ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 20: ΤΑ ΝΕΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Επισημαίνεται ότι τα νέα δεδομένα, που προέκυψαν από την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας, έλυσαν πολλά προβλήματα δημιούργησαν όμως και εντελώς καινούργια. Η έννοια της ανάπτυξης συνδέθηκε με την οικονομική ανάπτυξη, γεγονός που οδήγησε τον άνθρωπο να επικεντρώνεται στις ποσότητες και να αδιαφορεί για τις ποιότητες, να αποδέχεται τη μηχανιστική αντιμετώπιση της ζωής, να αναγνωρίζει ως αξίες την αντικειμενικότητα και αξιολογική ουδετερότητα με αποτέλεσμα να χάνεται στα ηθικά και κοινωνικά αδιέξοδα που ο ίδιος δημιουργεί. 4
Περιεχόμενα ενότητας ΤΑ ΝΕΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. 5
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (1/15) Η αλματώδης ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας δεν άνοιξε μόνο νέους ορίζοντες, αλλά δημιούργησε και νέα ηθικά και κοινωνικά προβλήματα. Πρόσφερε άφθονα μέσα, που μπορούν να μετατρέψουν ριζικά ή να καταστρέψουν ολοκληρωτικά τον κόσμο. Εξυπηρέτησε αποτελεσματικότερα τις ανάγκες του ανθρώπου αλλά διευκόλυνε περισσότερο την εκμετάλλευσή του. Έκανε δυνατή την παγκόσμια προσέγγιση, αλλά διέβρωσε την συνοχή της κοινωνικής ζωής. Σημειώνει τεράστιες επιτυχίες στον μικρόκοσμο και τον μακρόκοσμο, αλλά δημιουργεί και τεράστιους κινδύνους. Επεμβαίνει στον γενετικό κώδικα των φυτών και των ζώων, και επιχειρεί το ίδιο και για τον εαυτό του. 6
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (2/15) Με την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας λύθηκαν πολλά επιμέρους προβλήματα, αλλά ανέκυψαν νέα. Αντιμετωπίστηκαν θανατηφόρες ασθένειες αλλά παρουσιάστηκαν άλλες. Διαμορφώθηκαν ευνοϊκότεροι όροι εργασίας, αλλά αυξήθηκε η ανεργία. Βελτιώθηκε το βιοτικό επίπεδο, ανυψώθηκε ο μέσος όρος ζωής, αυξήθηκε ο ελεύθερος χρόνος, αλλά εμπεδώθηκε η φτώχεια, περίσσεψαν οι απειλές της ζωής και μεγάλωσε το άγχος. Έτσι η ζωή δεν έγινε λιγότερο προβληματική. Τέλος η ανάπτυξη της τεχνολογίας επέβαλε τον επιμερισμό της ανθρώπινης δραστηριότητας και ενίσχυσε την υπαρξιακή διάσπαση του ανθρώπου. 7
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (3/15) Κάτω από αυτές τις συνθήκες προκύπτουν τα ακόλουθα ερωτήματα: Πώς πρέπει να ζει και να συμπεριφέρεται ο άνθρωπος με τα καινούργια μέσα που διαθέτει; Επιτρέπεται να κάνει όσα μπορεί; Δεν απαιτούνται φραγμοί στις επιδιώξεις και τις έρευνές του; Αν ναι, πώς μπορεί να τους προσδιορίσει; Τι κριτήρια οφείλει να έχει; Ποιους κανόνες μπορεί να χρησιμοποιήσει; Πώς πρέπει να σταθεί απέναντι στα οξυμένα προβλήματα και την εντεινόμενη ηθική πρόκληση του κόσμου που έρχεται; 8
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (4/15) Πρώτα απ όλα ο κόσμος που έρχεται δεν είναι εντελώς καινούργιος, ούτε και άσχετος με τον κόσμο του παρελθόντος και του παρόντος. Ο κόσμος που έρχεται γεννιέται στο παρόν και έχει τις ρίζες του στο παρελθόν. Τα προβλήματα του κόσμου αυτού δεν είναι καινούργια, αλλά αναπαράγουν τα προβλήματα του παρελθόντος και του παρόντος. Οι νέοι ορίζοντες οδηγούν και σε καινούργιο τρόπο ζωής, που δημιουργεί νέα προβληματική. Η προβληματικής της σύγχρονης ζωής, όπως και αυτής που διαγράφεται στο άμεσο μέλλον, δεν αντιμετωπίζεται με τις λύσεις του παρελθόντος, αν και στην ουσία της δεν είναι άσχετη με την προβληματική του παρελθόντος. 9
