Γαμήλιες ζηραηηγικές, πνεσμαηικά δίκησα, κοινωνικές ηασηόηηηες και πολιηική ζηην Κρήηη καηά ηη βενεηική περίοδο (14ος-17ος αι.

Γαμήλιες ζηραηηγικές, πνεσμαηικά δίκησα, κοινωνικές ηασηόηηηες και πολιηική ζηην Κρήηη καηά ηη βενεηική περίοδο (14ος-17ος αι.) Διέλε Σζνπξαπά Η παξνύζα κειέηε εληάζζεηαη ζην πιαίζην ηεο ηζηνξίαο ηεο νηθνγέλεηαο θαηά ηελ πξώηκε λεώηεξε πεξίνδν θαη απνηειεί κηα πξώηε πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο ησλ γακήιησλ ζηξαηεγηθώλ θαη ηνπ κεραληζκνύ ζπγθξόηεζεο ησλ θνηλσληθώλ θαη πνιηηηθώλ ηαπηνηήησλ ζην ηδηαίηεξν ρώξν ηεο βελεηηθήο Κξήηεο. Η ηζηνξία ηεο νηθνγέλεηαο ζηνλ επξσπατθό ρώξν θαηά ηα λεώηεξα ρξόληα έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν ζπζηεκαηηθήο έξεπλαο θαη αλαγλσξίδεηαη σο θύξην εξεπλεηηθό πεδίν ζηηο αλαδεηήζεηο ησλ ηζηνξηθώλ γηα ηε ζύιιεςε, αλάιπζε θαη θαηαλόεζε ησλ κεραληζκώλ ζπγθξόηεζεο, ιεηηνπξγίαο θαη αλαπαξαγσγήο ησλ ηζηνξηθώλ θνηλσληώλ. 1 Δηδηθόηεξα γηα ηε Βελεηία, ηε Μεηξόπνιε ηνπ βελεηηθνύ θξάηνπο, ε βηβιηνγξαθία γηα ηελ θνηλσληθή ηζηνξία θαη ηελ ηζηνξία ηεο νηθνγέλεηαο έρεη εκπινπηηζηεί ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία, κε κειέηεο πνπ αλέδεημαλ λέα επηζηεκνληθά πεδία, όπσο νη θνηλσληθέο ηαπηόηεηεο, ε θαζεκεξηλόηεηα, ην θύιν, ε παηδηθή ειηθία, νη νηθηαθέο θαη ζπγγελεηαθέο δνκέο, νη γακήιηεο πξαθηηθέο, ν ζάλαηνο θαη νη ζηξαηεγηθέο θιεξνδνζίαο. 2 Γηα ηηο ειιεληθέο πεξηνρέο πνπ αλήθαλ ζην βελεηηθό θξάηνο νη ζρεηηθέο κειέηεο είλαη ιηγνζηέο, ελώ γηα ηελ Κξήηε πεξηνξίδνληαη ζηελ πξώηκε βελεηηθή πεξίνδν. 3 Η κειέηε απηή επηρεηξεί λα ζπκβάιιεη ζηε δηεξεύλεζε ησλ λέσλ απηώλ πεδίσλ κέζα από ην παξάδεηγκα ηνπ γεσγξαθηθνύ ρώξνπ ηεο δπηηθήο Κξήηεο θαη εηδηθόηεξα ηνπ δηακεξίζκαηνο ησλ Υαλίσλ, πνπ απνηειεί θαη ην ζέκα ηεο ππό εθπόλεζε δηδαθηνξηθήο δηαηξηβήο κνπ. Θα γίλνπλ, όκσο, ζπκπιεξσκαηηθέο επηκέξνπο αλαθνξέο ζε παξάιιεια παξαδείγκαηα από ηα άιια δπν αζηηθά θέληξα ηνπ λεζηνύ, ην Υάλδαθα θαη ην Ρέζπκλν, πξνθεηκέλνπ λα δνζεί ζπγθξηηηθά κηα ζπλνιηθόηεξε εηθόλα ησλ δνκώλ ηνπ θξεηηθνύ θνηλσληθνύ πεξηβάιινληνο. *Η κειέηε ρξεκαηνδνηήζεθε από ην Δζληθό ηξαηεγηθό Πιαίζην Αλαθνξάο (ΔΠΑ), ζην πιαίζην ηνπ επηρεηξεζηαθνύ πξνγξάκκαηνο «Δθπαίδεπζε θαη Γηα Βίνπ Μάζεζε», θαηεγνξία πξάμεο «Ηράκλειηος ΙΙ - Δλίζρπζε ηνπ αλζξώπηλνπ εξεπλεηηθνύ δπλακηθνύ κέζσ ηεο πινπνίεζεο δηδαθηνξηθήο έξεπλαο», πνπ ζπγρξεκαηνδνηείηαη από ην Δπξσπατθό Κνηλσληθό Σακείν. 1 Γεληθά γηα ηελ ηζηνξία ηεο νηθνγέλεηαο ζηνλ επξσπατθό ρώξν βι. J. Goody, The European Family. A Historico- Anthropological Essay, Oxford 2000. 2 Βι. ελδεηθηηθά St. Chojnacki, Women and men in Renaissance Venice: Twelve essays on patrician society, Baltimore, London 2000. 3 Βι. ζρεηηθά Sally McKee, Uncommon Dominion. Venetian Crete and the myth of ethnic purity, Philadelphia 2000, 57-99. 1

Η Κξήηε απνηέιεζε ηκήκα ηεο βελεηηθήο επηθξάηεηαο από ην 1204 σο ην 1669, όηαλ θαη πέξαζε ζηελ νζσκαληθή θπξηαξρία. 4 Η ζέζε ηεο Κξήηεο ζην ζηαπξνδξόκη ηεο αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ ηεο πξνζέδσζε βαζκηαία θπξίαξρν ξόιν ζηελ πξνζπάζεηα πξνώζεζεο ησλ εκπνξηθώλ θαη πνιηηηθώλ θπξίσο ζρεδίσλ ηεο βελεηηθήο Πνιηηείαο θαη αλάδεημεο ηεο δπλακηθήο παξνπζίαο ηεο ζηα επξύηεξα δξώκελα ζην ρώξν απηό. Η κειέηε ζα επηθεληξσζεί ζηε δηεξεύλεζε ησλ δηεξγαζηώλ πνπ ζπληειέζηεθαλ ζην θξεηηθό θνηλσληθό πεδίν θαηά ηε βελεηηθή πεξίνδν θαη νδήγεζαλ ζηνλ επαλαπξνζδηνξηζκό ησλ λνκηθώλ θαη θνηλσληθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ θαη ζηε δηακόξθσζε ηεο ηδηαίηεξεο θπζηνγλσκίαο ησλ βελεηώλ επγελώλ ηνπ λεζηνύ. Δηδηθόηεξα ζα αλαδεηεζνύλ νη όξνη ζπγθξόηεζεο ησλ θνηλσληθώλ ηαπηνηήησλ ζην ζπγθεθξηκέλν πνιηηηθό, ζξεζθεπηηθό, εζλνηηθό θαη πνιηηηζκηθό πεξηβάιινλ ηνπ αζηηθνύ ρώξνπ ηεο Κξήηεο. Θα επηρεηξεζεί ε εμέηαζε ησλ κεραληζκώλ πνπ επέβαιιαλ ζηνπο βελεηνύο επγελείο ηεο θηήζεο ζπγθεθξηκέλεο επηινγέο ηόζν ζην επίπεδν ηεο αηνκηθήο όζν θαη ηεο νηθνγελεηαθήο δξάζεο πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξηζνύλ ζηα θξηηήξηα πνπ ππαγόξεπε ε πνιηηηθή θαη θνηλσληθή ηαπηόηεηα ηνπ βελεηνύ παηξηθίνπ, ζπκβάιινληαο ζηε δηαζθάιηζε ηεο νκαιήο δηαθπβέξλεζεο ηεο θηήζεο θαη ζηε δηαηώληζε ηνπ βελεηηθνύ θνηλσληθνύ ζπζηήκαηνο. Η δηεθδίθεζε ηνπ status ηνπ βελεηνύ παηξηθίνπ θαη ε θαηνρύξσζε ηεο βελεηηθήο ηαπηόηεηαο από ηνπο Βελεηνύο πνπ θαηνηθνύζαλ ζηελ Κξήηε κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο ηεο απόδεημεο ηεο επγέλεηαο (prova di nobiltà), πνπ πξνβιεπόηαλ γηα ηνπο επγελείο ηεο Μεηξόπνιεο, ήηαλ θαίξηαο ζεκαζίαο γηα απηνύο ζπλεπαγόηαλ ηελ αλαγλώξηζε πνιηηηθώλ, θνηλσληθώλ θαη νηθνλνκηθώλ πξνλνκίσλ θαη, θπξίσο ηε δπλαηόηεηα ζπκκεηνρήο ζηελ άζθεζε ηεο ηνπηθήο εμνπζίαο. 5 Σν ίδην ην βελεηηθό θξάηνο ελέθξηλε ηελ πιεηνςεθία ησλ αηηήζεσλ πνπ ππνβάιινληαλ από ηνπο βελεηνύο επγελείο ηεο Κξήηεο γηα εηζαγσγή ζην Μεγάιν πκβνύιην ηεο Μεηξόπνιεο, θαηαδεηθλύνληαο ζαθώο ηελ πξόζεζή ηνπ λα δηαζθαιίζεη ηε δηαηήξεζε ηεο ηαπηόηεηαο ηνπ βελεηνύ παηξηθίνπ θαη γηα ηνπο βελεηνύο επγελείο ηνπ λεζηνύ. Αληηκεησπίδνληαο ηελ ηαρύηαηε επέθηαζε ηνπ νζσκαληθνύ θξάηνπο θαηά ην 15ν αη. ε Γαιελνηάηε επηρεηξνύζε λα θξαηήζεη ηηο επηθίλδπλα ιεπηέο ηζνξξνπίεο ζην αλαηνιηθό ζύλνξν ηεο επηθξάηεηάο ηεο. ην πιαίζην απηό, επηζπκνύζε λα δηαηεξήζεη κηα πηζηή θαη αθνζησκέλε αλώηεξε ηάμε ζηελ Κξήηε. Με ηνλ ηξόπν απηό, ζπλερίδνληαο, δειαδή, λα αλαγλσξίδεη ζηνπο Βελεηνύο ηνπ λεζηνύ ην θαζεζηώο ηνπ βελεηνύ παηξηθίνπ, παγίσλε δεζκνύο πίζηεο θαη ζπληαύηηζε ζηελ πνξεία Μεηξόπνιεο θαη θηήζεο. 4 Γεληθά γηα ηελ ηζηνξία ηεο Κξήηεο θαηά ηε βελεηηθή πεξίνδν βι. Αλαζηαζία Παπαδία-Λάια, Ο θεζμόρ ηων αζηικών κοινοηήηων ζηο ελληνικό σώπο καηά ηην πεπίοδο ηηρ βενεηοκπαηίαρ (13ορ-18ορ αι.). Μια ζςνθεηική πποζέγγιζη, Βελεηία 2004, 52-54, 104-106 (γηα ηε δηνηθεηηθή νξγάλσζε), όπνπ θαη ε πξνεγνύκελε βηβιηνγξαθία. 5 Παπαδία-Λάια, Ο θεζμόρ ηων αζηικών κοινοηήηων, 71: ύκθσλα κε απόθαζε ηνπ 1356 ηεο βελεηηθήο πγθιήηνπ ηα κέιε ηνπ Μείδνλνο πκβνπιίνπ, βελεηνί επγελείο-θενπδάξρεο ηνπ λεζηνύ λα ππνβάιινληαη ζηε δηαδηθαζία απόδεημεο ηεο επγέλεηαο ελώπηνλ ηνπ δηθαζηηθνύ νξγάλνπ ησλ Avogadori di Comun ηεο Βελεηίαο, ζηε βάζε ηνπ πξνηύπνπ πνπ ίζρπε γηα ηνπο βελεηνύο επγελείο ηεο Μεηξόπνιεο. 2

