Περιεχόμενα. πίνακας περιεχομένων

ΕΞΩΦΥΛΛΟ

πίνακας περιεχομένων Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ...5 ABSTRACT...6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ...7 Εισαγωγή...7 Σκοπός της έρευνας...8 Επισκόπηση βιβλιογραφίας...8 Ερευνητικά ερωτήματα Υποθέσεις...10 5 Το υλικό της έρευνας...12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΜΟΥΣΕΙΟ-ΜΟΥΣΕΙΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ...16 1 Μουσείο...16 2 Ιστορική εξέλιξη του μουσείου...17 3 Η διδασκαλία της ιστορίας και η μάθηση του παρελθόντος από τους μαθητές στο μουσείο...20 4 Μουσειοπαιδαγωγική...21 5 Εκπαιδευτικά προγράμματα μουσείων...23 6 Θεωρίες μάθησης στο μουσείο...24 7 Η μεθοδολογία και η φιλοσοφία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων...26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ...28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ...31 Μεθοδολογία...31 Συγκρότηση εθνικής ταυτότητας...33 Θεματικές κατηγορίες...34 I. Ιστορική Συνέχεια...34 II. Φυλετική Ανωτερότητα...35 III. Εθνική και Πολιτισμική Ομοιογένεια...36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ - Παρουσίαση και ανάλυση του ερευνητικού υλικού...38 Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο...38 ΣΥΝΕΧΕΙΑ...38 ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ...40 ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ...41 Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης...42 ΣΥΝΕΧΕΙΑ...43 ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ...44 ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ...45 Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο...45 ΣΥΝΕΧΕΙΑ...45 ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ...47 ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ...48 Εθνικό Ιστορικό Μουσείο...48 ΣΥΝΕΧΕΙΑ...48 ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ...51 ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ...52 Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνη...53 ΣΥΝΕΧΕΙΑ...53 ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ...53 ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ...54

Ίδρυμα Πολιτισμού και Εκπαίδευσης «Αντρέας Λεντάκης»...54 ΣΥΝΕΧΕΙΑ...54 ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ...54 ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ...55 Νέο Μουσείο Ακρόπολης...55 ΣΥΝΕΧΕΙΑ...55 ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ...56 ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ...57 Μουσείο Ισλαμικών Τεχνών (Μουσείο Μπενάκη)...57 ΣΥΝΕΧΕΙΑ...57 ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ...57 ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ...57 Μουσείο Μπενάκη...57 ΣΥΝΕΧΕΙΑ...57 ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ...60 ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ...62 Μουσείο Κεραμικού...62 ΣΥΝΕΧΕΙΑ...62 ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ...63 ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ...64 Μουσείο Αρχαίας Αγοράς...65 ΣΥΝΕΧΕΙΑ...65 ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ...65 ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ...67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ...68 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑ...68 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...73 Θεματικός Κατάλογος Μουσείων της Ελλάδας...73 Αρχαιολογικά Μουσεία & Συλλογές...73 Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά Μουσεία & Συλλογές...75 Διαχρονικά Μουσεία...76 Ιστορικά και Λαογραφικά Μουσεία...76 Μουσεία Εικαστικών Τεχνών...77 Μουσεία Θεάτρου...78 Μουσεία Κινηματογράφου...78 Μουσεία Μουσικής...78 Μουσεία Φωτογραφίας...78 Ναυτικά Μουσεία...78 Μουσεία Ασιατικής Τέχνης...78 Μουσεία Επιστήμης και Τεχνολογίας...78 Μουσεία Φυσικής Ιστορίας...78 ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ...79 Μουσεία Πανεπιστημίων...80 «Αφετηριακές προδιαγραφές για τη δημιουργία ενός πανεπιστημιακού μουσείου»...84 Μουσεία πανεπιστημίων που εκπονούν εκπαιδευτικά προγράμματα:...85 ΜΟΥΣΕΙΑ ΠΟΥ ΟΡΓΑΝΩΝΟΥΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ...86 ICOM...87 ICOM και ΜΟΥΣΕΙΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ...88 Μουσεία - Μέλη του ICOM...90 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...99 ΒΙΒΛΙΑ...99 ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ...101

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ...102

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το σύγχρονο μουσείο επιχειρεί ένα άνοιγμα στην κοινωνία με εκθέσεις, σεμινάρια, διάφορες εκδηλώσεις κλπ. Η μορφωτική αποστολή του μουσείου για την κοινωνία εκφράζεται μέσω των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Στην παρούσα έρευνα μελετάται ο λόγος των γραπτών κειμένων των εκπαιδευτικών προγραμμάτων έντεκα ιστορικών και λαογραφικών μουσείων της Αθήνας, που εκπονήθηκαν κατά τη σχολική χρονιά (2009-2010), ως προς την ιδεολογική κατεύθυνση. Επιχειρούμε να διαπιστώσουμε αν τα μουσεία εξακολουθούν, μέσω των εκπαιδευτικών τους προγραμμάτων, να επιτελούν ιδεολογικές λειτουργίες που συμβάλλουν στη δημιουργία εθνικής ταυτότητας, στην εγχάραξη εθνικής συνείδησης και στον προσδιορισμό και την οριοθέτηση της εθνικής μνήμης. Η αρχική μας υπόθεση ότι το μουσείο δεν είναι ένας αξιολογικά ουδέτερος χώρος, αλλά αντανακλά τις αντιλήψεις και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κοινωνίας μέσα στην οποία λειτουργεί, επιβεβαιώθηκε με την μεθοδολογική προσέγγιση της ανάλυσης περιεχομένου. Το θεωρητικό υπόβαθρο για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων της έρευνας έδωσε η νεομαρξιστική θεωρία του Αλτουσέρ, σύμφωνα με την οποία τα μουσεία είναι μέρος του ιδεολογικού μηχανισμού του κράτους. Λέξεις κλειδιά: μουσείο, μουσειοπαιδαγωγική, ιδεολογικός μηχανισμός, εκπαιδευτικά προγράμματα μουσείων, έθνος, εθνική συνείδηση.

ABSTRACT

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Εισαγωγή Το μουσείο σαν θεσμός που ανάγει τη γέννησή του στην εποχή της νεωτερικότητας συνεπικουρεί στη δημιουργία εθνικών ταυτοτήτων. Είναι, όμως, και ένας θεσμός που συνεχώς μεταβάλλεται σε σχέση με το ιστορικό, επιστημολογικό, πολιτικο-οικονομικό, πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής του και καλείται να προσαρμοστεί στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο και να λειτουργήσει στην κατεύθυνση διαμόρφωσης κουλτούρας και πολιτισμικής κριτικής. Στις σύγχρονες κοινωνίες το μουσείο δεν είναι πλέον αποκλειστικά ο θεσμός που νομιμοποιεί και αναπαράγει την εθνική ιδέα. Ούτε μπορεί να είναι ο χώρος όπου συγκροτείται και εργαλειοποιείται η συλλογική μνήμη. Το άνοιγμα του μουσείου προς την κοινωνία γίνεται με πολλούς τρόπους, όπως οι εκθέσεις, τα σεμινάρια, οι διάφορες εκδηλώσεις κλπ. Η μορφωτική αποστολή του μουσείου για την κοινωνία εκφράζεται μέσω των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Τα περισσότερα μουσεία πλέον υλοποιούν εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονται σε σχολικές ομάδες μαθητών. Στην έρευνα που θα κάνουμε θα επιχειρήσουμε να ανιχνεύσουμε, στο λόγο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των μουσείων, κατάλοιπα του ρόλου του μουσείου ως θεματοφύλακα και κατασκευαστή εθνικής συνείδησης και ταυτότητας, με τη μεθοδολογική προσέγγιση της ανάλυσης περιεχομένου. Η καταγραφή και ταξινόμηση των κειμένων σε θεματικές ενότητες έγινε με μονάδα ανάλυσης το θέμα, ως προς το νόημα και το περιεχόμενο και διερευνήθηκαν οι ιδεολογικές κατευθύνσεις που εκφράζονται φανερά ή σε λανθάνουσα μορφή στα κείμενα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Ως κατηγορίες ανάλυσης χρησιμοποιήθηκαν οι κατηγορίες που ορίζουν τα χαρακτηριστικά του «εθνικού εαυτού» και της εθνικής ταυτότητας και είναι: η ιστορική συνέχεια και διατήρηση της ελληνικής φυλής και του ελληνικού πολιτισμού, η φυλετική ανωτερότητα και η εθνική και πολιτισμική ομοιογένεια. Αυτές με τη σειρά τους χωρίστηκαν σε υποκατηγορίες. Η εργασία αυτή χωρίζεται στα εξής 6 κεφάλαια: Α Εισαγωγικά, Β Μουσεία, Γ Θεωρητικές προσεγγίσεις, Δ Μεθοδολογία, Ε Παρουσίαση και Ανάλυση του ερευνητικού υλικού, ΣΤ Συμπεράσματα-Ερμηνεία, και Παράρτημα, όπου παρατίθενται τα Μουσεία, το υλικό των οποίων αποτέλεσε τη βάση αυτή