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (5/15) Ο άνθρωπος ήταν πάντα φίλαυτος και επιρρεπής στα πάθη της υπερηφάνειας, της πλεονεξίας και της τρυφηλότητας. Με τις καινούργιες δυνατότητες που απέκτησε ενισχύθηκε η φιλαυτία και διευκολύνθηκε η ικανοποίηση των παθών. Σήμερα, ο άνθρωπος μπορεί να καυχιέται ευκολότερα για τα κατορθώματά του, να ζει τρυφηλότερα, να καταναλώνει αφθονότερα, να ασχημονεί ανετότερα και να σπαταλάει περισσότερα. Ταυτόχρονα όμως τον προσπερνάει η ταχύτητα των αλλαγών. 10
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (6/15) Η έννοια της ανάπτυξης, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ταυτίστηκε με την οικονομική ανάπτυξη. Αυτό το γεγονός καθιέρωσε στη ζωή του ανθρώπου μονοδιάστατους προσανατολισμούς, που αγνοούν ή περιφρονούν τις βαθύτερες πνευματικές του ανάγκες. Σήμερα ο άνθρωπος μπορεί να επιθυμεί και να πραγματοποιεί περισσότερα. Οι συνέπειες των πράξεών του επηρεάζουν το ευρύτερο περιβάλλον, όχι μόνο στο παρόν αλλά και στο μέλλον. Οι υπάρχοντες κανόνες είναι φυσικό να μην προβλέπουν όλες τις πτυχές της σύγχρονης ζωής. 11
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (7/15) Ωστόσο, στην κοινή ανθρώπινη συνείδηση είναι και παραμένουν κακά ο φόνος, η μοιχεία, η κλοπή, το ψέμα, η αδικία, η εκμετάλλευση, η καταπίεση, η επιβουλή των αγαθών του πλησίον. Στην εποχή μας απειράριθμοι άμεσοι και έμμεσοι φόνοι πραγματοποιούνται με τα πυρηνικά όπλα και τις χημικές ουσίες, με τις εκτρώσεις και τους βιολογικούς πειραματισμούς, με την περιφρόνηση των κανόνων οδικής κυκλοφορίας και την αδιαφορία για τη λήψη μέτρων ασφαλείας στην κατοικία ή την εργασία. 12
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (8/15) Η μοιχεία καταδικάζεται ως «νοθεία τοῦ γένους». Ήδη όμως η «νοθεία τοῦ γένους» πραγματοποιείται σε βιολογικό επίπεδο με ψυχρό εργαστηριακό τρόπο και προωθείται διεθνώς. (τεχνητή γονιμοποίηση) Ιδιαίτερα ευεργετικές, αλλά και εγκληματικά εμπορεύσιμες, παρουσιάζονται οι μεταμοσχεύσεις και οι δωρεές ιστών και οργάνων σώματος. Τεράστιες μεταλλαγές πραγματοποιούνται στον φυτικό και ζωικό κόσμο για οικονομικούς λόγους, με τεράστιες επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον. 13
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (9/15) Η παρουσία της πληροφορικής δημιουργεί νέες παραμέτρους στις προσωπικές και κοινωνικές σχέσεις, όπως στην απόκτηση, χρήση και διατήρηση αγαθών, στην κλοπή ή δίκαιη ανταλλαγή τους. Η πληροφορική διευκολύνει τη μαζικοποίηση των ανθρώπων και την ολοκληρωτική οργάνωση της κοινωνίας. Με το διαδίκτυο διαμορφώνεται μια ρευστή και αψηλάφητη κοινωνία, που βρίσκεται πέρα από κρατικές δεσμεύσεις ή εθνικές ιδιαιτερότητες. Καταργεί τις αποστάσεις του χώρου, αλλά και την αμεσότητα των προσωπικών σχέσεων. Μ αυτόν όμως τον τρόπο η αίσθηση της προσωπικής ευθύνης αμβλύνεται. 14
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (10/15) Με τα νέα δεδομένα το πρόσωπο και η ζωή του ανθρώπου στην εποχή μας βρίσκονται σε ιδιαίτερα ευαίσθητη αιχμή. Ο άνθρωπος τοποθετείται μπροστά στην παγκοσμιότητα, ενώ δοκιμάζει έντονη ανασφάλεια και κρίση ταυτότητας. Ο άνθρωπος, μη έχοντας κάποιο πνευματικό προσανατολισμό, υποτάσσεται στη ροή των πραγμάτων και χάνει από τη ζωή του κάθε ουσιαστικό νόημα. Παραδίδεται στις μηχανές, ζει και πεθαίνει μ αυτές. Δημιουργείται έτσι ένα είδος προβλημάτων, που συνδέονται με τη μηχανοποίηση και τη μηχανιστική αντιμετώπιση της ζωής. Τα προβλήματα αυτά οδηγούν σε ηθικά και κοινωνικά αδιέξοδα, επειδή δεν υπάρχει η απαιτούμενη πνευματική υποδομή για την αντιμετώπισή τους. 15