ηα θξηηήξηα 6 Από ηελ άιιε πιεπξά, νη βελεηνί επγελείο ηνπ λεζηνύ, αληαπνθξηλόκελνη ζηνπο όξνπο θαη πνπ επέβαιιε ε δηαδηθαζία απόδεημεο ηεο επγέλεηαο, ππνρξεώλνληαλ λα πξνζθνκίζνπλ έλα ζύλνιν εγγξάθσλ, δηαζεθώλ, δηνηθεηηθώλ πξάμεσλ θαη γελεαινγηώλ πνπ παξείραλ ηελ αλαγθαία λνκηθή θαηνρύξσζε ζηε δηαδηθαζία πηζηνπνίεζεο θαη αλαγλώξηζεο ηεο θνηλσληθήο ηνπο ηαπηόηεηαο. Σα ζηνηρεία απηά επηηξέπνπλ ηελ αλάγλσζε ελόο ζύλζεηνπ θνηλσληθνύ θαη πνιηηηθνύ νξγαληζκνύ κε αξηζηνθξαηηθέο δνκέο θαη θπξίαξρν θιεξνλνκηθό ραξαθηήξα. Οη κεραληζκνί πνπ θηλεηνπνηνύληαλ έζεηαλ ζην θέληξν ηελ νηθνγέλεηα 7 σο ζεζκηθή κνλάδα πνπ δηαζθάιηδε ηε κεηαβίβαζε ηνπ θνηλσληθνύ θαζεζηώηνο ζηνπο άξξελεο απνγόλνπο ησλ επγελώλ θαη εγγπνύληαλ ηε ζπλέρεηα θαη ηε ζπλνρή ηνπ αλώηεξνπ θνηλσληθνύ ζηξώκαηνο, ηελ νκαιή άζθεζε ηεο ηνπηθήο εμνπζίαο κέζσ ηεο εύξπζκεο ιεηηνπξγίαο ησλ ηνπηθώλ πνιηηηθώλ ζσκάησλ, θαη ηειηθά ηε δηαηώληζε ηνπ ζπζηήκαηνο. Δλδεηθηηθή ησλ δηαδηθαζηώλ θαη ησλ ζηόρσλ ζην θνηλσληθνπνιηηηθό πεδίν, αιιά θαη ησλ νηθνγελεηαθώλ δηεξγαζηώλ θαη ησλ γακήιησλ επηινγώλ πνπ απαληνύζαλ ζηνπο ζηόρνπο απηνύο είλαη ε πεξίπησζε ηεο νηθνγέλεηαο ησλ βελεηώλ επγελώλ Premarin κε ζπλερή παξνπζία ζηελ πόιε ησλ Υαλίσλ ήδε από ην 14ναη. θαη ώο ην ηέινο ηεο βελεηηθήο θπξηαξρίαο. 8 Η πξώηε επηβεβαησκέλε κλεία ηεο νηθνγέλεηαο ζηα Υαληά ζπλδέεηαη κε ηελ «απνζηαζία ηνπ Αγίνπ Σίηνπ» (1363-1364). 9 πλνπηηθά νη ηζρπξέο δπλακηθέο πνπ αλαπηύρζεθαλ αλάκεζα ζηελ Μεηξόπνιε θαη ηελ θηήζε θαηά ηνπο δπν πξώηνπο αηώλεο ηεο βελεηηθήο παξνπζίαο, είραλ νδεγήζεη ζε αληηπαξαζέζεηο. Έηζη, ζηα 1363, βελεηνί θενπδάξρεο ηεο Κξήηεο, κε ηε ζπκκεηνρή θαη ηνπ ειιεληθήο θαηαγσγήο νξζόδνμνπ πιεζπζκνύ ηνπ αλώηεξνπ νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά ζηξώκαηνο, 6 Παπαδία-Λάια, Ο θεζμόρ ηων αζηικών κοινοηήηων, 80-84: Καηά ην 16ν αηώλα ε δηαδηθαζία απόδεημεο ηεο επγέλεηαο είρε παγησζεί. Χο βαζηθά θξηηήξηα αλαγλσξίδνληαλ ε πξνέιεπζε από λόκηκν γάκν, κε βάζε ηα επίζεκα βηβιία ηεο θαγθειαξίαο ηεο θάζε πόιεο θαη ησλ εθθιεζηαζηηθώλ Αξρώλ, θαζώο θαη αμηόπηζησλ καξηπξηώλ, ε κε άζθεζε ρεηξσλαθηηθνύ επαγγέικαηνο από ηνλ ππνςήθην ηνλ παηέξα θαη ηνλ παππνύ ηνπ, ε κόληκε δηακνλή ζηελ πόιε, ν αζηηθόο ηξόπνο δσήο θαη άηππα ν πινύηνο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ε κόξθσζε ην ιαηηληθό δόγκα απνηεινύζε βαξύλνλ ζηνηρείν θύξνπο, σζηόζν, ηνπιάρηζηνλ θαηά ηελ ύζηεξε βελεηηθή πεξίνδν, ε κεηαζηξνθή ησλ βελεηώλ επγελώλ ζηελ Οξζνδνμία δε ζπλεπαγόηαλ αλαγθαζηηθά ηελ έθπησζε από ην θνηλσληθό ηνπο θαζεζηώο. 7 Παπαδία-Λάια, ό.π., 91-93. 8 Γηα ηνλ νίθν ησλ βελεηώλ επγελώλ Premarin ησλ Υαλίσλ ε πξώηε, αλ θαη επηζθαιήο αλαθνξά, ηνπνζεηείηαη κεηά ην 1252, βι. D. Jacoby, La colonisation militaire vénitienne de la Crète au XIII siècle, Le partage du monde: echanges et colonisation dans la Méditerranée médiévale, Michel Balard-Alain Ducellier (ed.), Paris 1998, 306-308. Σειεπηαίεο κλείεο γηα ηελ παξνπζία ηνπο ζηα Υαληά γίλνληαη ζηελ απνγξαθή ηνπ 1644, Μαλνύζνο Ι. Μαλνύζαθαο, «Η παξά Trivan απνγξαθή ηεο Κξήηεο (1644) θαη ν δήζελ θαηάινγνο ησλ θξεηηθώλ νίθσλ Κέξθπξαο», Κπηηικά Χπονικά 3 (1949), 45. Δπίζεο, αλαθέξεηαη όηη ζηα 1645 ν Giacomo Premarin ηνπ Angelo ζπκκεηείρε ζηηο πνιεκηθέο επηρεηξήζεηο γηα ηελ ππεξάζπηζε ησλ Υαλίσλ, επηθεθαιήο ζώκαηνο 500 ζηξαηησηώλ, ζην Castel Bicorno (Καζηέιιν ηνπ Απνθόξσλα Υαλίσλ), Samuele Romanin, Storia documentata di Venezia, v. 7, Venezia 1858, 360. Σέινο, ζηα 1648 επηζεκαίλεηαη απόθαζε ηεο βελεηηθήο πγθιήηνπ ζρεηηθή κε ηνπο Bernardin, Renier θαη Anzolo Premarin ηνπ Andrea (βι. Πίνακα 1), Archivio di Stato di Venezia (ζην εμήο A.S.V.), Avogaria di Comun (ζην εμήο A.C.), Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ. 4, θ. 3 r. 9 ρεηηθά κε ηελ «απνζηαζία ηνπ Αγίνπ Σίηνπ» βι. Sally McKee, The Revolt of St. Tito in Fourteenth-Century Venetian Crete: A Reassessment, Mediterranean Historical Review 9/2 (1994), 173-204. 3

