اثرات عقيم سازي عصاره گياه چريش روي موش صحراي ي نر 3 2 معصومه محمودي ميمند(. M.S ) محسن مروتي(. Ph.D ) محمود قاضي خوانساري(. Ph.D ) بتول نصراالله 5 4 زاده(. Ph.D ) باقر مينايي(. Ph.D ). -مربي گروه فارماكولوژي دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران تهران ايران. 2- عضو هيات علمي بخش تحقيقات آفت كشها موسسه تحقيقات آفات و بيماريهاي گياهي تهران ايران. 3 -دانشيار گروه فارماكولوژي دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران تهران ايران. 4 -دانشيار گروه جنين شناسي دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران تهران ايران. 5- استاديار گروه علوم تشريح دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران تهران ايران. امروزه به دليل مشكلات متعدد ناشي از آفتكشهاي سنتزي تلاش بر اين است تا آفت كشهاي بيولوژيك و طبيعي جايگزين آنها گردد. از جمله اين موارد استفاده از فرآوردههاي گياهي است. گونه گياهي Azadirachta indica چريش- از جمله گياهان با ارزشي است كه مطالعات متعدد روي عصاره مغز دانه آن اثرات ضد باروري و سقط جنيني موقت و قابل بازگشت آن را در حيوانات آزمايشگاهي به اثبات رسانده است. لذا بر آن شديم تا ضمن مطالعه اين ويژگي ميزان دوز مو ثر جهت عقيمسازي داي م جوندگان براي كنترل جمعيت آنها را بدست آوريم. در اين بررسي 24 موش صحرايي نر نژاد (Wistar) 4-5 ماهه ) با وزن 50-200 گرم) بصورت تصادفي انتخاب شده و به 4 گروه شامل 6 موش تقسيم شدند. به گروه اول آب و به سه گروه ديگر به ترتيب 5mg/kg 5mg/kg و 25mg/kg عصاره گياه چريش(عصاره تجاري Neemazal با مقدار آزاديراكتين % ( به مدت 6 روز متوالي به روش گاواژ خورانده شد. در روز هاي چهارم و نهم آزمايش از تمام گروهها خونگيري و بررسيهاي هماتولوژيكي و سرمي (هورمون تستوسترون) انجام شد. در روز دهم آزمايش دو حيوان از هر گروه آزمايشي تشريح شدند تا بررسيهاي بافت شناسي بر روي بيضه آنها انجام شود. سپس حيوانات باقيمانده گروه براي تست باروري در كنار موشهاي صحراي ي ماده بالغ قرار گرفتند. بعد از مشاهدة تكثير در حيوانات ماده اين گروهها از مراحل آزمايش خارج شدند. مقادير MCH هموگلوبين گروه سوم در مرحله اول (0/05>P) و مرحله دوم (به ترتيب 0/00>P و 0/0>P) و مقدار گلبولهاي سفيد گروه سوم در مرحله دوم (0/05>P) نسبت به گروه كنترل افزايش معنيداري نشان داد. اما در مورد مقادير ساير فاكتورهاي بررسي شده بين نمونههاي كنترل و آزمايش اختلاف معنيداري مشاهده نشد. بين مقدار هورمون تستوسترون گروههاي كنترل وآزمايش اختلاف معنيداري ديده نشد. موشهاي ماده مجاور شده با گروهي كه 5mg/kg عصاره گياه چريش دريافت كرده بودند پس از گذشت 60 روز زايمان نمودند (دوره بارداري اين حيوانات 20-23 روز است). در گروهي كه 25mg/kg عصاره دريافت كردند نيمي از حيوانات تحت آزمايش به علت تجويز دوز بالاي عصاره تلف شده و در نيم ديگر آنها پس از گذشت 3 ماه توليدمثل ديده شد. نتايج بررسيهاي بافتشناسي هم بيانگر ايجاد تغييراتي در سير اسپرماتوژنز شامل از بين رفتن اسپرماتوزوي يدها توليد اسپرمهاي غيرطبيعي و پرخوني بافت بينابيني در برخي توبولهاي اسپرمساز بود. لذا با گذشت زمان (60-90 روز) و ترميم سلولهاي آسيب ديده مجددا توليدمثل ديده ميشود. با توجه به نتايج حاصل به نظر ميرسد كه بتوان از عصاره اين گياه بعنوان عامل ضدباروري استفاده كرد تحقيقات بيشتر و لحاظ مساي لي همچون به صرفهبودن اقتصادي فرمولاسيون مناسب آنرا تهيه و در طعمه حيوانات مورد استفاده قرار داد و بدين طريق روشي جديد در كنترل نسل و ازدياد تعداد جوندگان مضر كشاورزي اراي ه نمود. گل واژگان : چريش( indica (Azadirachta ضد باروري اسپرماتوژنز اسپرماتوزوي يد موش صحرايي و آفتكشها. آدرس مكاتبه: معصومه محمودي ميمند گروه فارماكولوژي دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران تهران ايران. پست الكترونيك: ghazikha@sina.tums.ac.ir فصلنامه باروري و ناباروري/ بهار 8 صفحات 4-3
مقدمه همواره جوندگان بعنوان آفات كشاورزي مطرح ميباشند. مطالعات زيادي براي يافتن راههاي مناسب كنترل آنها صورت گرفته است. در اغلب موارد براي كنترل آنها از مواد سنتزي و شيميايي استفاده ميشود اما طي نيم قرن گذشته استفاده از آفتكشهاي سنتزي اغلب بدون دقت و بيرويه بوده كه منجر به مساي ل و مشكلات زيست محيطي زيادي از جمله: آلودگي مواد غذايي خاك آبهاي سطحي و زيرزميني آلودگي هوا و... شده است. به اين مشكلات ميتوان باقيمانده سموم عوارض سوء بر حشرات و ساير موجودات زنده غيرهدف افزايش تعداد آفات مقاوم به آفتكشها و طغيان مجدد آفات را نيز افزود( ). امروزه در تمام كشورها آگاهي افراد نسبت به مساي ل زيست محيطي و اثرات جانبي مرتبط با استفاده از آفتكشهاي سنتزي رو به افزايش است لذا سعي بر اين است تا با جايگزين كردن آفتكشهاي بيولوژيك و طبيعي به جاي انواع سنتزي گامي در جهت حفظ محيط زيست و سلامت انسان برداشته شود. از جمله اين موارد استفاده از فرآوردههاي گياهي است كه براي حفاظت گياهان در مقابل آفات و بيماريها مورد استفاده قرار ميگيرند. يكي از خانوادههاي گياهي كه داراي ويژگيهاي متعدد و از جمله اثر بر آفات و حشرات است خانواده ملياسه (شال سنجد) ميباشد. يكي از گونههاي 2 اين خانواده بنام چريش گياه بومي شبه قاره هند با ويژگيهاي دارويي بسيار زياد بوده كه از قرنها پيش در طب سنتي مردم اين سرزمين مورد استفاده بوده است. در حال حاضر به علت موارد كاربرد متعدد آن در تمام مناطق دنيا بعنوان يك درخت اعجاب انگيز مورد قبول واقع شده است( 2 ). تركيبات مختلف گياه چريش سالها است كه مورد شناساي ي قرار گرفته است. اين تركيبات داراي خواص ضد ويروسي ضدباكتريايي ضد قارچي ضدالتهاب و ضدتب ميباشند( 3-5 ). پليساكاريدهاي حاصل از عصاره آبي پوست ساقه درخت داراي خواص ضد توموري بوده و باعث القاي اينترفرون ميگردد( 6 ). در ارتباط با توليد مثل اثرات ضد باروري روغن چريش ابتدا توسط Lal و همكارانش گزارش شد (7). عصاره مغز دانه چريش اثرات ضد باروري و سقط جنيني موقت و قابل بازگشتي دارد كه مطالعات متعدد روي حيوانات آزمايشگاهي آنرا به اثبات رسانده است و در حال حاضر نيز در كشور هندوستان از عصاره آن جهت ساخت قرصهاي ضدباروري براي انسان استفاده ميشود( 8 ). لذا با توجه به ويژگيهاي اين گياه در اين تحقيق سعي شده است تا ضمن مطالعه خاصيت ضدباروري داي م عصاره چريش روي موش صحرايي ميزان دوز مو