Γεωργική Εκμετάλλευση: Μια τυπική Επιχείρηση;

Γεωργική Εκμετάλλευση: Μια τυπική Επιχείρηση;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ι. Νεοκλασική Θεωρία: Ναι ΙΙ. Η παράδοση της «κλασικής» Γεωργικής Οικονομικής: Η Γεωργική Εκμετάλλευση, ως μια μικρή οικογενειακή επιχείρηση [με παραγωγικούς συντελεστές που ανήκουν κυρίως στην οικογένεια], Είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με το αγροτικό νοικοκυριό και την αγροτική οικογένεια, Δηλ. πρόκειται για μια σύνθετη παραγωγική, καταναλωτική και κοινωνική μονάδα

Ποιοι είναι οι Στόχοι μιάς Γεωργικής Εκμετάλλευσης; Συμβατική Προσέγγιση Η γεωργική εκμετάλλευση ως μια τυπική επιχείρηση Στόχος: Η μεγιστοποίηση του κέρδους Κυριότερος δείκτης επίδοσης: κέρδος Εναλλακτική Θεώρηση Η γεωργική εκμετάλλευση ως παραγωγική, καταναλωτική (νοικοκυριό) και κοινωνική μονάδα (οικογένεια) Πολλαπλότητα ιεραρχημένων στόχων: Η επίτευξη ενός ικανοποιητικού επιπέδου διαβίωσης για τα μέλη του νοικοκυριού Η βιωσιμότητα [αναπαραγωγή] της γεωργικής εκμετάλλευσης Η ελαχιστοποίηση του κινδύνου Η ισόρροπη κατανομή του διαθέσιμου εργάσιμου χρόνου των μελών στη διάρκεια του χρόνου Η μεγιστοποίηση του ακαθάριστου κέρδους Η εκπλήρωση των ατομικών στρατηγικών των μελών Κυριότερος δείκτης επίδοσης: Γεωργικό Οικογενειακό Εισόδημα

Πιθανοί Στόχοι του αρχηγού μιάς γεωργικής εκμετάλλευσης (1) 1 Να αυξάνω συνεχώς το μέγεθος της εκμετάλλευσής μου (στρέμματα που καλλιεργώ ή αριθμό ζώων) 2 Να βελτιώνω συνεχώς την εκμετάλλευσή μου (νέα μηχανήματα, εγκαταστάσεις, μεθόδους παραγωγής) 3 Να μεγιστοποιώ το κέρδος από την εκμετάλλευσή μου 4 Να συνεχίσω να είμαι γεωργός/κτηνοτρόφος 5 Να αποφεύγω χρονιές με υψηλές απώλειες και χαμηλά κέρδη (μείωση κινδύνου) 6 Να μειώνω το χρέος μου Να μπορώ να πληρώνω τα δάνειά μου Να μη δανείζομαι 7 Να έχω ένα ικανοποιητικό εισόδημα από τη γεωργική εκμετάλλευσή μου 8 Να ασχολούμαι με κλάδους που μπορώ να διαχειριστώ πιο εύκολα 9 Να εξασφαλίζω καλές συνθήκες διαβίωσης για τα ζώα της εκμετάλλευσής μου 10 Να επενδύω σε πολλούς παραγωγικούς κλάδους ή και εκτός της εκμετάλλευσης 11 Να χρησιμοποιώ δικές μου εισροές/ζωοτροφές 12 Να μεγιστοποιώ την οικογενειακή εργασία 13 Να εξαρτώμαι λιγότερο από το εξωτερικό περιβάλλον (π.χ.επιδοτήσεις) για την επιβίωση της εκμετάλλευσής μου 14 Να διατηρώ την εκμετάλλευσή μου ακόμη και με εξωγεωργικό εισόδημα 15 Να ελαχιστοποιώ την εποχιακή εργασία 16 Να ελαχιστοποιώ την ξένη εργασία 17 Να παράγω ποιοτικά προϊόντα