της εργασίας. Σκοπός της έρευνας Σκοπός της έρευνας είναι να μελετήσει το λόγο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων έντεκα ιστορικών και λαογραφικών μουσείων της Αθήνας, ως προς την ιδεολογική τους φόρτιση και κατεύθυνση. Στο σύγχρονο μουσείο των πολυπολιτισμικών μεταμοντέρνων κοινωνιών θα διερευνήσουμε αν η λειτουργία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων κινείται στην κατεύθυνση της ανάδειξης και διατήρησης της εθνικής ιδέας με την ενεργοποίηση της συλλογικής μνήμης και τη δημιουργία κοινής αίσθησης του χρόνου και του χώρου ως κοιτίδας του ελληνικού έθνους. Θα διερευνήσουμε αν το μουσείο παίζει τον ίδιο ρόλο ακόμη και σήμερα με το μάθημα της ιστορίας, δηλαδή «αναπαράγει τη ρομαντική αντίληψη περί έθνους και αποσκοπεί στη τεκμηρίωση της εθνικής ταυτότητας» 1. Θεωρώντας ότι, σύμφωνα με τον A. Smith, η εθνική ταυτότητα προσδιορίζεται από πέντε βασικά πολιτικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, την ιστορική επικράτεια, τους κοινούς μύθους και τις ιστορικές μνήμες, τον κοινό μαζικό πολιτισμό, τα κοινά νομικά δικαιώματα και καθήκοντα και τέλος την κοινή οικονομία με κινητικότητα μέσα στην επικράτεια για όλους 2, θα επιχειρήσουμε να εντοπίσουμε μέσα στα κείμενα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων εκείνα τα στοιχεία που αποτελούν και συνθέτουν το «εθνικό αφήγημα», όπως ιστορίες, εικόνες, ιστορικές πλοκές, γεγονότα, εθνικά σύμβολα και τελετουργίες. Θα προσπαθήσουμε με αυτόν τον τρόπο να ανακαλύψουμε αν τα μουσεία επιτελούν ιδεολογικές λειτουργίες που συμβάλλουν στη δημιουργία εθνικής ταυτότητας, στην εγχάραξη εθνικής συνείδησης και στον προσδιορισμό και την οριοθέτηση της εθνικής μνήμης. Για την πραγμάτωση του σκοπού της έρευνας θα διερευνήσουμε βασικά αρχαιολογικά και λαογραφικά μουσεία της Αθήνας 3, καθώς είναι από τα πρώτα που δημιουργήθηκαν, αλλά και από τα πρώτα που εφάρμοσαν εκπαιδευτικά προγράμματα στο χώρο τους. Χρησιμοποιούμε τους όρους «Έλληνας», «ελληνικός» και «ελληνισμός», αναφερόμενοι στην αρχαία Ελλάδα και «Βυζάντιο» και «βυζαντινός» αναφερόμενοι στην περίοδο του Μεσαιωνικών χρόνων, αν και αμφισβητούμε την καταλληλότητά τους, καθώς δεν υφίσταντο κατά τις περιόδους που αναφέρονται. Επισκόπηση βιβλιογραφίας Το μουσείο, σύμφωνα με τον Κόκκινο, από τη φύση του και τον ιστορικό ρόλο που καλείται 1 ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ, Α. & ΔΡΑΓΩΝΑ, Θ. (1997) (επιμ.) «Τι ειν η πατρίδα μας;». Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση. Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2 SMITH, A. 1988. The Myth of the modern nation and the myths of nations. Ethnic and Racial Studies 3 (τα αρχαιολογικά και λαογραφικά μουσεία ήταν από τα πρώτα που δημιουργήθηκαν και κυριάρχησαν στον ελληνικό χώρο για πολλά χρόνια)

να διαδραματίσει, αποτελεί μηχανισμό συγκρότησης της εθνικοπολιτισμικής ταυτότητας, θεσμό που υπηρετεί τη σύνθετη διαδικασία της εθνικής ταυτοποίησης, της ταξικής ηγεμονίας και της πολιτισμικής αναπαραγωγής 4. Πράγματι σε ότι αφορά το ρόλο που κλήθηκε να διαδραματίσει το μουσείο ως κοινωνικός θεσμός κατά την πορεία συγκρότησης εθνικής ταυτότητας, συμφωνούν όλοι οι ιστορικοί και ερευνητές, που ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό. Η Βούρη μιλά για το ρόλο του ως «ιδεολογικού μετασχηματιστή, κατασκευαστή εθνικής ταυτότητας» 5, και ο Δάλκος αναφέρει ότι «οι απαιτήσεις του σύγχρονου εθνικού κράτους και η επιδίωξη της ανάπτυξης της εθνικής συνείδησης των πολιτών μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις αιτίες ίδρυσης των ιστορικών και λαογραφικών μουσείων» 6. Τα τελευταία χρόνια, όμως πληθαίνουν οι φωνές και οι προβληματισμοί για την πορεία και την προοπτική των μουσείων ως θεσμού που σύμφωνα με τη Μπούνια «εξυπηρετούν την κοινωνία στο βαθμό που χρησιμοποιούνται για να αυξήσουν την ανθρώπινη γνώση μέσω δραστηριοτήτων όπως η έρευνα, οι εκθέσεις και τα προγράμματα κάθε είδους που συμβάλλουν και ενθαρρύνουν τη διαφώτιση και την ψυχαγωγία του κοινού» 7. Κι όπως αναφέρει ο Κόκκινος στη σημερινή μετανεωτερική εποχή το μουσείο «δεν μπορεί πλέον να αποτελεί μια περιχαρακωμένη, κλειστή και αυτοτελή οντότητα, που προσεγγίζεται με μονοδιάστατο, παρατακτικό και γραμμικό τρόπο, αποσκοπώντας στην απολίθωση και μνημειοποίηση του ιστορικού χρόνου [...] ως συμπυκνωμένη αφήγηση της ιστορίας του έθνους» 8 Από τα τέλη του 19 ου αιώνα, τα μουσεία παύουν να θεωρούνται μόνο «θεματοφύλακες του παρελθόντος» 9, αλλά λειτουργούν και ως χώροι αναζήτησης της επιστημονικής αλήθειας. Τα μουσεία στην προσπάθεια προσέλκυσης του ευρύτερου κοινού, εφάρμοσαν τα εκπαιδευτικά προγράμματα. «Η ιδέα για την ανάπτυξη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των μουσείων άρχισε να αναπτύσσεται στις τελευταίες δεκαετίες του 19 ου αιώνα, με στόχο, να καταστούν «λαϊκά εκπαιδευτήρια» που θα απευθύνονται στο ευρύ κοινό» 10. Αναπτύσσεται η Μουσειοπαιδαγωγική, ως επιστήμη η οποία «λειτουργεί στην κατεύθυνση της δημιουργίας κοινοτήτων γύρω, μέσα και για το μουσείο, με έμφαση στην αλληλεπίδραση, στην επικοινωνία και τη συμμετοχή. Έτσι το μουσείο γίνεται σήμερα χώρος εμπειρίας, επικοινωνίας, συνάντησης και ψυχαγωγίας» 11. Στην Ελλάδα αυξάνεται συνεχώς το ενδιαφέρον για θέματα που σχετίζονται με το μουσείο 4 ΚΟΚΚΙΝΟΣ, Γ. & ΑΛΕΞΑΚΗ, Ε (2002). (επιμ.) (2002). Διεπιστημονικές προσεγγίσεις στη Μουσειακή Αγωγή. Αθήνα. Εκδόσεις: Μεταίχμιο σ. 17 5 Ό.π. σ. 550 6 ΔΑΛΚΟΣ, Γ. (2000) «Σχολείο και Μουσείο».Αθήνα Εκδόσεις: Καστανιώτη σ.15 7 ΜΠΟΥΝΙΑ, Α. (2009). «Στα παρασκήνια του μουσείου» Αθήνα: Πατάκη σ. 15 8 ΚΟΚΚΙΝΟΣ, Γ. & ΑΛΕΞΑΚΗ, Ε Ο.π. Σ 11 9 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010). «Μουσειοπαιδαγωγική» Αθήνα: Πατάκη σ. 39 10 ΑΝΔΡΕΟΥ, Α. (1996) «Ιστορία,Μουσείο και Σχολείο» Θεσσαλονίκη: Γ. Δεδούσης, σ. 39 11 Στο ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010).ό.π., σ.17