ثر آن جهت عقيم سازي داي م جوندگان بررسي شود. مواد و روشها براي انجام اين مطالعه 24 موش صحراي ي نژاد Wistarبا سن 4-5 ماه و وزن 50-200 گرم از بصورت تصادفي انتخاب و به 4 گروه 6 عددي تقسيم شدند. يك گروه به عنوان شاهد در نظر گرفته شد كه فقط آب دريافت كردند و سه گروه ديگر گروههاي اول دوم و سوم آزمايش به ترتيب دوزهاي 5mg/kg (0/ml) (0/3ml) 5mg/kg و 0/5ml)25mg/kg ) عصاره گياه چريش (عصاره تجاري Neemazal بامقدار آزاديراكتين %) دريافت نمودند. تجويز عصاره و آب به اين گروهها با استفاده از سوزن مخصوص گاواژ موش صحرايي انجام شد. از نظر حجمي تمام حيوانات حجم مساوي مايع دريافت كردند. به اين ترتيب كه گروه شاهد: 0/5ml آب گروه اول: آب 0/4ml همراه با عصاره 0/ml گروه دوم: آب 0/2ml همراه با عصاره 0/3ml و گروه سوم: 0/5mlعصاره دريافت كردند. گاواژ كردن حيوانات به مدت 6 روز متوالي انجام شد. -Meliacea 2-Azadirachta indica 5
جدول - توزيع فاكتورهاي هماتولوژيك در گروههاي آزمايش و شاهد موشهاي صحرايي دريافتكننده عصاره گياه چريش (مرحله اول: روز چهارم آزمايش) سوم mg/kg) (25 8/25±/40 7/65±0/8 6/50±0/34* 55/00±/08 2/56±0/43* 39/20±0/40 42/00±0/43 88/0±2/79 فاكتورهاي هماتولوژيك كنترل گروههاي آزمايشي دوم mg/kg) ( 5 8/60±/4 7/6±0/6 5/27±0/39 53/±0/52 20/0±0/24 37/73±0/23 40/46±0/9 اول mg/kg) (5 2/97±/59 7/67±0/2 5/76±0/39 53/00±/03 20/0±0/2 37/93±0/ 40/46±0/58 9/74±2/62 7/08±0/7 3/98±0/45 53/08±0/76 9/76±0/36 37/22±0/9 37/60±/ 68/60±6/84 WBC(M/mm 3 ) RBC(M/mm 3 ) Hb(g/dl) MCV(fl) MCH(Pg) MCHC(g/dl) Hct(%) Lym(%) مقادير جدول M±SD در 5-6 موش صحرايي ميباشند. 67/87±2/60 73/08±2/27 در روز چهارم آزمايش از حيوانات تمام گروهها خونگيري شد. آزمايشات هماتولوژي و اندازهگيري تركيبات سرم بر روي اين خون انجام گرفت. به منظور انجام آزمايشات هماتولوژي (CBC) خون در ويالهاي 2 محتوي يك قطرهEDTA %2 جمع آوري شد و سپس با استفاده از دستگاه Cell Counter (دستگاه MS9 كه ساخت كشور فرانسه (Version 3.5XXE V.Cedex فاكتورهاي هماتولوژيكي شامل: تعداد گلبولهاي سفيد 4 3 (WBC) تعداد گلبولهاي قرمز (RBC) هموگلوبين 6 5 (Hb) حجم متوسط گلبول قرمز (MCV) مقدار متوسط هموگلوبين سلولي غلظت هموگلوبين سلولي 7 (MCH) مقدار متوسط 8 (MCHC) هماتوكريت و لنفوسيت مورد بررسي قرار گرفت. بخش ديگري از خون براي تهيه سرم در ويالهاي بدون EDTA جمعآوري گرديد. سرم حاصل در دماي 20 c- نگهداري و در پايان آزمايشات و جمعآوري تمام نمونهها با استفاده از كيت تستوسترون (DRG Germany) Diagnostics, و دستگاه الايزا مقدار هورمون سنجش شد. اندازهگيري تستوسترون: 25μl از نمونه كنترل و استاندارد با 200 μl -كونژوگه آنزيمي به مدت 0 ثانيه مخلوط شد و در دماي اتاق براي مدت يك ساعت روي 9 روتاتور انكوبه گرديد. چاهكها با استفاده از 400μl محلول شستشوي رقيق سه بار شستشو گرديد. 