κε ηνπο νπνίνπο ηαπηίζηεθαλ ηδενινγηθά, αληηδξώληαο ζηελ επηβνιή ελόο λένπ θόξνπ, ζηξάθεθαλ ελάληηα ζην βελεηηθό θξάηνο, θπιαθίδνληαο ηνπο βελεηνύο αμησκαηνύρνπο, θαη θήξπμαλ ηελ αλεμαξηεζία ηεο Κξήηεο από ηε Βελεηία, πςώλνληαο ηεο ζεκαία ηνπ Αγίνπ Σίηνπ ζην δνπθηθό παιάηη ζην Υάλδαθα. Η θίλεζε απηή, πέξαλ ησλ νηθνλνκηθώλ παξακέηξσλ, αλέδεημε θαη ηνλ αληαγσληζκό κεηαμύ ησλ επγελώλ θενπδαξρώλ, αιιά θαη ηελ ζύγθξνπζε ππαίζξνπ θαη αζηηθνύ ρώξνπ, όπσο θαη ηηο δηαθνξέο κεηαμύ ησλ θνηλσληθώλ νκάδσλ. Η θαηάιεμε ηεο θίλεζεο απηήο ζήκαηλε όηη ηα βελεηηθά ηδαληθά πνπ ζπγθξνηνύζαλ ηελ ηαπηόηεηα ηεο πηζηήο ζηε Γαιελνηάηε βελεηηθήο elite ηνπ λεζηνύ θαηέξξεπζαλ, θαζώο νη βελεηνί επγελείο ηεο Κξήηεο αληηκεησπίδνληαλ πηα ην ιηγόηεξν κε θαρππνςία από ηε Μεηξόπνιε. Έηζη ε θίλεζε ηνπ Αγίνπ Σίηνπ, ζπλεπέθεξε ηελ έλαξμε κηαο δηαδηθαζίαο επαλαδηαπξαγκάηεπζεο ησλ όξσλ ζπγθξόηεζεο ηεο ηαπηόηεηαο ησλ βελεηώλ επγελώλ ηεο Κξήηεο ζην πιαίζην απηό απνθηνύζαλ πηα λέα ραξαθηεξηζηηθά σο κέιε ηνπ βελεηηθνύ θνηλσληθνύ νξγαληζκνύ πνπ, όκσο, είραλ δηαξξήμεη ηνπο δεζκνύο ή απνκαθξπλζεί από ηε βελεηηθή ηαπηόηεηα, κε ην πεξηερόκελν κε ην νπνίν γηλόηαλ σο ηόηε αληηιεπηή κέζα ζην πεξηβάιινλ θαη ηα ηδαληθά ηνπ κεηξνπνιηηηθνύ θέληξνπ. Παξάιιεια, αλαθάιππηαλ έλα γόληκν πεδίν ζπλάληεζεο θαη ηδενινγηθήο ηαύηηζεο κε ην ειιελνξζόδνμν ζηνηρείν, πνπ ζα γίλεη πην έληνλν ζηνπο επόκελνπο αηώλεο, αλαδεηθλύνληαο ηελ θξεηηθή ηαπηόηεηα 10 ζε ηζρπξό ζηνηρείν πξνζδηνξηζκνύ ηεο θπζηνγλσκίαο ηεο άξρνπζαο ηάμεο ηνπ λεζηνύ. Πξώηνο, ινηπόλ, ζηνλ θαηάινγν ησλ θαηεγνξνπκέλσλ πνπ έζηεηιαλ νη βελεηηθέο Αξρέο ηεο Κξήηεο ζηε Βελεηία γηα λα δηθαζηνύλ γηα ζπκκεηνρή ζηελ επαλαζηαηηθή απηή θίλεζε εκθαληδόηαλ ν Paladino Premarin. 11 ηα ηέιε ηνπ 14νπ αη., ν βελεηόο θενπδάξρεο Renier Premarin θαηείρε θένπδν 12 κεγέζνπο κηαο serventaria ζηελ πεξηνρή Γεξάθη ηνπ δηακεξίζκαηνο ησλ Υαλίσλ, ηελ νπνία πώιεζε έλαληη ηνπ πνζνύ ησλ 2.020 ππεξπύξσλ ζην Micheleto da Milano θάηνηθν Υαλίσλ. Σν πνζό πώιεζεο θαηαδεηθλύεη ηε ζεκαληηθή αμία ηνπ αθηλήηνπ, θαζώο είλαη από ηα πςειόηεξα πνπ θαηαγξάθεθαλ θαηά ηε κεηαβίβαζε αλάινγνπ κεγέζνπο θενύδνπ ζηελ ηειεπηαία δεθαεηία ηνπ 14νπ αη.. Σν αθίλεην είρε δνζεί ζην Renier Premarin σο πξνίθα ζην γάκν ηνπ. ηελ πξάμε 13 κεηαβίβαζεο δελ αλαθέξεηαη ην όλνκα ηεο ζπδύγνπ. Χζηόζν, δίλεηαη έκθαζε ζηελ θαηαγσγή ηεο από ηελ ίδηα ηελ πόιε ηεο Βελεηίαο, θαηαδεηθλύνληαο ηε ζεκαζία ηεο ππελζύκηζεο ηεο ζύλδεζεο ησλ Βελεηώλ ηεο Κξήηεο κε ηε Μεηξόπνιε θαη κέζσ νηθνγελεηαθώλ δεζκώλ. Απέθηεζαλ ηέζζεξηο γηνπο. Ο Renier Premarin θαηαηαζζόηαλ ζηνπο θησρνύο επγελείο ησλ Υαλίσλ, γηα ην ιόγν απηό ζηα 1388 10 McKee, Uncommon Dominion, 166. 11 McKee, ό.π., 164. Δπηζεκαίλεηαη, σζηόζν, όηη ν Paladino Premarin δελ θαηαγόηαλ από νηθνγέλεηα βελεηώλ επγελώλ ηεο Μεηξόπνιεο. 12 ρεηηθά κε ηα θένπδα ησλ Υαλίσλ ζην 14ν αη. βι. Υ. Γάζπαξεο, Catastici feudorum Crete. Catasticum Chanee 1314-1396, EIE/IBE-Πεγέο 9, Αζήλα 2008, 113-116. 13 Γάζπαξεο, Catastici feudorum, πξάμε αξ. 439 (11 Γεθεκβξίνπ 1396), 659-660. 4

απνθαζίζηεθε λα δηνξηζηεί per gratia γηα δπν ρξόληα ζην αμίσκα ηνπ castellano ή ζε θάπνην άιιν ζηε δηνίθεζε ηεο Κξήηεο, πξνθεηκέλνπ λα ζπληεξήζεη ηελ νηθνγέλεηά ηνπ. 14 ηα 1399, ελώ ν Renier είρε απνβηώζεη, ν γηνο ηνπ Antonio δηνξίζηεθε per gratia ζηελ θαζηειιαλία ηνπ Απνθόξσλα (Castel Bicorno) 15, αμίσκα πνπ ηνπ δόζεθε πξνθεηκέλνπ λα μεθύγεη από ηελ αλέρεηα ζηε ζέζε απηή ηνλ δηαδέρζεθε 17 κήλεο αξγόηεξα ν αδειθόο ηνπ Andrea. 16 ηα 1417 ν Antonio απεζηάιε ζηε Βελεηία από ηε δηνίθεζε ηεο Κξήηεο σο avogador, πξνθεηκέλνπ λα κεηαθέξεη ηε δηθνγξαθία θαη ηα ζηνηρεία πνπ πξνέθπςαλ κεηά από ηε δηεξεύλεζε ησλ θαηεγνξηώλ ελαληίνλ ηνπ πξώελ ξέθηνξα Υαλίσλ Pietro Diedo (1413). 17 Η πξώηε αίηεζε γηα ηελ απόδεημε ηεο επγέλεηαο από κέινο ηεο νηθνγέλεηαο Premarin, πνπ έρεη εληνπηζηεί, ηνπνζεηείηαη ρξνληθά ζηα 1595. Πξόθεηηαη γηα ηνλ Angelo Premarin ηνπ Renier, ν νπνίνο ζε ειηθία 44 εηώλ απεπζύλζεθε ζηνπο Avogadori di Comun πξνθεηκέλνπ λα απνδείμεη ην θνηλσληθό ηνπ θαζεζηώο. 18 Σα έγγξαθα πνπ θαηέζεζε πξνζθέξνπλ γελεαινγηθέο πιεξνθνξίεο πνπ θηάλνπλ ζηηο αξρέο ηνπ 15νπ αη., ώο ηνλ πξναλαθεξζέληα Andrea Premarin ηνπ Renier (βλ. Πίνακα 1). Η πξνζπάζεηα γηα ηελ θαηαζθεπή θαη αλαθαηαζθεπή γελεαινγηθώλ αλαπαξαζηάζεσλ θαηαδεηθλύεη ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν ε κλήκε, πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ γελεαινγία θαη ηελ θαηαγσγή, ρξεζηκνπνηείηαη γηα ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνύο. Η ρξήζε ηεο γελεαινγίαο κε ζηόρν ηελ ελίζρπζε ηεο επηρεηξεκαηνινγίαο ζην πιαίζην ηεο δηεθδίθεζεο ζπγθεθξηκέλνπ θνηλσληθνύ θαη πνιηηηθνύ status απνηεινύζε θνηλή πξαθηηθή ζην βελεηηθό ζύζηεκα. 19 Τπό ηνπο όξνπο απηνύο νη ζπιινγηθέο δεκόζηεο θαηαγξαθέο ηεο νηθνγελεηαθήο ηζηνξίαο ησλ παηξηθίσλ ηεο Βελεηίαο ππνδεηθλύνπλ θαη ηε κέζνδν κειέηεο ηεο θαηαζθεπήο ηεο γελεαινγηθήο ηζηνξίαο ηεο βελεηηθήο elite ζηε γεσγξαθηθή θαη θνηλσληθή πεξηθέξεηα ηνπ βελεηηθνύ θξάηνπο, ελ πξνθεηκέλσ ζηελ Κξήηε θαη ηεο δηακόξθσζεο κηαο πνιηηηθήο ηαπηόηεηαο, κε αθεηεξία θαη θέληξν ηε Βελεηία, θαη ηελ πηνζέηεζή ηεο από ηελ elite κηαο πεξηθέξεηαο εληόο ηεο βελεηηθήο επηθξάηεηαο. O Angelo επηθαινύληαλ ην θνηλσληθό θαζεζηώο ηνπ πξνπάππνπ ηνπ, Cristoforo ηνπ Angelo, θαηόρνπ ηεο βελεηηθήο επγέλεηαο, ηελ νπνία θαη είρε απνδείμεη ζηα 1468 ζε ειηθία 25 εηώλ ζύκθσλα ηνπο λόκνπο. Δπηπιένλ, αλαθεξόηαλ όηη είρε λπκθεπζεί ηελ, επίζεο, επγεληθήο θαηαγσγήο Margarita da Moron από ηα Υαληά. 20 ηελ αθήγεζε ηεο νηθνγελεηαθήο ηζηνξίαο αθνινπζνύζε ν παππνύο ηνπ, Angelo ηνπ Cristoforo. ύκθσλα κε ην λόκν, γηα λα πεηύρεη θάπνηνο εηζαγσγή ζην Μεγάιν πκβνύιην έπξεπε απνδεδεηγκέλα ν παηέξαο θαη ν παππνύο ηνπ λα έρνπλ πεξάζεη κε 14 D. E. Queller, Il patriziato veneziano. La realtà contro il mito, Roma 1987, 81-82 15 ρεηηθά κε ηα θάζηξα θαη ηνπο θαζηειιάλνπο ησλ Υαλίσλ βι. Γάζπαξεο, Catastici feudorum, 70-74. 16 Queller, ό.π., 82 17 Monique O Connell, Men of Empire. Power and negotiation in Venice s Maritime State, Baltimore 2009, 130. 18 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ 1, θ. 1 r. 19 J. Grubb, Memory and Identity: Why Venetians didn t keep Ricordanze, Renaissance Studies 8 (1994), 375-387. 20 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ 1, θθ. 7 r, 8 r. 5

