To wiki σαν εργαλείο συνδιδασκαλίας: ένα εκπαιδευτικό σενάριο Αριστερίδου Δανάη Ελένη 1,Καζδαρίδης Γεώργιος 2, Νικόλαος Ευαγγελόπουλος 3 1 darister@csd.auth.gr, 2 gkazdarid@csd.auth.gr, 3 nevangelo@csd.auth.gr Abstract This project attempts to investigate the value of using social networking tools, and in particular Wiki, in the educational process. After a bibliographic review, features were identified that were exploited in such a way as to develop appropriate methodology for the use of the Wiki as a means of learning. In addition, the theoretical background of this research, as well as the methodology for the implementation of an educational scenario are presented. Here is how the survey is evaluated and it s results and conclusions are presented at the end. This paper attempts to highlight whether the use of the Wiki social networking tool can effectively facilitate cooperative learning methods that need to be introduced into large groups. Περίληψη Στην εργασία αυτή γίνεται προσπάθεια διερεύνησης της αξίας χρήσης εργαλείων κοινωνικής δικτύωσης και συγκεκριμένα του Wiki, στην εκπαιδευτική διαδικασία. Αφού πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική ανασκόπηση, εντοπίστηκαν χαρακτηριστικά τα οποία, αξιοποιήθηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να αναπτυχθεί κατάλληλη μεθοδολογία για την χρήση του Wiki ως μέσου συνδιδασκαλίας. Επιπρόσθετα παρατίθεται το θεωρητικό υπόβαθρο της έρευνας αυτής, καθώς και η μεθοδολογία υλοποίησης ενός εκπαιδευτικού σεναρίου. Ακολουθεί ο τρόπος αξιολόγησης της έρευνας και τέλος παρουσιάζονται τα αποτελέσματα και συμπεράσματα της. Η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει κατά πόσο η χρήση του εργαλείου κοινωνικής δικτύωσης Wiki, μπορεί να διευκολύνει αποτελεσματικά, συνεργατικές μεθόδους μάθησης που πρέπει να εισαχθούν σε μεγάλες ομάδες. Keywords: wiki, συνεργατική μάθηση, διδασκαλία με wiki, web 2.0 μάθηση. Εισαγωγή Με τη χρήση των υπολογιστών, της διαδικτυακής τεχνολογίας και της αξιοποίησης των εργαλείων του Web 2.0, σχηματίζονται διαδικτυακές μαθησιακές κοινότητες και προσφέρονται περιβάλλοντα στα οποία ενθαρρύνεται η συνεργατική δράση, ενώ υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες αναζήτησης της γνώσης και μπορεί να αξιοποιηθεί ποικιλία εκπαιδευτικού υλικού. Έχει μεγάλη σημασία ο καθορισμός της τεχνολογίας που θα υποστηρίξει την διαδικτυακή μαθησιακή κοινότητα, διότι από την επιλογή αυτή καθορίζεται άμεσα το είδος των αλληλεπιδράσεων που επιθυμεί κάποιος να ενισχύσει. Επιπλέον, η ιδέα της διαδικτυακής κοινότητας μάθησης έχει συζητηθεί ως εναλλακτική πρόταση της παραδοσιακής διδασκαλίας, με τα καινοτόμα προγράμματα, τις δραστηριότητες και τα projects να είναι κατεξοχήν χώροι εφαρμογής τέτοιων μεθόδων. Οι μαθησιακές κοινότητες στην εκπαίδευση αναφέρονται ως περιβάλλοντα στα οποία μπορούν οι μαθητές να συνδεθούν, να μοιραστούν κάποιες κοινές αξίες και ιδανικά και να αλληλεπιδράσουν στη μαθησιακή διαδικασία. Επιπλέον, οι μαθητές μπορούν μέσα στις κοινότητες να επεξεργάζονται απόψεις και προβλήματα και να συνδέουν την επιστημονική γνώση με τον κόσμο στον οποίο ζουν. Το Wiki ενθαρρύνει την ανταλλαγή γνώσεων γύρω από ποικίλα θέματα, ενώ προτιμώνται όταν η ενημέρωση προορίζεται να τροποποιηθεί και να ενισχυθεί ως μέρος μιας συλλογικής προσπάθειας. Τα Wiki είναι δημοφιλή στην εκπαιδευτική κοινότητα, που έχει ανακαλύψει αρκετούς τρόπους για την αξιοποίησή τους. Χρησιμοποιούνται κυρίως όπου απαιτείται συνεργασία και αλληλεπίδραση. Στο εξωτερικό τα Wkis χρησιμοποιούνται στην καθημερινή διδασκαλία γιατί προάγουν τη συνεργασία και την ενεργό μάθηση.τα τελευταία χρόνια έχουν διεξαχθεί πολλές έρευνες σχετικά με την εφαρμογή των web 2.0 εργαλείων (όπως τα Wikis) σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα. To wiki σαν εργαλείο συνδιδασκαλίας: ένα εκπαιδευτικό σενάριο Σελίδα 1