200μl محلول سوبسترا به آن اضافه شد و پس از 5 دقيقه انكوباسيون در دماي اتاق واكنش آنزيمي با افزودن 00μl محلول اسيدي متوقف گرديد. در نهايت جذب نمونهها توسط دستگاه الايزا در طول موج 450nm قراي ت گرديده و با استفاده از منحني استاندارد غلظت نمونههاي مجهول تعيين گرديد. در روز نهم (دو روز پس از پايان گاواژ) مجددا خونگيري از تمام حيوانات صورت گرفته آزمايشات مذكور انجام شد. در روز دهم آزمايش دو حيوان از هر يك از گروههاي فوق تشريح شده و بيضههاي آنها براي انجام بررسيهاي بافتشناسي جدا گرديد. در روز پانزدهم به 9-Microwell -Complete Blood Cell Count 2-Ethylenediamine Tetraacetic Acid 3-White Blood Cell 4-Red Blood Cell 5-Hemogolobin 6-Mean Cell Volume 7-Mean Corpuscular Hemoglobin 8-Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration 6
جدول 2 - توزيع فاكتورهاي هماتولوژيك در گروههاي آزمايش و شاهد موشهاي صحرايي دريافتكننده عصاره گياه چريش (مرحله دوم: روز نهم آزمايش) گروههاي آزمايشي فاكتورهاي هماتولوژيك كنترل منظور بررسي مدت زمان تا ثير دوزهاي مختلف عصاره حيوانات باقيمانده گروههاي فوق براي تست باروري در كنار حيوانات ماده فعال قرار گرفتند تا زمان عدم تكثير آنها حيوانات نگهداري و پس از تكثير از دور آزمايش خارج شدند. در حين آزمايش حيوانات در روزهاي اول سوم پنجم هشتم و دهم آزمايش وزن شدند. سوم mg/kg) (25 /87±/30* 7/43±0/8 5/87±0/26** 55/32±0/94 2/37±0/30** 38/67±0/25 4/07±0/44 دوم mg/kg) ( 5 8/78±0/72 7/36±0/7 4/06±0/35 52/6±0/56 9/0±0/20 38/90±0/25 38/70±0/68 اول mg/kg) (5 9/90±/60 7/46±0/08 4/5±0/2 53/8±0/35 8/45±0/44 35/62±0/30 39/68±0/58 5/94±/20 7/20±0/0 3/56±0/36 35/80±0/63 8/90±0/47 35/0±0/63 37/86±0/63 83/0±/74 WBC(M/mm3) RBC(M/mm3) Hb(g/dl) MCV(fl) MCH(Pg) MCHC(g/dl) Hct(%) Lym(%) مقادير جدول M±SD در 6-5 موش صحرايي ميباشند. 83/35±/65 مقادير فوق از نظر معنيدار بودن نسبت به گروه كنترل مقايسه شدهاند 0/05>P **. 0/0>P * 85/85±/23 84/7±/62 بررسيهاي بافت شناسي: پس از تشريح حيوانات بيضه جداسازي شده و بافت به مدت 7-0 روز در فرمالين قرار گرفت تا كاملا فيكس شود. فيكس كردن بافت به منظور جلوگيري از تغييرات بعدي (اتوليز) ضروري است. مرحله آمادهسازي كه عبارت است از: جدول 3 - اختلاف ميانگين مقادير عوامل هماتولوژيكي مرحله اول و دوم خونگيري در موشهاي صحراي ي دريافتكننده عصاره گياه چريش فاكتورهاي هماتولوژيك كنترل اول mg/kg) (5 گروههاي آزمايشي سوم mg/kg) (25 3/59 0/22 0/62 0/32 0/8 0/52 0/92 2/25 دوم mg/kg) ( 5 0/7 0/25 /2 0/50 0/9 /7 /76 6/84 * 3/07 0/2 0/59 0/45 /56 * 2/3 0/77 0/26 3/79 0/ 0/42 0/72 0/86 2/2 0/26 4/50 * WBC(M/mm3) RBC(M/mm3) Hb(g/dl) MCV(fl) MCH(Pg) MCHC(g/dl) Hct(%) Lym(%) مقادير جدول مربوط به 5-6 موش صحرايي ميباشد 0/05>P *. 7
جدول 4 - مقادير هورمون تستوسترون در گروههاي آزمايش و شاهد موشهاي صحرايي دريافتكننده عصاره گياه چريش (در مرحله اول و دوم) مقادير تستوسترون گروههاي آزمايش سوم mg/kg) (25 0/62±0/20 2/30±0/68 دوم mg/kg) ( 5 /05±0/6 0/98±0/29 اول mg/kg) (5 0/98±0/3 /8±0/38 زمان بررسي كنترل /66±0/55 /66±0/54 مرحله اول مرحله دوم مقادير جدول ±M SD در 5-6 موش صحرايي ميباشند. آبگيري با استفاده از اتانول شفافسازي توسط زايلين نفوذ و آغشتگي. بافت پس از شفافسازي به حمام پارافين منتقل