και αναπτύσσεται η συζήτηση για τον εκπαιδευτικό ρόλο που διαδραματίζει. Ο εκπαιδευτικός ρόλος του μουσείου, όμως «εξακολουθεί να επικεντρώνεται στην καλλιέργεια της αγάπης για το απαράμιλλο μεγαλείο της ελληνικής αρχαιότητας και στην απόδειξη της διαχρονικής συνέχειας του ελληνισμού», όπως ισχυρίζεται η Βούρη 12, ή, όπως λέει ο Κώτσης, πλέον «τα εκπαιδευτικά προγράμματα των μουσείων δεν αποσκοπούν στην καλλιέργεια της νοσταλγίας για το παρελθόν ούτε στην ώθηση σε στείρα μίμησή του»; 13 Η σημερινή μουσειοπαιδαγωγική εμπειρία στην Ελλάδα είναι πλούσια και αξιόλογη και έχει, σύμφωνα με τη Νάκου «πολιτικές διαστάσεις και μεγάλη πολιτική σημασία, καθώς μπορεί, με κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα, να παρέχει τρόπους να σπάμε την ακαδημαϊκή νοοτροπία των παραδοσιακών μουσείων [ ]. Στόχος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι να μάθουν στα παιδιά πώς να διαβάζουν, να προσεγγίζουν και να ερμηνεύουν τα μουσεία, τα μουσειακά αντικείμενα και τα στοιχεία του υλικού πολιτισμού, γενικότερα» 14. Ερευνητικά ερωτήματα Υποθέσεις Στην εργασία μας αυτή επιχειρείται να καταγραφεί αν στη σημερινή εποχή της μετανεωτερικότητας η συμβολή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων εξακολουθεί να επικεντρώνεται στη συγκρότηση του εθνικού όλου και στη δημιουργία ιδεολογικών σχημάτων. Αν, δηλαδή, ο τρόπος παρουσίασης των καταλοίπων του υλικού πολιτισμού και ο λόγος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων ταυτίζεται με τα χαρακτηριστικά της εθνικής αφήγησης (κατά τα πρότυπα των μεγάλων αφηγήσεων της νεωτερικότητας), την ηρωολατρεία, την οικειοποίηση του παρελθόντος, την συνέχεια και την άμεση καταγωγή από το γένος των αρχαίων Ελλήνων και τον ενιαίο ελληνικό πολιτισμό. Τίθενται λοιπόν τα ερωτήματα: Αναπαράγονται, μέσα από τα εκπαιδευτικά προγράμματα, οι μεγάλες αφηγήσεις της ιστορίας του έθνους ή η σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα αλλάζει την οικονομική και επικοινωνιακή πολιτική των μουσείων προς το νεοφιλελεύθερο μοντέλο; Μήπως τα σύγχρονα μουσεία υιοθετούν τις αρχές της ελεύθερης αγοράς προς αναζήτηση πόρων, καθώς προσπαθούν να αντεπεξέλθουν στις ανταγωνιστικές λογικές της βιομηχανίας της κουλτούρας και της ψυχαγωγίας ή ακόμα περισσότερο της τουριστικής βιομηχανίας και της βιομηχανίας του ελεύθερου χρόνου; Μήπως τα εκπαιδευτικά προγράμματα είναι μαζί με τις προχωρημένες αρχιτεκτονικές απόψεις των σύγχρονων μουσείων, τις πολλαπλές και υψηλών προδιαγραφών παροχές, τις πρωτότυπες εκθέσεις και της προβολής τους στα ΜΜΕ ένας ακόμα τρόπος να 12 Στο ΚΟΚΚΙΝΟΣ, Γ. & ΑΛΕΞΑΚΗ, Ε (2002). Ό.π. σ. 55 13 ΚΩΤΣΗΣ, Κ. στο «Μουσείο Σχολείο» 6 ο Περιφερειακό Σεμινάριο. Καβάλα 20-21-22 Σεπτεμβρίου 2002 14 ΝΑΚΟΥ, Ε. Διημερίδα: «Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις στη Μουσειακή Αγωγή», Νοέμβριος 2000, σ. 37

διασφαλίσουν τη μελλοντική τους πελατεία; Είναι το μουσείο μηχανισμός διαμόρφωσης κουλτούρας και δεξιοτήτων πολιτισμικής κριτικής ή συνεχίζει το ρόλο του ως ιδεολογικού μετασχηματιστή και «κατασκευαστή» ιστορικής μνήμης και εθνικής ταυτότητας; Ο θεματικός άξονας των προγραμμάτων είναι εθνοκεντρικά προσανατολισμένος αποσκοπώντας στην δημιουργία εθνικής συνείδησης ή στη σύγχρονη εποχή της έκρηξης των γνώσεων, της τεχνολογίας, της ηλεκτρονικής επανάστασης, της παγκοσμιοποίησης, της πολυπολιτισμικότητας και της ελεύθερης αγοράς του φιλελεύθερου μοντέλου οικονομίας ο ιδεολογικός προσανατολισμός αποκλίνει; Λειτουργούν, στη σημερινή εποχή, τα μουσεία ως μηχανισμοί επιλογής της κυρίαρχης πολιτικής ιδεολογίας; Επιτελεί το μουσείο κοινωνικές λειτουργίες και ιδιαίτερα ιδεολογική λειτουργία; Είναι τα εκπαιδευτικά προγράμματα των μουσείων αξιολογικά ουδέτερα ή είναι φορείς ιδεολογίας; Για την άσκηση της ιδεολογικής λειτουργίας τι είδους αγωγή παιδαγωγική αντίληψη και πνεύμα διαπνέει τα εκπαιδευτικά προγράμματα που εκπονούνται στα μουσεία; Καθώς το μουσείο δεν είναι σίγουρα ένας ουδέτερος χώρος, αλλά αντανακλά τις αντιλήψεις και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κοινωνίας μέσα στην οποία λειτουργεί 15, αναμένουμε να διαπιστώσουμε ότι και τα εκπαιδευτικά προγράμματα τους δεν θα είναι αξιολογικά ουδέτερα. Η ανάλυση του ιδεολογικού προσανατολισμού που περιέχουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα ως μια τεκμηριωμένη διάσταση της ιδεολογικής λειτουργίας των μουσείων υποθέτουμε πως θα αναδείξει ότι οι θεματικές επιλογές των κειμένων και οι ιδεολογικές τους προεκτάσεις δεν είναι αυθαίρετες, αλλά εκφράζουν συγκεκριμένες προθέσεις. Υποθέτουμε ότι, καθώς τα πολιτισμικά στοιχεία που αναφέρονται στην δημιουργία εθνικής ταυτότητας διαπλέκονται βασικά γύρω από τις ιδέες, της ιστορικής συνέχειας και της συγγένειας του ελληνικού έθνους με την αρχαία Ελλάδα, της φυλετικής και πολιτισμικής ανωτερότητας και ομοιογένειας του ελληνικού έθνους, θα διαπιστώσουμε έναν φανερό η πιθανόν λανθάνοντα εθνοκεντρικό προσανατολισμό στα εκπαιδευτικά προγράμματα των μουσείων. Αναμένουμε να επιβεβαιώσουμε ότι, εφόσον το παρελθόν προσδιορίζεται και διαμορφώνεται από το παρόν για να επιβεβαιώσει το έθνος και την ιστορική συνέχεια, με σκοπό τη διαμόρφωση εθνικής ταυτότητας των παιδιών, τα εκπαιδευτικά προγράμματα των μουσείων περιλαμβάνουν στοιχεία απαραίτητα για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και την ανάπτυξη της ιστορικής συνείδησης 15 «Το μουσείο έχει πολύπλοκες δομές, ερμηνευτικά μέσα και συστήματα επικοινωνίας, καθώς και μια πολιτιστικά και ιδεολογικά καθορισμένη πολιτική, που επηρεάζει το ρόλο και το συντελούμενο έργο του στην κοινωνία μέσα στην οποία λειτουργεί». ΜΟΥΛΙΟΥ, Μ. «Από την ιστορία της αρχαιολογικής επιστήμης στην ανάγνωση μουσειακών εκθέσεων του παρελθόντος», Αρχαιολογία και Τέχνες, 73 (Δεκέμβριος 1999), σ.53.

5 Το υλικό της έρευνας Το υλικό της έρευνας θα αποτελέσουν τα προγράμματα των μουσείων της Αθήνας που έχουν ιστορικό προσανατολισμό, δηλαδή τα ιστορικά και λαογραφικά μουσεία. Οι λόγοι που επιλέχθηκαν τα συγκεκριμένα μουσεία είναι ότι είναι από τα παλαιότερα και με μεγαλύτερη επισκεψιμότητα μουσεία. Όπως αναφέρει η Σπαθάρη-Μπελγίτη 16 : «Οι απαιτήσεις του σύγχρονου εθνικού κράτους και η επιδίωξη της ανάπτυξης της εθνικής συνείδησης των πολιτών μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις αιτίες της ίδρυσης των ιστορικών και λαογραφικών μουσείων. Ο σκοπός της διαμόρφωσης της εθνικής συνείδησης επιβάλλει και μερικότερους σκοπούς, όπως είναι η προβολή των ιδιαίτερων στοιχείων ενός λαού, μέσω εκπαιδευτικών διαδικασιών». Επίσης είναι από τα πρώτα μουσεία που εκπονούν εκπαιδευτικά προγράμματα και έχουν κατά κύριο λόγο εθνοκεντρικό προσανατολισμό. Δεν θα μείνουμε μόνο σε κρατικά μουσεία αλλά και σε μη κρατικά, καθώς σύμφωνα με τον Αλτουσέρ: «Ενώ ο (καταπιεστικός) μηχανισμός του κράτους, σαν ενιαίος που είναι, ανήκει στο σύνολό του στο δημόσιο τομέα, το μεγαλύτερο μέρος των Ιδεολογικών Μηχανισμών (στη φαινομενική τους διασπορά) ανήκει στον ιδιωτικό τομέα» 17. Το θεματικό αντικείμενο της έρευνας αποτελούν τα εκπαιδευτικά προγράμματα, που εκπονούνται τα δύο τελευταία χρόνια στα εξής Μουσεία: Νέο Μουσείο Ακρόπολης, Μουσείο Ισλαμικών Τεχνών (Μουσείο Μπενάκη), Μουσείο Μπενάκη, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Μουσείο Κεραμικού, Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Μουσείο Αρχαίας Αγοράς, Ίδρυμα Πολιτισμού και Εκπαίδευσης «Αντρέας Λεντάκης». Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που θα εξετάσουμε είναι τα εξής: Νέο Μουσείο Ακρόπολης «Τα γλυπτά του Παρθενώνα», 16ΣΠΑΘΑΡΗ-ΜΠΕΛΓΙΤΗ, Ε. (1994) «Λαογραφικά Μουσεία και Παιδαγωγική», Αθήνα Εκδόσεις: Απόψεις σ.74-87 17ΑΛΤΟΥΣΕΡ, Λ. (1994). «Θέσεις». Αθήνα Εκδόσεις: θεμέλιο σ.84