Τα Wikis συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον της εκπαιδευτικής έρευνας, επειδή συνδυάζουν πολλά εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα: διαθέτουν εύχρηστο περιβάλλον, υπερκειμενική μη ιεραρχική δομή, πρόσβαση ανεξάρτητη από χώρο ή χρόνο, αποτελούν ένα χώρο επικοινωνίας και συνεργασίας, παρέχουν δυνατότητες δυναμικής και συνεργατικής δημιουργίας περιεχομένου, τόσο ατομικά όσο και στα πλαίσια εκπαιδευτικών ομάδων ή κοινοτήτων, κλπ. Έρευνες, όπως αυτές που παρατίθενται παρακάτω εστιάζουν σε θέματα, όπως οι δυνατότητες χρήσης τους, η επίδραση τους στη μάθηση και η αποτελεσματική χρήση τους με την κατάλληλη διδακτική πρακτική. Ωστόσο οι έρευνες αυτές, αφορούν κυρίως την δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. 1.Βιβλιογραφική ανασκόπηση Η χρήση των εργαλείων web 2.0 βρίσκεται στο επίκεντρο του σύγχρονου επιστημονικού ενδιαφέροντος. Εργαλεία όπως τα ιστολόγια, τα Wikis, οι χώροι κοινωνικής δικτύωσης, οι πλατφόρμες διαμοιρασμού περιεχόμενου αλλάζουν τα μέσα, τις διαδικασίες και τους ρόλους διδασκόντων και εκπαιδευόμενων και διεισδύουν τα τελευταία χρόνια δυναμικά, σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Από την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Nina M. 2016) (Mirela Frunzeanu 2015) στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (Liezel Cilliers 2016) (Raúl de Arriba 2016) (M. Encarnación Camacho 2016) (Emrah Özdemir 2015) (Qian Hu 2016) (Mimi Li 2017) (Mahmut Ozkan 2015) (Gudrun Wesiak 2015), στην επαγγελματική κατάρτιση και την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών.. Τα Wikis είναι από τα πλέον διαδεδομένα λογισμικά σε σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αλλά κυρίως στα πανεπιστήμια. Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί ραγδαία αύξηση στη χρήση των Wikis ως περιβάλλον συνεργατικής μάθησης. Το μοντέλο αυτό δίνει έμφαση, στο πως η τεχνολογία μπορεί να υποστηρίξει τη συνεργατική μάθηση, για να ενισχύσει την αλληλεπίδραση των μαθητών (Raúl de Arriba 2016) (M. Encarnación Camacho 2016) (Emrah Özdemir 2015) (Mimi Li 2017) και των εκπαιδευτικών μεταξύ τους (Nina M. 2016) (Mahmut Ozkan 2015). Τα Wikis είναι ένα δυναμικό εργαλείο για την ανταλλαγή πληροφοριών και την συνεργατική οικοδόμηση γνώσης (Emrah Özdemir 2015). Επίσης, τα Wikis, συμβάλλουν στη βελτίωση του επιπέδου συνεργασίας των μαθητών και την ποιότητα της εργασίας τους (Emrah Özdemir 2015). Τα Wikis διευκολύνουν την εφαρμογή των συνεργατικών μεθόδων μάθησης, ενθαρρύνουν την ενεργό συμμετοχή του χρήστη και επιτρέπουν την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των επιμέρους εργασιών, ακόμη και σε μεγάλες ομάδες (Raúl de Arriba 2016). Η χρήση των Wikis συμβάλει στο να γίνουν καλύτεροι οι φοιτητές σε συνεργατικές διαδικασίες και προωθεί την αίσθηση της κοινότητας, αντί για ένα μεμονωμένο επίτευγμα όπως σε μια παραδοσιακή εργασία (M. Encarnación Camacho 2016). Πλέον καθίσταται φανερό πως οι διδάσκοντες έχουν την δύναμη να αλλάξουν τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας και να ενσωματώσουν καινοτόμα μέσα στην και να αναδιοργανώσουν την μάθηση συνδυάζοντας την με το παιχνίδι (Mirela Frunzeanu 2015). Ωστόσο, κάποιες μελέτες έχουν αναφέρει ότι η χρήση των Wikis έχει μικρό αντίκτυπο στην αλληλεπίδραση των μαθητών, γεγονός που αποδίδεται κυρίως στην ανεπαρκή υποστήριξη ενσωμάτωσης του Wiki, στην μορφή διδασκαλίας ενός συγκεκριμένου μαθήματος (Liezel Cilliers 2016). Αυτό υποδηλώνει ότι τo Wiki στα πλαίσια ενός περιβάλλοντος συνεργατικής μάθησης, θα πρέπει να εξετάζεται όχι μόνο από την άποψη των τεχνολογικών ικανοτήτων, αλλά και από την άποψη των εκπαιδευτικών και κοινωνικών παραγόντων που διευκολύνουν τη συνεργατική δραστηριότητα (Andri Ioannou 2015) (Liezel Cilliers 2016). Επίσης υπάρχουν έρευνες οι οποίες δίνουν σημαντικές συμβουλές σε εκπαιδευτικούς που χρησιμοποιούν τα εργαλεία αυτά, για καλύτερη αξιοποίηση τους και την ενίσχυση της συνεργατικής μάθησης (Andri Ioannou 2015). Ως εκ τούτου, η καλύτερη κατανόηση των εκπαιδευτικών χαρακτηριστικών των Wikis μπορεί να αναπτυχθεί, μελετώντας παράγοντες και πρακτικές σε συγκεκριμένες μαθησιακές δραστηριότητες που υποστηρίζονται από αυτή την τεχνολογία. Συνοψίζοντας τα παραπάνω, διαπιστώθηκε ότι δεν πρέπει να υπάρχει στους εκπαιδευτικούς διστακτικότητα στην χρήση νέων εργαλείων ενώ παράλληλα κρίνεται απαραίτητο να αναπτυχθεί κλίμα συνεργασίας και ομαδικότητας μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας. Επομένως η ζωντανή συζήτηση και όχι η ασύγχρονη επικοινωνία μεταξύ των μελών κατά το πρώτο στάδιο χρήσης του Wiki είναι απαραίτητη για να προχωρήσουν στη συνεργατική δημιουργία υλικού. Σημαντικό θα είναι επίσης να νοιώσουν ότι μοιράζονται κοινούς στόχους και οράματα. Η επιλογή του Wiki ως εργαλείο To wiki σαν εργαλείο συνδιδασκαλίας: ένα εκπαιδευτικό σενάριο Σελίδα 2