ميشود. در اين مرحله زايلين از بافت خارج شده و پارافين جايگزين آن ميشود. پس از سردشدن پارافين بافت به مقاطعي با ضخامت 7μ- 6 برش داده شد. رنگآميزي مقاطع با استفاده از رنگآميزي هماتوكسيلين- اي وزين صورت گرفت. لامها پس از آمادهشدن مورد بررسيهاي بافتشناسي قرار گرفت. براي محاسبه ميانگين و انحراف معيار دادههاي انجام شد. 0/05>P به عنوان اختلاف معنيدار در نظر گرفته شد. نتايج الف:تا ثير عصاه گياه چريش بر فاكتورهاي هماتولوژيكي: تجزيه و تحليل آماري دادههاي آزمايش بيانگر اين است كه در روز چهارم آزمايش (مرحله اول خونگيري) مقادير هموگلوبين و MCH در گروه سوم نسبت به گروه كنترل افزايش معنيداري نشان ميدهد (0/05>P) جدول 5 - توزيع وزن موشهاي صحرايي در روزهاي مختلف در گروههاي آزمايش و كنترل (بر حسب گرم) سوم mg/kg) (25 200/00±0/22 230/60±2/3 227/40±0/47 237/00±5/32 زمان خونگيري (روز) اول سوم پنجم هشتم كنترل ميانگين وزن گروههاي آزمايش دوم mg/kg) ( 5 200/86±8/45 99/57±/4 209/43±/96 اول mg/kg) (5 78/43±6/9 94/00±7/23 90/29±7/49 69/50±9/04 9/50±8/48 88/7±9/53 85/83±7/9 مقادير جدول M±SD در 5-6 موش صحرايي ميباشند. 76/43±0/49 95/29±9/97 مربوط به گروههاي آزمايشي از نرمافزار آماري SPSS و آناليز واريانس دو طرفه استفاده شد. در صورتيكه آزمون فوق بين گروهها تفاوت نشان ميداد تجزيه و تحليل بعدي با استفاده از آزمون Newman-Kevles در حاليكه مقادير ساير فاكتورها در گروههاي آزمايشي نسبت به گروه كنترل اختلاف معنيداري نشان نميدهد(جدول ). بررسي فاكتورهاي هماتولوژيك در روز نهم آزمايش (مرحله دوم خونگيري) نشاندهنده افزايش معنيدار -Xyline 8
شكل -مقطعي از ديوارههاي مجاري اسپرمساز بيضه موش صحراي ي نر دريافتكننده عصاره گياه چريش (گروه اول آزمايشي) A: ردههاي مختلف سلولهاي اسپرمساز به شكل خوشهاي هموگلوبين MCH وWBC در گروه سوم نسبت به گروه كنترل است (به ترتيب 0/0>P 0/00>P و 0/05>P). مقادير ساير فاكتورها در گروههاي آزمايشي نسبت به گروه كنترل اختلاف معنيداري نشان نميدهد (جدول 2 ). بررسي اختلاف ميانگين مقادير فاكتورهاي هماتولوژيك در مراحل اول و دوم خونگيري نشاندهنده اين است كه مقدار MCH در گروه اول و درصد لنفوسيت در گروه كنترل و گروه دوم اختلاف معنيداري نشان ميدهد (0/05>P) (جدول 3 ). ب-تا ثير عصاره گياه چريش بر مقدار هورمون تستوسترون: بر اساس مقايسه مقادير حاصل از اندازهگيري مقدار هورمون تستوسترون در گروههاي مختلف آزمايش در هيچ يك از گروهها نسبت به گروه كنترل اختلاف معنيداري مشاهده نشد(جدول 4 ). ج-اثر عصاره گياه چريش بر وزن: بررسي تغييرات وزني حيوانات بيانگر اين است كه در طي مدت آزمايش شكل 2 -مقطع ديوارههاي مجاري اسپرمساز در بيضه موشهاي صحراي ي نر(گروه كنترل) A: گسست لايه اوليه سلولهاي مسي ول اسپرماتوژنز (اسپرماتوگوني) از جدار لولهها B: تورم ودفرمهشدن سلولها 9