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (11/15) Τα νέα δεδομένα απαιτούν νέους κώδικες/κανόνες συμπεριφοράς. Χωρίς αυτούς δεν μπορεί να λειτουργήσει σωστά η κοινωνική ζωή. Οι κανόνες αυτοί διαμορφώνονται με το πνεύμα, που συλλαμβάνει σκοπούς και νοηματοδοτεί τα πράγματα. Βέβαια, και τα πράγματα βοηθούν στη διαμόρφωση κανόνων. Από την εποχή της Αναγέννησης ο κόσμος άρχισε να εγκαταλείπει τον Θεό και να αυτονομείται. Οι αλήθειες της χριστιανικής πίστης μετασχηματίστηκαν σε μεταφυσικές και ηθικές αξίες. Το πρόσωπο λησμόνησε τον εσωτερικό του κόσμο, και οι προσωπικές σχέσεις μετέπεσαν σε αντικειμενικές. 16
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (12/15) Η επιστήμη πρόβαλε ως αξία την «αντικειμενικότητα» και «αξιολογική ουδετερότητα». Ο κόσμος θεωρήθηκε ως μηχανή, που προσδιορίζεται από τη φυσική νομοτέλεια. Οτιδήποτε δεν μπορεί να υπάρξει ως αντικείμενο, να μετρηθεί και να χρησιμοποιηθεί περιφρονήθηκε. Ο ίδιος ο άνθρωπος αντιμετωπίστηκε αντικειμενικά η καρδιά του λησμονήθηκε εκτιμήθηκε ως μονάδα παραγωγής ταυτίστηκε με τις βιολογικές και ψυχολογικές του λειτουργίες. Οι αρχές που επικαλέστηκε ο άνθρωπος του αναγεννησιακού πνεύματος ήταν οι αρχές του φυσικού δίκαιου, οι οποίες σχετικοποιήθηκαν με την επικράτηση της κριτικής σκέψης. 17
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (13/15) Με τις νεότερες επιστημονικές θεωρίες περιορίζεται η πίστη στη νομοτέλεια και ανοίγεται ο δρόμος για το νέο και ανεπανάληπτο. Αυτά κλονίζουν τις συμβατικές βεβαιότητες του ανθρώπου και συντελούν στην περαιτέρω διάσπασή του. Αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης είναι η λεγόμενη κρίση αξιών, που επικρατεί στην εποχή μας. Η κρίση αυτή παρουσιάζει μεγάλη πολυμορφία. Υπάρχουν αξίες που λησμονήθηκαν, όπως ο σεβασμός, η υπακοή, η ταπείνωση, η αγνότητα, γιατί θεωρήθηκαν ξεπερασμένες για τον σύγχρονο άνθρωπο. 18
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (14/15) Υπάρχουν και άλλες που αμφισβητήθηκαν, όπως η τάξη, η πειθαρχία, η σεμνότητα. Υπάρχουν και αξίες που προβάλλονται ευρύτερα, όπως η χειραφέτηση, η ελευθερία, η δημοκρατία, η αυτονομία, η πρόοδος, η δικαιοσύνη. Δυστυχώς όμως οι αξίες αυτές εξανεμίζονται, γιατί κατανοούνται με αυθαίρετο τρόπο από τα διάφορα μέλη της κοινωνίας. Μέτρο για όλα τα πράγματα παραμένει ο αυτόνομος άνθρωπος με την πολλαπλότητα των επιθυμιών του και την ασυναρτησία της γνώμης και της διάθεσής του. 19
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (15/15) Ο σύγχρονος άνθρωπος επικεντρώνεται στις ποσότητες και παραμερίζει τις ποιότητες. Φροντίζει για τα μετρήσιμα μεγέθη και αδιαφορεί για τα υπόλοιπα. Έτσι, αδυνατεί να προσεγγίσει τη ζωή στο σύνολό της, χάνει τους πνευματικούς του ορίζοντες και χάνεται στην ανωνυμία. Οι σχέσεις με τα πράγματα μετατρέπονται σε μηχανιστικές διαδικασίες. Ο άνθρωπος δεν καταναλώνει αυτά που χρειάζεται, αλλά ζει τη διαδικασία της κατανάλωσης. Ο άνθρωπος δεν πληροφορείται αυτά που τον ενδιαφέρουν, δεν απολαμβάνει αυτά που αναζητεί, αλλά μπαίνει σε διαδικασίες που οδηγούν σ αυτά. Στην κατάσταση αυτή το πνεύμα νεκρώνεται, η κοινωνία γίνεται μονοδιάστατη και η ζωή μηχανοποιείται. 20
Τέλος Ενότητας
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 22
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 23
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 24