διαμοιρασμού είναι μια καλή επιλογή, με προϋπόθεση την αναγνώριση κοινών στόχων και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Ωστόσο οι εκπαιδευτικοί φάνηκε στην πράξη ότι δεν επιθυμούν να έχουν επιπλέον φόρτο εργασίας, ιδιαίτερα αν δεν υπάρχουν εξωτερικά κίνητρα. Οι συντονιστές θα πρέπει να παρακινούν συνεχώς τους εκπαιδευτικούς, επιβραβεύοντας τούς. Παρόλα αυτά, οι εκπαιδευτικοί αναγνωρίζουν ότι θα ήταν καλό να μοιραστούν πρακτικές, εμπειρίες και υλικό μεταξύ τους και ότι αυτό θα είχε θετικό αποτέλεσμα ως προς την ποιότητα της διδασκαλίας τους. Οι μαθητές μέσω της ομαδικής συνεργασίας, αξιοποιούν τις υπηρεσίες που προσφέρονται από την αναζήτηση, την συλλογή, την επεξεργασία, την παρουσίαση και την μετάδοση πληροφοριών, στο πλαίσιο διάφορων εργασιών. Έτσι εξελίσσονται συστηματικά, θέτουν στόχους, αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, αναζητούν πηγές πληροφόρησης και συνεργάζονται για τη διεξαγωγή συλλογικών εργασιών. Η ανάπτυξη της δημιουργικότητας, μέσα από τη συλλογική προσπάθεια και η καλλιέργεια της αλληλεπίδρασης με την παραγωγή γραπτού λόγου, μπορούν να προαχθούν σε μεγάλο βαθμό, μέσω της ανάπτυξης συνεργατικών δραστηριοτήτων ηλεκτρονικής ασύγχρονης επικοινωνίας. Για την ανάπτυξη αυτή, εκείνο που προέχει είναι η δημιουργία μέσα στο μάθημα ενός γόνιμου και φιλικού, για όλους τους εμπλεκόμενους μαθησιακού περιβάλλοντος, το οποίο θα ευνοεί την εργασία σε ανώτερα επίπεδα ενεργητικής, διερευνητικής, δημιουργικής και συνεργατικής μάθησης, πέραν της απλής αποστήθισις πληροφοριών. 2.Gap analysis Οι περιορισμοί των ερευνών, όπως καταγράφονται από τις περισσότερες μελέτες επικεντρώθηκαν στην ανάλυση σχετικά με την απόκτηση γνώσεων, την επίτευξη καλύτερων επιδόσεων και την ανάπτυξη δεξιοτήτων των μαθητών -συγγραφή, συνεργασία και οργάνωση. Η συνεργατική φύση και τα χαρακτηριστικά ευκολίας του Wiki το καθιστούν ιδανικό εργαλείο για συνεργασία και επικοινωνία μεταξύ των μελών ομάδων. Το Wiki έχει τη δυνατότητα να χρησιμεύσει ως εργαλείο ελέγχου εκδόσεων παραδοτέων εγγράφων, καθώς τα ιστορικά αλλαγής ιστολογίου του Wiki σε όλες τις σελίδες και παρέχουν βολικό μηχανισμό για τη σύγκριση διαφορετικών εκδόσεων του εγγράφου. Μερικά από τα προβλήματα που παρουσιάζονται στα άρθρα που μελετήθηκαν είναι: 2.1 Δυσκολίες που καταγράφονται από την εμπειρία των χρηστών: Περιορισμένες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών. Προτίμηση για ατομικές εργασίες -θεωρούν ότι έχει καλύτερο αποτέλεσμα. Αρνητική άποψη για τις επιδράσεις του Wiki στη μάθηση «μη επίσημος τρόπος μάθησης». Οι μαθητευόμενοι δεν ικανοποιούνται από τη συμμετοχή τους σε Wiki δραστηριότητες. Η χρήση των Wiki δε συνεπάγεται τη συνεργασία, τις περισσότερες φορές οι μαθητευόμενοι περιορίζονται στη χρήση. Βρίσκουν πολύπλοκο το νοητικό μοντέλο της αλληλεπίδρασης οι μαθητές Οι μαθητευόμενοι βρίσκουν πολύπλοκο το νέο «παράδειγμα» μάθησης. Οι μαθητευόμενοι βρίσκουν δύσκολο το συγχρονισμό της συνεργασίας πολλών μαθητευόμενων και δεν είναι θετικοί απέναντι στις αλληλεξαρτήσεις. Οι μαθητευόμενοι δεν θέλουν κάποιος άλλος να αλλάζει τα κείμενά τους. Οι μαθητευόμενοι δεν θέλουν να αλλάζουν τα κείμενα των άλλων. Οι μαθητευόμενοι διαβάζουν συνήθως μόνο τα δικά τους κείμενα. Πολλές φορές είναι κακή η συνεισφορά τους με αποτέλεσμα να επηρεάζονται οι προσδοκίες των συναδέλφων τους. Στρατηγικές αντιγραφής έχουν εντοπιστεί επανειλημμένως. Οι μαθητευόμενοι αξιολογούν ότι απαιτεί πολύ χρόνο και ενέργεια. Ανησυχούν για την εγκυρότητα της συνεισφορά τους και την ποιότητα της συνεισφοράς των συναδέλφων τους Αντιμετωπίζουν με λιγότερο ακαδημαϊσμό τη διεργασία. 2.2 Άλλες καταγεγραμμένες δυσκολίες που συνάντησαν ορισμένοι εμπλεκόμενοι με το Wiki: Τεχνικές αδυναμίες στη δημιουργία ηλεκτρονικών προϊόντων λόγω περιβάλλοντος web. Δεν ικανοποιούνται οι ιδιαίτερες τεχνικές απαιτήσεις κάθε δραστηριότητας. Το περιβάλλον των Wiki δεν προκαλεί πάντα την «αίσθηση της κοινότητας» ως διεπαφή. Η λογική της συνεισφοράς και της κοινότητας μάθησης έρχεται σε αντίθεση με το προηγούμενο μοντέλο μάθησης. To wiki σαν εργαλείο συνδιδασκαλίας: ένα εκπαιδευτικό σενάριο Σελίδα 3