επηηπρία ηε δηαδηθαζία απόδεημεο ηεο επγέλεηαο θαη λα είλαη κέιε ηνπ πκβνπιίνπ, ελώ ε πξνέιεπζε από λόκηκν γάκν θαη ε επγεληθή θαηαγσγή ηεο κεηέξαο θαη ηεο γηαγηάο ηνπ ππνςεθίνπ ήηαλ ζεζκηθά επηβεβιεκέλε πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιίδεηαη ε θαζαξόηεηα ηεο επγέλεηαο. Πξνθεηκέλνπ λα απνδείμνπλ όηη πιεξνύζαλ ηα δπν ηειεπηαία θξηηήξηα νη βελεηνί επγελείο ηεο Κξήηεο πξνζθόκηδαλ ηηο θαηαζέζεηο ηεζζάξσλ ζπλήζσο καξηύξσλ πνπ πηζηνπνηνύζαλ ηελ θαιή θήκε ηεο κεηέξαο ηνπ ππνςεθίνπ, ηε λνκηκόηεηα ηνπ γάκνπ ησλ γνλέσλ ηνπ θαη ηε γέλλεζή ηνπ ζην πιαίζην απηνύ. Οη καξηπξίεο απηέο επηηξέπνπλ ηελ αλαζύζηαζε ηνπ θνηλσληθνύ δηθηύνπ, απνθαιύπηνληαο ηηο θνηλσληθέο ζπλδέζεηο πνπ δηακνξθώλνληαλ εληόο ηνπ αζηηθνύ ρώξνπ ησλ Υαλίσλ, αιιά θαη κεηαμύ ησλ πεξηθεξεηώλ ηνπ λεζηνύ θαη επξύηεξα ώο ηε Μεηξόπνιε. ην πιαίζην απηό ν παππνύο ηνπ αηηνύληνο, Angelo, απέδεημε ηελ επγέλεηα ηνπ ζηα 1501 θαη λπκθεύζεθε ζηα 1524 ζε ειηθία 48 εηώλ ηελ Caterutia, θόξε ηνπ Santo Pollani θαη ηεο Giacomina da Molin. 21 Η επηινγή ηεο γακήιηαο ζύλδεζεο ησλ Premarin κε έλαλ εθ ησλ ηζρπξόηεξσλ βελεηηθώλ νίθσλ ησλ Υαλίσλ εληαζζόηαλ ζηελ πξνζπάζεηα ελίζρπζεο ηνπ θνηλσληθνύ θαη πνιηηηθνύ status ησλ νηθνγελεηώλ ε κεγάιε πνιηηηθή δύλακε ησλ Premarin επηβεβαηώλεηαη θαη από ην γεγνλόο όηη ν Angelo ηνπ Cristoforo εθπξνζώπεζε ηξεηο θνξέο σο πξεζβεπηήο ηελ θνηλόηεηα ησλ Υαλίσλ ζηε Βελεηία, όπνπ θαη απεβίσζε. 22 Παξάιιεια, ζεκαληηθά ήηαλ ηα νηθνλνκηθά νθέιε ηεο γακήιηαο απηήο επηινγήο, όπσο πξνθύπηεη από ην πξνηθνζύκθσλν (28 Ινπλίνπ 1524) 23 πνπ ππεγξάθε κεηαμύ απηνύ θαη ηνπ Santo Pollani. Η πξνίθα πνπ έιαβε ν Angelo ζε ρξήκα θαη αθίλεηα έθηαλε ηα 7.000 ππέξππξα, ελώ ζην πνζό απηό πξνζηέζεθαλ κεηά από ζρεηηθή παξαρώξεζε ηνπ αδεξθνύ ηεο λύθεο νη πξόζνδνη από ηελ ελνηθίαζε γαηώλ ηεο νηθνγέλεηαο Pollani πνπ έθηαλαλ ηα 60 ππέξππξα ην ρξόλν. ύκθσλα κε θάπνηεο καξηπξίεο ν Angelo είρε απνθηήζεη θόξεο από πξνεγνύκελν γάκν. 24 Χζηόζν, ε ζεκαζία ηεο ύπαξμεο άξξελνο απνγόλνπ πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζηεί ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλέρεηα ηεο νηθνγέλεηαο νδήγεζε ζε δεύηεξε γακήιηα επηινγή. Δλδερνκέλσο, απηό δηθαηνινγεί θαη ηελ πξνρσξεκέλε ειηθία ζύλαςεο ηνπ γάκνπ κε ηελ Caterutia, από ηελ νπνία απέθηεζε έλα γην. Σελ πξνζπάζεηα ελίζρπζεο ησλ δεζκώλ εληόο ηνπ αλώηεξνπ θνηλσληθνύ ζηξώκαηνο απνδείθλπε θαη ε επηινγή λα παληξεπηνύλ νη δπν θόξεο από ηνλ πξώην ηνπ γάκν κε κέιε ηνπ επίζεο ηζρπξνύ νίθνπ ησλ Zancarolo κε πνιπάξηζκε παξνπζία ζηα Υαληά. ηελ θόξε ηνπ Maria έδσζε σο πξνίθα κηα θαβαιαξία ζηελ πεξηνρή Πνκόληα 25 πνπ αλήθε ζηελ ηνύξκα (δηνηθεηηθή δηαίξεζε) ηνπ Φπρξνύ, κηα από ηηο πην εύθνξεο πεξηνρέο ησλ Υαλίσλ, 21 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ. 1, θθ. 7 r, 8 r. 22 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ. 1, θ. 2 r. Βι. Δπίζεο, Γεώξγηνο. Πινπκίδεο, Ππεζβείερ Κπηηών ζηη Βενεηία (1487-1558), Ισάλληλα 1986, αξ. 12, 41, αξ. 17, 65. 23 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ. 1, θθ. 8 v -9 v. 24 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ. 1, θ. 4 r-v. 25 Γηα ηελ πεξηνρή Πνκόληα βι. Γάζπαξεο,, Catastici feudorum, 177 6

ζηελ πεξηνρή ηνπ Απνθόξσλα ζην πςειήο αμίαο αθίλεην πξνζέζεζε θαη ην πνζό ησλ 3.500 ππεξπύξσλ. 26 Η δπλαηόηεηα δηάζεζεο πςειήο αμίαο πεξηνπζηαθώλ ζηνηρείσλ γηα πξνηθνδνζία, όπσο πξνθύπηεη από ηελ πεξίπησζε ηεο πξνίθαο ηεο θόξεο ηνπ Angelo, θαηέηαζζε ηελ νηθνγέλεηα Premarin ζηηο πην πινύζηεο ησλ Υαλίσλ, αλαγλσξίδνληαο ηαπηόρξνλα ζεκαληηθή ζέζε ζηνλ νίθν ησλ Zancarolo ζην θνηλσληθό θαη πνιηηηθό δίθηπν ηεο πόιεο. Αλάινγνη ζηόρνη ππαγόξεπζαλ θαη ηε γακήιηα επηινγή ηνπ γηνπ ηνπ Angelo, Cristoforo- Renier, ηνπ παηέξα δειαδή ηνπ ππνςεθίνπ. ηα 1547, ζε ειηθία 22 εηώλ, πξηλ δειαδή απνθηήζεη δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ζηα πνιηηηθά πξάγκαηα, λπκθεύζεθε ηελ Isabetta Mengano, θόξε ηνπ βελεηνύ επγελή Giacomo. Ο βελεηηθόο νίθνο ησλ Mengano αλαγλσξηδόηαλ σο έλαο από ηνπο ηζρπξόηεξνπο πνιηηηθά θαη θνηλσληθά πόινπο ζηα Υαληά. Η πξνίθα πνπ δόζεθε ζην Cristoforo- Renier ήηαλ αξθεηά πςειή, έθηαλε ηα 6.000 ππέξππξα. Από ην πξνηθνζύκθσλν (25 Γεθεκβξίνπ 1547) 27 απηό πξνθύπηνπλ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο γηα ηηο πξαθηηθέο πξνηθνδνζίαο θαη ην ξόιν ησλ ζπγγελώλ ζηε δηαδηθαζία, όηαλ ν παηέξαο ηεο λύθεο θαη ηνπ γακπξνύ έρνπλ απνβηώζεη. Έηζη ν Nicolò Vizzamano, αδειθόο ηεο κεηέξαο ηεο λύθεο, εκθαληδόηαλ σο ν λόκηκνο εθπξόζσπνο ηεο νηθνγέλεηαο ζηε δηεμαγσγή ηεο γακήιηαο ζπλαιιαγήο, ελώ ηζρπξή ήηαλ ε παξνπζία, σο άηππσλ εγγπεηξηώλ ηεο νξζόηεηαο ηεο δηαδηθαζίαο, ησλ ρεξώλ κεηέξσλ ηνπ δεπγαξηνύ. Από ηνπο δπν γηνπο πνπ απέθηεζαλ ν έλαο απεβίσζε. 28 Ο πξσηόηνθνο Angelo, ν αηηώλ ζηελ εμεηαδόκελε δηθνγξαθία, ζηα 1587, λπκθεύζεθε ηελ Elena Vizzamano ηνπ Giangiacomo θαη έιαβε κεγάιεο αμίαο πξνίθα ύςνπο 10.000 δνπθάησλ. 29 Οινθιεξώλνληαο ηε κειέηε ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηθνγξαθίαο επηζεκαίλεηαη ε ζύλδεζε ηεο νηθνγέλεηαο Premarin κε εμέρνληα κέιε ηεο ραληώηηθεο θνηλσλίαο, βελεηνύο επγελείο, όπσο ν Lucas Barozzi, 30 ν Marcantonio Viaro, 31 θαη ν Giorgio Mengano. 32 Οη επγελείο απηνί θιήζεθαλ σο κάξηπξεο γηα λα βεβαηώζνπλ ηε λνκηκόηεηα ηεο δηεθδίθεζεο ησλ Premarin. Ο Lucas Barozzi ηνπ Andrea αλέθεξε ζηελ θαηάζεζή ηνπ όηη ζπλδεόηαλ θηιηθά κε ην Renier Premarin, παηέξα ηνπ ππνςεθίνπ, ν νπνίνο έραηξε κεγάιεο αλαγλώξηζεο ζηα Υαληά. Πξνζέζεηε όηη ν Renier είρε εθιεγεί ζε ζεκαληηθά αμηώκαηα ηεο θνηλόηεηαο ζε θξίζηκεο πεξηζηάζεηο, όπσο απηό ηνπ πξντζηακέλνπ ηνπ 26 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 75, θάθ. (Zancarolo), ππνθάθ. αξ. 2, θθ. 9 r -11 r. 27 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ. 1, θθ. 10 r -11 r 28 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ. 1, θ. 2 v. 29 Γήκεηξα πίζα-πηκπιή, Τα ληξιαπσικά βιβλία γεννήζεων, βαπηίζεων και γάμων ηων Βενεηών εςγενών ηος διαμεπίζμαηορ ηων Χανιών, Υαληά 1998, αξ. 41, 100-101. Γήκεηξα πίζα-πηκπιή, Σςμβόλαια γάμων, πποικοζύμθωνα ηων ληξιαπσικών βιβλίων γεννήζεων, βαπηίζεων και γάμων ηων βενεηών εςγενών ηος διαμεπίζμαηορ ηων Χανίων (1519-1591), Υαληά 2000, αξ. 36, 118-120. 30 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ. 1, θ. 2 r-v. 31 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ. 1, θ. 3 r-v. πίζα-πηκπιή, Σςμβόλαια γάμων, αξ. 15, 50-53, αξ. 17, 55-58, αξ. 30, 99-102, αξ. 34, 112-116, αξ. 35, 116-118. 32 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ. 1, θ. 4 r-v. 7

