ΚΕΦ. 1: Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Α. Η ένταξη του ατόμου στην κοινωνία 1.1 Η κοινωνικοποίηση του ατόμου. 1) Τι είναι η κοινωνικοποίηση; Μια διαδικασία ένταξης και ενσωμάτωσης του ατόμου σ ένα κοινωνικό σύνολο Μια διαδικασία εκμάθησης των αξιών και των κανόνων μιας κοινωνίας. 2) Ποιος είναι ο στόχος της; Η κάθε κοινωνία ή η κάθε ομάδα να μεταβιβάζει στα μέλη της τη δική της κουλτούρα (αξίες, αντιλήψεις, πεποιθήσεις, κανόνες, προσδοκίες) Το άτομο από πολύ μικρή ηλικία να μαθαίνει τους κανόνες και τις αξίες της κοινωνίας (αλληλεγγύη, απαγόρευση κλοπής κα) Το άτομο να μαθαίνει τις κοινωνικά επιθυμητές συμπεριφορές (τρόπους σκέψης, αίσθησης, συμπεριφοράς και δράσης) Να οριοθετούνται οι συμπεριφορές που η κοινωνία θεωρεί ορθές Να οριοθετούνται τα μέσα που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα άτομα για να ασκούν τα δικαιώματα και να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους. Άρα ως προς το άτομο ο στόχος είναι να μάθει συνειδητά ή ανεπίγνωστα τους κανόνες και τις αξίες της κοινωνίας, ώστε να ενταχθεί ομαλά σ αυτήν. Ως προς την κοινωνία να δημιουργεί «κοινωνικά» άτομα, ώστε να διατηρείται η κοινωνική συνοχή, απαραίτητη για κάθε κοινωνία. 3) Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της; α) Η κοινωνικοποίηση αρχίζει από τη γέννηση μας, ή και από τη στιγμή της σύλληψης μας. β) Δεν τελειώνει με την ενηλικίωση, αλλά συνεχίζεται σε όλη τη ζωή του ατόμου. Στη διάρκεια της ζωής του αποκτά γνώσεις και εμπειρίες, με βάση τις οποίες μπορεί να αναθεωρεί αξίες, στάσεις, συμπεριφορές. Στη σύγχρονη κοινωνία των ταχύτατων αλλαγών γίνεται λόγος για διαρκή επανακοινωνικόποίηση του ατόμου. γ) Η κοινωνικοποίηση τροποποιείται στο χώρο και στο χρόνο αλλά και ως προς τα φύλα. δ) Είναι μια πολυδιάστατη και πολύπλοκη διαδικασία γιατί δεν ασκείται σύμφωνα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου, με κριτήριο να διατηρηθεί η συνοχή της κοινωνίας και γιατί κάθε άτομο ανήκει σε πολλές διαφορετικές ομάδες-θεσμούς, φορείς κοινωνικοποίησηςστις προβάλλονται πολλές αξίες, κανόνες, πρότυπα συμπεριφοράς, κάποιες φορές, αντιφατικά μεταξύ τους, οπότε δημιουργείται μια διλημματική κατάσταση. 4) Πώς το κάθε άτομο διαμορφώνει τη συμπεριφορά του; Κάθε άτομο διαμορφώνει τη συμπεριφορά του ανάλογα: Α) με τα πρότυπα συμπεριφοράς που επιβάλλει η ομάδα και τα περιθώρια που έχει για να διαφοροποιηθεί. Β) με τον βαθμό στον οποίο έχει αφομοιώσει και εσωτερικεύσει τους κανόνες και τις αξίες των διαφόρων ομάδων στις οποίες συμμετέχει. Εμπόδιο στην εσωτερίκευση είναι τα αντιφατικά μηνύματα που δέχεται από τις διαφορετικές ομάδες στις οποίες συμμετέχει. Γ) ιδιαίτερα κρίσιμη για την κοινωνικοποίηση είναι η περίοδος της εφηβείας και της ενηλικίωσης, όπου το άτομο καλείται να κάνει επιλογές καθοριστικές για το μέλλον του.
