τρόπους λήψης απόφασης: υψηλή θετική συνάφεια (δείκτης Pearson r) με τον ορθολογικό τρόπο και υψηλή αρνητική συνάφεια με τον εξαρτημένο. Τα αποτελέσματα είναι συμβατά με παλιότερη σχετική έρευνα (Mau, 2000). 56

Αποτελέσματα Τα άτομα με «αρσενική» ταυτότητα ρόλου του φύλου τείνουν να χρησιμοποιούν τη λογική για τη λήψη επαγγελματικής απόφασης, ενώ τα άτομα με «θηλυκή» ταυτότητα ρόλου του φύλου χρησιμοποιούν τη λογική, αλλά ταυτόχρονα λαμβάνουν σοβαρά υπόψη και τη γνώμη των άλλων. Οι γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες εμφανίζονται περισσότερο εξαρτημένες στη λήψη αποφάσεων Τα άτομα με «ανδρόγυνη» ταυτότητα ρόλου του φύλου προσανατολίζονται κυρίως προς την ομάδα των «ορθολογικών-ανεξάρτητων» στη λήψη αποφάσεων. 57

Αποτελέσματα Ο βαθμός κινήτρου επιτυχίας σχετίζεται θετικά με τον Ορθολογικό τρόπο λήψης απόφασης. Το επίπεδο κινήτρου επιτυχίας σχετίζεται αρνητικά με τον Εξαρτημένο τρόπο λήψης απόφασης. Δεν βρέθηκε σχέση του κινήτρου επιτυχίας με τον Διαισθητικό τρόπο λήψης απόφασης. 58

Βιβλιογραφία Αργυροπούλου, Κ. (2012). Σύνθετοι παράγοντες που συνδέονται με τις δυσκολίες στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων: Θεωρητική και ερευνητική ανασκόπηση. Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, 100, 55 64. Σιδηροπούλου-Δημακάκου Δ., Αργυροπούλου, Αικ. & Παυλόπουλος, Β. (2006) Επαγγελματικές αποφάσεις φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: Η ταυτότητα του ρόλου του φύλου. Στον ειδικό τόμο: Μ. Μαλικιώση-Λοϊζου, Δ. Σιδηροπούλου-Δημακάκου, & Γ. Κλεφτάρας (Επιμ. Έκδοσης) Η Συμβουλευτική Ψυχολογία στις γυναίκες (σελ.410-430) Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Δ., Αργυροπούλου, Κ., & Δρόσος, Ν. (2011). Διερεύνηση των «προφίλ» λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων των εφήβων με τη χρήση του Ερωτηματολογίου Χαρακτηριστικών Λήψης Επαγγελματικής Απόφασης. Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, 96-97, 74 93. 59

Βιβλιογραφία Gati, I., Landman, S., Davidovitch, S., Asulin-Peretz, L., & Gadassi, R. (2010). From Career Decision-Making Styles to Career Decision-Making Profiles: A Multidimensional Approach. Journal of Vocational Behavior, 76(2), 277-291. Gati, I., Tal, S. & Davidovitz, S. (2007). Career decisionmaking styles: A multidimensional approach. Εισήγηση στο Διεθνές Συνέδριο της IAEVG, Σεπτέμβριος 2007, Πάδοβα, Ιταλία. Shiloh, S., Salton E., & Sharabi, D. (2002). Individual differences in rational and intuitive thinking styles as predictors of heuristic responses and framing effects. Personality & Individual Differences, 32 (3), 415-429. 60