Τγεηνλνκείνπ 33 ζε πεξίνδν ινηκνύ επεζήκαηλε κάιηζηα όηη, αλ θαη ηόηε βξηζθόηαλ ζε λεαξή ειηθία, ήηαλ πνιύ άμηνο, πξνζζέηνληαο έλα αθόκε ραξαθηεξηζηηθό, απηό ησλ ηθαλνηήησλ, ζηελ ηαπηόηεηα ηνπ βελεηνύ επγελή. ηε καξηπξία ηνπ ν Marcantonio Viaro θαηέηαζζε ην Renier ζηνπο nobili principali della città della Canea. εκείσλε όηη δελ εληνπίδεηαη πνπζελά ζηελ Κξήηε άιινο θιάδνο ηνπ νίθνπ ησλ Premarin παξά κόλν απηόο ησλ βελεηώλ επγελώλ ησλ Υαλίσλ, κε ηνπο νπνίνπο αλέθεξε όηη ζπλδεόηαλ ζπγγεληθά από ηελ πιεπξά ηεο ζπδύγνπ ηνπ. Σν θνηλσληθό δίθηπν ησλ Premarin εθηεηλόηαλ πέξαλ ησλ νξίσλ ηεο πόιεο ησλ Υαλίσλ. Γηαπηζηώλεηαη ε ύπαξμε ηζρπξώλ δεζκώλ κε βελεηνύο επγελείο κε θαηαγσγή από ην Ρέζπκλν. Δλδεηθηηθή είλαη ε επηινγή ηνπ Angelo Semitecolo, βελεηνύ επγελή ηνπ Ρεζύκλνπ, εγθαηεζηεκέλνπ ζηα Υαληά, σο θνπκπάξνπ ζην γάκν ηνπ Angelo Premarin ηνπ Renier κε ηελ Elena Vizzamano. 34 Ο Semitecolo ήηαλ ζεκαληηθό κέινο ηεο θξεηηθήο θνηλσλίαο κε ηζρπξή ζέζε ζηελ ηνπηθή εμνπζία. Όηαλ θιήζεθε λα θαηαζέζεη σο βαζηθόο κάξηπξαο ζηελ δηαδηθαζία απόδεημεο ηεο επγέλεηαο ηνπ Angelo, θαηείρε έλα από ηα αλώηεξα ηνπηθά αμηώκαηα, απηό ηνπ πξντζηακέλνπ ηεο ηηαπνζήθεο ηεο πόιεο, ζην νπνίν εθιέγνληαλ θπξίσο κέιε ηεο θνηλόηεηαο. 35 Οη γακήιηεο επηινγέο ησλ Premarin θαη ζην 17ν αη. θηλήζεθαλ ζην ίδην πιαίζην, ππαγνξεπκέλεο από αλάινγνπο ζηόρνπο. Ο Angelo από ην γάκν ηνπ κε ηελ Elena Vizzamano απέθηεζε πέληε παηδηά, ηνλ Cristoforo-Renier, ην Giacomo, ηνλ Andrea, ηνλ Cristoforo θαη ηε Regina. 36 Η Regina παληξεύηεθε πξώηε, ζηα 1609, ηνλ Zorzi Vizzamano ηνπ Bernardin θαη απέθηεζε έλα γην θαη κηα θόξε. 37 Από ηελ νηθνγέλεηα Vizzamano πξνεξρόηαλ θαη ε ζύδπγνο ηνπ αδειθνύ ηεο Andrea, ε Marussa, κε ηελ νπνία απέθηεζαλ ηξεηο γηνπο, 38 ελώ ν αδειθόο ηνπο Giacomo απέθηεζε 4 γηνπο από ηνλ πξώην ηνπ γάκν κε ηε Mathia Mengano 39 θαη έλα γην κε ηε δεύηεξε ζύδπγό ηνπ Elisabetta Zancarolo. 40 Γελ είλαη γλσζηή ε ηύρε ησλ άιισλ δπν γησλ ηνπ Angelo, πηζαλόηαηα όκσο, απεβίσζαλ ζε κηθξή ειηθία. 33 Παπαδία-Λάια, Ο θεζμόρ ηων αζηικών κοινοηήηων, 116. 34 πίζα-πηκπιή, Τα ληξιαπσικά βιβλία, αξ. 41, 100-101. Γηα ηνπο Semitecolo, νηθνγέλεηα βελεηώλ επγελώλ ηνπ Ρεζύκλνπ βι. Μαλνύζαθαο, «Η παξά Trivan απνγξαθή», 46. Ο Anzolo Semitecolo ζηα 1557 δηνξίζηεθε από ηηο Αξρέο ησλ Υαλίσλ ζηε ζέζε ηνπ administrator et dispensator delle biave ηεο πόιεο, βι. ζρεηηθά Γεώξγηνο. Πινπκίδεο, Αιηήμαηα και ππαγμαηικόηηηερ ηων Ελλήνων ηηρ βενεηοκπαηίαρ (1554-1600), Ισάλληλα 1985, 26, θαη ζηα 1582 ζπλέρηδε λα δηακέλεη ζηα Υαληά, όπσο αλαθέξεηαη ζε ζρεηηθή αίηεζή ηνπ, βι. Πινπκίδεο, ό.π., 68. 35 Παπαδία-Λάια, Ο θεζμόρ ηων αζηικών κοινοηήηων, 117. A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 60, θάθ. (Premarin), ππνθάθ. αξ. 1, θθ. 3 r- 4 v. 36 πίζα-πηκπιή, ό.π., αξ. 300, 188-189, αξ. 311, 192-193, αξ. 336, 198-199, αξ. 341, 200-201. 37 πίζα-πηκπιή, ό.π., αξ. 77, 112-113, αξ. 113, 122-123, αξ. 424, 224-225. 38 πίζα-πηκπιή, ό.π., αξ. 102, 120-121, αξ. 460, 232-233, αξ. 469, 234-235, αξ. 494, 242-243. 39 ρεηηθά κε ην Giacomo βι., ππνζεκ. αξ. 8. Δπίζεο, πίζα-πηκπιή, ό.π., αξ. 82, 114-115, αξ. 393, 214-215, αξ. 401, 216-217, αξ. 412, 220-221, αξ. 423, 222-223 40 πίζα-πηκπιή, Τα ληξιαπσικά βιβλία, αξ. 101, 120-121, αξ. 465, 234-235. 8

Χζηόζν, νη νηθνγελεηαθέο πξαθηηθέο δελ ππαγόξεπαλ πάληνηε ηελ νδό ηνπ γάκνπ γηα ηηο λεαξέο ζπγαηέξεο ηεο νηθνγέλεηαο Premarin, όπσο πξνθύπηεη από ηελ πεξίπησζε ηξηώλ εμ απηώλ πνπ θαίλεηαη πσο πηζαλόηαηα αλαγθάζηεθαλ λα ελδπζνύλ ην κνλαρηθό ζρήκα πξνθεηκέλνπ λα εμππεξεηήζνπλ ηα ζπκθέξνληα ηεο νηθνγέλεηαο. Δπηζεκαίλεηαη, ινηπόλ, ε Tomasa Premarin δνκηληθαλή εγνπκέλε, θαη νη κνλαρέο Isabetta θαη Agnese, επίζεο δνκηληθαλέο, νη νπνίεο εηζήιζαλ ζηε κνλή ηεο Αγίαο Αηθαηεξίλεο ησλ Καινγξαηώλ ζην Υάλδαθα. 41 ηα αζηηθά θέληξα ηεο Κξήηεο ηδξύζεθαλ, κεηά από αίηεκα ησλ επγελώλ ηνπ λεζηνύ, γπλαηθεία θαζνιηθά κνλαζηήξηα, πξνθεηκέλνπ λα εηζέξρνληαη νη θόξεο ηνπο θαη ελδπόκελεο ην κνλαρηθό ζρήκα λα απαιιάζζνπλ ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο από ην νηθνλνκηθό βάξνο πνπ απαηηνύζε ν γάκνο θαη λα δηαζθαιίδεηαη ε πεξηνπζία ησλ αξξέλσλ θιεξνλόκσλ θαη ζπλερηζηώλ ηνπ νηθνγελεηαθνύ νλόκαηνο. Η ίδξπζε ηέηνηνπ ηύπνπ κνλαζηηθώλ θέληξσλ ήηαλ δηαδεδνκέλε ζηνλ επξσπατθό ρώξν. Η Βελεηία απνηέιεζε ην πξόηππν γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ ζεζκνύ θαη ζηελ Κξήηε, όπνπ ιεηηνύξγεζαλ γπλαηθεία θαζνιηθά κνλαζηήξηα, αληηγξάθνληαο ηηο δνκέο θαη αληαπνθξηλόκελα ζε αλάινγεο αλάγθεο κε ηα αληίζηνηρα ηεο Μεηξόπνιεο. Αθνινπζώληαο ην πξόηππν ησλ επγελώλ θαη επηρεηξώληαο λα απαληήζνπλ ζε παξόκνηα αηηήκαηα θαη ζπκθέξνληα ησλ νηθνγελεηώλ ηνπο, νη cittadini (=«αζηνί») ηνπ λεζηνύ, ηόζν νη θαζνιηθνί, όζν θαη νη νξζόδνμνη, ππνδείθλπαλ ζηηο ζπγαηέξεο ηνπο ην κνλαζηήξη σο ηε κνλαδηθή δηέμνδν. 42 Δλδεηθηηθό είλαη ην παξάδεηγκα ηεο ειιελνξζόδνμεο νηθνγέλεηαο πξίγνπ. 43 Ο παηέξαο Δκκαλνπήι, θάηνηθνο Υάλδαθα, ζηα 1643, επέιεμε σο ζύδπγν γηα ηελ θόξε ηνπ Marietta ην βελεηό επγελή Tomaso Venier ηνπ Nicolò. Γηα ην ζθνπό απηό δηέζεζε σο πξνίθα ηεξάζηηαο αμίαο θηλεηά θαη αθίλεηα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία ηεο νηθνγέλεηαο παξάιιεια, έζεζε ζην πεξηζώξην ηελ άιιε ηνπ θόξε Altadonna, ππνρξεώλνληάο ηελ λα ελδπζεί ην κνλαρηθό ζρήκα, ελώ δηέζεζε 500 θξεηηθά δνπθάηα γηα ηε δηαβίσζή ηεο ζηε κνλή ηζνβίσο, θαη ηελ αλάγθαζε λα παξαηηεζεί από νπνηνδήπνηε δηθαίσκα ή δηεθδίθεζε επί ηεο νηθνγελεηαθήο πεξηνπζίαο, πξνθεηκέλνπ λα κπνξέζεη λα αληαπνθξηζεί ζην ύςνο ηεο πξνίθαο πνπ απαηηνύζε ν γάκνο ηεο Marietta κε ηνλ Tomaso Venier. 44 Ο λόκνο δελ απαγόξεπε ηελ γακήιηα ζύλδεζε κεηαμύ βελεηώλ επγελώλ θαη cittadini. ηελ πξάμε ζην θξεηηθό πεξηβάιινλ, επηβεβαηώλεηαη, εηδηθόηεξα ζην 17ν αη., ε νκαιή ζπλύπαξμε αλζξώπσλ 41 Γηα ην γπλαηθείν κνλαρηζκό ζηελ Κξήηε βι. Eleni Tsourapa, Nobili monache greche-veneziane tra Creta e Venezia (1645-1716), Αtti del Convegno Internazionale: Donne a Venezia tra 500 e 700. Spazi di libertà e forme di potere (sec. XVI-XVIII), (Venezia, 8-10 maggio 2008), Università Ca Foscari di Venezia - Società Italiana delle Storiche - Sezione di Venezia in collaborazione con Centre d Histoire Sociale et Culturelle de l Occident (XIII-XVIII siècles)- Université Paris10-Nanterre, 1-14. (http://www.storiadivenezia.net/sito/donne/tsourapa_nobili.pdf). 42 Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη όηη «ζην Υάλδαθα ππήξραλ ηξία θαζνιηθά κνλαζηήξηα, πνπ δέρνληαλ ηηο θόξεο ησλ βελεηώλ θαη ησλ θξεηηθώλ επγελώλ, ησλ cittadini θαη ησλ εκπόξσλ», βι. A.S.V., Senato, Mar, filza 357, έγγξ. ρ.α., 3 επηεκβξίνπ 1643. 43 Γηα ηελ νηθνγέλεηα πξίγνπ βι. Μαλνύζαθαο, «Η παξά Trivan απνγξαθή», 50. 44 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 72b, θάθ. (Venier), ππνθάθ. αξ. 25, θθ. 1 r- 4 v. 9