Οι μαθητευόμενοι προτιμούν να συνεργαστούν με τη χρήση πιο οικείων για αυτούς περιβαλλόντων. Υπάρχει μια εγγενής αντίθεση μεταξύ ανοικτής κουλτούρας, μαθησιακής κοινότητας και ατομικής αξιολόγησης. 2.3 Στους κινδύνους χρήσης του Wiki ως εκπαιδευτικού μέσου περιλαμβάνονται: Η περιστασιακή ανευθυνότητα των χρηστών. Οι καταστροφικές δραστηριότητες και ο βανδαλισμός. Η αστάθεια Επίσης παρατηρείται πως σε πολλά άρθρα συχνά δεν αναφέρουν οι πηγές τους ή αναφέρονται μόνο οι ηλεκτρονικές πηγές. Συμπερασματικά οι μελέτες διαπίστωσαν ότι η πλειοψηφία των φοιτητών έκρινε την εμπειρία χρήσης του Wiki ως χρήσιμο εργαλείο που συμβάλει στην βελτίωση της συνεργασίας. Εργαλεία όπως τα Wikis ενισχύουν και διευκολύνουν τους φοιτητές στην διαδικασία μάθησης μέσω της συνεργασίας αυξάνοντας ωστόσο το φόρτο εργασίας των εκπαιδευτικών. Η ενασχόληση των φοιτητών με τα Wikis είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του κινήτρου τους,, τον υψηλό βαθμό συνεργασίας με τους συναδέλφους τους και την απόκτηση αυτογνωσίας σχετικά με τις δυνατότητες και τις αδυναμίες τους. Όπως δείχνει η παραπάνω βιβλιογραφική ανασκόπηση, τα Wikis γνώρισαν μεγάλη αποδοχή ως εκπαιδευτικά εργαλεία τα τελευταία χρόνια. Παρόλο που τα Wikis έχουν χρησιμοποιηθεί σε πολλούς τομείς της εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης της λογοτεχνίας, της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, της φιλοσοφίας, της μηχανικής σχεδιασμού, της συμβολικής λογικής και των μαθηματικών, έχουν αναξιοποίητο δυναμικό και σε πολλούς άλλους τομείς. H φιλοσοφία των περισσότερων Wikis, το να επιτρέπεται στον καθένα φοιτητή να τροποποιεί το περιεχόμενο,δεν εξασφαλίζει ότι όλοι οι συντάκτες έχουν και καλές προθέσεις. Υπάρχουν φόβοι για την ύπαρξη βανδαλισμού και υποκλοπής δεδομένων. Ο βανδαλισμός είναι ένα σταθερό πρόβλημα για τα Wikis, οπου παρατηρείται και στα άρθρα που μελετήσαμε. Μελέτες αναφέρουν ότι το μεγαλύτερο μέρος του βανδαλισμού στη Wikipedia αφαιρείται σε 5 λεπτά ή ακόμη και λιγότερο. Ο καθένας μπορεί να τροποποιήσει το περιεχόμενο και μπορεί αυτό να δίνει υπερβολική ελευθερία για κάποιες εφαρμογές. Ωστόσο υπάρχει η δυνατότητα ρύθμισης της πρόσβασης που έχουν οι χρήστες στο περιεχόμενο. Επιπρόσθετα, το Wiki είναι ευάλωτο στο spam και γιαυτό τον λόγο αν δεν γίνουν οι απαραίτητες ρυθμίσεις και χειρισμοί προστασίας θα υπάρξει υποκλοπή των δεδομένων. Σαν μέτρο συνίσταται ο περιορισμός της πρόσβασης μόνο σε εγγεγραμμένους στη σελίδα κάτι το οποίο ελαχιστοποιεί τον βανδαλισμό που προκύπτει από προγράμματα που παράγουν αυτόματα spam (spam-bots). Τα αποτελέσματα ακόμα δείχνουν ότι ενώ οι φοιτητές ανταποκρίθηκαν θετικά στην εμπειρία της χρήσης του WIki, υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που εντοπίστηκαν και πρέπει να λαμβάνονται υπ όψην όταν αρχικά προτείνεται η τεχνολογία αυτή στην τάξη. Σ αυτούς περιλαμβάνονται η παροχή κατάλληλων οδηγιών και η αποσαφήνιση των αποτελεσμάτων της δραστηριότητας. Τέλος θα πρέπει να γίνει περισσότερη έρευνα πάνω στην χρήση του Wiki, εμβαθύνοντας στο πως οι καθηγητές και οι φοιτητές χρησιμοποιούν το Wiki σαν εργαλείο παρότρυνσης και πως αυτό επιδρά στα κίνητρα των φοιτητών. Σε ένα περιβάλλον Wiki, δεν είναι όλοι οι μαθητές το ίδιο εξοικειωμένοι με τα τεχνολογικά μέρη του, αν όμως δεχθούν τη βοήθεια που χρειάζονται, τότε η ομάδα θα δουλεύει πραγματικά αποτελεσματικά. Επιπλέον, σημαντική κρίνεται η επέκταση των ερευνών σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες καθώς και η γενίκευση των ερευνών σε διαφορετικά εκπαιδευτικά και τεχνολογικά πλαίσια, σε όλα τα αντικείμενα μάθησης, αφού διαφορετικά είναι ιδιαίτερα δύσκολη η διατύπωση ενός μοντέλου χαρακτηριστικών ενός τυπικού μοντέλου χρήσης Wiki. 3. Προτεινόμενη εκπαιδευτική διαδικασία Μετά την ολοκλήρωσης της μελέτης της βιβλιογραφίας και της κατάρτισης του gap analysis - ανάλυσης προβλημάτων, πραγματοποιείται η εκπόνηση ενός προτεινόμενου εκπαιδευτικού σεναρίου το οποίο έχει ως στόχο την αποτελεσματική χρήση του Wiki στα πλαίσια ενός μαθήματος, ανοίγοντας νέους δρόμους στην εκπαιδευτική μάθηση. To σενάριο αυτό με τον τρόπο με τον οποίο έχει δομηθεί, στοχεύει στο να οδηγήσει στην εξάλειψη των περισσότερων από τα προβλήματα που καταγράφηκαν στην παραπάνω ανάλυση. To wiki σαν εργαλείο συνδιδασκαλίας: ένα εκπαιδευτικό σενάριο Σελίδα 4