«Μια μέρα με τη Ζωφόρο του Παρθενώνα», «Μια μέρα αναζητώντας τους θεούς του Ολύμπου στη Ζωφόρο του Παρθενώνα», «Πάμε στην Ακρόπολη» Μουσείο Ισλαμικών Τεχνών (Μουσείο Μπενάκη) «Μια φορά και έναν καιρό στην Ανατολή», «Ο παραμυθένιος κόσμος του ισλαμικού πολιτισμού» Μουσείο Μπενάκη «Αναζητώντας τα ίχνη της Ιστορίας», «Η Ναταλί, ο Τζόναθαν και ο Πέτερ στα χρόνια του Μεγάλου Ταξιδιού», «Συνομιλώντας με το παρελθόν: Μια φανταστική γνωριμία με τον κόσμο των αρχαίων μορφών», «Χαρίζοντας μια φορεσιά στο Μουσείο: Αφορμή για ένα ταξίδι», «Ο κύριος ζωγράφος, εγώ και η ζωγραφική», «Έργα των ανθρώπων: Η μεγάλη κοινή περιπέτεια» Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο «Βυζαντινών πράγματα», «Λύχνοι, τσούκκες και αγνύθες», «Πίστη και δυσειδαιμονία», «Η περιπέτεια ενός μνημείου» Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης «Οι φίλοι μου τα ειδώλια», «Πηλός, τροχός, καμίνι», «Έλαιον. Το λάδι στην αρχαιότητα», «Εικόνες από τη μυθολογία», «Λέων και Μελίτη. Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Αθήνα» Μουσείο Κεραμικού «Ηριδανός. Το ποτάμι της αρχαίας πόλης» Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνη «Τον παλιό εκείνο τον καιρό», «Καλησπέρα σας πέρα για πέρα! Η παράσταση αρχίζει», «Φορεσιά μου πλουμισμένη και χιλιοτραγουδισμένη», «Καλντερίμια και χαγιάτια, αρχοντόσπιτα, παλάτια»,

«Πλουμίδια και στολίσματα τη φορεσιά μου ντύνουν», «Σήμερα στεφανώνεται αετός την περιστέρα», «Θησαυροί λαϊκής ζωγραφικής», «Γνωρίζοντας την ελληνική λαϊκή τέχνη», «Πίσω από τις βιτρίνες», «Νερό και χώμα είναι τα φιαστικά μου», «Κεραμικά με χρώματα!», «Τα εργαλεία πριν τη βιομηχανία», «Η εργασία πριν τη βιομηχανία», «Η τέχνη μαθαίνεται» Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο «Το χαμόγελο του Κούρου», «Ποιος να έμενε εδώ; Τα σπίτια στην προϊστορική Σαντορίνη», «Χαίρε και Πίει ή αλλιώς στην υγειά μας!», «Ανακαλύπτω τα μυστικά της αρχαίας Αιγύπτου», «Η μούμια του Νεσπακασούτι!», «Φύση, Θάλασσα και ζωή», «Άνθρωποι, Λιοντάρια και χρυσός» Εθνικό Ιστορικό Μουσείο «Γνωριμία με τις ελληνικές παραδοσιακές φορεσιές», «Γαλανόλευκη η θωριά σου» Μουσείο Αρχαίας Αγοράς «Επίσκεψις εις το άστυ», «Αθήνα. Ηορός ειμί τες Αγοράς», «Κερδώος Ερμής στην Αγορά των Αθηνών» Ίδρυμα Πολιτισμού και Εκπαίδευσης «Αντρέας Λεντάκης» «Ταξίδια στους πολιτισμούς», «Ταξιδεύοντας με την ελληνική μυθολογία», «Μια βόλτα στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας», «Τέχνη και Γεωμετρία», «Συναισθήματα και χρώματα». Το υλικό της έρευνας, που προσδιορίστηκε από το θεματικό της περιεχόμενο αποτέλεσαν τα

εκπαιδευτικά προγράμματα των μουσείων που προαναφέρθηκαν, εξεταζόμενα μέσα από τα γραπτά κείμενα που συνοδεύουν τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες και που δίνονται στους μαθητές κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, αλλά και αυτά που δίνονται στους εκπαιδευτικούς για την προετοιμασία της επίσκεψης στην τάξη.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΜΟΥΣΕΙΟ-ΜΟΥΣΕΙΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΕΞΕΛΙΞΗ 1 Μουσείο Ο επίσημος ορισμός για το μουσείο είναι αυτός του ICOM 18, όπου με τον όρο Μουσείο εννοείται: «ένα μόνιμο ίδρυμα, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής και εξέλιξής της, ανοικτό στο κοινό, που έχει ως έργο του τη συλλογή, τη μελέτη, τη διατήρηση, τη γνωστοποίηση και την έκθεση τεκμηρίων του ανθρώπινου πολιτισμού και περιβάλλοντος, με στόχο τη μελέτη, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία». Άλλοι ορισμοί για το μουσείο, εκφράζουν την ιδεολογία και τη θεωρία που έχει ενστερνιστεί ο επιστήμονας, όπως κατά την Ε. Σκουτέρη 19 το μουσείο είναι «Θεσμός αφιερωμένος στη συλλογή, τη διατήρηση, την έκθεση, τη μελέτη και την ερμηνεία των υλικών αντικειμένων του παρελθόντος. Αρχείο «υλικού πολιτισμού», όπου εξωτερικεύεται η συλλογική μνήμη και τρέφεται η συλλογική συνοχή της ομάδας, [ ] κατασκευαστής μνήμης και ιστορίας και συνεπώς (κοινωνικών) σχέσεων». Ο Κωτσάκης 20 θεωρεί το μουσείο ανακατασκευή της υλικής πραγματικότητας, του παρελθόντος, αλλά και συγκροτημένος λόγος που μεταφέρει στο παρόν όψεις, αξίες και γεγονότα του παρελθόντος. Η Αλ. Μπούνια 21 πάλι δίνει τον εξής ορισμό: «Τμήμα της δημιουργίας της ιστορίας και της φιλοσοφίας της γνώσης, καθώς και των τρόπων με τους οποίους η κοινωνία στο σύνολό της αναμειγνύεται σε αυτή τη διεργασία». Εργαλείο κρατικής ιδεολογίας, κατά τον Άλτουσέρ 22, το μουσείο είναι ένας από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους. Κατά την Αν. Γκαζή 23 το μουσείο ανήκει στα ιδρύματα (όπως τα σχολεία, η εκκλησία, τα δίκτυα πληροφοριών και επικοινωνιών) που εκπροσωπούν και προωθούν την κυρίαρχη ιδεολογία, Τα μουσεία επιτρέπουν στους ανθρώπους να ανακαλύπτουν συλλογές και να αντλούν έμπνευση, γνώση και ευχαρίστηση. Πρόκειται για ιδρύματα που συλλέγουν, προστατεύουν και κάνουν προσιτά αντικείμενα και δείγματα του φυσικού κόσμου, τα οποία φυλάσσουν προς όφελος της κοινωνίας 24. 18 ICOM: International Council of Museums 1974) 19 ΣΚΟΥΤΕΡΗ, Ε. (1994) "Λαογραφικά Μουσεία, πολιτισμική ταυτότητα και ιστορική μνήμη: όροι και επισημάνσεις" στο Ο ρόλος των Λαογραφικών Μουσείων στα πλαίσια της ενωμένης Ευρώπης. Πρακτικά της Α Συνάντησης Λαογραφικών Μουσείων των χωρών της Ενωμένης Ευρώπης. Αθήνα, Ελληνική Εταιρεία Λαογραφικής Μουσειολογίας, σ. 49-70 20 Η Μουσειολογία στον 21 ο Αιώνα. Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη, 21-24 Νοεμβρίου 1997 21 ΜΠΟΥΝΙΑ, Α. (2009), ό.π. σ.12 22 ΑΛΤΟΥΣΕΡ, Λ. (1994) ό.π. σ. 36 23 ΓΚΑΖΗ, Α.(2004) «Μουσεία για τον 21 ο αιώνα» Τετράδια Μουσειολογίας 1, 3-12 24 Museums Association (Βρετανικός Σύνδεσμος Μουσείων)