1.2 Παράγοντες διαμόρφωσης της προσωπικότητας του ατόμου. 1) Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ως φορέα κοινωνικοποίησης και γιατί ασκεί καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου; Υπάρχει σε όλες τις κοινωνίες, διαφέρει μόνο η δομή της από κοινωνία σε κοινωνία. Είναι πρωτογενής φορέας γιατί είναι η πρώτη ομάδα ένταξης του ατόμου. Είναι πρωταρχικός λόγω της σπουδαιότητας του στη διαμόρφωση της προσωπικότητας. Αφήνει μεγαλύτερα ή μικρότερα περιθώρια επίδρασης σε όλους τους άλλους φορείς. Ο τρόπος ανατροφής των πρώτων παιδικών χρόνων επηρεάζει καθοριστικά τον χαρακτήρα και την πορεία του παιδιού. 2) Ποιος είναι ο σκοπός του και ποιος ο διττός του ρόλος όσο αφορά στην κοινωνική πραγματικότητα; Κάθε εκπαιδευτικό σύστημα μεταδίδει γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις. Λειτουργεί : Ως παράγοντας αναπαραγωγής του υπάρχοντος κοινωνικού συστήματος, αφού επιδιώκει να μεταδώσει τις αρχές και τις αξίες του. Ως παράγοντας αμφισβήτησης και αλλαγής του, αφού, σε δημοκρατικές κοινωνίες, προσφέρει πλουραλιστική γνώση και συχνά οι αλλαγές και οι καινοτομίες ξεκινούν από τα πανεπιστήμια και τη διανόηση. 3) Ποιος είναι ο ρόλος της πώς λειτουργεί σε μια κοινωνία και ποιος κίνδυνος ελλοχεύει; Οι θρησκευτικοί θεσμοί ρυθμίζουν τη σχέση του ανθρώπου με το Ιερό και το Θείο. Η θρησκεία επιδρά σημαντικά στην συμπεριφορά του ατόμου και στην οργάνωση της κοινωνίας αφού λειτουργεί ως ενοποιητικός παράγοντας της. Η θρησκευτική πίστη έχει μεγάλη δύναμη, αν μάλιστα υπάρχει θρησκευτικός φανατισμός οδηγεί τους ανθρώπους σε διαχωρισμό ή / και σε σύγκρουση. 4) Γιατί η, το θεωρείται από τους σημαντικότερους φορείς κοινωνικοποίησης σήμερα; Το σύγχρονο παρεμβατικό κράτος επεμβαίνει σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωήςοικονομία, παιδεία, υγεία, κατοικία- γιατί με την εξουσία του (νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική) επηρεάζει και τη δράση των άλλων φορέων κοινωνικοποίησης. Επεμβαίνει και επηρεάζει η ζωή του ανθρώπου από τη γέννηση του (πιστοποιητικό γεννήσεως) μέχρι το θάνατό του (πιστοποιητικό θανάτου) Όμως, παρά τη δύναμή του, δεν πρέπει να θεωρείται παντοδύναμο. Το άτομο, τα άτομα, βρίσκουν τρόπους αντίστασης ή/και αντίδρασης ακόμη και στο πιο αυταρχικό κράτος. Οι παραπάνω φορείς κοινωνικοποίησης δεν είναι οι μοναδικοί. Η παρέα των φίλων, ο εργασιακός χώρος, τα ΜΜΕ και γενικά κάθε ομάδα στην οποία συμμετέχουμε μπορεί να λειτουργήσει ως φορέας κοινωνικοποίησης. Πικάσο: οικογένεια ακροβατών