κε δηαθνξεηηθέο θαη ζπλάκα ζύλζεηεο θνηλσληθέο, πνιηηηθέο, ηδενινγηθέο θαη ζξεζθεπηηθέο ηαπηόηεηεο. Ο πξίγνο έθαλε κηα ζπκθέξνπζα νηθνλνκηθή πξνζθνξά ζην Venier, εμαγνξάδνληαο ην θύξνο θαη ηελ θνηλσληθή θαηαμίσζε πνπ ζα ηνπ αλαγλσξηδόηαλ κέζα από ηε γακήιηα ζύλδεζε κε έλα βελεηό επγελή. Απνδεηθλύεηαη, έηζη, όηη αθόκα θαη ζε θξίζηκεο πεξηζηάζεηο, από ηε κηα ε δηαζθάιηζε ηεο επγέλεηαο κέζσ κηαο ζπκθέξνπζαο νηθνλνκηθά γακήιηαο επηινγήο θαη από ηελ άιιε ε θνηλσληθή αλέιημε απνηεινύζαλ ηε βαζηθή επηδίσμε. ηα ζπκθξαδόκελα απηά ηα ππόινηπα δηαθνξνπνηεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηαπηόηεηαο ησλ θξεηηθώλ πιεζπζκηαθώλ νκάδσλ απνθηνύζαλ δεπηεξεύνπζα ζεκαζία. Η πεξίπησζε απηή είλαη ελδεηθηηθή ηεο δηαθνξνπνίεζεο ζηε ιεηηνπξγία ησλ κεραληζκώλ απνθσδηθνπνίεζεο ησλ θνηλσληθώλ αλαπαξαζηάζεσλ θαη, ακθίδξνκα, ζηε δηαδηθαζία ζπγθξόηεζεο ησλ θνηλσληθώλ ηαπηνηήησλ πνπ δηαπηζηώλεηαη ζηα κέζα ηνπ 17νπ αη. ζην θξεηηθό πεξηβάιινλ. ην πιαίζην ηεο επηρεηξεκαηνινγίαο πνπ ρξεζηκνπνίεζε ν Tomaso Venier πξνθεηκέλνπ λα απνδείμεη ηελ επγέλεηά ηνπ, αλέθεξε όηη ν πεζεξόο ηνπ Δκκαλνπήι πξίγνο αλήθε ζηνπο εμέρνληεο cittadini ηεο πόιεο ηνπ Υάλδαθα, αιιά δνύζε πάληνηε ζύκθσλα κε ηα ηδαληθά ηεο επγέλεηαο, ελώ ηα έζνδά ηνπ πξνέξρνληαλ από ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ θενπδαξρηθώλ γαηώλ πνπ θαηείρε θαη ηνπ επέηξεπαλ λα κελ αζθεί κεραληθή ηέρλε. Δίλαη ελδηαθέξνλ όηη ε νξνινγία πνπ επειέγε ζην πιαίζην ηεο επίζεκεο απηήο δηαδηθαζίαο γηα λα πεξηγξαθεί ν ηξόπνο δσήο θαη ην θνηλσληθό status ηνπ πξίγνπ μεπεξλνύζε ηα θαζηεξσκέλα. Ο Venier δελ πεξηνξίζηεθε ζηελ επίθιεζε καξηπξηώλ πνπ βεβαίσλαλ ην ζεζκνζεηεκέλν θαη λνκηθά αλαγλσξηζκέλν θνηλσληθό θαζεζηώο ηνπ πεζεξνύ ηνπ, όηη δειαδή ήηαλ έλαο εμέρσλ cittadino, νύηε αλέθεξε όηη ν πξίγνο πιεξνύζε ην θξηηήξην ηνπ αζηηθνύ ηξόπνπ δσήο (vivere civilmente), πνπ ζα ήηαλ αξθεηό, κε βάζε ηελ ηζρύνπζα λνκνζεζία, γηα λα πηζηνπνηήζεη ηελ θαηαγσγή ηεο ζπδύγνπ ηνπ θαη λα εμαζθαιίζεη ηα απνδεηθηηθά ζηνηρεία ζηε δηαδηθαζία απόδεημεο ηεο επγέλεηάο ηνπ εμειηθηηθά, επηζπκώληαο λα εληζρύζεη ηελ επηρεηξεκαηνινγία ηνπ ρξεζηκνπνίεζε ηνλ όξν nobilmente γηα λα πεξηγξάςεη ηνλ ηξόπν δσήο ηνπ πεζεξνύ ηνπ θαη σο θύξην απνδεηθηηθό ζηνηρείν γηα απηό αλέθεξε ηελ θαηνρή από ηνλ πξίγν θενπδαξρηθήο γεο. 45 Η εμέιημε απηή ζηελ νξνινγία επηηξέπεη ηελ αλάγλσζε κηαο θπξίαξρεο αξηζηνθξαηηθήο αληίιεςεο πνπ εληζρπόηαλ ζηα κεζαία ζηξώκαηα ηεο θξεηηθήο θνηλσλίαο, βαζηζκέλεο ζηε γαηνθηεζία, θαη κάιηζηα θενπδαξρηθνύ ηύπνπ. Η αληίιεςε απηή εξρόηαλ λα δηαδερζεί ηνλ ώο ηόηε ηζρπξό αζηηθό ραξαθηήξα ησλ θνηλσληώλ ηεο βελεηηθήο επηθξάηεηαο θαη απνηεινύζε αληαλάθιαζε αληίζηνηρσλ δηεξγαζηώλ πνπ ζπληεινύληαλ ζην βελεηηθό θέληξν. Παξάιιεια αλαδεηθλπόηαλ κηα ζηαδηαθή ζηξνθή πξνο πην αξηζηνθξαηηθέο ελαζρνιήζεηο, 45 A.S.V., A.C., Processi di nobiltà, ζ. 72b, θάθ. (Venier), ππνθάθ. αξ. 25, θ. 5 r. 10