شكل 3 -مقطعي از ديوارههاي مجاري اسپرمساز بيضه موشهاي صحراي ي دريافتكننده عصاره A: كاهش ردههاي مختلف سلولهاي اسپرمساز B: پرخوني در بافت بينابيني ميانگين وزني هيچ يك از گروههاي آزمايشي نسبت به گروه كنترل اختلاف معنيداري نشان نميدهد(جدول 5 ). گياه چريش (گروه دوم آزمايشي) سلولهاي اسپرمساز و پرخوني در بافت بينابيني در برخي از مجاري اسپرمساز است كه نشاندهنده آماس شكل 4 -مقطعي از ديوارههاي مجاري اسپرمساز در بيضه موشهاي صحرايي دريافتكننده عصاره گياه چريش (گروه آزمايشي سوم) A: از بين رفتن اسپرمها در مركز مجراي اسپرمساز د-اثر عصاره گياه چريش بر بافت بيضه: نتيجه مطالعات بافتشناسي بيانگر كاهش ردههاي مختلف در بافت بينابيني ميباشد (اشكال 2 و 3 ). همچنين در -Tubules 0
برخي مجاري اسپرماتوزوي يدها در مركز مجاري اسپرمساز دچار نكروز گرديدهاند(شكل 4 ). گسست لاية اوليه سلولهاي مسي ول اسپرماتوژنر از جدار لولهها تورم و تغيير شكل سلولها كه بيانگر مرگ سلولي است در برخي مجاري ديده ميشود (شكل 2). شكل مقطعي از ديوارههاي مجاري اسپرمساز بيضه گروه كنترل را نشان ميدهد كه در آن ردههاي مختلف اسپرماتيد بصورت خوشهاي و اسپرماتوزوي يدها كه سر آنها به سمت محيط و دم آنها به سمت مركز مشاهده ميگردد. مدت زمان تغيير در قدرت باروري و وقفه در توليد مثل اين حيوانات در گروههاي اول دوم و سوم آزمايشي به ترتيب 60 50 و 90 روز بود در حاليكه در گروه كنترل پس از 23 روز (دوره بارداري موشهاي صحرايي) تكثير ديده شد. بحث در اين مطالعه اثر عصاره گياه چريش بر فاكتورهاي هماتولوژيك هورمون تستوسترون مورد بررسي قرار گرفت. در حيواناتي كه به مدت 6 روز تحت تيمار با عصاره گياه چريش بودند دو مرحله خونگيري در روزهاي چهارم و نهم آزمايش انجام و فاكتورهاي هماتولوژيك سنجش شد. هموگلوبين و MCH گروه سوم در هر دو مرحله و WBC گروه سوم در مرحله دوم نسبت به گروه كنترل اختلاف معنيداري نشان دادند(جداول -3 ). در مطالعه انجام شده توسط Parshad و همكاران تجويز دوزهاي %0/ %0/4 و %/6 عصاره آبي چريش به موشهاي صحرايي نر به مدت 0 هفته باعث افزايش معنيدار مقادير Hb PCV RBC MCHC گروههاي آزمايشي نسبت به گروه كنترل شد كه اين افزايش ميتواند دليلي بر وجود برخي تركيبات فعال در عصاره آبي چريش باشد كه توليد سلولهاي خوني را تحريك ميكند( 9 ). از طرفي طبق گزارش Talwar و همكارانش در سال 997 تيمار موشهاي صحرايي و ميمونهاي آزمايشگاهي با عصاره تخليص شده گياه چريش تغيير چنداني در فاكتورهاي هماتولوژيكي ايجاد نكرد( 0 ). تجويز خوراكي عصاره چريش به موشهاي صحرايي نر و ماده به مدت 90 روز هيچ تغييري در مقدار هموگلوبين WBC RBC لوكوسيتها مونوسيتها و اي وزينوفيلها ايجاد نكرد (). در مطالعه حاضر مقدار هورمون تستوسترون طي دو مرحله خونگيري نيز اختلاف معنيداري را نشان نداد(جدول 4 ). در مطالعه Parshad مقدار هورمون تستوسترون با افزايش دوز عصاره كاهش معنيداري نشان داد (0/0>P) كه اين كاهش را دليل احتمالي كاهش وزن نسبي سمينال وزيكولها عنوان كرده است( 9 ). اما مطالعهKrause هيچ اختلاف معنيداري را در مقدار هورمون تستوسترون و وزن سمينال وزيكولهاي حيوانات مورد آزمايش نشان نداد( 2 ). اختلاف در نتايج حاصل از آزمايشات مختلف ممكن است ناشي از تفاوت در روش انجام آزمايش از قبيل نوع و دوز عصاره مصرفي نحوه تجويز عصاره تكنيكهاي استخراج طول دوره درمان و گونه حيوانات مورد آزمايش باشد. بررسيهاي بافت شناسي مقاطع تهيه شده از بيضه حيوانات نشان داد عصاره بر مراحل