Οι μηχανισμοί τρόποι κοινωνικοποίησης. Υπάρχουν οι εξής τρόποι ή μηχανισμοί με τους οποίους τα άτομα εσωτερικεύουν τους κανόνες και τις αξίες της κοινωνίας: 1) Μίμηση Ταύτιση : Πώς γίνεται; Πού οδηγεί; Είναι απόλυτη; Ο άνθρωπος είναι μιμητικό όν, ο ένας μιμείται τον άλλον. Έτσι το μικρό παιδί αντιγράφει το περιβάλλον του, στην αρχή ασυνείδητα και μετά, όσο μεγαλώνει, συνειδητά. Η μίμηση οδηγεί στην ταύτιση με άλλα άτομα ή ομάδες, οπότε αποκτά την συλλογική ταυτότητα, την αίσθηση του «Εμείς». Έτσι το άτομο, εκτός από την ατομική ταυτότητα (Εγώ), αποκτά και τη συλλογική ταυτότητα (Εμείς). Η ταύτιση είναι επιλεκτική. Το άτομο ταυτίζεται ως ένα βαθμό με τις ομάδες που συμμετέχει και τις αξίες που προβάλλουν. Έχει περιθώρια σχετικής αυτονομίας. 2) Συστάσεις Εντολές : Πώς λειτουργούν; Ποιο πρέπει να είναι το κύριο χαρακτηριστικό τους; Από μικρή ηλικία τα άτομα δέχονται συστάσεις και εντολές από την οικογένεια, το σχολείο κτλ και μαθαίνουν συμπεριφορές. Και γενικά κάθε ομάδα απευθύνει εντολές και συστάσεις στα μέλη της. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η σαφήνεια και η συνέπεια λόγων και έργων (πχ να μην διαφωνεί ο πατέρας με τη μητέρα σε θέματα συμπεριφοράς ή άλλα να συστήνουν και άλλα να κάνουν) 3) Έλεγχος : Πώς και σε ποια περίπτωση ασκείται έλεγχος στην συμπεριφορά μας; Ο έλεγχος της συμπεριφοράς αρχίζει από πολύ μικρή ηλικία και έτσι μαθαίνει το παιδί τι είναι καλό και τι κακό. Αργότερα το σχολείο, το κράτος, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία κτλ αναμένουν από το άτομο συγκεκριμένη συμπεριφορά. Όταν το άτομο παρεκκλίνει από τα αναμενόμενα πρότυπα, τότε ασκείται έλεγχος. Τελικά το άτομο παίζει κάποιο ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του ή είναι παθητικός δέκτης μηνυμάτων; Ο άνθρωπος δεν είναι tabula rasa, άγραφος πίνακας πάνω στον οποίο εγγράφονται οι κανόνες και οι επιταγές της κοινωνίας ή της ομάδας. Τα μηνύματα που εκπέμπουν οι φορείς κοινωνικοποίησης τα δέχεται, τα επεξεργάζεται, τα αφομοιώνει και αντιδρά με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο ο καθένας. Άρα οι φορείς κοινωνικοποίησης έχουν βέβαια πρωταρχική ευθύνη για μια προβληματική συμπεριφορά, αλλά ως ένα βαθμό. Από εκεί και πέρα ευθύνεται το ίδιο το άτομο. Υπάρχει ατομική προσωπική ευθύνη για τις πράξεις μας. Ν αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γής. Αν δε σωθεί εγώ φταίω. Ν. Καζαντζάκης «Ασκητική»
1.3 Οι κοινωνικές αξίες 1) Τι είναι οι κοινωνικές αξίες; Γενικές αρχές και ιδέες που προσανατολίζουν και καθοδηγούν την κοινωνία και τα άτομα. 2) Ποιος είναι ο ρόλος και η σημασία των κοινωνικών αξιών; Εκφράζουν τις πραγματικές και βαθύτερες ανάγκες της κοινωνίας. Αποτελούν θεμελιώδες συστατικό για τη συνοχή και την πρόοδο της κοινωνίας. Είναι σημείο αναφοράς και συνδετικός κρίκος για τα μέλη μιας κοινωνίας. Γι αυτό αποδίδεται μεγάλη σημασία σ αυτές από την κοινωνία. Προσανατολίζουν και καθοδηγούν την συμπεριφορά μας. Επηρεάζουν τις πεποιθήσεις μας. Κατευθύνουν την αξιολόγηση του εαυτού μας και των άλλων. 3) Πώς δημιουργούνται και πώς μαθαίνονται οι αξίες; Οι αξίες είναι δημιούργημα της κοινωνίας. Υπάρχουν ανεξάρτητα από τις αξίες που έχει κάθε άτομο ξεχωριστά. Πχ η οικογένεια, η αλήθεια, η εμπιστοσύνη είναι αξίες για την ελληνική κοινωνία ανεξάρτητα από τη θετική ή αρνητική στάση κάποιων ατόμων απέναντι σ αυτές. Οι αξίες μαθαίνονται μέσω της κοινωνικοποίησης και διδάσκονται μάλλον με το παράδειγμα παρά με τις θεωρίες. Οι αξίες αρετές για τους Αρχαίους Έλληνες- είναι συστατικό στοιχείο του πολιτισμού. Σχετίζονται με την ποιότητα, την ικανότητα και είναι ατομικά και κοινωνικά χρήσιμες. 4) Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται; Με κριτήριο α) το άτομο ή την κοινωνία: ατομικές: θάρρος, υπομονή, πίστη, αλληλεγγύη συλλογικές: αλληλεγγύη, προσαρμοστικότητα, ανεξαρτησία β) τον τομέα της κοινωνίας : κοινωνικές: αλληλεγγύη, ανεκτικότητα, ευρύτητα πνεύματος οικονομικές: εργασιακή και επιχειρηματική ηθική, εργατικότητα, κέρδος πολιτικές: ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη, διάλογος, συμμετοχή στα κοινά. γ) τη διάρκειά τους: σχετικές: τίτλοι ευγένειας (έχουν ορισμένη διάρκεια και δεν ισχύουν παντού) διαχρονικές: σεβασμός στους θεούς, η μνήμη των νεκρών, η απαγόρευση της αιμομιξίας (ισχύουν σε όλες τις εποχές και σε όλες τις κοινωνίες). 5) Ποιες είναι οι βασικές αξίες της ελληνικής κοινωνίας όπως αυτές κατοχυρώνονται και στο Σύνταγμα της χώρας μας; Ταυτίζοντας την ελληνική κοινωνία με το ελληνικό κράτος, το χώρο δηλαδή που έχει τη δική του έννομη τάξη, υπάρχουν κάποιες αξίες που κατοχυρώνονται και στο Σύνταγμα της χώρας: Ο σεβασμός και η προστασία της αξιοπρέπειας του ανθρώπου. Η ελευθερία και η κοινοβουλευτική δημοκρατία. Η προστασία της παιδείας, της ορθόδοξης παράδοσης, του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος, της διεθνούς ειρήνης και συνεργασίας, των ατομικών κι κοινωνικών δικαιωμάτων. (και δεν είναι οι μόνες.) 6) Έχουν διαχρονικότητα οι κοινωνικές αξίες; Άλλες αξίες είναι προσωρινές άλλες αιώνιες-διαχρονικές. Επίσης, στην εποχή μας έχουν διαμορφωθεί νέες αξίες που τείνουν να καταστούν ή έχουν καταστεί παγκόσμιες. (η προστασία του περιβάλλοντος, η ειρηνική επίλυση των διαφορών, η καταπολέμηση της βίας και των ναρκωτικών κα)
7) Πώς μεταβάλλονται οι αξίες στο χώρο και στο χρόνο; Οι κοινωνίες μεταβάλλονται, άρα μεταβάλλονται και οι αξίες. Α) Μεταβολή στο χώρο: Κάθε κοινωνία βιώνει τις δικές της συνθήκες (κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, τεχνολογικές κα), άρα διαμορφώνει και τις δικές της αξίες που διαφέρουν από τις αξίες άλλων κοινωνιών. Πχ Η αξία της εκπαίδευσης δεν έχει την ίδια σπουδαιότητα σε όλες τις κοινωνίες. Η αξία του «φιλότιμου» είναι κατ εξοχήν αξία της ελληνικής κοινωνίας. (Οι αγγλομαθείς μπορούν να δουν κι αυτό φιλότιμο) Β) Μεταβολή στο χρόνο: Μεταβάλλονται οι συνθήκες σε μια κοινωνία, άρα μεταβάλλονται και οι αξίες στο χρόνο (τα πάντα ρει) Πώς μεταβάλλονται; * βίαια, μέσα από τη σύγκρουση κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών ομάδων *με την πολεμική κατάκτηση ενός λαού *αργά και αθέατα μέσα από τη φθορά των παλιών και την υιοθέτηση νέων αξιών. 