θπξίσο ζην νηθνλνκηθό πεδίν, πεξηνξίδνληαο ηελ απόιπηε θπξηαξρία ησλ αζηηθώλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ έηξεθαλ γηα αηώλεο ην κεγαιείν ηεο Γαιελνηάηεο. Δπηρεηξώληαο ηελ αλάγλσζε ησλ πξαθηηθώλ ζην πιαίζην ηεο νηθνγέλεηαο πνπ αθνινπζνύζαλ νη βελεηνί επγελείο, ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε ιεηηνπξγία ησλ πλεπκαηηθώλ δηθηύσλ πνπ ζπγθξνηνύζαλ ηόζν κε αθνξκή ηε ζύλαςε γάκνπ, όζν θαη θαηά ηελ επηινγή αλαδόρσλ γηα ηα άξξελα ηέθλα ηνπο, θαζώο νη πιεξνθνξίεο γηα ηε βάπηηζε ησλ ζπγαηέξσλ ηνπο είλαη ειάρηζηεο. Καη αξράο επηζεκαίλεηαη όηη ε βελεηηθή πνιηηεία απαγόξεπε ηε ζύλαςε πλεπκαηηθήο ζπγγέλεηαο κεηαμύ ησλ βελεηώλ επγελώλ, πξνθεηκέλνπ λα κελ πεξηνξίδεηαη ν θύθινο ησλ γακήιησλ επηινγώλ ηνπο θαη λα δηαζθαιίδεηαη ε ηζρύο θαη ε θαζαξόηεηα ηεο αλώηεξεο βαζκίδαο ηεο επγέλεηαο. 46 Παξάιιεια, κε απηόλ ηνλ ηξόπν επηρεηξνύζε λα απνηξέςεη ηελ ελίζρπζε ησλ πνιηηηθώλ ζπκκαρηώλ κεηαμύ ησλ ηζρπξώλ βελεηηθώλ νηθνγελεηώλ ηνπ λεζηνύ κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο δεζκώλ πλεπκαηηθήο ζπγγέλεηαο, πεξηνξίδνληαο έηζη θαη ηηο πηζαλόηεηεο δηαθύβεπζεο ηεο ηζνξξνπίαο ησλ πνιηηηθώλ ζπζρεηηζκώλ ζην λεζί. Από ην παξάδεηγκα ησλ Premarin ησλ Υαλίσλ ηα ζηνηρεία πνπ αθνξνύλ ηε δεκηνπξγία δεζκώλ κέζσ θνπκπαξηάο ζην πιαίζην ηνπ γάκνπ είλαη πεξηνξηζκέλα. Η ηαπηόηεηα ησλ θνπκπάξσλ αλαθέξεηαη ζε ειάρηζηεο πεξηπηώζεηο, επηηξέπνληαο ηε δηαηύπσζε κόλν θάπνησλ παξαηεξήζεσλ γηα ηηο πξαθηηθέο πνπ αθνινπζνύληαλ. Έηζη δηαπηζηώλεηαη όηη νη Premarin επέιεμαλ γηα ην ζθνπό απηό κέιε ηνπ αλώηεξνπ θνηλσληθνύ ζηξώκαηνο, όπσο ηνλ Angelo Semitecolo, βελεηό επγελή ηνπ Ρεζύκλνπ θαη ην Leo Cassimati, dottor di legge, θξεηηθό επγελή ησλ Υαλίσλ αθνινπζνύζαλ εθπξόζσπνη ηεο κεζαίαο ηάμεο ησλ cittadini, ζηξαηησηηθνί αμησκαηνύρνη θαη ηεξσκέλνη ηεο θαζνιηθήο εθθιεζίαο. 47 Δπίζεο, ζρεηηθά κε ηελ ηαπηόηεηα ησλ καξηύξσλ πνπ ππέγξαθαλ ζηηο δειώζεηο ησλ κπζηεξίσλ, δειαδή ησλ γάκσλ θαη ησλ βαπηίζεσλ, ζηηο Αξρέο, παξαηεξείηαη όηη ζρεδόλ ζην ζύλνιν ησλ πεξηπηώζεσλ νη κάξηπξεο ζπλδένληαλ ζπγγεληθά κε ηηο εκπιεθόκελεο νηθνγέλεηεο. 48 ρεηηθά, σζηόζν, κε ηα πλεπκαηηθά δίθηπα πνπ ζπγθξνηνύζαλ κε αθνξκή ηε βάπηηζε εμάγνληαη πην αζθαιή ζπκπεξάζκαηα. Φαίλεηαη, θαη αξράο, πσο επέιεγαλ σο αλαδόρνπο ησλ αξξέλσλ ηέθλσλ ηνπο δηαθεθξηκέλα γηα ηε κόξθσζή ηνπο κέιε ηεο ραληώηηθεο θνηλσλίαο. 49 ύκθσλα κε ηηο επίζεκεο θαηαγξαθέο ζε πνζνζηό 62% νη αλάδνρνη ήηαλ δηδάθηνξεο ηεο λνκηθήο ή ηεο ηαηξηθήο (Γράθημα 1). Η επηινγή απηή, όηαλ, κάιηζηα, σο ζπλνδεπηηθό ηνπ νλόκαηνο ησλ 46 Διέλε Σζνπξαπά, «Βελεηνί αμησκαηνύρνη ζηελ Κξήηε: Από ηε δεκόζηα ζηελ θαζεκεξηλή δσή (16νο-17νο αη.)», Θηζαςπίζμαηα (2006), 227-228. 47 Βι. ππνζεκ. 34. Δπίζεο, ελδεηθηηθά πίζα-πηκπιή, Τα ληξιαπσικά βιβλία, αξ. 41, 100-101, αξ. 113, 122-123. 48 Βι. ελδεηθηηθά πίζα-πηκπιή, ό.π., αξ. 82, 114-115. 49 Βι. πίζα-πηκπιή, ό.π., αξ. 336, 198-199: ηα 1602 ν Zuanne Mormori, dottor di legge, θξεηηθόο επγελήο από ηα Υαληά επηιέγεηαη σο αλάδνρνο ζηε βάπηηζε ηνπ Andrea, γηνπ ηνπ Angelo Premarin θαη ηεο Elena Vizzamano. Δπίζεο, Μαλνύζαθαο, «Η παξά Trivan απνγξαθή», 53. 11

αλαδόρσλ ζεκεησλόηαλ κόλν απηή θαη όρη ε θνηλσληθή ή άιιε ηδηόηεηα, αλαδείθλπε ηε κόξθσζε ζε ηζρπξή αμία ζην θξεηηθό θνηλσληθό ζύζηεκα. Αλ ζε απηό πξνζηεζεί ε επηζήκαλζε όηη ε πιεηνλόηεηα απηώλ ήηαλ ειιεληθήο θαηαγσγήο, νξζόδνμνη, θξεηηθνί επγελείο ηόηε γίλεηαη αληηιεπηό όηη ρσξίο λα αθπξώλνληαη νη εζλνηηθέο, ζξεζθεπηηθέο θαη θνηλσληθέο ηαπηόηεηεο πνπ δηαηεξνύζαλ ην πεξηερόκελό ηνπο κέζα ζε έλα πεξηβάιινλ ώζκσζεο κε ηζρπξέο δπλακηθέο, ε παηδεία 50 θαίλεηαη πσο θαηείρε θπξίαξρε ζέζε σο δηαθξηηηθό ζηνηρείν θαηαμίσζεο, θύξνπο θαη αλαγλώξηζεο. Αθνινύζσο, ζε πνζνζηό 17% νη Premarin επέιεμαλ σο αλαδόρνπο ησλ αξξέλσλ ηέθλσλ ηνπο αλώηεξνπο αμησκαηνύρνπο ηνπ λεζηνύ (Γράθημα 1), όπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο βάπηηζεο ηνπ Zuanne, γηνπ ηνπ Giacomo Premarin θαη ηεο Elisabetta Zancarolo, κε αλάδνρν ηνλ Giovanni Battista Grimani, Capitano della Guardia di Candia. 51 «Η βελεηηθή θαηαγσγή, ην θνηλσληθό θαζεζηώο ηνπ επγελνύο, νη θνηλνί ηδενινγηθνί πξνζαλαηνιηζκνί, αιιά θαη ακνηβαία ζπκθέξνληα ήηαλ εύινγν λα επλνήζνπλ ηελ πξνζέγγηζε ησλ αμησκαηνύρσλ κε ην αλώηεξν θνηλσληθό ζηξώκα ησλ επγελώλ ηνπ λεζηνύ. Δύινγα νη αμησκαηνύρνη επεδίσθαλ λα εμαζθαιίζνπλ ηελ επξύηεξε δπλαηή απνδνρή, πξνζεηαηξηδόκελνη ηελ άξρνπζα ηάμε ηνπ λεζηνύ ελώ ε επηζπκία ηεο εγρώξηαο βελεηηθήο αξηζηνθξαηίαο λα εληζρύζεη ηνπο δεζκνύο ηεο κε ην κεηξνπνιηηηθό πεξηβάιινλ, αιιά θαη ηε ζέζε ηεο ζην λεζί, εμαξγπξώλνληαο ηόζν ζε επίπεδν αηνκηθό όζν θαη ζπιινγηθό θνηλσληθά θαη πνιηηηθά νθέιε, ηεο ππαγόξεπε λα θηλεζεί πξνο ηελ ίδηα θαηεύζπλζε. Αλάινγεο πεξηπηώζεηο επηζεκαίλνληαη ζην Ρέζπκλν θαη ζην Υάλδαθα. Δλδηαθέξνπζα, θαζώο πξόθεηηαη γηα ζπάληα καξηπξία βάπηηζεο θνξηηζηνύ, είλαη ε πεξίπησζε ηεο βάπηηζεο ηεο θόξεο ηνπ βελεηνύ επγελνύο ηνπ Υάλδαθα Zuanne Foscarini. Χο αλάδνρνη επειέγεζαλ ν Giovanni Pasqualigo θαη ν Francesco Pisani, ζύκβνπινη ζην Υάλδαθα θαη ζην Ρέζπκλν αληίζηνηρα, ελώ ζηνλ θαζεδξηθό λαό ηνπ Αγίνπ Σίηνπ παξεπξίζθνληαλ, επίζεο, νη camerlenghi θαη άιινη βελεηνί επγελείο. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλόο όηη, εμαηηίαο ηεο απόθαζεο ηνπ αξρηεπηζθόπνπ λα απνθιείζεη από ηε βάπηηζε ην ζύκβνπιν Pasqualigo, ν Zuanne Foscarini απνρώξεζε ρσξίο λα βαπηίζεη ηελ θόξε ηνπ, δειώλνληαο όηη ζα ήηαλ θαιύηεξν, εθόζνλ ήηαλ θνξίηζη θαη άξα δελ ζα ππήξρε θακία επίπησζε ζην θνηλσληθό ηεο θαζεζηώο, λα ηελ είρε βαπηίζεη κε ην νξζόδνμν ηππηθό, πξνθεηκέλνπ λα απνθύγεη ηέηνηνπ είδνπο αληηπαξαζέζεηο. Όπσο δηαπίζησλε ν γεληθόο πξνλνεηήο Giacomo Foscarini, ιίγα ρξόληα λσξίηεξα, ε βάπηηζε θαζνιηθώλ θαη, κάιηζηα, από κεγάινπο βελεηηθνύο νίθνπο ηεο Κξήηεο κε ην νξζόδνμν ηππηθό απνηεινύζε δηαδεδνκέλε ζπλήζεηα, απόηνθν ηεο καθξνρξόληαο ζπκβίσζεο ησλ δπν ζηνηρείσλ». 52 50 Παπαδία-Λάια, Ο θεζμόρ ηων αζηικών κοινοηήηων, 89-91. 51 πίζα-πηκπιή, Τα ληξιαπσικά βιβλία, αξ. 465, 234-235. 52 Σζνπξαπά, «Βελεηνί αμησκαηνύρνη», 228-229. 12