Πιθανοί Στόχοι του αρχηγού μιάς γεωργικής εκμετάλλευσης (2) 18 Να εργάζομαι με την οικογένειά μου 19 Να εξασφαλίζω ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης για όλη την οικογένειά μου κυρίως απ' το γεωργικό εισόδημα 20 Να εξασφαλίζω ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης για όλη την οικογένειά μου κυρίως απ' το εξωγεωργικό εισόδημα 21 Να μεγιστοποιώ το συνολικό οικογενειακό εισόδημα 22 Να αυξάνω τα περιουσιακά στοιχεία της οικογένειάς μου 23 Να διατηρώ και να βελτιώνω την ποιότητα ζωής της οικογένειάς μου 24 Να αυξάνω την κατανάλωση του νοικοκυριού μου 25 Να κάνω τη δουλειά που μου αρέσει 26 Να συνεχίσω την οικογενειακή γεωργική εκμετάλλευση 27 Να αποταμιεύω για το μέλλον (σπουδές παιδιών, σύνταξη) 28 Να ζω στην εξοχή - ύπαιθρο 29 Να περνώ δημιουργικά το χρόνο μου 30 Να είμαι ανεξάρτητος (το αφεντικό) 31 Να κατέχω υψηλή κοινωνική θέση Καλό κοινωνικό προφίλ 32 Να έχω αρκετό ελεύθερο χρόνο χρόνο μακριά από την εκμετάλλευση 33 Να ξέρω ότι καταφέρνω να ξεπερνώ τις δυσκολίες 34 Να μειώνω το φόρτο εργασίας και τη σωματική προσπάθεια ή τις ώρες εργασίας 35 Να έχω πλήρη εργασία και καθόλη τη διάρκεια του έτους 36 Να είμαι καινοτόμος πρωτοπόρος 37 Να συμμετέχω σε Ομάδα Παραγωγών 38 Να συμμετέχω σε Συνεταιρισμό

Πώς μετράμε την οικονομική επίδοση; Συμβατική Προσέγγιση Εναλλακτική Θεώρηση Κέρδος = Ακαθάριστη Πρόσοδος Συνολικές Δαπάνες [Εμφανείς + Μη Εμφανείς ] Γεωργικό Οικογενειακό Εισόδημα = Ακαθάριστη Πρόσοδος Εμφανείς Δαπάνες Εμφανείς Δαπάνες = Καταβαλλόμενες Χρηματικές Δαπάνες + Αποσβέσεις + Αυτασφάλιστρα Μη Εμφανείς Δαπάνες = Οι αμοιβές των ιδιόκτητων παραγωγικών συντελεστών Η κρίσιμη διαφορά των δύο εννοιών βρίσκεται στο αν θα συμπεριλάβουμε στις δαπάνες τις (τεκμαρτές) αμοιβές των ιδιόκτητων παραγωγικών συντελεστών

ΠΗΓΗ: HLPE (2013), Investing in smallholder agriculture for food security. A report by the High Level Panel of Experts on Food Security and Nutrition of the Committee on World Food Security, Rome.

Η ανάλυση της γεωργικής εκμετάλλευσης και των γεωργικών συστημάτων Τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις ΠΗΓΗ: Darnhofer Ι., Bellon St., Dedieu B. and R. Milestad (2010): Adaptiveness to enhance the sustainability of farming systems. A review, Agronomy for Sustainable Development, Vol. 30, pp 545 555.