7) Πώς γίνεται η αξιολόγηση και η ιεράρχηση των αξιών; Αξιολογούνται ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου ή της κοινωνίας οι οποίες τελικά επηρεάζουν και διαμορφώνουν τις αξίες. Κάθε άτομο και κάθε κοινωνία κάνουν τη δική τους ιεράρχηση αξιών. 1.4 Οι κοινωνικοί κανόνες 1) Τι είναι οι κοινωνικοί κανόνες και ποια η σημασία τους; Είναι πρότυπα συμπεριφοράς κοινωνικά αποδεκτά, με τα οποία ρυθμίζονται και αξιολογούνται οι συμπεριφορές. Είναι απαραίτητοι για την κοινωνική οργάνωση, τη συνοχή και τη σταθερότητα. 2) Ποιοι θέτουν τους κανόνες; Οι φορείς κοινωνικοποίησης. Πχ οι γονείς για τα παιδιά τους, τα σωματεία για τα μέλη τους, το κράτος για όλους) 3) Τι γίνεται στην περίπτωση που ένα άτομο ή ομάδα παραβιάσει τους κανόνες; Όταν κάποιο άτομο ή ομάδα παραβιάσει κάποιον κανόνα υφίσταται κυρώσεις που έχουν ως αποτέλεσμα: τον εσωτερικό έλεγχο( αισθήματα ενοχής, κατωτερότητας) και τον εξωτερικό έλεγχο ( κοινωνική κριτική, αποδοκιμασία, απομόνωση). 4) Ποιες είναι οι κατηγορίες κανόνων; α) καθολικοί, για όλα τα άτομα (απαγόρευση της κλοπής) συγκεκριμένοι : ανάλογα με την κοινωνική θέση που κατέχει κάποιος και τον ρόλο που ασκεί (πχ κανόνες ενδυμασίας ενός καλλιτέχνη και ενός δημοσίου υπαλλήλου) β) αυστηροί, που ορίζουν με σαφήνεια ορισμένες επιταγές ή απαγορεύσεις (πχ απαγόρευση ανθρωποκτονίας) ελαστικοί, που αφήνουν αρκετά περιθώρια ελευθερίας και διαφοροποίησης στα άτομα (πχ κανόνες ομιλίας και εμφάνισης) γ) τυπικοί είναι οι γραπτοί κανόνες (πχ νόμοι, κανονισμοί σωματείων, κανόνες δεοντολογίας) άτυποι είναι οι άγραφοι κανόνες (πχ ήθη, έθιμα, παραδόσεις, κανόνες συμπεριφοράς στις προσωπικές σχέσεις)
5) Ποια είναι η σχέση κοινωνικών κανόνων και κοινωνικών αξιών; Οι κοινωνικές αξίες εκφράζουν τις ανάγκες της κοινωνίας, προσανατολίζουν και κατευθύνουν τις συμπεριφορές μας αν είναι καλές, κακές κα Οι υποχρεωτικοί κανόνες, το δίκαιο, ρυθμίζουν την κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων και είναι απαραίτητοι για να συνυπάρξουν. Κάποιες από τις αξίες η κοινωνία τις θεωρεί σημαντικές, γι αυτό τις καθιερώνει ως κανόνες. Αυτές τις σημαντικές αξίες η πολιτεία τις προστατεύει με κανόνες δικαίου. Άρα η σχέση αξιών και κανόνων είναι άμεση, αφού οι κανόνες αποτυπώνουν τις αξίες. 6) Πότε γίνεται ομαλά η προσαρμογή του ατόμου στην κοινωνία; Όταν έχουν λειτουργήσει αποτελεσματικά οι φορείς κοινωνικοποίησης, κυρίως η οικογένεια και το σχολείο, τότε η προσαρμογή, η συμμόρφωση και η ένταξη του ατόμου στην κοινωνία γίνεται ομαλά. Πιο συγκεκριμένα: αν το άτομο αυτονομηθεί έγκαιρα και μαθαίνει να αναλαμβάνει τις ευθύνες του, αν έχει προετοιμαστεί να αντιμετωπίζει την πραγματικότητα, αν έχει καταλάβει ότι δεν έχει μόνο δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις, τότε δεν έχει προβλήματα προσαρμογής. Αντίθετα η υπερπροστασία και η ανεύθυνη κοινωνικοποίηση δεν βοηθά το παιδί να προσαρμοστεί και κάποιες φορές οδηγεί και σε αντικοινωνική συμπεριφορά (ναρκωτικά, συμμορίες κα) Το ζητούμενο σήμερα, που οι κοινωνικές συνθήκες αλλάζουν πολύ γρήγορα, είναι η ανάπτυξη της προσαρμοστικότητας στα άτομα. 