2 Ιστορική εξέλιξη του μουσείου Η ανάπτυξη της συλλεκτικής δραστηριότητας εμφανίζεται ήδη από την αρχαιότητα σε διάφορες περιοχές, όπως η Μεσοποταμία, η Αρχαία Ελλάδα, η Ρώμη, η Ινδία και η Κίνα 25. Πρόκειται για συλλογές με θρησκευτικό και τελετουργικό κυρίως περιεχόμενο. Ορόσημο για την ανάπτυξη των μουσείων αποτέλεσε το «Μουσείο» που ίδρυσε ο Πτολεμαίος ο Α το 290 π.χ. Το μουσείο περιελάμβανε συλλογές από διάφορα πεδία. Στην αρχαιότητα το μουσείο περιγράφεται ως τέμενος αφιερωμένο στη λατρεία των Μουσών. Τούτο σημαίνει πως στο συγκεκριμένο χώρο καλλιεργούνταν οι τέχνες, τα γράμματα, η μουσική, η ποίηση, η φιλοσοφία και ο χορός. Στην περίοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ο όρος χρησιμοποιείται κυρίως για χώρους στους οποίους διεξάγονταν φιλοσοφικές συζητήσεις. Στη Ρώμη η δημιουργία συλλογών αναπτύσσεται με τη μεταφορά έργων τέχνης από κατακτημένες περιοχές και την έκθεσή τους στο Forum, σε δημόσιους κήπους και ναούς 26. Κατά τον Μεσαίωνα συλλογές με θρησκευτικό και λατρευτικό χαρακτήρα συγκροτούνται σε μοναστήρια και εκκλησίες. Υπήρχαν επίσης τα πριγκιπικά θησαυροφυλάκια και οι ακαδημαϊκές συλλογές «αξιοπερίεργων αντικειμένων» κατά τον 15 ο, 16 ο και 17 ο αιώνα. Στην Ιταλία από τα μέσα του 15 ου αιώνα η διαμόρφωση της αστικής τάξης οδηγεί στη δημιουργία ιδιωτικών συλλογών σε βασιλικές αυλές αλλά και στις πόλεις. Αυτή την εποχή εμφανίζεται ξανά ο όρος μουσείο για να περιγράψει τη συλλογή του Λαυρεντίου του Μεγαλοπρεπούς των Μεδίκων στη Φλωρεντία. Οι συλλογές αυτές βέβαια αφορούσαν τους ίδιους τους συλλέκτες και έναν κλειστό κύκλο ευγενών και διανοούμενων. Κατά την περίοδο της Αναγέννησης ο όρος παραπέμπει στις ιδιωτικές συλλογές της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας, ενώ στον 17ο αιώνα σχετίζεται με την πληρότητα των εγκυκλοπαιδικών γνώσεων και την «ευρεία κάλυψη ενός γνωστικού αντικειμένου». Στα μέσα του 16 ου αλλά κυρίως κατά τον 17 ο και 18 ο αιώνα στην Ευρώπη χρησιμοποιείται ο λατινικός όρος musaeum για τον προσδιορισμό συλλογών με περίεργο αντικείμενα (cabinets des curiosités- arts). Πρόκειται για ιδιωτικές συλλογές που περιλαμβάνουν διάφορα αξιοπερίεργα αντικείμενα, έργα τέχνης και είδη του φυσικού και ζωικού βασιλείου. 27 Την εποχή του Διαφωτισμού και των Γάλλων εγκυκλοπαιδιστών οι συλλογές εξαπλώνονται σε όλη την Ευρώπη (Φλωρεντία, Βερολίνο, Δρέσδη, Πράγα, Βιέννη κλπ). Ανήκαν σε Ευρωπαίους ηγεμόνες και πλούσιους ιδιώτες και ήταν ένδειξη της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής τους 25 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.54 26 ΓΚΑΖΗ, Α, "Από τις Μούσες στο μουσείο: η ιστορία ενός θεσμού δια μέσου των αιώνων", Αρχαιολογία και Τέχνες, 70 (Μάρτιος 1999)α 27 Νικονάνου, Ν. (2010) ό.π. σ.58

δύναμης. Στις συλλογές είχαν πρόσβαση μόνο φιλοξενούμενοι ή ερευνητές. Παράδειγμα τέτοιων συλλογών είναι η συλλογή του Erzherzog Ferdinant II στο Ινσμπουρκ (1567) Η συλλογή περιλαμβάνει αντικείμενα χειροτεχνίας, δείγματα από τη φύση, πορτρέτα και οπλισμό. Την ίδια εποχή έχουμε και τη συλλογή του Herzog Albrecht V στο Μόναχο 28. Στα τέλη του 17ου, αρχές του 18ου, αιώνα καθιερώθηκε ο όρος για συγκεκριμένα κτήρια που στέγαζαν συλλογές αντικειμένων και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην περιγραφή της έκθεσης αντικειμένων του Ηλάιας Άσμολ (Elias Ashmol) στην Οξφόρδη. Η δημιουργία της βιομηχανικής κοινωνίας, η συγκρότηση εθνικών ταυτοτήτων και κρατών, αλλά και η μαζοποίηση και ο εκδημοκρατισμός της κουλτούρας κάνουν το θεσμό του μουσείου να συνδεθεί άμεσα με τη νεωτερικότητα. Με την καθοριστική επίδραση της Γαλλικής Επανάστασης και των μεγάλων πολιτισμικών και ιδεολογικών διεργασιών που προέκυψαν, από τη δυναμική του εθνικισμού και την επικράτηση της αστικής τάξης και του αστικού πολιτισμού, το Μουσείο αλλάζει πρόσωπο και κατά τη διάρκεια του 19 ου αιώνα μετασχηματίζεται σε θεσμό που προβαίνει σε ταξινομική οργάνωση, σε έρευνα και έκθεση των συλλογών του. Σκοπός των μουσειακών εκθέσεων είναι το να υπηρετήσουν την πρόοδο της επιστήμης, τον εκδημοκρατισμό της γνώσης αλλά πρωτίστως τη συγκρότηση εθνικής ταυτότητας, στα πλαίσια της δημιουργίας εθνικών κρατών. Από τα τέλη του 18 ου αι. και κυρίως κατά τη διάρκεια του 19 ου αι. τα μουσεία είναι «παραδοσιακά» και συνδέονται άμεσα με την ιδεολογία του έθνους. Κατά τον 18 ο αιώνα έχουμε την εμφάνιση του μοντέρνου μουσείου ως προς δύο βασικές παραμέτρους: τη σχέση του με το κοινό και την ανάπτυξη ενός θεωρητικού πλαισίου για τη λειτουργία του. Από τη μια η επίδραση των ιδεών του Διαφωτισμού και από την άλλη οι θέσεις της Γαλλικής Επανάστασης δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για το άνοιγμα των μουσείων στο κοινό. Το 1759 το Βρετανικό Μουσείο ανοίγει τις πύλες του στο κοινό. Από το 1793 οι συλλογές της αριστοκρατίας εκτίθενται στο Λούβρο και μάλιστα καθιερώνεται και η δωρεάν είσοδος στο μουσείο. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού στις ΗΠΑ ιδρύεται το 1786 το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στη Φιλαδέλφεια όπου εκτίθεται η προσωπική συλλογή του Charles Willson Peale. Ο θετικισμός αλλά και η ανάπτυξη των επιστημονικών μεθοδολογιών των επιστημών παρέχουν τα «εργαλεία» για την αναδιάρθρωση των συλλογών και το διαχωρισμό των μουσείων με βάση τους επιστημονικούς κλάδους 29. Τα αντικείμενα του μουσείου είναι εθνική κληρονομιά και ο τρόπος που εκτίθενται παρουσιάζει και αναπαράγει την εθνική ιστορία. Τα μουσεία, δηλαδή, βοηθούν στη διατήρηση και παραγωγή εθνικής ταυτότητας που βέβαια είναι μοναδική και «αυθεντική». Η έκθεση των αντικειμένων γίνεται σε κλειστές εκθεσιακές ενότητες και οδηγεί σε έναν 28 ΓΚΑΖΗ, Α.(2004) Ό.π. σ. 3-12 29 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.76

κλειστό τύπο γνώσης, αποκαλύπτοντας και δημιουργώντας ένα «αντικειμενικό» παρελθόν. Το ενδιαφέρον των μουσείων επικεντρώνεται στις συλλογές και αδιαφορούν για το κοινό τους. Ο 19 ος αιώνας είναι ακόμα η εποχή που εμφανίζονται τα μεγάλα μουσειακά κτήρια. Η εξέλιξη των μουσείων επηρεάζεται και από την οργάνωση των πρώτων Διεθνών Εκθέσεων που σκοπό είχαν την παρουσίαση στο ευρύ κοινό των εξελίξεων στην οικονομία, την τεχνολογία και την επιστήμη. Στα τέλη του 19 ου αιώνα τα μουσεία είναι πλέον ανοιχτά στο κοινό και έχουν αποκτήσει και έναν παιδαγωγικό χαρακτήρα, που έχει σαν σκοπό τον εκπολιτισμό, τη διαμόρφωση αισθητικού κριτηρίου, αλλά και εθνικών συνειδήσεων. Σύμφωνα με τον Πασχαλίδη 30 «το μουσείο καθιερώνεται ως μια κατεξοχήν διδακτική μηχανή στο πλαίσιο της οποίας κατοχυρώθηκαν και νομιμοποιήθηκαν : α. η εποπτικότητα όχι ως απλή αναπαράσταση, αλλά ως Εποπτεία, β. η παρουσίαση όχι ως υπόδειξη, αλλά ως Απόδειξη, γ. η έκθεση όχι ως μια ιδιαίτερη παράθεση ή σύνθεση, αλλά ως Μάθηση και δ. η ίδια η τάξη του όχι ως συγκεκριμένη ή κατασκευασμένη διάταξη, αλλά ως ανασύσταση του πραγματικού ως η ίδια η Αλήθεια». Ο 20 ος αιώνας αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην ιστορία του θεσμού των μουσείων. Η συνεχής ανάπτυξη νέων τύπων μουσείων, αλλά και η αλλαγή της φιλοσοφίας τους που δίνει προτεραιότητα στην κοινωνική και εκπαιδευτική αποστολή τους, όπως και η νέα ανθρωποκεντρική αντίληψη, με επίκεντρο τον επισκέπτη αποδέκτη, διευρύνει την έννοια του σύγχρονου μουσείου και αναδεικνύει την επικοινωνία σε θεμελιώδη λειτουργία που επηρεάζει όλες τις μουσειακές λειτουργίες, τη διαχείριση και τη διοίκησή του. 31 Τα μουσεία, ακολουθώντας τις εξελίξεις της εποχής, υιοθετούν μια μοντέρνα προσέγγιση, όπου τα αντικείμενα παρουσιάζονται σε σχέση με το κοινωνικό τους πλαίσιο και παρέχουν πολλών ειδών πληροφορίες και ενδείξεις, ώστε να διευκολύνουν την προσέγγιση και κατανόηση από το κοινό τους μέσω βιωματικού τρόπου. Τα αντικείμενα εκθέτονται βάσει θεματικού περιεχομένου, ώστε να βοηθήσουν στη δόμηση γνώσεων. Η μεταμοντέρνα προσέγγιση του μουσείου και οι μεταμοντέρνες ερμηνευτικές προσεγγίσεις, κατά την σύγχρονη εποχή της μετανεωτερικότητας, αλλάζουν τα δεδομένα. Το κέντρο βάρους μετατοπίζεται, σύμφωνα με τον Γ. Κόκκινο 32, από την «αφήγηση» στη «ανάγνωση» και προϋποθέτει διαρκή εμπλοκή του επισκέπτη δέκτη με τα μεταβαλλόμενα ερμηνευτικά εργαλεία και ιστορικά περιβάλλοντα. Τα μουσεία λειτουργούν ως χώροι εξυπηρέτησης του κοινού, που αντιμετωπίζεται ως καταναλωτής των παροχών του. Τα αντικείμενα παρουσιάζονται με 30 ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Γ.( 2001), «Από τα μουσεία του πολιτισμού στον πολιτισμό των μουσείων» στο ΣΚΑΛΤΣΑ, Μ. (επιμ.) Η μουσειολογία στον 21 ο αιώνα. Θεωρία και πράξη, Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, ΥΠ.ΠΟ.,Ελληνικό τμήμα ICOM, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 21-24/11/1997 31 ΓΚΑΖΗ, Α. "Από τις Μούσες στο μουσείο: η ιστορία ενός θεσμού δια μέσου των αιώνων", Αρχαιολογία και Τέχνες, 70 (Μάρτιος 1999)α, 39-46 32 Στο ΚΟΚΚΙΝΟΣ, Γ. & ΑΛΕΞΑΚΗ, ο.π., σ. 15.