Συνοπτικά, ο διδάσκοντας θα είναι συνεχώς στο πλευρό των μαθητών να τους λύνει απορίες για την χρήση του εργαλείου, θα υπάρχει έλεγχος της προόδου τους ανά τακτά χρονικά διαστήματα, οι ομάδες εργασίας θα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και θα παράγουν περιεχόμενο από κοινού, ενώ στην πορεία θα παρουσιάσουν το έργο τους και έτσι θα αποφευχθεί και το ενδεχόμενο του βανδαλισμού. Επιπρόσθετα με το προπαρασκευαστικό μάθημα και με τα φύλλα εργασίας που θα μοιράζονται θα γίνουν πολύ κατανοητά τα ζητούμενα του καθηγητή και δεν θα υπάρχει σύγχυση και γενικότερη ασάφεια ως προς τα καθήκοντά τους. 3.1 Σενάριο Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται ένα πρότυπο παιδαγωγικό σενάριο με την χρήση του web 2.0 εργαλείου, Wiki. Το σενάριο απευθύνεται σε μαθητές της πρώτης Γυμνασίου και αναπτύσσεται στα πλαίσια του μαθήματος της Τεχνολογίας και αφορά την θεματική ενότητα Μεταφορές και Επικοινωνίες στην οποία οι μαθητές θα αποκτήσουν περισσότερες γνώσεις πάνω στην λειτουργία του Ηλεκτρονικού Υπολογιστή. Το σενάριο θα πραγματοποιηθεί σε τρία μαθήματα. Τίτλος Διδακτικού Σεναρίου: «Εξερευνώ τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και το διαδίκτυο με την χρήση του Wiki» Μάθημα α) Προπαρασκευαστικό μάθημα για το Wiki έναρξη εργασιών Μάθημα β) Διδασκαλία διδακτικής ενότητας και αλληλεπίδραση μεταξύ των ομάδων Μάθημα γ) Αξιολόγηση Επιλογή έργου προς υλοποίηση Πίνακας 1: Πρόγραμμα Μαθημάτων 3.2 Προγραμματισμός Διδακτικού Σεναρίου Το διδακτικό σενάριο προβλέπεται να διαρκέσει συνολικά 6 διδακτικές ώρες, από 2 διδακτικές ώρες το κάθε μαθήματα. Επομένως το σενάριο θα ολοκληρωθεί σε 3 εβδομάδες διδασκαλίας. Μεταξύ των 2 εβδομάδων θα μεσολαβήσει μία μικρή εργασία για την καλύτερη κατανόηση τόσο της διδακτικής ενότητας, όσο και για καλύτερη εξοικείωση με το εργαλείο. Μετά την δεύτερη εβδομάδα οι μαθητές καλούνται να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο και να επιλέξουν την ατομική τους εργασία που θα πρέπει να υλοποιήσουν. Ο διδάσκοντας μπορεί να τροποποιήσεις τις δραστηριότητες που περιγράφονται αυξάνοντας ή μειώνοντας το επίπεδο δυσκολίας σύμφωνα με την ανταπόκριση που θα έβρισκε από τους μαθητές. Σε κάθε περίπτωση τα αποτελέσματα θα ήταν πιο ξεκάθαρα μετά από την ολοκλήρωση της πρώτης εβδομάδας διδασκαλίας, όπου οι μαθητές θα έχουν μία πρώτη επαφή με το Wiki. Στα επόμενα βήματα περιγράφεται αναλυτικά το περιεχόμενο της ύλης που θα διδαχτεί στις 4 διδακτικές ώρες που θα λάβει χώρα το σενάριο. 3.3 Διδακτικό Σενάριο & Πρόγραμμα Σπουδών Όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή το διδακτικό σενάριο αφορά το μάθημα της Τεχνολογίας πρώτης γυμνασίου και εντάσσεται στην ενότητα Μεταφορές και Επικοινωνίες, η οποία αποτελεί μία από τις τέσσερις βασικές ενότητες που αποτελούν την βάση για την επιλογή του ατομικού έργου που θα υλοποιήσουν οι μαθητές. Το σενάριο υλοποιείται με στόχο να διευκολύνει τους μαθητές να κατανοήσουν πως πραγματοποιείται η αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο, πως συγγράφουμε μία εργασία, αλλά και πως συνεργαζόμαστε και δημιουργούμε από κοινού περιεχόμενο. Στο σενάριο προτείνεται μετά την ολοκλήρωση των πρώτων δύο μαθημάτων, η εκπόνηση μίας ομαδικής εργασίας που θα ανήκει στο θεματικό πλαίσιο μίας από τις τέσσερις διδακτικές ενότητες της διδακτέας ύλης του μαθήματος της Τεχνολογίας. To wiki σαν εργαλείο συνδιδασκαλίας: ένα εκπαιδευτικό σενάριο Σελίδα 5
3.4 Προηγούμενες γνώσεις που απαιτούνται: Γενικές γνώσεις χειρισμού υπολογιστή Δημιουργία λογαριασμού στο Wiki Χρήση μενού και βασική κατανόηση περιήγησης σε μία ιστοσελίδα Χρήση μπάρας αναζήτησης Ανέβασμα υλικού στην ιστοσελίδα Τροποποίηση και αποθήκευση σελίδας Δημιουργία νέας σελίδας στο Wiki Σύμφωνα με το πρόγραμμα σπουδών που έχουν ακολουθήσει οι μαθητές μέχρι την τάξη στην οποία βρίσκονται, δηλαδή την πρώτη τάξη του γυμνασίου θεωρούμε πως οι γνώσεις αυτές υπάρχουν στην φαρέτρα των μαθητών. Ακόμα και το Wiki το οποίο δεν το έχουν ξαναχρησιμοποιήσει, έχουν χρησιμοποιήσει εφαρμογές-λογισμικά τα οποία περιλαμβάνουν τις λειτουργίες που συνδυάζει το Wiki. Χαρακτηριστικά, οι μαθητές έχουν χρησιμοποιήσει επεξεργαστές κειμένου, όπως για παράδειγμα το Microsoft Word, Libre Office Writer, κλπ. Επίσης σίγουρα έχουν κάνει λογαριασμό σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης ή έναν λογαριασμό email. Επομένως είναι εξοικειωμένοι με τις διαδικασίες συγγραφής κειμένου δημιουργίας περιεχομένου αλλά και δημιουργίας λογαριασμού σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες. Επιπρόσθετα, οι μαθητές έχουν μάθει να περιηγούνται σε ιστοσελίδες και να αναζητούν έξυπνα περιεχόμενο μέσω του μενού αλλά και της μπάρας αναζήτησης. Τις γνώσεις αυτές τις έχουν αποκτήσει τόσο από το μάθημα πληροφορικής, όσο και από την καθημερινή τους ενασχόληση με τους υπολογιστές. Επομένως ο καθηγητής θα βρει πρόσφορο έδαφος για την εφαρμογή του σεναρίου του, καθώς οι μαθητές έχουν το κατάλληλο υπόβαθρο. Ενώ με μία εκπαίδευση μίας ώρας που θα προηγηθεί για την χρήση του περιβάλλοντος, οι μαθητές θα καταφέρουν να ανταποκριθούν με επιτυχία στις απαιτήσεις του σεναρίου. 