مختلف اسپرماتوژنز در لولههاي اسپرمساز تا ثير گذاشته و سير طبيعي اسپرماتوژنز را تغيير ميدهد. اين اختلالات به چندين حالت ديده ميشود: گسست لايه اوليه سلولهاي اسپرماتوگوني از جدار لولهها تورم و تغيير شكل اين سلولها و اسپرماتوسيتها كه بيانگر مرگ سلولي است(شكل 3 ) اختلال در توليد اسپرماتيدها از بين رفتن اسپرماتوزوي يدها در مركز مجاري اسپرمساز(شكل 4 ) و كاهش ردههاي مختلف سلولهاي اسپرمساز(اشكال 2 و 3 ). تغييرات فوق در برخي توبولها ديده ميشود و در كنار آنها توبولهايي -Packed Cell Volume
كه مراحل اسپرماتوژنز را به طور طبيعي طي ميكنند نيز وجود دارند. اما از آنجاي يكه براي بارور بودن حيوانات نر وجود تعداد معيني اسپرم ضروري است لذا اختلالات ايجاد شده سبب ميشود ميزان اسپرم لازم جهت باروري تخمك و تشكيل جنين كاهش پيدا كرده و تكثير در گروههاي آزمايشي نسبت به گروه كنترل با تا خير همراه باشد. با افزايش دوز عصاره تعداد مجاري كه اين اختلالات در آنها ديده ميشود بيشتر شده مدت زمان وقفه در توليدمثل حيوانات نيز افزايش خواهد يافت. با گذشت زمان و از بين رفتن تا ثير عصاره سلولهاي آسيب ديده ترميم يافته و حيوانات قدرت باروري خود را به دست ميآورند. طبق بررسيهاي انجام شده عصاره خالص گياه چريش داراي خاصيت اسپرم كشي قوي بوده روغن چريش نيز داراي اثرات اسپرم كشي بوده و مانع از لانهگزيني ميگردد( 3-5 ). مطالعه اثر عصاره برگهاي چريش بر بيضه موشهاي صحرايي آلبينو توسط Shaikh بيانگر ايجاد ضايعه درسلولهاي ليديگ و نيز كاهش تعداد و تحرك اسپرم و افزايش اسپرمهاي غيرطبيعي بود. در مطالعه Shaikh ايجاد تغييراتي از قبيل كاهش وزن ارتفاع سلولهاي اپيتليال قطر هسته اپيتليال وزيكول سمينال و بخش ونترال پروستات در اثر تيمار با عصاره برگ چريش شاهدي غيرمستقيم بر عملكرد آنتي آندروژني عصاره چريش عنوان ميشود (6). در مطالعهاي ديگر تجويز خوراكي يك عصاره اتانولي خام برگهاي چريش به موشهاي نر بالغ به مدت 6 هفته باعث افزايش وقوع تغييرات ساختاري و اختلال سيناپتيك در كروموزومهاي ميوزي شده و ضايعات ميوزي بيشتري را هم موجب ميشود. عصاره باعث كاهش تعداد اسپرم و افزايش تعداد اسپرمهاي غيرطبيعي شد بنابراين احتمال ميرود كه حداقل يكي از اجزاي موجود در عصاره گياه چريش ممكن است با DNA تداخل كرده كه نتيجه آن اختلال در تنظيم ژنهاي مسي ول مرفولوژي اسپرم است( 7 ). با توجه به اينكه در مطالعه فعلي عصاره چريش تاثير چنداني بر فاكتورهاي هماتولوژيك نداشت و مقدار هورمون تستوسترون و وزن حيوانات هم تحت تا ثير عصاره قرار نگرفت و از طرفي عصاره باعث ايجاد كاهش قدرت باروري و وقفه در توليدمثل حيوانات مورد آزمايش شد چنين به نظر ميرسد كه عصاره اين گياه علاوه بر اثرات ضدباروري خود در ميزان فاكتورهاي فوقالذكر تغييري ايجاد نميكند بنابراين عصاره گياه چريش (Neemazal) مادهاي ايمن بوده و بدون اينكه عارضه جانبي در اثر مصرف آن ايجاد شود ميتوان آنرا براي كنترل باروري در انسان و حيوان مورد استفاده قرار داد. تشكر و قدرداني بدينوسيله از آقاي دكتر تقيزاده و سركار خانم ورداسبي كه در اجراي اين تحقيق ما را ياري نمودند تشكر و قدرداني ميگردد. References -Singleton G.R., Hinds L.A., Herwig L., et al. Ecologically-based management of rodent pests. Australian Centre for International Agricultural Reaserch, Canberra. 