7) Ποια είναι η σχέση ατόμου κοινωνίας; Υπάρχει μια διαλεκτική σχέση ατόμου κοινωνίας, μια σχέση αλληλεπίδρασης. Το άτομο προσαρμόζεται σους κανόνες και τα πρότυπα που επιβάλλει η κοινωνία, όμως το κάθε άτομο, ανάλογα με την προσωπικότητα του, δε λειτουργεί μόνο ως παθητικός δέκτης, αλλά και ως πομπός, αφού στέλνει μηνύματα προς την κοινωνία. 8) Πότε η αμφισβήτηση των κοινωνικών δεδομένων οδηγεί στην κοινωνική ανανέωση; Μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει το κοινωνικό σύστημα, να αντιδράσει στην εκμετάλλευση, στη μαζοποίηση, στην μονοδιάστατη ανάπτυξη του ανθρώπου. Ωστόσο αμφισβήτηση για την αμφισβήτηση δεν οδηγεί πουθενά. Μόνο όταν έχει συνειδητή πρόταση για την αλλαγή, τότε μπορεί η αμφισβήτηση να γίνει παράγοντας κοινωνικής προόδου και ανανέωσης. (υπάρχουν άλλες προϋποθέσεις; Ίσως η ταινία μικρού μήκους 2+2=5 συμβάλλει σ αυτόν τον προβληματισμό). 1.5 Ο κοινωνικός έλεγχος - Μορφές κοινωνικού ελέγχου 1) Τι είναι ο κοινωνικός έλεγχος; Είναι τα μέσα και τα μέτρα που χρησιμοποιεί η κοινωνία, ώστε τα μέλη της να έχουν συγκεκριμένη συμπεριφορά, δηλαδή συμπεριφορά μέσα σε ορισμένα πλαίσια. 2) Ποια είναι η σχέση του με την κοινωνικοποίηση; Ο κοινωνικός έλεγχος λειτουργεί συμπληρωματικά προς την κοινωνικοποίηση. Η κοινωνικοποίηση μεταδίδει πρότυπα συμπεριφοράς, ενώ ο κοινωνικός έλεγχος διασφαλίζει τη συμμόρφωση σ αυτά.
3) Πότε ασκείται κοινωνικός έλεγχος; Όταν τα άτομα παραβιάζουν τους κανόνες ή αλλιώς τα αποδεκτά πρότυπα συμπεριφοράς, είτε γιατί δεν τα έχουν αφομοιώσει, είτε γιατί παρασύρονται, είτε γιατί τα αμφισβητούν. Αν τα άτομα δεν παρεκκλίνουν, δεν χρειάζεται κοινωνικός έλεγχος. Αν ο κοινωνικός έλεγχος είναι υπερβολικός, μπορεί να φέρει τα αντίθετα από τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Λειτουργεί, λοιπόν, κατασταλτικά, εκ των υστέρων, όταν το άτομο έχει παραβιάσει τα πρότυπα και τους κανόνες. Λειτουργεί όμως και προληπτικά, εκ των προτέρων, για να μην παρεκκλίνει το άτομο από τα καθιερωμένα πρότυπα συμπεριφοράς. 4) Με ποιο τρόπο ασκείται ο κοινωνικός έλεγχος και με ποιο στόχο; Ασκείται με επιβραβεύσεις: ο έπαινος, η επιδοκιμασία σημαίνουν θετική αξιολόγηση της συμπεριφοράς. Και με κυρώσεις: ο ψόγος (=κατηγορία), η αποδοκιμασία σημαίνουν αρνητική αξιολόγησή της. Στόχος των επιβραβεύσεων και των κυρώσεων είναι ο έλεγχος της συμπεριφοράς, η οποία πρέπει να κινείται μέσα σε ορισμένα όρια, ώστε να διατηρείται η συνοχή του κοινωνικού συνόλου. Αν τα άτομα ξεπεράσουν αυτά τα όρια τότε απειλείται η συνοχή και αυτό δεν το θέλει το κοινωνικό σύνολο, γι αυτό επιβάλλει κυρώσεις. ΚΑΘΕ ΟΜΑΔΑ Ή ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΘΕΤΕΙ ΤΑ ΔΙΚΑ ΤΗΣ ΟΡΙΑ. Έτσι, λοιπόν η παρέκκλιση κρίνεται με βάση τους κανόνες της συγκεκριμένης κοινωνίας. Πχ. κάτι που επιτρέπει μια ευρωπαϊκή κοινωνία, δεν σημαίνει ότι το επιτρέπει και μια αφρικανική. κάτι που θεωρείται αποδεκτό από έναν καλλιτέχνη, μπορεί να είναι απαράδεκτο για έναν ιερέα. 