ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ E - Z
ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ Ε - Z Επιτροπή Έκδοσης: Δημήτριος Φοίτος, Θεοφάνης Κωνσταντινίδης & Γεωργία Καμάρη Επιμέλεια κειμένων: Πέπη Μπαρέκα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΤΡΑ 2009
THE RED DATA BOOK OF RARE AND THREATENED PLANTS OF GREECE VOLUME TWO E - Z Edited by Dimitrios Phitos, Theophanis Constantinidis & Georgia Kamari Assisted by Pepy Bareka HELLENIC ΒΟΤΑΝΙCAL SOCIETY PATRAS 2009
Nepeta sphaciotica P.H. Davis Κρισίμως Κινδυνεύον (CR) Labiatae Nepeta sphaciotica P. H. Davis in Notes R. Bot. Gard. Edinb. 21: 136 (1953). Τύπος: [Ελλάς (ΚΚ), Νήσος Κρήτη, Νομός Χανίων] Levka Ori on Mt. Svourichti (above the shepherd encampment Katsiveli near Pachnes), on N side of summit, 2300 m., rare, fl. white immaculate, 4 Aug. 1950, Davis 11836 (Ολότυπος: K. Ισότυποι: E, G). Περιγραφή: Πολυετές φυτό με ξυλώδες ρίζωμα. Ανθοφόροι βλαστοί ύψους 5-20 cm, κολλώδεις, με τρίχωμα αδενώδες. Φύλλα αντίθετα, με έλασμα των μεσαίων φύλλων 15-20 x 9-11 mm, επιμήκη έως ωοειδή, καρδιόσχημα στη βάση, αμβλέα, οδοντωτά, αδενώδη-χνοώδη, με μίσχο μήκους 2-5 mm. Ταξιανθία 2-3 cm, σε πυκνούς σπονδύλους 6 έως 12 ανθέων. Κατώτερα εξωτερικά βρακτίδια (5-)6-8 x 0,9-1,1 mm, ελλειπτικά-λογχοειδή, αδενώδηχνοώδη και κυματοειδή-τριχωτά, με στενά μεμβρανώδη περιθώρια. Κάλυκας 7-9 mm, με παρόμοια τρίχωση, με οδόντες 3-4 mm. Στεφάνη 10-12 mm, λευκή με ρόδινα στίγματα. Καρπός κάρυο 2,0-2,3 x 1,0-1,2 mm, σκούρου καστανού χρώματος, με φυμάτια. Χρωμοσωματικός αριθμός: 2n = 16 (Baden 1984). Περίοδος ανθοφορίας: Αύγουστος. Γεωγραφική εξάπλωση: Ενδημικό των Λευκών ορέων, Νομού Χανίων Κρήτης, βορείως της κορυφής Σβουριχτή (NATURA 2000-GR4340008). του πληθυσμού. Τα πλαίσια δειγματοληψίας τοποθετούνταν στο έδαφος ανά 5 μέτρα και καταγράφονταν ο αριθμός των φυτών που υπήρχαν μέσα στο πλαίσιο. Συνολικά τοποθετήθηκαν 167 πλαίσια και η πυκνότητα των φυτών υπολογίστηκε κατά μέσο όρο: 0,77 ± 0,1 φυτά/m 2. Από τη χαρτογράφηση προέκυψε ότι ο πληθυσμός καλύπτει έκταση 38.400 m 2 (3,84 ha). Σύμφωνα με τα παραπάνω προκύπτει ότι ο πληθυσμός του φυτού Nepeta sphaciotica ανέρχεται στα 29.570 ± 3.300 άτομα. Η περιοχή έχει διερευνηθεί από τους ερευνητές του ΜΑΙΧ και συνεργάτες (Βογιατζάκης προσωπ. επικοινωνία, Κυπριωτάκης προσωπ. επικοινωνία) και το φυτό δεν έχει βρεθεί στις γύρω πλαγιές και κορυφές. Έτσι, μέχρι σήμερα παραμένει ο μοναδικός γνωστός πληθυσμός του είδους. Εδώ πρέπει να επισημανθεί ότι η προσέγγιση στην περιοχή είναι πολύ δύσκολη (6 ώρες πεζοπορία, για ένα άτομο με καλή φυσική κατάσταση, από το σημείο όπου καταλήγει ο δασικός δρόμος κοντά στη θέση «Στέρνες») και οι καιρικές συνθήκες είναι συνήθως αντίξοες, εξαιτίας του υψομέτρου και της βόρειας έκθεσης. Αυτό δικαιολογεί την αδυναμία των ερευνητών να έχουν πλήρη εικόνα της κατάστασης του πληθυσμού του είδους. Κίνδυνοι και χαρακτηρισμός κατηγορίας απειλής: Το