Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2014-2019 Επιτροπή Αναφορών 18.12.2015 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ Θέμα: Αναφορά 1279/2011, της Leona Maes, βελγικής ιθαγένειας, σχετικά με τη ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα στην Αμβέρσα 1. Περίληψη της αναφοράς Η αναφέρουσα ζητεί την απαγόρευση επέκτασης του οδικού δικτύου μέσα και γύρω από την Αμβέρσα (Masterplan Antwerpen). Σύμφωνα με την αναφέρουσα, η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα επιδεινώνεται συνεχώς λόγω των μικροσωματιδίων που προέρχονται από την κυκλοφοριακή κίνηση. Το γεγονός αυτό, σύμφωνα με την αναφέρουσα, έχει ολέθριες συνέπειες για τη δημόσια υγεία και οδηγεί σε αυξημένες δαπάνες που επιβαρύνουν τους γονείς και την κοινωνία. Περαιτέρω επέκταση της κυκλοφοριακής κίνησης υπονομεύει επίσης την πολιτική ενθάρρυνσης στον τομέα της αποκέντρωσης και της κατ' οίκον εργασίας. 2. Παραδεκτό Χαρακτηρίσθηκε παραδεκτή στις 8 Μαρτίου 2012. Η Επιτροπή εκλήθη να παράσχει πληροφορίες (άρθρο 216 παράγραφος 6 του Κανονισμού). 3. Απάντηση της Επιτροπής, που ελήφθη στις 27 Ιουνίου 2012 Οι φλαμανδικές/βέλγικες αρχές πρέπει να ακολουθούν την οδηγία1 για τη στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση (ΣΠΕ) όταν λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με σχέδια όπως είναι το Masterplan Antwerpen. Οι φλαμανδικές/βέλγικες αρχές είναι αρμόδιες για την διεξαγωγή της διαδικασίας ΣΠΕ. Σκοπός της οδηγίας ΣΠΕ είναι η αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων δημόσιων σχεδίων και προγραμμάτων. Άρα, οι περιβαλλοντικές διαστάσεις, συμπεριλαμβανομένων των «λογικών εναλλακτικών δυνατοτήτων», λαμβάνονται υπόψη κατά την προετοιμασία και την έγκριση σχεδίων και προγραμμάτων, με σκοπό να καταστούν πιο βιώσιμα. Πριν την έγκριση αποφάσεων, ζητείται η γνώμη των αρμόδιων για το 1Οδηγία 2001/42/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων, ΕΕ L 197, 21.7.2001, σελ.30. CM\1082533.doc PE492.742v03-00 Eνωμένη στην πολυμορφία
περιβάλλον αρχών και του κοινού και οι τελικές αποφάσεις συμπληρώνονται από μέτρα που στοχεύουν στην αποτροπή ή τον μετριασμό περιβαλλοντικών ζημιών. Ωστόσο, στο πλαίσιο της οδηγίας ΣΠΕ, δεν υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ των αρνητικών πορισμάτων της διαδικασίας ΣΠΕ και της απόφασης υπέρ ή κατά της χορήγησης άδειας. Εάν η χορήγηση άδειας είναι αποτέλεσμα πολιτικής βούλησης, ένα αμφιλεγόμενο σχέδιο μπορεί να εγκριθεί παρά τις αρνητικές του επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η οδηγία 2008/50/ΕΚ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη1 προβλέπει δύο οριακές τιμές για τα σωματίδια PM 10 και δύο οριακές τιμές για το διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ) όσον αφορά τα επίπεδα συγκέντρωσής τους στον ατμοσφαιρικό αέρα. Η ημερήσια οριακή τιμή για τα σωματίδια PM 10 είναι 50µg/m³ και δεν πρέπει να γίνεται υπέρβασή της περισσότερο από 35 φορές ανά ημερολογιακό έτος ενώ ή ετήσια οριακή τιμή ορίζει την κατά μέσο όρο συγκέντρωση σε 40µg/m³ το ανώτερο. Όσον αφορά το NO 2, η ωριαία οριακή τιμή είναι 200µg/m³ και δεν πρέπει να γίνεται υπέρβασή της περισσότερο από 18 φορές ανά ημερολογιακό έτος ενώ η ετήσια οριακή τιμή ορίζει την κατά