τρόπους που ενθαρρύνουν εναλλακτικές ερμηνείες. Οι επισκέπτες δεν αντιμετωπίζονται ως ένα ομοιόμορφο κοινό, αλλά ως διάφορες και διαφορετικές ομάδες με διαφορετικό πολιτιστικό και ιδεολογικό υπόβαθρο. στο μουσείο 3 Η διδασκαλία της ιστορίας και η μάθηση του παρελθόντος από τους μαθητές Το παρελθόν κατά μία έννοια είναι νεκρό. Άλλοι βέβαια θεωρούν ότι το παρελθόν σε καμιά περίπτωση δεν έχει πεθάνει, αλλά συνεχίζει να υπάρχει μέσα από τον τρόπο που εμείς το αντιλαμβανόμαστε ως στοιχείο της προσωπικής, πολιτισμικής και πνευματικής κληρονομιάς μας. Τα «κατάλοιπα» του παρελθόντος δεν είναι καθαυτά η ιστορία ή το ίδιο το παρελθόν, αλλά αποτελούν μια βάση για τη συγκρότηση της ιστορικής γνώσης. Τα ερωτήματα που θέτουμε στα κατάλοιπα που υπάρχουν και ο ενεργός διάλογος που αναπτύσσεται ανάμεσα σε μας και στα τεκμήρια που άφησε πίσω του το παρελθόν καλλιεργούν την ιστορική κατανόηση. Οι μαθητές μπορούν να έρθουν σε επαφή με τα «κατάλοιπα» του παρελθόντος στο χώρο όπου συλλέγονται, διατηρούνται, εκθέτονται, μελετώνται και ερμηνεύονται τα υλικά αντικείμενα του παρελθόντος, δηλαδή στο μουσείο. Ο 20 ος αιώνας αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην ιστορία του θεσμού των μουσείων. Η συνεχής ανάπτυξη νέων τύπων μουσείων, αλλά και η αλλαγή της φιλοσοφίας τους, που δίνει προτεραιότητα στην κοινωνική και εκπαιδευτική αποστολή τους, όπως και η νέα ανθρωποκεντρική αντίληψη, με επίκεντρο τον επισκέπτη αποδέκτη, διευρύνει την έννοια του σύγχρονου μουσείου και αναδεικνύει την επικοινωνία σε θεμελιώδη λειτουργία που επηρεάζει όλες τις μουσειακές λειτουργίες, τη διαχείριση και τη διοίκησή του 33. Η χρησιμοποίηση ιστορικών τεκμηρίων (οπτικών, γραπτών, προφορικών, υλικών και όλων των άλλων) από μαθητές, έχει γίνει αντικείμενο διδασκαλίας στους χώρους του μουσείου τα τελευταία χρόνια. Ο Piaget 34 υποστήριξε ότι κατά το τρίτο στάδιο της νοητικής ανάπτυξης των παιδιών, των «συγκεκριμένων νοητικών πράξεων», εμφανίζονται στοιχεία λογικής και αφαιρετικού συλλογισμού, ενώ στο τέταρτο στάδιο ανάπτυξης οι μαθητές αναπτύσσουν την «τυπική λειτουργική σκέψη». Αυτό οδήγησε τους ψυχολόγους στο συμπέρασμα ότι οι μαθητές της εφηβικής και προεφηβικής ηλικίας έχουν μια περιορισμένη μόνο ικανότητα να εξάγουν συμπεράσματα από τεκμήρια, να εξετάζουν υποθέσεις βασισμένες σε τεκμήρια και να σκέφτονται με αφηρημένο τρόπο για προηγούμενες εμπειρίες 35. Πολλές σύγχρονες έρευνες, ωστόσο, αποκάλυψαν ότι οι μαθητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν ιστορικά τεκμήρια για να διατυπώσουν 33 ΓΚΑΖΗ, Α. ό.π. σ. 39-46 34 Στο ΝΑΚΟΥ. Ν, (2009) ό.π. σ. 82 35 Στο HUSBANDS, C. (2004). Τι σημαίνει διδασκαλία της Ιστορίας. Αθήνα: Μεταίχμιο, σ. 78

και να εξετάσουν υποθέσεις που αφορούν το παρελθόν, αρκεί να τους παρουσιαστούν τα τεκμήρια με κατάλληλο τρόπο. Αυτό υποστήριζε και ο Brouner λέγοντας ότι οποιοδήποτε επιστημονικό θέμα, μεταξύ αυτών και η Ιστορία, μπορεί να διδαχθεί σε κάθε ηλικία, αν ο τρόπος διδασκαλίας προσαρμόζει τις επιστημονικές απαιτήσεις του θέματος στις απαιτήσεις της μαθησιακής διαδικασίας 36. Στο μουσείο ερχόμαστε σε επαφή με το παρελθόν μέσω των υλικών του καταλοίπων. Η χρήση τεκμηρίων για τη διδασκαλία της ιστορίας είναι ένα σημαντικότατο εργαλείο για την καλλιέργεια της ικανότητας του μαθητή να κατανοεί το παρελθόν. Οι μαθητές, όπως και οι ιστορικοί αποκτούν πρόσβαση στο παρελθόν μέσω των καταλοίπων του. Οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ αφηρημένων ιδεών, συμβάντων, υλικών καταλοίπων και τεκμηρίων εμφανίζονται ως επί το πλείστον στο χώρο ενός μουσείου. Η κατανόηση του παρελθόντος δεν έρχεται με την απλή συνάντηση των παιδιών με τα υλικά του κατάλοιπα. Οι ερμηνείες γύρω από το παρελθόν εξαρτώνται από τις ιδέες που φέρνουν τα παιδιά στο μουσείο, από τη σύνδεση του εκθέματος με το παρελθόν, από την κατανόηση του παρελθόντος. Στόχος της μουσειακής εκπαίδευσης είναι η απόκτηση γνώσεων μέσω των συλλογών ενός μουσείου, η προώθηση του προβληματισμού και η απόκτηση δεξιοτήτων, η προσέγγιση της γνώσης μέσω ανακαλυπτικών- ευρετικών μεθόδων, η κριτική παρατήρηση και κατανόηση των εκθεμάτων 37. 4 Μουσειοπαιδαγωγική Το μουσείο λειτουργεί ως συμπληρωματικό μέσο διδασκαλίας της Ιστορίας; Η αλήθεια είναι πως το μουσείο με τα εκπαιδευτικά προγράμματα που οργανώνει δεν επιδιώκει να υποκαταστήσει τη σχολική εκπαιδευτική διαδικασία και τον εκπαιδευτικό. Δίνει όμως τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να εκμεταλλεύεται και να αξιοποιεί τα μουσειακά εκθέματα για τους σκοπούς της μάθησης 38. «Σε γενικές γραμμές, από το μουσείο απουσιάζει το ζωντανό και έμψυχο ανθρώπινο δυναμικό, όπως μετουσιώνεται στο πρόσωπο του εκπαιδευτικού, ενώ από το σχολείο λείπει η πλούσια οπτικοακουστική υποδομή και πολυμεσική υποστήριξη που έχει τη δυνατότητα να εποικοδομήσει παραστάσεις και να παρέχει βιωματική και εμπειρική γνώση ζωντανεύοντας και αναπαριστώντας το παρελθόν και συνδέοντάς το με το παρόν και το μέλλον. Το μουσείο περιέχει επιστημονική και τεκμηριωμένη γνώση, αλλά διαθέτει και τη δυνατότητα αυθεντικής βιωματικής γνώσης» 39 Ο John Locke εκφραστής του Διαφωτισμού, στο έργο του Σκέψεις για την Αγωγή μίλησε για 36 ΝΑΚΟΥ, Ε. (2000) Τα παιδιά και η Ιστορία. Αθήνα: Μεταίχμιο, σ. 102 37 ΔΑΛΚΟΣ, Γ. (2000) ό.π. σ.19 38 Ό.π. σ.44 39 ΦΛΟΥΡΗΣ στο: ΖΑΦΕΙΡΑΚΟΥ, Α. (2000) Μουσεία και Σχολεία. Αθήνα: Τυπωθήτω, σ.54