3.5 Σκοπός του Διδακτικού Σεναρίου Ο κύριος στόχος του σεναρίου είναι οι μαθητές να κατανοήσουν τις βασικές αρχές λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή, να μάθουν για τις δυνατότητες τους, αλλά και κατά την ολοκλήρωση του σεναρίου να μπορούν να γράψουν μία συνεργατική εργασία για ένα θέμα το οποίο ανήκει στο πλαίσιο της διδακτέας ύλης. Στο σημείο αυτό παρατηρούμε την διττή φύση του σεναρίου, η οποία δεν είναι μόνο να αποκτήσουν οι μαθητές γνώσεις για ένα θέμα αλλά και να πρακτικές ικανότητες, όπως η συγγραφή μίας ερευνητικής εργασίας αλλά και της συνεργασίας τους με άλλα άτομα. Άλλοι επιθυμητοί στόχοι από τους μαθητές: Να έχουν ενεργό συμμετοχή και να αποφύγουν την παθητική στάση στη μαθησιακή διαδικασία. Να εξοικειωθούν στην εργασία σε περιβάλλον Wiki, δουλεύοντας στο εργαστήριο Πληροφορικής. Να εξασκηθούν στην αναζήτηση, κριτική επεξεργασία και αξιοποίηση πληροφοριών στο διαδίκτυο. Να εξασκηθούν στη χρήση υπερσυνδέσμων. Να παράγουν αυθεντικό γραπτό λόγο σε περιβάλλον Προγραμμάτων Επεξεργασίας Κειμέ Να αναπτύξουν ενδιαφέροντα για τις επιστήμες της Τεχνολογίας Να πραγματοποιούν με ευκολία δημοσίευση - κοινοποίηση υλικού και προσωπικών απόψεων σε online πλατφόρμες Να παρουσιάζουν το αποτέλεσμα της εργασίας τους και της έρευνάς τους. 3.6 Παρατηρήσεις: Από τη διδασκαλία της επιμέρους ενότητας και συζήτηση με τους μαθητές, παρατηρείται ότι οι μαθητές: Δεν κατανοούν πως γίνεται η εισαγωγή δεδομένων και η επεξεργασία τους στον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Συγχέουν τις μονάδες εισόδου και εξόδου. Αγνοούν την ευελιξία που προσφέρει στην συνεργατική δημιουργία περιεχόμενου που προσφέρουν οι πλατφόρμες όπως το Wiki. To wiki σαν εργαλείο συνδιδασκαλίας: ένα εκπαιδευτικό σενάριο Σελίδα 6
Αγνοούν το μέγεθος της πληροφορίας που παρέχεται από τον παγκόσμιο ιστό. Δεν γνωρίζουν το πόσο εύκολο είναι να εθιστούν στην χρήση του. Δυσκολεύονται να διακρίνουν πότε κάποιος τους προσεγγίζει μέσω των κοινωνικών δικτύων με κακόβουλο σκοπό. Δεν γνωρίζουν πώς να προφυλαχθούν από το κακόβουλο λογισμικό. 3.7 Περιγραφή του Διδακτικού Σεναρίου 3.7.1 Βασικά σημεία: Το σενάριο έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να πραγματοποιείται χρησιμοποιώντας το Wiki και συγκεκριμένα προτείνεται το εργαλείο Wikispaces[1] και αποτελείται από δύο φύλλα εργασιών και ένα φύλλο αξιολόγησης. Η προσέγγιση που θα επιχειρηθεί αφορά την συγκέντρωση υλικού σχετικά με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τις εφαρμογές του διαδικτύου. Θα θεωρήσουμε μία τάξη των 25-27 ατόμων. Οι μαθητές θα χωριστούν σε 8 ομάδες των τριών με τεσσάρων ατόμων ατόμων. Κάθε ομάδα θα ασχοληθεί με διαφορετική πτυχή του θέματος. Στο τμήμα του χρονοδιαγράμματος περιγράφονται με λεπτομέρεια οι επιμέρους δραστηριότητες των ομάδων. Τα δύο φύλλα εργασιών θα μοιραστούν κατά τα 2 πρώτα μαθήματα (2 δίωρα), ενώ το τρίτο φύλλο, που αφορά την αξιολόγηση θα μοιραστεί κατά το τρίτο μάθημα, μαζί με τα προτεινόμενα θέματα ομαδικών εργασιών που θα πρέπει να εκπονηθούν μετά την λήξη των τριών εβδομάδων που θα διαρκέσει το σενάριο. Το μάθημα διδάσκεται απαραιτήτως στο εργαστήριο Πληροφορικής. 3.7.2 Ο ρόλος του καθηγητή είναι: οργανωτικός (δημιουργία Wiki, συγκρότηση ομάδων, σχεδιασμός φύλλων εργασίας), εποπτικός (παρακολουθεί τον τρόπο εργασίας των μαθητών), διαμεσολαβητικός-εμψυχωτικός (ενθαρρύνει τους μαθητές να συνεχίσουν παρά τις δυσκολίες που τυχόν να συναντάνε), διευκολυντικός (διευκρινίζει τις απορίες των μαθητών, δίνει και τεχνικές συμβουλές), συντονιστικός (συντονίζει τη συζήτηση μετά την παρουσίαση των εργασιών των μαθητών). 3.7.3 Χρονοδιάγραμμα Χρονοδιάγραμμα - Σύνοψη 1η διδακτική ώρα: Επίδειξη του περιβάλλοντος του Wiki Ανάληψη εργασίας 2η διδακτική ώρα: Ανάθεση φύλλου εργασίας Νο1 3η διδακτική ώρα: Διδασκαλία διδακτικής ενότητα του ηλεκτρονικού υπολογιστή 4η διδακτική ώρα: Ανάθεση φύλλου εργασίας Νο2 5η διδακτική ώρα: Παρουσίαση συνεισφορών κάθε ομάδας μέσα από το Wiki. 6η διδακτική ώρα: Συμπλήρωση ερωτηματολόγιου -google forms Δημιουργία ομάδων για την ανάληψη εργασιών σχετικών με αυτή που δημιουργήθηκε μέσα στην τάξη Πίνακας 2: Χρονοδιάγραμμα To wiki σαν εργαλείο συνδιδασκαλίας: ένα εκπαιδευτικό σενάριο Σελίδα 7