μέσο όρο συγκέντρωση σε 40µg/m³ το ανώτερο. Από το 2008, στην πόλη της Αμβέρσας δεν έχει σημειωθεί υπέρβαση των οριακών τιμών για τα σωματίδια PM 10 (τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία χρονολογούνται από το 2010). Όσον αφορά το NO 2, στην Αμβέρσα τηρείται η ωριαία οριακή τιμή αλλά το 2010 έγινε υπέρβαση της ετήσιας οριακής τιμής (σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία). Στο πλαίσιο του άρθρου 22 της οδηγίας 2008/50/ΕΚ, το Βέλγιο έχει υποβάλλει αίτημα προς την Επιτροπή για παράτασης της προθεσμίας συμμόρφωσης της ετήσιας οριακής τιμής του NO 2 έως την 1η Ιανουαρίου 2015. Το αίτημα βρίσκεται ακόμη υπό εξέταση από την Επιτροπή. Πληροφορίες σχετικές με την γνωστοποίηση αιτήματος και την αξιολόγηση από την Επιτροπή είναι διαθέσιμες στην ηλεκτρονική σελίδα της Επιτροπής 2. Η οδηγία 2008/50/ΕΚ δεν εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να επιβάλει απαγόρευση στα σχέδια αστικής επέκτασης. Η οδηγία προβλέπει ανώτατα όρια συγκέντρωσης ρύπων στον ατμοσφαιρικό αέρα και, σε περίπτωση υπέρβασης της οριακής τιμής και ενός επιτρεπόμενου περιθωρίου ανοχής σε ορισμένες περιπτώσεις, τη θέσπιση ενός σχεδίου για την ποιότητα του αέρα. Το σχέδιο αυτό θα πρέπει να καθορίζει κατάλληλα μέτρα είτε για να επιτευχθεί συμμόρφωση με τα πρότυπα ποιότητας του αέρα όταν αυτό θα εφαρμοστεί, ή, στην περίπτωση που η προθεσμία επίτευξης έχει ήδη λήξει, το σχέδιο θα πρέπει να μεριμνά ώστε η περίοδος υπέρβασης να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη. Συμπέρασμα Η Επιτροπή θα συνεχίσει τη στενή παρακολούθηση της συγκέντρωσης ρύπων στην Αμβέρσα. 4. Απάντηση της Επιτροπής (ΑΝΑΘ.), που ελήφθη στις 26 Αυγούστου 2015 Η οδηγία 2008/50/ΕΚ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη 3 προβλέπει δύο οριακές τιμές για τα σωματίδια PM 10 και δύο οριακές τιμές για 1 ΕΕ L 152, 11.6.2008, σ.1 2 http://ec.europa.eu/environment/air/quality/legislation/time_extensions.htm. 3 ΕΕ L 152, 11.6.2008, σ.1 PE492.742v03-00 2/2 CM\1082533.doc
το διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ) όσον αφορά τα επίπεδα συγκέντρωσής τους στον ατμοσφαιρικό αέρα. Η ημερήσια οριακή τιμή για τα σωματίδια PM 10 είναι 50µg/m³ και δεν πρέπει να γίνεται υπέρβασή της περισσότερο από 35 φορές ανά ημερολογιακό έτος ενώ η ετήσια οριακή τιμή ορίζει την κατά μέσο όρο συγκέντρωση σε 40µg/m³ το ανώτερο. Όσον αφορά το NO 2, η ωριαία οριακή τιμή είναι 200µg/m³ και δεν πρέπει να γίνεται υπέρβασή της περισσότερο από 18 φορές ανά ημερολογιακό έτος ενώ η ετήσια οριακή τιμή ορίζει την κατά μέσο όρο συγκέντρωση σε 40µg/m³ το ανώτερο. Οι τιμές αυτές καθορίστηκαν βάσει των συστάσεων της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ), οι οποίες βασίζονταν σε επιστημονικά στοιχεία της εποχής και είχαν ως στόχο την ελαχιστοποίηση του κινδύνου από επιβλαβή έκθεση. Εντούτοις, τα πρότυπα της ΕΕ δεν ταυτίζονται απόλυτα με τις συστάσεις που περιέχονται στις κατευθυντήριες γραμμές της ΠΟΥ. Τα κράτη μέλη έχουν την υποχρέωση να διασφαλίζουν ότι οι πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα του αέρα είναι διαθέσιμες στην Επιτροπή, το αργότερο εννέα μήνες μετά το τέλος εκάστου έτους, δηλαδή μέχρι το τέλος του Σεπτεμβρίου 2014 για το έτος 2013 (Άρθρο 27 