την αρχή της εποπτείας και τη συμμετοχή των αισθήσεων και την άμεση επαφή του μαθητή με τον πραγματικό κόσμο. Ο Rousseau υποστήριζε την αγωγή μέσω της αυτενέργειας 40. Το «άνοιγμα» του μουσείου στο ευρύτερο κοινό αρχίζει στον 18 ο αιώνα κάτω από την επίδραση των ιδεών του Διαφωτισμού, αλλά αποτελεί και μια από τις θέσεις της Γαλλικής Επανάστασης η διάθεση των πολιτιστικών αγαθών στην υπηρεσία του κοινού. Τότε είναι που ξεκινά και η τάση αξιοποίησης των μουσειακών συλλογών για διδακτικούς σκοπούς. Ο θετικισμός κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 18 ου αιώνα και ιδιαίτερα στον 19 ο αιώνα με την ανάπτυξη επιστημονικών μεθοδολογιών και επιμέρους επιστημών δίνει τα «εργαλεία» για την αναδιάρθρωση των συλλογών και τον θεματικό διαχωρισμό των μουσείων. Τότε αλλάζει και η σχέση του μουσείου με το κοινό του και το μουσείο αρχίζει να παίζει ένα βασικό ρόλο στη μόρφωση και καλλιέργεια του κοινού. Στα τέλη του 19 ου αιώνα είναι πλέον ανοιχτά στο κοινό και παίζουν έναν εκπολιτιστικό ρόλο, συμβάλουν στη διαμόρφωση αισθητικού κριτηρίου και διαμόρφωσης εθνικών συνειδήσεων ως θεματοφύλακες του παρελθόντος και της επιστημονικής αλήθειας. «Το μουσείο του 19 ου αιώνα καθιερώνεται ως μια κατεξοχήν διδακτική μηχανή» 41. Κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα η αναζήτηση εμπλουτισμού του σχολικού μαθήματος με εμπειρίες της πραγματικότητας, οδηγούν στη δημιουργία συλλογών σε άμεση σχέση με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Σύμφωνα με τον Kerschensteiner «η μόρφωση είναι μια αξία που το μουσείο καλείται να υπηρετήσει όχι μόνο για όσους την κατέχουν ήδη, πρέπει να την κάνει προσβάσιμη για όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους» 42. Σε αυτή την κατεύθυνση οδηγούσαν και οι αρχές του σχολείου εργασίας και οι θέσεις του Pestalozzi. Η εξέλιξη της μουσειοπαιδαγωγικής επηρεάστηκε καθοριστικά από το έργο του John Dewey, που υποστήριζε την έννοια της εμπειρίας (learning by doing) και το καθοριστικό ρόλο της εμπειρίας ως αφετηρία της μάθησης 43. Από τα μέσα του 20 ου αιώνα η μουσειοπαιδαγωγική αναπτύσσεται και διευρύνει τους ορίζοντές της καθώς τα ευρωπαϊκά μουσεία δίνουν μεγάλη σημασία στον εκπαιδευτικό τους ρόλο. Το 1946 ιδρύεται στο Παρίσι υπό την αιγίδα της UNESCO το ICOM (International Council of Museums). Η μουσειοπαιδαγωγική αναπτύσσεται και αναγνωρίζεται κάτω από τις επιρροές που άσκησε στην εκπαιδευτική πραγματικότητα το κίνημα της αντιαυταρχικής αγωγής και εντάσσεται στη γενικότερη φιλοσοφία της «μη τυπικής εκπαίδευσης». 40 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.30 41 ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Γ.( 2001), «Από τα μουσεία του πολιτισμού στον πολιτισμό των μουσείων» στο Σκαλτσά, Μ. (επιμ.) Η μουσειολογία στον 21 ο αιώνα. Θεωρία και πράξη, Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, ΥΠ.ΠΟ.,Ελληνικό τμήμα ICOM, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 21-24/11/1997 42 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.41 43 ο.π. σ.54

Το εκπαιδευτικό έργο του μουσείου απευθύνεται στις ομάδες μαθητών και δημιουργούνται εκπαιδευτικές δραστηριότητες για μαθητές, επιμορφωτικές δραστηριότητες για εκπαιδευτικούς και εκπαιδευτικό υλικό, στο οποίο γίνεται προσπάθεια σύνδεσης των εκθεμάτων του μουσείου και του αναλυτικού προγράμματος του σχολείου. Οι δυνατότητες μάθησης με την συμμετοχή των αισθήσεων σε επαφή με τον υλικό πολιτισμό και με τη προσωπική δημιουργική δραστηριότητα καθιερώνουν το μουσείο ως χώρο μάθησης. Στην ελληνική πραγματικότητα τα πρώτα εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές οργανώνονται από το Μουσείο Μπενάκη το 1978-79. Το 1983 η ίδρυση του ελληνικού τμήματος του ICOM παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της μουσειοπαιδαγωγικής. Το 1985 ξεκινά και η συμμετοχή του Υπουργείου Πολιτισμού ως κεντρικού φορέα στο συντονισμό και σχεδιασμό εκπαιδευτικών δράσεων για αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Την ίδια χρονιά διοργανώνεται η εκπαιδευτική έκθεση «Η γέννηση της γραφής», στα πλαίσια του εορτασμού της Αθήνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, οδήγησε στην ίδρυση του Κέντρου Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων. Εκπαιδευτικά προγράμματα εκπονούν πλέον και τα Μουσεία Κυκλαδικής Τέχνης, η Εθνική Πινακοθήκη, η Εφορεία της Ακρόπολης. Ακολουθούν πολλά μουσεία όπως το Νομισματικό, το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης κα. ενώ δημιουργούνται και οι πρώτες μουσειοσκευές. Οργανώνονται σεμινάρια για εκπαιδευτικούς από το ελληνικό τμήμα του ICOM σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού, το Υπουργείο Παιδείας και τις κατά τόπο Διευθύνσεις Εκπαίδευσης και φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με θέμα Μουσείο-Σχολείο. Κι άλλοι φορείς ξεκινούν εκπαιδευτικά προγράμματα και δραστηριότητες. Όμως ενώ τα εκπαιδευτικά προγράμματα των μουσείων μέχρι πρόσφατα αποτελούσαν συμπληρωματικές δράσεις στον ήδη διαμορφωμένο εκθεσιακό χώρο, τώρα αναπτύσσουν διαφορετικές μορφές επικοινωνίας, που επικεντρώνουν τις δραστηριότητές τους σε συγκεκριμένες ομάδες κοινού. 5 Εκπαιδευτικά προγράμματα μουσείων Τα μουσεία δημιουργούν, μελετούν και ερμηνεύουν συλλογές υλικών ή και άϋλων 44 πολιτισμικών αγαθών, που αποτελούν τη βάση για τη συγκρότηση εκτεταμένων αρχείων, αξιών και πρακτικών. Στην εποχή μας ο εκπαιδευτικός ρόλος των μουσείων είναι δεδομένος και συνάμα υπάρχει η πεποίθηση ότι τα εκθέματα και όλος ο μουσειακός χώρος δεν υπάρχουν απλά για να προβάλλονται, 44 Ως άϋλη πολιτιστική κληρονομιά είναι, σύμφωνα με το άρθρο 2.1 της Σύμβασης της UNESCO (www.portal.unesco.org), οι πρακτικές, οι αναπαραστάσεις, οι εκφράσεις, οι γνώσεις και δεξιότητες, τις οποίες κοινότητες, ομάδες ή και μεμονωμένα άτομα αναγνωρίζουν ως μέρη της πολιτισμικής τους κληρονομιάς. Αυτές μπορεί να είναι παραδόσεις και εκφράσεις, όπως πχ γλώσσα, παραστατικές τέχνες, κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες, γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και εν γένει τον κόσμο.

αλλά για να βιώνονται από τον επισκέπτη. Στα πλαίσια λοιπόν των δράσεών τους, τα Τμήματα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων των Μουσείων σχεδιάζουν και πραγματοποιούν εκπαιδευτικά προγράμματα μέσω των οποίων προσπαθούν να μετατρέψουν την επίσκεψη στο μουσείο από απλή εκπαιδευτική «απόδραση» σε γόνιμη και ευχάριστη εκπαιδευτική περιπέτεια. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα στοχεύουν στο να εξοικειώσουν τα παιδιά με το μουσειακό χώρο, να κινήσουν το ενδιαφέρον για τα εκθέματα, αλλά και να αναπτύξουν τις δυνατότητες και δεξιότητες των παιδιών. Η φιλοσοφία τους είναι να ευαισθητοποιήσουν τα παιδιά σε θέματα γύρω από την πολιτισμική τους κληρονομιά, την ερμηνεία της, την κατανόηση και την προστασία της. Η παρουσίαση των εκθεμάτων του μουσείου είναι παιδοκεντρική και η προσέγγιση βιωματική. Αξιοποιείται η προηγούμενη γνώση και η νέα γνώση που αποκτάται συνδέεται με τη σχολική ύλη και την καθημερινή ζωή. Μέσα στο χώρο του μουσείου με την εμπλοκή των παιδιών στις δραστηριότητες των εκπαιδευτικών προγραμμάτων αναπτύσσεται η δημιουργικότητα, η κριτική σκέψη, η πρωτοβουλία, η αυτονομία η κοινωνικότητα τους. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα δεν επιβάλλουν τη γνώση, αλλά οδηγούν το παιδί στην ανακάλυψή της. Ενεργοποιώντας όλες τις αισθήσεις τους, την αντίληψη και τη φαντασία τα παιδιά ανακαλύπτουν την πληροφορία αλλά και τη μαγεία που κρύβει το κάθε έκθεμα. Το μουσείο «ζωντανεύει», γίνεται ενδιαφέρον, προβάλλει ερωτήματα και προβληματισμούς. 6 Θεωρίες μάθησης στο μουσείο Στα πλαίσια της μετανεωτερικότητας και στην κατεύθυνση του ουσιαστικού εκδημοκρατισμού των μουσείων αναγνωρίζεται πλέον η ανάγκη για πολλαπλές αφηγήσεις και ερμηνείες της πραγματικότητας. Ο ρόλος και η λειτουργία λοιπόν του μουσείου ως αυθεντία που μονοπωλεί τη μία και μοναδική αλήθεια αμφισβητείται 45. Η προσπάθεια προσέγγισης των 46 διαφόρων και διαφορετικών ομάδων κοινού βασίζεται σε θεωρίες μάθησης και επικοινωνίας. Βασικό ρόλο παίζει η θεωρία για τις πολλαπλές νοημοσύνες του Gardner. Όπως υποστηρίζει ο Gardner δεν υπάρχει μόνο ένα είδος νοημοσύνης, αλλά οκτώ διαφορετικά είδη νοημοσύνης και απέδειξε ότι η νοημοσύνη μας είναι πολύ περισσότερα πράγματα από αυτό που ορίζει η «στείρα» μέτρηση του IQ μας. Έδωσε έτσι στους ειδικούς το «κλειδί» που ανοίγει την «πόρτα» της ολοκλήρωσης και της ισορροπίας του ατόμου. Κάθε νοημοσύνη είναι ισάξια με οποιαδήποτε άλλη και αναπτύσσεται περισσότερο ή λιγότερο από άνθρωπο σε άνθρωπο. «Κύριος «ένοχος» μάλιστα για την άνιση μεταξύ τους 45 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ. 56 46 ό.π. σ. 81