5) Σε ποια είδη διακρίνεται ο κοινωνικός έλεγχος; α) Άτυπος : Σε ποια στοιχεία στηρίζεται; Στηρίζεται στα ήθη, στα έθιμα, στις παραδόσεις, στους άγραφους νόμους της ομάδας ή της κοινωνίας. Δεν στηρίζεται σε θεσμοθετημένα μέσα, σε γραπτούς κανόνες, σε νομικές ή διοικητικές κυρώσεις. Με ποιους τρόπους ασκείται; Υποδείξεις, χειρονομίες, μορφασμοί, σεβασμός, περιφρόνηση, κριτική, απομόνωση, επιβράβευση, αποδοκιμασία Από ποιους ασκείται; από τα μέλη μικρών κοινωνικών ομάδων (οικογένεια, παρέα των φίλων, γειτονιά), όπου οι σχέσεις είναι πιο προσωπικές. Πόσο αποτελεσματικός είναι; Ορισμένες φορές είναι πιο αποτελεσματικός και από τον τυπικό έλεγχο, γιατί το άτομο δύσκολα αγνοεί την κοινωνική κατακραυγή και κατευθύνεται από την ανάγκη να ανήκει σε μια ομάδα και να γίνεται αποδεκτό από τα μέλη της. β) Τυπικός : Με ποιους τρόπους ασκείται; Κάθε φορέας αξιολογεί τη συμπεριφορά του ατόμου με προκαθορισμένα μέσα και τρόπους και επιβάλλει τις προβλεπόμενες κυρώσεις. Από ποιους ασκείται; Από θεσμοθετημένους φορείς: οικογένεια, σχολείο, θρησκεία, κράτος κα. Ποιος φορέας κοινωνικού ελέγχου είναι ο σημαντικότερος και γιατί; Είναι το κράτος, γιατί Με τη νομοθεσία ορίζει τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται, αλλά ορίζει και τα πλαίσια δράσης άλλων φορέων. Έχει το μονοπώλιο να ασκεί έννομη βία, να επιβάλλει κυρώσεις σε όσους παρεκκλίνουν, όπως από ένα πρόστιμο μέχρι την θανατική ποινή ( η οποία στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καταργηθεί)
(προβληματιστείτε σχετικά με το ποιος εκχωρεί αυτή την εξουσία στο κράτος, πχ στην δημοκρατία εκχωρείται από το λαό με καθολική ψηφοφορία του εκλογικού σώματος) γ) Αυτοέλεγχος: Τι είναι ο αυτοέλεγχος; Είναι ο έλεγχος που ασκεί το ίδιο το άτομο στην συμπεριφορά του είτε γιατί έχει αποδεχθεί τους κοινωνικούς κανόνες ως λογικούς και αναγκαίους, είτε γιατί φοβάται τις κυρώσεις που θα υποστεί, αν τους παραβιάσει πχ. Ο κανόνας «απαγορεύεται η κλοπή», εφαρμόζεται από το άτομο, είτε γιατί τον έχει αφομοιώσει, είτε γιατί φοβάται την τιμωρία, κρίνει και αξιολογεί τη συμπεριφορά του και συμπεριφέρεται ανάλογα. Από ποιους παράγοντες εξαρτάται; α) από το βαθμό εσωτερίκευσης, δηλαδή αφομοίωσης και αποδοχής των κοινωνικών κανόνων και αξιών της κοινωνίας. β) από την αυστηρότητα των ποινών, που προβλέπεται για τυχόν παραβίαση τους. γ) από τις συνθήκες στις οποίες δοκιμάζεται το άτομο (αναλογιστείτε παραδείγματα από την καθημερινή μας ζωή) 6) Ποιος παράγοντας πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την άσκηση του κοινωνικού ελέγχου; Ο παράγοντας ΑΝΘΡΩΠΟΣ. Ο κοινωνικός έλεγχος επηρεάζεται από τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των ατόμων στα οποία ασκείται. ( ηλικία: ανήλικος, ενήλικας, την οικονομική κατάσταση πχ. για την επιβολή ενός προστίμου, τις συνθήκες που τελέστηκε ένα αδίκημα πχ. κατάσταση άμυνας κα που θα εξετάσουμε στην επόμενη ενότητα)