είδος χαρακτηρίζεται ως Κρισίμως Κινδυνεύον (CR) με βάση τα κριτήρια B2abiii της IUCN (2001). Η μικρή εξάπλωση του μοναδικού πληθυσμού καθιστούν Βιότοπος: Βραχώδεις ασβεστολιθικές πλαγιές και σταθεροποιημένοι λιθώνες, σε υψόμετρο 2200-2300 m. Ταξινομικά σχόλια: Η Nepeta sphaciotica είναι ένα παλαιοενδημικό είδος της κρητικής χλωρίδας και πολύ σημαντικό για βιοσυστηματικές και φυτογεωγραφικές μελέτες (Baden 1987, Greuter 1995). Το είδος ανήκει στην ομάδα της Nepeta sibthorpii Bentham, η οποία περιλαμβάνει είδη με εξάπλωση από την ΝΑ. Ιταλία, Ν. Βαλκανική χερσόνησο (Ν. Αλβανία και ηπειρωτική Ελλάδα) μέχρι την ΝΔ. Τουρκία. Παλαιότερα ο Τurner (1972) ταξινομούσε την N. sphaciotica ως υποείδος της Ν. parnassica Heldr. & Sart., η οποία απαντά στην Ελλάδα (όρη Χελμός και Παρνασσός) και πιθανώς την Ν. Αλβανία. Οι Baden (1987, 1991) και Greuter (1973, 1995) καθιέρωσαν την N. sphaciotica ως ιδιαίτερο και ευδιάκριτο είδος. Κατάσταση πληθυσμών: Στα πλαίσια του προγράμματος CRETAPLANT (Πιλοτικό Δίκτυο μικροαποθεμάτων φυτών στη Δ. Κρήτη), για την εκτίμηση του πληθυσμού του φυτού έγινε συστηματική δειγματοληψία με χρήση πλαισίων 1 m 2 κατά μήκος 8 γραμμών (τομές δειγματοληψίας), εκ των οποίων οι 6 ήταν παράλληλες με τις χωροσταθμικές και 2 κάθετες, στα βόρεια, εντός των ορίων εξάπλωσης Γεωγραφική εξάπλωση του στενότοπου ενδημικού είδους Nepeta sphaciotica. 199
το είδος ευάλωτο σε διαταράξεις, φυσικές ή μη. Η εγγενής αναπαραγωγή του είδους επηρεάζεται σημαντικά από την έντονη υπερβόσκηση στη περιοχή. Το φυτό είναι προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερα αντίξοες κλιματικές συνθήκες της περιοχής και οποιαδήποτε αλλαγή του κλίματος π.χ. άνοδος της θερμοκρασίας τους φθινοπωρινούς μήνες, θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην αναπαραγωγή του. Μέτρα προστασίας: Οποιεσδήποτε αλλαγές που θα μπορούσαν να επιδράσουν αρνητικά ή να υποβαθμίσουν την ποιότητα του περιβάλλοντος της Nepeta sphaciotica θα πρέπει να αποφευχθούν. H Nepeta sphaciotica προστατεύεται από το Π.Δ. 67/81 και από τη Συνθήκη της Βέρνης, ενώ περιλαμβάνεται στα παραρτήματα ΙΙ* και IV της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Στα πλαίσια του προγράμματος CRETAPLANT το μικροαπόθεμα του φυτού ορίσθηκε στη περιοχή Σβουριχτή Λευκών Ορέων και περιλαμβάνει όλο το μοναδικό γνωστό πληθυσμό του είδους σε μια έκταση 4,8 ha. Στα πλαίσια του εν λόγω προγράμματος (MAICh 2005) έγινε μεγάλη εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των τοπικών φορέων και κατοίκων για την ανάδειξη και προστασία του φυτού. Σπέρματα του φυτού διατηρούνται στην Τράπεζα Σπερμάτων του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων (ΜΑΙΧ) και καλλιεργείται με επιτυχία στους αλπικούς Βοτανικούς κήπους της Διεύθυνσης Δασών Χανίων Χριστίνα Φουρναράκη & Κώστας Α. Θάνος Άτομο και ταξιανθία της Nepeta sphaciotica από το locus classicus στα Λευκά Όρη της Κρήτης. (Φωτ. Α. Σακκούλης, Αρχείο ΜΑΙΧ). 200