της Οδηγίας 2008/50/ΕΚ) και μέχρι το τέλος του Σεπτεμβρίου 2015 για το έτος 2014. Ως εκ τούτου, η τελευταία επίσημη έκθεση για την ποιότητα του αέρα από το Βέλγιο αφορά το έτος 2013. Από το 2008 έως το 2012, οι οριακές τιμές για τα σωματίδια PM 10 πληρούσαν τις σχετικές τιμές όσον αφορά την περιφέρεια της Αμβέρσας (τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία αφορούν το 2010). Όμως, με βάση την ετήσια έκθεση για το 2013, η περιφέρεια της Αμβέρσας δεν είχε συμμορφωθεί το 2013 με το άρθρο 13 παράγραφος 1 της Οδηγίας μιας και οι οριακές τιμές για τα σωματίδια PM 10 υπερέβαιναν τις 35 ημέρες (36 ημέρες). Αυτή είναι η πρώτη περίπτωση μη συμμόρφωσης της Αμβέρσας, παρά την ανάλυση και τα μέτρα τα οποία είχαν ήδη τεθεί σε εφαρμογή. Όσον αφορά το NO 2, η ωριαία οριακή τιμή συμμορφώνεται με την οδηγία. Για την ετήσια οριακή τιμή, σύμφωνα με το άρθρο 22 της οδηγίας 2008/50/ΕΚ, το Βέλγιο κοινοποίησε στην Επιτροπή αίτημα επέκτασης της προθεσμίας συμμόρφωσης με την ετήσια οριακή τιμή του NO 2 μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2015. Η Επιτροπή χορήγησε παράταση της προθεσμίας για συμμόρφωση με τις ετήσιες οριακές τιμές ΝΟ 2 για δύο από τις τρείς ζώνες που ζητήθηκαν. Αυτή η χρονική παράταση ίσχυε μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2015 για την περιφέρεια της Αμβέρσας. Πληροφορίες σχετικά με την κοινοποίηση και τις αποφάσεις της Επιτροπής μπορούν να ευρεθούν στον ιστότοπο της Επιτροπής 1. Επί του παρόντος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παραπέμπει το Βέλγιο στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο σε σχέση με το πρόβλημα των μόνιμα υψηλών επιπέδων για τα σωματίδια σκόνης τα οποία αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Το ιστορικό του Βελγίου όσον αφορά την ποιότητα του αέρα έχει καταγράψει κάποιες βελτιώσεις κατά τα πρόσφατα έτη, εφόσον από τις 9 ζώνες και περιφέρειες που εξετάστηκαν το 2012, μόνο 3 (Βρυξέλλες, λιμενική ζώνη της Γάνδης και λιμενική ζώνη Roeselare) δείχνουν συνεχή αδυναμία συμμόρφωσης προς τις οριακές τιμές. Η προτεινόμενη κλήτευση της υπόθεσης στο Δικαστήριο ακολουθεί την αιτιολογημένη γνώμη που εστάλη τον Φεβρουάριο του 2014, σε μια υπόθεση η πρώτη φάση της οποίας άρχισε το 2008. Παρά το γεγονός ότι έχουν θεσπιστεί μέτρα για όλες τις ζώνες ποιότητας του αέρα που θίγονται στην δράση της Επιτροπής, τα μέτρα δεν ήταν μέχρι σήμερα [1] EE L 152, 11.6.2008 1 http://ec.europa.eu/environment/air/quality/legislation/time_extensions.htm CM\1082533.doc 3/3 PE492.742v03-00
επαρκή για να λύσουν το πρόβλημα, και επειδή η προθεσμία για συμμόρφωση έχει λήξει προ πολλού, η Επιτροπή παραπέμπει την υπόθεση ενώπιον του Δικαστηρίου της ΕΕ. Η οδηγία 2008/50/ΕΚ δεν εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να επιβάλει απαγόρευση στα σχέδια αστικής επέκτασης. Η οδηγία προβλέπει ανώτατα όρια συγκέντρωσης ρύπων στον ατμοσφαιρικό αέρα και, σε περίπτωση υπέρβασης της οριακής τιμής και ενός επιτρεπόμενου περιθωρίου ανοχής σε ορισμένες περιπτώσεις, τη θέσπιση ενός σχεδίου για την ποιότητα του αέρα. Το σχέδιο αυτό θα πρέπει να καθορίζει κατάλληλα μέτρα είτε για να επιτευχθεί συμμόρφωση με τα πρότυπα ποιότητας του αέρα όταν αυτό θα εφαρμοστεί, ή, στην περίπτωση που η προθεσμία επίτευξης έχει ήδη λήξει, το σχέδιο θα πρέπει να μεριμνά ώστε η περίοδος υπέρβασης να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη. Συμπέρασμα Η Επιτροπή θα συνεχίσει τη διαδικασία επί παραβάσει κατά του Βελγίου και θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τα επίπεδα συγκέντρωσης ρύπων στην Αμβέρσα. 