999. 2-Randhawa N.S., Parmar B.S. Neem. Research and Development, Society of Pesticide Science, India. New Dehli Agricultural Research Institue. 993; pp 283. 3-Gogati S.S., Marathe A.D. Anti viral effect of neem leaf (Azadirachta indica) extracts on chinkungunya and measles viruses. J Res Edu Indian Med. 989; 8: -5. 4-Singh N., Sastry M.S. Anti-microbial activity of neem oil. Indian J Pharmacol. 98; 3:02. -Ventral 2
اثرات عقيم سازي گياه چريش روي موش صحرايي نر محمودي و... 5-Kher A., Chaurasia S.C. Anti-fungal activity of essential oils of three medicinals plants. Indian Drug. 997; 5:4-2. 6-Fujiwara T., Takeda T., Ogihara Y., et al. Studies on the structure of polysaccharides from bark of Melia Azadirachta. Chem Pharm Bull. 982; 30: 4025-30. 7-Lal R., Sankarnaryanan A., Mathur V.S., et al. Antifertility effect of neem oil in female albino rats by intra vaginal and oral routes. Indian J Med Res. 986; 83: 89-92. 8-Mukherjee S., Garge S., Talwar G.P. Early post implantation contraceptive effects of a purified fraction of neem (Azadirachta indica) seeds, given orally in rats: possible mechanisms involved. Ethnopharmacol. 999; 67: 287-96. 9-Parshad O., Singh P., Gardner M., et al. Effect of aqueous neem (Azadirachta indica) extract on testosterone and other blood constituents in male rats. Med J. 994; 43: 7-4. 0-Talwar G.P., Shah S., Mukherjee S., et al. Induced termination f pregnancy by purified extracts of Azadirachta indica (neem): mechanisms involved. Am J Reprod Immunol. 997; 37: 485-9. -Raizada R.B., Srivastava M.K., Kaushal R.A., et al. Azadirachtin, a neem biopesticide: subchronic toxicity assessment in rats. Food Chem Toxicol. 200; 39: 477-83. 2-Krause W., Adami M. Extracts of neem (Azadirachta indica) seed kernels do not inhibit spermatogenesis in the rat. In: Proc 2 nd Intl Neem Conf Rauischholzhausen Fed Rep Germany. 983; 483-789. 3-Garge S., Doncel G., Chabra S., et al. Synergistic spermicidal activity of neem seed extract, reetha saponins and quinine hydrochloride. Contraception. 994; 50: 85-90. 4-Sander F.V., Cramer S. D. A practical method of testing the spermicidal action of chemical contraceptives. Hum Fertil. 94; 6: 34. 5-Sinha K.C., Riar S.S., Tiwary R.S., et al. Neem oil as a vaginal contraceptive. Indian J Med Res. 984; 79:3-6. 6-Shaikh P.D. Studies on the antifertility effect of Azadirachta indica leaves on the testis of albino rats. M Phil Dissertation. Karnataka University, Dharwad, India. 990. 7-Awasthy K.S. Genotoxity of a crude leaf extract of neem in male germ cells of mice. Cytobios. 200; 06: 5-64. ١٣