1η διδακτική ώρα: Βήμα 1 Κατά την πρώτη διδακτική ώρα, γίνεται μία επίδειξη του περιβάλλοντος του Wiki. Συγκεκριμένα οι μαθητές μαθαίνουν πως να κάνουν λογαριασμό στον ιστότοπο, πως να επεξεργάζονται μία σελίδα -edit-, πως να ανεβάζουν αρχεία, εικόνες, βίντεο κλπ. Επίσης γίνεται μία εξερεύνηση της ιστοσελίδας όπως έχει διαμορφωθεί μέχρι στιγμής. Αναλύεται το μενού και επεξηγείται η γενικότερη διάρθρωση της ιστοσελίδας. Βήμα 2 Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες των τριών - τεσσάρων ατόμων. Η καθεμία από τις ομάδες αναλαμβάνει να αναζητήσει υλικό για μία από τις παρακάτω θεματικές ενότητες σχετικά με τον Ηλεκτρονικού Υπολογιστή: Δομή και αρχή λειτουργίας Ιστορική Εξέλιξη Λογισμικό - Υλικό Εφαρμογές διαδικτύου Κακόβουλο λογισμικό Κίνδυνοι που επιφυλάσσει το διαδίκτυο και τα μέτρα προστασίας μας Χρησιμότητα του για τον άνθρωπο και την κοινωνία Μελλοντικές τάσεις Η ιστοσελίδα του Wiki περιλαμβάνει τις παραπάνω κατηγορίες σαν σελίδες στο μενού της. Οι μαθητές της κάθε ομάδας καλούνται να συμπληρώσουν το περιεχόμενο της κάθε σελίδας με ένα σύντομο κείμενο (10-20 σειρές) και πολυμεσικό περιεχόμενο, όπως εικόνες, βίντεο ή ότι άλλο βρίσκουν χρήσιμο. Αυτό θα είναι και το βασικό καθήκον τους κατά την διάρκεια του σεναρίου. 2η διδακτική ώρα: Κατά την 2η διδακτική ώρα, όπου οι μαθητές έχουν κατανοήσει τις βασικές αρχές λειτουργίας του Wiki και έχουν ενταχθεί σε κάποια ομάδα, μαζεύονται σε κοντινά έδρανα τα μέλη της ομάδας για να οργανώσουν την δράση τους. Μοιράζεται το φύλλο εργασίας Νο1. Το φύλλο εργασίας είναι ξεχωριστό για την κάθε ομάδα. Επομένως θα έχουμε ενδεικτικά μόνο δύο εργασίας προς παρουσίαση. Θα επιλέξουμε τις ομάδες που ασχολούνται με το Λογισμικό και το Υλικό και την Χρησιμότητα του Ηλεκτρονικού Υπολογιστή για τον άνθρωπο και την κοινωνία. Στο φύλλο 1 ζητείται από τις ομάδες να αναζητήσουν πληροφορίες για θέματα σχετικά με την θεματική τους ενότητα. Οι δραστηριότητες που περιγράφονται στο φύλλο 1 θα ξεκινήσουν να υλοποιούνται στην τάξη και θα ολοκληρωθούν σαν καθήκοντα για το σπίτι. 3η διδακτική ώρα: Κατά την τέταρτη διδακτική ώρα ο καθηγητής διδάσκει την διδακτική ενότητα του ηλεκτρονικού υπολογιστή, η οποία περιλαμβάνει τις ενότητες : Δομή και αρχή λειτουργίας Ιστορική Εξέλιξη Λογισμικό - Υλικό Εφαρμογές διαδικτύου Κακόβουλο λογισμικό Κίνδυνοι που επιφυλάσσει το διαδίκτυο και τα μέτρα προστασίας μας Χρησιμότητα του για τον άνθρωπο και την κοινωνία Μελλοντικές τάσεις 4η διδακτική ώρα: Μοιράζετε το φύλλο εργασίας 2, ενώ οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να κάνουν κάποιες ερωτήσεις σχετικά με την εργασία που οριζόταν στο φύλλο 1 και παρέδωσαν. To wiki σαν εργαλείο συνδιδασκαλίας: ένα εκπαιδευτικό σενάριο Σελίδα 8
5η διδακτική ώρα: Κατά την διάρκεια αυτής της διδακτικής ώρας, κάθε ομάδα μέσα σε πέντε λεπτά θα μιλήσει για τις συνεισφορές που έκανε στο περιεχόμενο των σελίδων των άλλων ομάδων. Θα γίνει μία σύντομη παρουσίαση μέσα από το Wiki. 6η διδακτική ώρα: Βήμα 1 Συμπλήρωση ερωτηματολόγιου -google forms-. Συζήτηση σχετικά με την εμπειρία τους με το Wiki. Θα χρησιμοποιηθούν google forms για την αξιολόγηση της εμπειρίας των μαθητών, καθώς μας δίνουν την δυνατότητα αμέσως μετά την συμπλήρωση των ερωτηματολογίων να εξάγουμε στατιστικά. Επομένως η κουβέντα σχετικά με την χρήση του Wiki για την ολοκλήρωση της εργασίας, θα είναι πιο στοχευμένη. Βήμα 2 Δημιουργία ομάδων για την ανάληψη εργασιών σχετικών με αυτή που δημιουργήθηκε μέσα στην τάξη. Οι μαθητές θα χωριστούν σε ομάδες των 2 3 ατόμων και θα επιλέξουν ένα έργο. Ο καθηγητής θα εξηγήσει τις αρμοδιότητες τους. Οι εργασίες αυτές θα ακολουθούν την ίδια λογική με αυτήν που έκαναν μέσα στην τάξη, αλλά με λιγότερες απαιτήσεις καθώς το πλήθος των ατόμων έχει μειωθεί. 