5. Απάντηση της Επιτροπής (ΑΝΑΘ. II), που ελήφθη στις 18 Δεκεμβρίου 2015 Η ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα παραμένει το υπ' αριθμόν ένα αίτιο θανάτων στην ΕΕ, προκαλώντας περισσότερους από 400.000 πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο, εκ των οποίων περισσότεροι από 10.000 εκτιμάται ότι αφορούν το Βέλγιο 1. Επιπλέον, η ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα εξακολουθεί να βλάπτει τα οικοσυστήματά μας, καθώς περισσότερη από τη μισή επικράτεια της ΕΕ εκτίθεται σε υπέρμετρη εναπόθεση αζώτου (ευτροφισμός) και σε συγκεντρώσεις όζοντος. Το γεγονός αυτό προκαλεί μειωμένη βιοποικιλότητα, μειωμένες αποδόσεις καλλιεργειών και άλλες υλικές ζημίες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε το 2013 μια δέσμη μέτρων για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, προκειμένου να αντιμετωπίσει την πρόκληση αυτή. Η δέσμη μέτρων καθοδηγείται από δύο στρατηγικές φιλοδοξίες: (1) την επίτευξη συμμόρφωσης με τα ισχύοντα πρότυπα ποιότητας του αέρα έως το 2020 το αργότερο, και (2) τη χρήση μιας αναθεωρημένης οδηγίας για τα εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών ούτως ώστε να μειωθούν οι εκπομπές ρύπων και οι συνδεόμενοι με αυτές πρόωροι θάνατοι κατά 52% μέχρι το 2030. Στο πλαίσιο αυτό, η οδηγία 2008/50/ΕΚ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη 2 ορίζει διάφορες οριακές τιμές συγκέντρωσης για διαφορετικούς ρύπους (συμπεριλαμβανομένου του διοξειδίου του αζώτου και των μικροσωματιδίων), για την προστασία της ανθρώπινης υγείας. Τα κράτη μέλη έχουν την υποχρέωση να διασφαλίζουν ότι οι πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα είναι διαθέσιμες στην Επιτροπή, το αργότερο εννέα μήνες μετά το τέλος εκάστου έτους 3. Ως εκ τούτου, η τελευταία επίσημη έκθεση για την ποιότητα του αέρα από το Βέλγιο αφορά το ημερολογιακό έτος 2014. Για την περιφέρεια της Αμβέρσας, τα υποβαλλόμενα στοιχεία 1 Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, 2014, «Η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στην Ευρώπη - έκθεση 2014». Έκθεση του ΕΟΠ αριθ. 5/2014. 2 ΕΕ L 152 της 11.6.2008. 3 ΕΕ L 152 της 11.6.2008. PE492.742v03-00 4/4 CM\1082533.doc
καταδεικνύουν ότι οι οριακές τιμές για τα σωματίδια (PM 10 ) τηρούνταν από το 2008 έως το 2012. Ωστόσο, με βάση την ετήσια έκθεση για το 2013, η περιφέρεια της Αμβέρσας δεν είχε συμμορφωθεί το 2013 με το άρθρο 13 παράγραφος 1 της Οδηγίας εφόσον οι οριακές τιμές για τα σωματίδια PM10 υπερέβαιναν τις 35 ημέρες (συγκεκριμένα αναφέρθηκε υπέρβαση για 36 ημέρες). Αυτή ήταν η πρώτη περίπτωση μη συμμόρφωσης της Αμβέρσας, παρά την ανάλυση και τα μέτρα τα οποία είχαν ήδη τεθεί σε εφαρμογή. Για το 2014, η κατάσταση παρουσίασε εκ νέου ελαφρά βελτίωση, και, με βάση την τελευταία διαθέσιμη ετήσια έκθεση, η περιφέρεια της Αμβέρσας συμμορφώθηκε με το άρθρο 13 παράγραφος 1 της Οδηγίας, εφόσον σημειώθηκε υπέρβαση των οριακών