Χαρακτηριστι κό Η «Μηχανική» αντίληψη (Engineering) Γεωργικά Συστήματα (Farming Systems) Η θεωρία Θετικισμός, αναγωγισμός Θεωρία των γενικών συστημάτων, απλά συστήματα, δυναμική των συστημάτων Συστημική Θεώρηση Ο χρόνος Η δυναμική Το ευρύτερο πλαίσιο Συμπερίληψη Κοινωνικών Επιστημών Μηχανιστικά Συστήματα, Νευτώνια επιστήμη Ο χρόνος δεν λαμβάνεται υπόψη Στατική προσέγγιση, σταθερή κατάσταση, ισορροπία Μη σημαντικό («ένα μέγεθος για όλους»), Επιτρέπει την ανάπτυξη τεχνολογικών σχεδίων/μοντέλων Κυρίως μονο-επιστημονικό, μερική συμπερίληψη της νεοκλασικής οικονομικής θεωρίας Συστημική προσέγγιση: το σύστημα αποτελείται από αλληλεπιδρώντα μέρη, εστίαση στα μέρη του συστήματος Α-χρονικά, με κάποια γραμμική προβολή στο μέλλον, όχι αλλαγή στη δυναμική του συστήματος Στατική προσέγγιση, ισορροπία, η σχέση μεταξύ των στοιχείων δεν αλλάζει Σημαντικό: διαφορές μεταξύ τοποθεσιών, οι αντιλήψεις των γεωργών, έμφαση στον γεωργικό τομέα Διεπιστημονικότητα: συμπερίληψη της κοινωνιολογίας για τις αντιλήψεις των γεωργών, συμμετοχή των γεωργών, η οικονομία περιλαμβάνει ορισμένες συμπεριφορικές έννοιες (περιορισμένη ορθολογικότητα), διαδικασίες μάθησης Πολύπλοκα Προσαρμοζόμενα Συστήματα (Complex Adaptive Systems) Συνεξέλιξη, πολύπλοκα συστήματα, προσαρμοζόμενα συστήματα Ιεραρχικώς ένθετα συστήματα, διάφορες χρονικές & χωρικές κλίμακες, ιδιότητες των πολύπλ. προσαρμοζ. συστημάτων: ανάδυση, υστέρηση, κ.ά. Έμφαση στην αλληλεπίδραση των μερών Πολύ σημαντικός, «η ιστορία μετράει», το παρελθόν επηρεάζει το μέλλον, μη αντιστρεψιμότητα Διαρκής ανισορροπία, μη γραμμική δυναμική, προσαρμοστικότητα, συνεξέλιξη Διαρκώς μεταβαλλόμενο πλαίσιο, μη αναμενόμενες αλλαγές, λόγω αλληλεπιδράσεων πρέπει να εξετάζονται όλοι οι τομείς Διεπιστημονικότητα: αξιοποίηση ευρημάτων της ψυχολογίας, η μάθηση ως διαρκής και διαδραστική διαδικασία

Συντελεστές Γεωργικής Παραγωγής Οικονομικά αγαθά που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία 1. Έδαφος 2. Εργασία 3. Κεφάλαιο

ΕΔΑΦΟΣ [1] Οι γενικές χαρακτηριστικές ιδιότητες του εδάφους με τις οποίες ασχολείται η αγροτική οικονομία είναι: α) Το αμετακίνητο γεωγραφικά

Η θεωρία του Von Thunen Η χωροθέτηση γεωργικών δραστηριοτήτων σε ομόκεντρες ζώνες γύρω από τα αστικά κέντρα

ΕΔΑΦΟΣ [2] Άλλες ιδιότητες του εδάφους: β) Το άφθαρτο Η αξία του εδάφους δεν μειώνεται Το έδαφος δεν επιβαρύνεται με απόσβεση γ) Το ανεπαύξητο Μικρές αυξήσεις της γεωργικής γης είναι δυνατές Μείωση/απώλεια γεωργικής γης Η τιμή/αξία της γης

ΕΔΑΦΟΣ [3] ΟΜΩΣ: «Η διάβρωση και η ρύπανση του εδάφους έχουν οδηγήσει σε απώλεια του ενός τρίτου περίπου της καλλιεργήσιμης γης στον πλανήτη κατά τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Η διάβρωση λαμβάνει χώρα με ρυθμό έως 100 φορές μεγαλύτερο από τον φυσικό ρυθμό δημιουργίας νέου εδάφους. Χρειάζονται περίπου 500 χρόνια για να δημιουργηθεί ένα λεπτό στρώμα καλλιεργήσιμου εδάφους μόλις 2,5 εκατοστών.» (Παγκόσμια Σύνοδος για το κλίμα, Παρίσι, Δεκέμβριος 2015)

Ερημοποίηση Το 35% του Ελλαδικού χώρου βρίσκεται σε υψηλό κίνδυνο ερημοποίησης ή έχει ήδη ερημοποιηθεί

Υφαλμύρωση των υδροφόρων οριζόντων

Παράγοντες που επιδρούν στο φαινόμενο της ερημοποίησης στην Ελλάδα 1. Οι ημιερημικές κλιματικές συνθήκες, που επηρεάζουν το 54% της χώρας 2. Τα φτωχά, πετρώδη και αβαθή εδάφη με μεγάλο δείκτη διαβρωσιμότητας 3. Η μη ομαλή τοπογραφία και οι μεγάλες κλίσεις του εδάφους 4. Η έντονη υποβάθμιση και καταστροφή της βλάστησης από την υπερεκμετάλλευση των εδαφών και τις συχνές πυρκαγιές 5. Η έλλειψη ορθολογικής εκμετάλλευσης των υδατικών πόρων 6. Η συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας του πληθυσμού στις πεδινές και παραθαλάσσιες περιοχές 7. Η έλλειψη μακροχρόνιας και σταθερής πολιτικής για τα δάση, που προκλήθηκε από τις συχνές περιόδους πολιτικής αστάθειας και τις καταλήψεις από ξένες δυνάμεις 8. Τα μεγάλα συγκοινωνιακά και ενεργειακά έργα που θέτουν σε κίνδυνο την συνοχή και την υγεία των δασών και των δασικών εκτάσεων