3.8 Αξιολόγηση Όσον αφορά την διαδικασία αξιολόγησης των μαθητών στις δραστηριότητες με Wiki, θα συμπληρωθεί μία φόρμα google, η οποία παρατίθεται στην συνέχεια και θα γίνει εξαγωγή στατιστικών στοιχείων από την εμπειρία χρήσης του Wiki. Tο ερωτηματολόγιο καθώς και τα τελικά παραδοτέα των μαθητών θα αναδείξουν την επίδοση των μαθητών σε τρία επίπεδα: Το επίπεδο της μάθησης (η επίτευξη των μαθησιακών στόχων). Ποιότητα παραδοτέων (συλλογική ευθύνη). Τη συνεργατική διεργασία συμμετοχή. 4. Συμπεράσματα Η ενότητα αυτή εστιάζει στην ανάλυση και την ερμηνεία των αποτελεσμάτων της έρευνας. Είναι ενδεικτικό ότι από την ανάλυση των αποτελεσμάτων και των συμπερασμάτων της βιβλιογραφίας προέκυψε ότι: Η μάθηση είναι μια ενεργή και διαλογική διαδικασία, μέσω της συνεργασίας όλων των μαθητών. Διευκολύνθηκε η αλληλεπίδραση, η συνεργασία και η ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ τους χωρίς περιορισμούς χώρου και χρόνου, μέσα από την χρήση του Wiki. Οι μαθητές κατέβαλαν μεγαλύτερη προσπάθεια και κινητοποιήθηκαν περισσότερο. Μέσω της εργασίας τους στο Wiki, ανέπτυξαν γραμματικές και λεξιλογικές δομές για τη συγγραφή των κειμένων τους και βελτιώθηκαν στην παραγωγή γραπτού λόγου. Βοηθήθηκαν μαθησιακά μέσω της συζήτησης του Wiki, όπου αντάλλασσαν ιδέες και είχαν έγκαιρη ανατροφοδότηση τόσο από τους συμμαθητές τους όσο και από τους εισηγητές καλλιεργώντας τις συνεργατικές δεξιότητες τους και το ομαδικό πνεύμα. Εν κατακλείδι, τα βασικά παιδαγωγικά χαρακτηριστικά και οι δυνατότητες του Wiki φάνηκε να βοηθούν και να ενισχύουν τη συνεργατική γραφή και τις κοινωνικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες για τη συνεργατική μάθηση. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να διατηρεί το ενδιαφέρον των μαθητών για το έργο, παρέχοντας κίνητρα και ανατροφοδότηση καθ όλη τη διάρκειά του. Η υποστήριξη των μαθητών, μπορεί να προέρχεται τόσο από τον εκπαιδευτικό όσο και από τους συμμαθητές τους. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να καθοδηγεί την εργασία των μαθητών και να διευκολύνει τη γνωστική οικοδόμηση χωρίς να υπονομεύει τη δημοκρατική φύση του εργαλείου και να το θέτει σε παραδοσιακά (δασκαλοκεντρικά) μαθησιακά πρότυπα, αλλά να δημιουργεί και συντηρεί ένα αυτόνομο περιβάλλον μάθησης. 5. Αναφορές Evaluating The Impact Of Wikis On Student L Earning Outcomes : An Integrative Review, Nina M. Trocky, Dnp, Rn, Ne-bc* And Kathleen M. Buckley, Phd, Rn, Ibclc,2016 To wiki σαν εργαλείο συνδιδασκαλίας: ένα εκπαιδευτικό σενάριο Σελίδα 9
Using wikis, word clouds and web collaboration in Romanian primary schools,mirela Frunzeanu,Procedia - Social and Behavioral Sciences,Volume 180, 5 May 2015, Pages 580-585 Wikis and forums for collaborative problem-based activity: A systematic comparison of learners' interactions,andri Ioannou,Scott W. Brown,Anthony R. Artino,The Internet and Higher Education, Volume 24, January 2015, Pages 35 45 Wiki acceptance by university students to improve collaboration in higher education, Liezel Cilliers,Innovations in Education and Teaching International Participation and collaborative learning in large class sizes: wiki, can you help me?, Raúl de Arriba,Innovations in Education and Teaching International, 2016 The use of wiki to promote students learning in higher education (Degree in Pharmacy),M. Encarnación Camacho, M. Dora Carrión,Mariem Chayah and Joaquín M. Campos,International Journal of Educational Technology in Higher Education, 2016 The Effects of Wikis on Motivation in EFL Writing,Procedia - Social and Behavioral Sciences,Volume 191, 2 June 2015, Pages 2359-2363 Using a Wiki-Based Course Design to Create a Student-Centered Learning Environment: Strategies and Lessons,Qian Hu,Erik Johnston,Journal of Public Affairs Education,JPAE18(3), 493 512 Good or bad collaborative wiki writing: Exploring links between group interactions and writing products, Mimi Li,Wei Zhu, Journal of Second Language Writing,Volume 35, March 2017, Pages 38 53 Wikis and Blogs in Foreign Language Learning from the Perspectives of Learners,Mahmut Ozkan, Procedia - Social and Behavioral Sciences Volume 192, 24 June 2015, Pages 672-678 Cscl In Non-technological Environments: Evaluation Of A Wiki System With Integrated Self-and Peer Assessment,Gudrun Wesiak, Margit Höfler, Mohammad AL-Smadi, & Christian Gütl,International Psychological Applications Conference and Trends 2015 5.1 Links [1]wikispaces.com To wiki σαν εργαλείο συνδιδασκαλίας: ένα εκπαιδευτικό σενάριο Σελίδα 10