τιμών για τα σωματίδια PM 10 μόνο για 35 ημέρες. Όσον αφορά το διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ), τηρήθηκε η ωριαία οριακή τιμή το 2014 στην περιφέρεια της Αμβέρσας. Για την ετήσια οριακή τιμή, σύμφωνα με το άρθρο 22 της οδηγίας 2008/50/ΕΚ, το Βέλγιο κοινοποίησε στην Επιτροπή αίτημα επέκτασης της προθεσμίας συμμόρφωσης με την ετήσια οριακή τιμή του NO 2 μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2015. Η Επιτροπή χορήγησε παράταση της προθεσμίας για την περιφέρεια της Αμβέρσας. Πληροφορίες σχετικά με την κοινοποίηση και τις αποφάσεις της Επιτροπής μπορούν να ευρεθούν στον ιστότοπο της Επιτροπής 1. Η Επιτροπή έχει δεσμευτεί από κοινού με τα κράτη μέλη για την εξεύρεση των ενδεδειγμένων λύσεων 2 στα προβλήματα ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα που αντιμετωπίζουν μέσω της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών 3, περιοδικών εργαστηρίων 4 και εγγράφων καθοδήγησης 5. Για να επιβάλει τη λήψη κατάλληλων μέτρων από τα κράτη μέλη, η Επιτροπή κινεί επί του παρόντος αρκετές διαδικασίες επί παραβάσει, συγκεκριμένα 16 σχετικές με τα μικροσωματίδια, 6 σχετικές με το διοξείδιο του αζώτου και μία σχετική με το διοξείδιο του θείου. Σε σχέση με την παρούσα αναφορά, αξίζει να σημειωθεί ότι η οδηγία 2008/50/ΕΚ προβλέπει υποχρεώσεις όσον αφορά τα αποτελέσματα, όχι όσον αφορά τα μέσα η επιλογή των μέσων για την επίτευξη των αποτελεσμάτων επαφίεται στην κρίση των κρατών μελών. Αυτό σημαίνει ότι η οδηγία 2008/50/ΕΚ δεν εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να επιβάλει απαγόρευση στα σχέδια αστικής επέκτασης. Επιπλέον, η οδηγία προβλέπει ανώτατα όρια συγκέντρωσης ρύπων στον ατμοσφαιρικό αέρα και, σε περίπτωση υπέρβασης της οριακής τιμής και ενός επιτρεπόμενου περιθωρίου ανοχής σε ορισμένες περιπτώσεις, τη θέσπιση ενός σχεδίου για την ποιότητα του αέρα. Το σχέδιο αυτό θα πρέπει να καθορίζει κατάλληλα μέτρα είτε για να επιτευχθεί συμμόρφωση με τα πρότυπα ποιότητας του αέρα όταν αυτό θα εφαρμοστεί, ή, στην περίπτωση που η προθεσμία επίτευξης έχει ήδη λήξει, το σχέδιο θα πρέπει να μεριμνά ώστε η περίοδος υπέρβασης να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη. 1 http://ec.europa.eu/environment/air/quality/legislation/time_extensions.htm. 2 Πρόγραμμα «καθαρός αέρας» για την Ευρώπηhttp://eur-lex.europa.eu/legalcontent//TXT/HTML/?uri=CEX:52013DC0918&qid=1455033349491&from=EN. 3 https://luft.umweltbundesamt.at/measures/. 4 https://circabc.europa.eu/w/browse/31616f43-efe8-4af5-aafb-ad247a9560a8. 5 http://ec.europa.eu/environment/air/quality/legislation/index.htm. CM\1082533.doc 5/5 PE492.742v03-00
Συμπέρασμα Οι οριακές τιμές που ορίζονται στην οδηγία 2008/50/ΕΚ συνιστούν υποχρεώσεις όσον αφορά τα αποτελέσματα, όχι όσον αφορά τα μέσα. Σύμφωνα με τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, η επιλογή των μέσων για την επίτευξη των αποτελεσμάτων επαφίεται στην κρίση των κρατών μελών. Ωστόσο, για να επιβάλει τη λήψη κατάλληλων μέτρων από τα κράτη μέλη, η Επιτροπή κινεί επί του παρόντος αρκετές διαδικασίες επί παραβάσει και θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί στενά τα επίπεδα συγκέντρωσης ρύπων, στην περιφέρεια της Αμβέρσας επίσης. PE492.742v03-00 6/6 CM\1082533.doc