Κριτική στη συμβατική προσέγγιση της Γεωργικής Οικονομικής Η συμβατική οικονομική ανάλυση των συστημάτων καλλιέργειας συνεχίζει να αγνοεί σε μεγάλο βαθμό το κόστος που συνδέεται με την εξάντληση των φυσικών πόρων, καθώς και τη ρύπανση και άλλες περιβαλλοντικές επιπτώσεις των δράσεων των γεωργών. Ειδικότερα, οι εκτιμήσεις του γεωργικού εισοδήματος με βάση τις συμβατικές μεθόδους κοστολόγησης, υπολείπονται τουλάχιστον σε τρία σημεία: 1. λίγη προσοχή δίνεται στη συμβολή των φυσικών πόρων στην παραγωγή τροφίμων και τη γεωργική παραγωγή 2. δεν λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις της γεωργικής παραγωγής στο περιβάλλον και 3. οι έννοιες της απόσβεσης, της συντήρησης και της αντικατάστασης δεν εφαρμόζονται στο φυσικό κεφάλαιο

ΕΡΓΑΣΙΑ (1) Η χρησιμοποίηση της εργασίας στη γεωργία χαρακτηρίζεται από την άνιση και εποχική κατανομή των απαιτούμενων ωρών εργασίας. Το φαινόμενο αυτό παρουσιάζεται ιδιαίτερα στις φυτικές καλλιέργειες και λιγότερο στην κτηνοτροφία και είναι αποτέλεσμα του βιολογικού χαρακτήρα της γεωργικής παραγωγής, της φθαρτότητας πολλών γεωργικών προϊόντων και της εξάρτησης πολλών γεωργικών εργασιών από το κλίμα.

ΕΡΓΑΣΙΑ (2) Σημαντικός δείκτης είναι το ισοζύγιο εργασίας της γεωργικής επιχείρησης ή ο βαθμός απασχόλησης του υπάρχοντος εργατικού δυναμικού μιας γεωργικής επιχείρησης

Παράδειγμα: οι μηνιαίες απαιτήσεις της καλλιέργειας τομάτας με τη χρήση υδροπονικών συστημάτων (ώρες ανά εκτάριο) 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ ΠΗΓΗ: Παπαδαυίδ Γ., Μάρκου, Μ., και. Νεοκλέους (2008): Τεχνοοικονοµική µελέτη της καλλιέργειας της τοµάτας µε τη χρήση υδροπονικών συστηµάτων στην Κύπρο, AgroThesis, 6 (1): 9-19.

Βαθμός Χρησιμοποίησης Οικογενειακού Εργατικού Δυναμικού (%) 114 112 110 108 106 104 102 100 98 96 94 Σύνολο Κλάδων Δημητριακά Βαμβάκι Κηπευτικά - Άνθη Βοοειδή 2011 2012 2013 ΠΗΓΗ: ΔΙΓΕΛΠ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Κεφάλαιο» ή «κεφαλαιουχικά αγαθά» είναι συντελεστές παραγωγής μη ανθρώπινοι και μη φυσικοί, δηλαδή άλλοι εκτός του εδάφους και της εργασίας. Οι συντελεστές αυτοί παραγωγής είναι αποτέλεσμα προηγούμενης παραγωγικής δραστηριότητας του ανθρώπου. Πρόκειται για συντελεστές παραγωγής που είναι φθαρτοί, έχουν δηλαδή περιορισμένη διάρκεια χρήσεως στην παραγωγική διαδικασία. Ορισμένοι απ αυτούς μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο μία φορά (σπόροι, λιπάσματα κλπ ), ενώ άλλοι καταναλώνονται σταδιακά, στην διάρκεια πολλών χρήσεων (κτίσματα, ζώα κ.λπ.), οπότε αντικαθίστανται. Για τα κεφαλαιουχικά αγαθά που καταναλώνονται σταδιακά (σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από μία ετήσια χρήση) προβλέπεται και η δαπάνη απόσβεσής τους.