ανάπτυξη θεωρείται το σχολείο, το οποίο επικεντρώνεται στην καλλιέργεια δύο μόνο ευφυϊών γλωσσική και λογικομαθηματική- αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα τις υπόλοιπες (μουσική ευφυΐα, ευφυΐα του χώρου, ενδοπροσωπική ευφυΐα, διαπροσωπική ευφυΐα, φυσιογνωστική ευφυΐα και σωματική - κιναισθητική ευφυΐα)» 47. «Σε γενικό πλαίσιο οι ευφυΐες καλλιεργούνται ευκολότερα όταν το άτομο είναι σε μικρή ηλικία, γεγονός που σημαίνει ότι είναι ενεργητικότερο, με αυξημένη περιέργεια, ένα σφουγγάρι που "ρουφά" τις γνώσεις. Ωστόσο με την κατάλληλη προσέγγιση όλα τα άτομα μπορούν να αναπτύξουν τομείς που είχαν ξεχασμένους και οι οποίοι είναι πιθανό να τους χαρίσουν την ολοκλήρωση που τους έλειπε». Η παραδοχή και αναγνώριση των ατομικών διαφορών μεταξύ των επισκεπτών των μουσείων οδηγεί και σε διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης των αντικειμένων στα μουσεία, στον τρόπο παρουσίασής τους, αλλά και στις δραστηριότητες επικοινωνίας που προσεγγίζουν τα ενδιαφέροντα, τις κλίσεις και τις προτιμήσεις του κοινού. Στα εκπαιδευτικά προγράμματα των μουσείων υιοθετείται μια κονστρουκτιβιστική προσέγγιση 48, που αντιτίθεται στον θετικισμό που θεωρεί τη γνώση μια εξωτερική πραγματικότητα που μπορεί να μετρηθεί και να συγκεκριμενοποιηθεί, αλλά και στις μπιχεβιοριστικές θεωρίες, σύμφωνα με τις οποίες η γνώση είναι συλλογή γεγονότων και πληροφοριών με αθροιστικό τρόπο. Βασίζεται στις θεωρίες του Dewey,του Piaget, του Vigotsky, του Dithley και του Gardner. «Ο Κονστρουκτιβισμός (Εποικοδομισμός) υποστηρίζει ότι αντανακλώντας στις εμπειρίες μας κατανοούμε τον κόσμο που μας περιβάλλει. Οι εμπειρίες μας δέχονται επεξεργασία από τα προσωπικά «νοητικά μοντέλα», με αποτέλεσμα η μάθηση να είναι η προσαρμογή (accommodation) αυτών των μοντέλων στις νέες εμπειρίες. Η μάθηση θα πρέπει να έχει αφετηρία σε θέματα που οι μαθητές επιχειρούν να κατανοήσουν. Τα επιμέρους θέματα θα πρέπει να εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιό τους και έμφαση θα πρέπει να δίνεται σε πρωταρχικές έννοιες. Η κατάλληλη διδασκαλία λαμβάνει υπόψη τα νοητικά μοντέλα που χρησιμοποιούν οι μαθητές για να κατανοήσουν τον κόσμο. Ο μαθητής θα πρέπει να δομεί το δικό του νόημα και όχι να αποστηθίζει τις «σωστές» απαντήσεις που έχουν δώσει άλλοι 49». Η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία για το άτομο στο να επιλέξει, να οργανώσει, να ερμηνεύσει τις εμπειρίες του και να δομήσει νοήματα. Οι προϋπάρχουσες γνώσεις και αξίες και ο τρόπος συσχετισμού του παρελθόντος με το παρόν παίζουν καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή νέας γνώσης. Σύμφωνα με τον Εποικοδομητισμό, η μουσειακή αγωγή θα πρέπει να προσαρμόζεται στην προηγούμενη γνώση των μαθητών και οι μουσειοπαιδαγωγοί να προσαρμόζουν τις στρατηγικές 47 Από συνέντευξη του Σταμάτη Αλαχιώτη για τις πολλαπλές νοημοσύνες του Garden στην εφημερίδα :Το ΒΗΜΑ, 15/02/2004, Σελ.: H06 Κωδικός άρθρου: B14091H061 ID: 261011 48 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ. 82 49 Από την ηλεκτρονική διεύθυνση: http://funderstanding.com/constructivism.cfm Ανακτήθηκε 22/11/2010

διδασκαλίας τους στις απαντήσεις των μαθητών και να ενθαρρύνουν τους μαθητές να αναλύσουν, να ερμηνεύσουν και να προβλέψουν την πληροφορία. Επίσης πρέπει να χρησιμοποιούν ανοικτού τύπου ερωτήσεις και να προωθούν εκτενή διάλογο ανάμεσα στους μαθητές πάνω στην επίλυση προβλημάτων. 7 Η μεθοδολογία και η φιλοσοφία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων «Πολλά μουσεία ανά τον κόσμο αναθεωρούν και εμπλουτίζουν τον κοινωνικό και παιδευτικό ρόλο τους με την άσκηση γόνιμης πολιτιστικής και παιδευτικής πολιτικής, που αποσκοπεί στην ανανέωση τόσο των τρόπων παρουσίασης των μουσειακών αντικειμένων και συλλογών τους όσο και στο σχεδιασμό και την εφαρμογή γόνιμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων για σχολικές ομάδες αλλά και ευρύτερα για το σύνολο της κοινωνίας» 50. Σήμερα γίνεται μια προσπάθεια αξιοποίησης του παιδευτικού ρόλου των μουσείων πολύπλευρα και αξιοποιούνται τα πορίσματα και άλλων επιστημών, όπως της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας, της επιστημολογίας, της θεωρίας της ερμηνείας και της επικοινωνίας, της αισθητικής, της ιστορίας της τέχνης, της αρχαιολογίας, της ιστορίας, των φυσικών επιστημών, και πρώτιστα της παιδαγωγικής, της μουσειολογίας και της θεωρίας του υλικού πολιτισμού. Η σύγχρονη μουσειοπαιδαγωγική αντλεί τις αρχές της από τις σύγχρονες φιλοσοφικές, επιστημολογικές και παιδαγωγικές αντιλήψεις που υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος καθορίζεται από τους άλλους και από το περιβάλλον του (ιστορικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, φυσικό). Μέσα σε αυτό το περιβάλλον ο ενεργός και σκεπτόμενος άνθρωπος δομεί τη γνώση. Η θεωρία, έρευνα και εκπαιδευτική πρακτική της σύγχρονης μουσειοπαιδαγωγικής βασίζεται σε παιδαγωγικές και γνωστικές θεωρίες που υποστηρίζουν τις βιωματικές διαστάσεις της μάθησης 51. Χρησιμοποιούνται ολιστικές ή διεπιστημονικές μέθοδοι και μέσω των βιωματικών παραστάσεων συμβάλλει στη νοητική ανάπτυξη των παιδιών. Μπορεί ακόμα να έχει πολύπλευρα αποτελέσματα που αφορούν την καλλιέργεια παιδείας, γνώσεων και δεξιοτήτων για ουσιαστική και γόνιμη προσέγγιση και αξιοποίηση των μουσείων. Βασικός επίσης παράγοντας για την επιτυχή έκβαση μουσειοπαιδαγωγικών προγραμμάτων είναι να διασφαλίζεται η ατομική και ομαδική, σωματική, διανοητική και ψυχική, αλλά και κοινωνική προσέγγιση και επεξεργασία του χώρου του μουσείου και η παραγωγή λόγου και δημιουργικού έργου από τα παιδιά, μέσα στα πλαίσια κοινωνικού διαλόγου, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας. Η μουσειακή αγωγή θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένας τομέας της σύγχρονης εκπαίδευσης και να εμπλουτίσει τη σχολική εκπαίδευση με το άνοιγμα της εκπαιδευτικής 50 ΝΑΚΟΥ, Ε. (2001). Μουσεία: Εμείς τα πράγματα και ο πολιτισμός. Αθήνα: Νήσος σ.177. 51 ΝΑΚΟΥ, Ε. (2001) Ό.π. σ. 179