Δλδεηθηηθή ηνπ θιίκαηνο ήηαλ ε επηινγή ηνπ επηθεθαιήο ηεο νξζόδνμεο εθθιεζίαο, ηνπ πξσηνπαπά Υαλίσλ, Γεκεηξίνπ Μαξαθάξα, σο αλαδόρνπ ζηε βάπηηζε ηνπ Filippo Vizzamano εγγνλνύ ηεο Regina Premarin. 53 Η επηινγή απηή θαηαδείθλπε όηη θαη ζην ζπκβνιηθό επίπεδν ε θαζεκεξηλόηεηα ησλ αλζξώπσλ θαηέιπε ηα ζηεγαλά, εθκεδελίδνληαο ηηο, ήδε, πεξηνξηζκέλεο δνγκαηηθέο δηαθνξέο, αλαδεηθλύνληαο ηελ θνηλσληθή ηαπηόηεηα ζην ηζρπξόηεξν ζηνηρείν δηαθνξνπνίεζεο θαη ηελ εληνπηόηεηα, ηελ αληίιεςε, δειαδή, ηεο θαηαγσγήο από ηελ Κξήηε, ζε θνηλή αθεηεξία θαη ελνπνηεηηθό ραξαθηεξηζηηθό, γηα ηνπο βελεηηθήο πξνέιεπζεο θαη ηνπο Διιελνξζόδνμνπο θαηνίθνπο ηνπ λεζηνύ. ηελ επηινγή ησλ αλαδόρσλ ησλ αξξέλσλ ηέθλσλ ησλ Premarin αθνινπζνύλ κε πνζνζηό 12% νη έκπνξνη από ηε Βελεηία πνπ ήηαλ εγθαηεζηεκέλνη ζηελ πόιε ησλ Υαλίσλ (Γράθημα 1). 54 Σε ζύλδεζε απηή ππαγόξεπαλ νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα θαη βεβαίσο ε αλάγθε ησλ βελεηώλ επγελώλ ηνπ λεζηνύ λα θξαηνύλ αλνηθηνύο ηνπο δηαύινπο επηθνηλσλίαο κε ηε Μεηξόπνιε, αιιά θαη κε έλα επξύ γεσγξαθηθά εκπνξηθό δίθηπν. πκπεξαζκαηηθά δηαπηζηώλεηαη κέζα από ηελ κειέηε ησλ νηθνγελεηαθώλ πξαθηηθώλ ησλ Premarin όηη: Οη γακήιηεο επηινγέο ηνπο παξέκελαλ ζε θάζε πεξίπησζε εληόο ηνπ αλώηεξνπ θνηλσληθνύ ζηξώκαηνο, κε θαηαγσγή ζε πνζνζηό 87% από ηα Υαληά (Γράθημα 2), θαη κάιηζηα ζην ζύλνιό ηνπο κε επγελείο ηεο ίδηαο βαζκίδαο ζπγθεθξηκέλα πεξηνξίδνληαλ ζε 4 από ηηο πην ηζρπξέο νηθνγέλεηεο 55 ηεο πόιεο (Γράθημα 3): ηνπο Vizzamano (ζε πνζνζηό 34%), ηνπο Zancarolo (ζε πνζνζηό 27%), ηνπο Mengano (ζε πνζνζηό 13%) θαη ηνπο Pollani (πεξίπνπ 7%), ζπκβάιινληαο έηζη ζπιινγηθά ζηε δηαζθάιηζε ηεο θαζαξόηεηαο ηεο ηάμεο ηνπο θαη ζηελ εύξπζκε ιεηηνπξγία ηνπ θνηλσληθνύ ζπζηήκαηνο, ελώ ε νηθνγέλεηα δηαηεξνύζε αλαιινίσηε ηελ θνηλσληθή ηεο ηαπηόηεηα, ηα πνιηηηθά πξνλόκηα θαη ηελ νηθνλνκηθή ηζρύ ηεο. Σα πςειά πνζά πνπ δηαηέζεθαλ γηα ηηο ζρεηηθέο πξνηθνδνζίεο ηνύο θαηέηαζζαλ ζηνπο πην ηζρπξνύο νηθνλνκηθά νίθνπο ησλ Υαλίσλ, ελώ νη γακήιηεο επηινγέο, παξάιιεια κε ηα πλεπκαηηθά θαη θνηλσληθά δίθηπα πνπ δεκηνύξγεζαλ κέζσ ηεο επηινγήο αλαδόρσλ ησλ αξξέλσλ ηέθλσλ ηνπο επέηξεςαλ ηελ αλαγλώξηζή ηνπο ζε ξπζκηζηηθνύο παξάγνληεο ηεο θνηλσληθήο θαη πνιηηηθήο δσήο ηνπ ηόπνπ. Η απώιεηα ηνπ λεζηνύ ζηα 1669 άιιαμε ηα δεδνκέλα θαη θηλεηνπνίεζε εθ λένπ ηνπο κεραληζκνύο πξνζδηνξηζκνύ ηεο θπζηνγλσκίαο ησλ πιεζπζκηαθώλ νκάδσλ ηνπ λεζηνύ πνπ εηζήιζαλ ζε άιια θνηλσληθά πεξηβάιινληα ηόζν ηνπ ειιεληθνύ ρώξνπ ηεο Αλαηνιήο, όπσο ηα Ιόληα Νεζηά, όζν θαη ηνπ βελεηηθνύ κεηξνπνιηηηθνύ θέληξνπ. 53 πίζα-πηκπιή, Τα ληξιαπσικά βιβλία, αξ. 500, 242-243. 54 Βι. ελδεηθηηθά ηελ πεξίπησζε ηνπ Antonio di Anzoli, mercante da Venezia, πνπ θαηνηθνύζε ζηα Υαληά θαη επειέγε σο αλάδνρνο ζηε βάπηηζε ηνπ Giacomo γηνπ ηνπ Angelo Premarin θαη ηεο Elena Vizzamano, βι. πίζα-πηκπιή, ό.π., αξ. 311, 192-193. 55 Γεληθά γηα ηηο ζπγθεθξηκέλεο νηθνγέλεηεο βελεηώλ επγελώλ ησλ Υαλίσλ, βι. Μαλνύζαθαο, «Η παξά Trivan απνγξαθή», 45. 13

14 Πίνακας 1. *Χρονολογία γέννησης **Όνομα συζφγου και χρονολογία σφναψης γάμου

Κατανομι των πνευματικών δικτφων τθς οικογζνειας των Premarin (1593-1640) 12 10 8 61,11% 6 4 2 0 11,11% 16,67% 5,56% 5,56% Ιδιότθτα αναδόχων Γράθημα 1. Κατανομι των γαμιλιων επιλογών των Premarin σφμφωνα με τον τόπο καταγωγις τθς συηφγου (1396-1636) 13,33% 86,67% Χανιά Βενετία Γράθημα 2. Κατανομι των γαμιλιων συνδζσεων τθς οικογζνειας Premarin με άλλους βενετικοφς οίκους (1396-1636) 10 Ευγενικις καταγωγις από τθ Βενετία Contarini 8 Da Moron 6 Polani Zancarolo 4 26,67% 33,33% Mengano 2 Vizzamano 0 6,67% 6,67% 6,67% 6,67% 13,33% Γράθημα 3. 15

Βιβλιογραθία Chojnacki Stanley, Women and men in Renaissance Venice: Twelve essays on patrician society, Baltimore, London 2000. Goody Jack, The European Family. A Historico-Anthropological Essay, Oxford 2000. Grubb James, Memory and Identity: Why Venetians didn t keep Ricordanze, Renaissance Studies 8 (1994), 375-387. Jacoby David, La colonisation militaire vénitienne de la Crète au XIII siècle, Le partage du monde: echanges et colonisation dans la Méditerranée médiévale, Michel Balard-Alain Ducellier (ed.), Paris 1998, 297-313. McKee Sally, The Revolt of St Tito in Fourteenth-Century Venetian Crete: A Reassessment, Mediterranean Historical Review 9/2 (1994), 173-204. McKee Sally, Uncommon Dominion. Venetian Crete and the myth of ethnic purity, Philadelphia 2000. O Connell Monique, Men of Empire. Power and negotiation in Venice s Maritime State, Baltimore 2009. Queller Donald E., Il patriziato veneziano. La realtà contro il mito, Roma 1987. Romanin Samuele, Storia documentata di Venezia, v. 7, Venezia 1858. Tsourapà Eleni, Nobili monache greche-veneziane tra Creta e Venezia (1645-1716), Αtti del Convegno Internazionale: Donne a Venezia tra 500 e 700. Spazi di libertà e forme di potere (sec. XVI-XVIII), (Venezia, 8-10 maggio 2008), Università Ca Foscari di Venezia - Società Italiana delle Storiche - Sezione di Venezia in collaborazione con Centre d Histoire Sociale et Culturelle de l Occident (XIII-XVIII siècles)-université Paris10-Nanterre, 1-14. (http://www.storiadivenezia.net/sito/donne/tsourapa_nobili.pdf). Γάζπαξεο Υαξάιακπνο, Catastici feudorum Crete. Catasticum Chanee 1314-1396, EIE/IBE-Πεγέο 9, Αζήλα 2008. Μαλνύζαθαο Μαλνύζνο Ι., «Η παξά Trivan απνγξαθή ηεο Κξήηεο (1644) θαη ν δήζελ θαηάινγνο ησλ θξεηηθώλ νίθσλ Κέξθπξαο», Κπηηικά Χπονικά 3 (1949), 35-59. Παπαδία-Λάια Αλαζηαζία, Ο θεζμόρ ηων αζηικών κοινοηήηων ζηο ελληνικό σώπο καηά ηην πεπίοδο ηηρ βενεηοκπαηίαρ (13ορ-18ορ αι.). Μια ζςνθεηική πποζέγγιζη, Βελεηία 2004. Πινπκίδεο Γεώξγηνο., Αιηήμαηα και ππαγμαηικόηηηερ ηων Ελλήνων ηηρ βενεηοκπαηίαρ (1554-1600), Ισάλληλα 1985. Πινπκίδεο Γεώξγηνο., Ππεζβείερ Κπηηών ζηη Βενεηία (1487-1558), Ισάλληλα 1986. πίζα-πηκπιή Γήκεηξα, Τα ληξιαπσικά βιβλία γεννήζεων, βαπηίζεων και γάμων ηων Βενεηών εςγενών ηος διαμεπίζμαηορ ηων Χανιών, Υαληά 1998. πίζα-πηκπιή Γήκεηξα, Σςμβόλαια γάμων, πποικοζύμθωνα ηων ληξιαπσικών βιβλίων γεννήζεων, βαπηίζεων και γάμων ηων βενεηών εςγενών ηος διαμεπίζμαηορ ηων Χανίων (1519-1591), Υαληά 2000. Σζνπξαπά Διέλε, «Βελεηνί αμησκαηνύρνη ζηελ Κξήηε: Από ηε δεκόζηα ζηελ θαζεκεξηλή δσή (16νο-17νο αη.)», Θηζαςπίζμαηα (2006), 197-244. 16