Διάκριση -Ταξινόμηση Κεφαλαίου Η διάρκεια ζωής των διάφορων κεφαλαιουχικών αγαθών και η προσάρτησή τους στο έδαφος χρησιμοποιείται για την διάκρισή τους στις παρακάτω τρεις κατηγορίες: Κυκλοφοριακό ή αναλώσιμο κεφάλαιο: τα μέσα παραγωγής η διάρκεια χρήσεως των οποίων είναι πολύ μικρή (είναι κυρίως μιας χρήσεως) και γενικότερα καταναλώνονται εντός μίας μόνον οικονομικής χρήσης των γεωργικών επιχειρήσεων, δηλαδή σε ένα έτος Ημιμόνιμο ή ημιπάγιο κεφάλαιο Κεφαλαιουχικά αγαθά που έχουν μέση διάρκεια χρήσεως (οπωσδήποτε μεγαλύτερη του ενός έτους) και δεν είναι προσαρτημένα στο έδαφος. Μόνιμο ή πάγιο ή κτηματικό κεφάλαιο Μέσα παραγωγής που έχουν μεγάλη διάρκεια χρήσεως και είναι προσαρτημένα στο έδαφος Στην τελευταία κατηγορία κατατάσσουμε και το έδαφος, ως κεφάλαιο με απεριόριστη διάρκεια χρήσεως.

Αναλυτικότερα: 1. Μόνιμο ή πάγιο ή κτηματικό κεφάλαιο Το έδαφος Οι έγγειες βελτιώσεις (που υπόκεινται σε απόσβεση) Τα κτίσματα (αποθήκες, σταύλοι κλπ) Οι πολυετείς φυτείες (δενδρώνες, αμπελώνες, πολυετείς θάμνοι κλπ). 2. Ημιμόνιμο ή ημιπάγιο κεφάλαιο Το ζωϊκό κεφάλαιο, δηλαδή τα ζώα παραγωγής και εργασίας (αγελάδες, πρόβατα, χοίροι, άλογα κλπ) Ο γεωργικός εξοπλισμός, δηλαδή μηχανήματα και εργαλεία (ελκυστήρες, αντλητικά και ψεκαστικά μηχανήματα, κλαδευτήρια κ.α.) Σκεύη και υλικά διαρκείας (κιβώτια, πλαστικά καλύμματα θερμοκηπίων πολλών χρήσεων, ξυλεία, έπιπλα γραφείου κλπ).

3. Κυκλοφοριακό ή αναλώσιμο κεφάλαιο Εφόδια, αποθέματα, υλικά (σπόροι, λιπάσματα, φάρμακα, ζωοτροφές, υλικά συσκευασίας κλπ) Τα παχυνόμενα ζώα (μόσχοι, χοιρίδια, αρνιά κλπ) Η ηρτημένη εσοδεία, δηλαδή προϊόντα που δεν έχουν ωριμάσει και δεν συγκομίσθηκαν ακόμη από τα φυτά μονοετών ή πολυετών καλλιεργειών (προς το τέλος της παραγωγικής περιόδου) Οι προκαταβολές καλλιεργειών, που αφορούν στις περιπτώσεις απογραφής στην αρχή της παραγωγικής περιόδου, συντελεστών παραγωγής (λιπάσματα, φάρμακα κλπ) που ήδη έχουν χρησιμοποιηθεί Τα μετρητά που βρίσκονται στο ταμείο της επιχείρησης, τις καταθέσεις, τις απαιτήσεις έναντι τρίτων (γραμμάτια, επιταγές κλπ) Τα αδιάθετα προϊόντα της γεωργικής επιχείρησης

Επίσης: «Σταθερό» Κεφάλαιο = Μόνιμο + Ημιμόνιμο Κεφάλαιο «Μεταβλητό» Κεφάλαιο = Κυκλοφοριακό κεφάλαιο Ενεργητικό = η αξία του εδάφους και του κεφαλαίου Παθητικό = Το σύνολο των υποχρεώσεων της επιχείρησης Καθαρή Περιουσία = Ενεργητικό Παθητικό