Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Oικογένεια της Μικράς Ασίας που καταγόταν από το θέμα Παφλαγονίας. Οι δεν ήταν επιφανούς καταγωγής, όμως απέκτησαν κύρος χάρη στα αξιώματα που κατέλαβε στην αυλή ο ευνούχος Ιωάννης Ορφανοτρόφος. Μολονότι στο πρώτο ήμισυ του 11ου αιώνα η οικογένεια είχε δύο εκπροσώπους στο θρόνο, τον Μιχαήλ Δ και τον Μιχαήλ Ε, ποτέ δεν συμπεριλήφθηκε στις τάξεις της βυζαντινής αριστοκρατίας. Μετά την ανατροπή του Μιχαήλ Ε το 1042, οι απώλεσαν ολοκληρωτικά την επιρροή και τη δύναμή τους. Άλλα Ονόματα Κύρια Ιδιότητα Αξιωματούχοι, 11ος-12ος αι. 1. Γενικά στοιχεία Οι ήταν οικογένεια της Μικράς Ασίας καταγόμενη από την Παφλαγονία. Οι εκπρόσωποί της ήταν ταπεινής καταγωγής και ποτέ δεν συμπεριλήφθηκαν στα ανώτερα στρώματα της βυζαντινής αριστοκρατίας. Χρωστούσαν την επιτυχία τους στη θέση του ευνούχου Ιωάννη, γνωστού με το παρωνύμιο Ορφανοτρόφος, ο οποίος από την εποχή του Βασιλείου Β (976-1025) είχε καταλάβει σημαντικά αξιώματα στην αυλή της Κωνσταντινούπολης. Από την οικογένεια αυτή προήλθαν δύο Βυζαντινοί αυτοκράτορες, οι Μιχαήλ Δ Παφλαγών και Μιχαήλ Ε Καλαφάτης. Όμως η προσπάθεια των Παφλαγόνων να δημιουργήσουν δυναστεία απέτυχε μετά την εκθρόνιση και την τύφλωση του Μιχαήλ Ε το 1042. Έπειτα από αυτό, τα μέλη της οικογένειας των Παφλαγόνων απώλεσαν την κοινωνική θέση τους και σύντομα εξαφανίσθηκαν από το ιστορικό προσκήνιο. 2. Η εμφάνιση της οικογένειας Οι χρωστούσαν το επώνυμό τους στην καταγωγή τους από το θέμαπαφλαγονίας. Για τη δράση τους στην περιοχή αυτή δεν είναι δυνατόν να αναφερθούν λεπτομέρειες, δεδομένου ότι τα πρώτα συγκεκριμένα στοιχεία για την οικογένεια αφορούν την περίοδο μετά το πρώτο τέταρτο του 11ου αιώνα, όταν τα μέλη της εμφανίζονται να δρουν στην Κωνσταντινούπολη. Εντούτοις στις πηγές αναφέρονται ορισμένα στοιχεία τα οποία θα μπορούσαν να προσδιορίσουν πληρέστερα τη θέση που κατείχαν στην κοινωνική κλίμακα πριν ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος βρεθεί μεταξύ των αυλικών του Βασιλείου Β και αποκτήσει μεγάλη επιρροή. Αρχικά θα πρέπει να αναφερθεί ότι η οικογένεια ήταν πολυμελής. Την πρώτη και γνωστότερη γενιά των Παφλαγόνων την αποτελούσαν ο Ιωάννης, ο Κωνσταντίνος, ο Γεώργιος, ο μετέπειτα αυτοκράτωρ Μιχαήλ και ο Νικήτας πέντε αδελφοί από τους οποίους οι τρεις πρώτοι ήταν ευνούχοι. Είναι γνωστό ότι είχαν και μία αδελφή, τη Μαρία, ο γιος της οποίας ήταν ο κατοπινός αυτοκράτωρ Μιχαήλ Ε, εκπρόσωπος της δεύτερης γενιάς της οικογένειας. Εκτός από τα προαναφερθέντα μέλη, από τις πηγές μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι είχαν και άλλους συγγενείς, 1 όμως στις περισσότερες περιπτώσεις τα ονόματα, η θέση και η συγγένειά τους με τους πέντε αδελφούς δεν αναφέρονται. Οι προέρχονταν από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα και δεν είχαν δεσμούς με την ανώτερη τάξη. Είναι γνωστό ότι ασχολούνταν με τραπεζικές-τοκογλυφικές δραστηριότητες, γεγονός που τους βοήθησε να πλουτίσουν. 2 Όμως, η οικογένεια χρωστούσε την άνοδό της πρωτίστως στην επιδεξιότητα του ευνούχου Ιωάννη Ορφανοτρόφου και στην ικανότητά του να εκμεταλλεύεται τις επικρατούσες πολιτικές συγκυρίες της εποχής ώστε να ανεβάσει τον αδελφό του στον αυτοκρατορικό θρόνο. 3. Ο ρόλος του Ιωάννη Ορφανοτρόφου Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 1/13
Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Τα πρώτα συγκεκριμένα στοιχεία για τους αφορούν την περίοδο κατά την οποία μέλη της οικογένειας εγκαταστάθηκαν στην πρωτεύουσα, όταν αρχίζει η άνοδος του ευνούχου Ιωάννη, του μεγαλύτερου από τους πέντε αδελφούς. Σύμφωνα με τον Μιχαήλ Ψελλό, ο ευνούχος Ιωάννης ήταν ένας από τους έμπιστους της αυλής του αυτοκράτορα Βασίλειου Β, μολονότι ο τελευταίος δεν του είχε εμπιστευθεί κάποιο ανώτερο αξίωμα. 3 Αργότερα, επί βασιλείας Κωνσταντίνου Η (1025-1028), ο ευνούχος Ιωάννης διορίστηκε στην υπηρεσία του Ρωμανού Αργυρού, επάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Όταν το 1028 ο Αργυρός ανέβηκε στο θρόνο, στον Ιωάννη δόθηκε η ευκαιρία να καταλάβει τη σημαντικότερη θέση στην αυτοκρατορική αυλή. Είναι γνωστό ότι το 1029 ήταν πραιπόσιτος και αργότερα, περί το 1033-1034, τοποθετήθηκε προϊστάμενος του νεοϊδρυθέντος ορφανοτροφείου, από το οποίο έλαβε το παρωνύμιο με το οποίο έμεινε γνωστός. Μολονότι δεν είναι γνωστά άλλα επίσημα αξιώματά του, παραμένει γεγονός ότι την εποχή του Ρωμανού Γ Αργυρού ήταν μία από τις ισχυρότερες προσωπικότητες στην αυλή και πολύ γρήγορα επιβλήθηκε και απέκτησε σημαντική επιρροή. Στη διάρκεια της βασιλείας του Ρωμανού Γ δόθηκε η δυνατότητα και σε άλλα μέλη της οικογένειας να αποκτήσουν πρόσβαση στα ανάκτορα, πρωτίστως στον Μιχαήλ, νεότερο αδελφό του Ιωάννη. Χάρη στην εξωτερική του εμφάνιση, ο Μιχαήλ Παφλαγών εντυπωσίασε την αυτοκράτειρα Ζωή, σύζυγο του Ρωμανού Γ, και γρήγορα έγινε εραστής της. Το γεγονός αυτό έδωσε τη δυνατότητα στους να εκμεταλλευθούν την επιρροή τους και να αναλάβουν την εξουσία του κράτους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος ήταν εκείνος ο οποίος έδωσε πολιτική χροιά σε αυτήν την ερωτική περιπέτεια. Επειδή ο ίδιος, ως ευνούχος, δεν ήταν κατάλληλος για το αυτοκρατορικό αξίωμα, ήταν φυσικό ο ρόλος αυτός να δοθεί στον νεαρό Μιχαήλ. Το σχέδιο του Ιωάννη Ορφανοτρόφου να καταλάβει η οικογένειά του την εξουσία στέφθηκε από επιτυχία. Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης προς Μεγάλη Παρασκευή, 11 προς 12 Απριλίου 1034, ο Ρωμανός Αργυρός πέθανε αιφνιδίως στο λουτρό του. 4 Την ίδια μέρα η Ζωή παντρεύτηκε τον Μιχαήλ, ο οποίος έτσι ανέβηκε στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης, ως δεύτερος κατά σειρά σύζυγος της κόρης του Κωνσταντίνου Η. 4. Το απόγειο της δύναμης των Παφλαγόνων: Μιχαήλ Δ Επειδή η ανάρρηση του Μιχαήλ στο θρόνο έγινε αιφνίδια και κάτω από ύποπτες συνθήκες, οι αναγκάσθηκαν να λάβουν μέτρα με τα οποία θα διασφάλιζαν τη νεοκατακτηθείσα θέση τους. Το γεγονός ότι ο νέος αυτοκράτωρ ήταν ταπεινής καταγωγής και η οικογένειά του δεν είχε συγγενικές σχέσεις με καμία από τις επιφανείς βυζαντινές οικογένειες ανάγκασαν τους να επιδιώξουν να εξασφαλίσουν την υποστήριξη εκπροσώπων των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων της πρωτεύουσας και των επαρχιών. Αμέσως μετά την ενθρόνιση, ο Μιχαήλ Δ απένειμε γενναιόδωρα ανώτατες τιμές στα μέλη της Συγκλήτου. Για πολλούς λόγους, φαίνεται ότι η διασφάλιση υποστήριξης μέσα στην Κωνσταντινούπολη δεν έφερε μεγάλες δυσκολίες στους, καθώς στην τετελεσμένη πολιτική αλλαγή είχε προσδώσει νομιμότητα με το γάμο τους η Ζωή, μέλος της Μακεδονικής δυναστείας. Η υποστήριξη της Ζωής αρκούσε ώστε, σε συνδυασμό με τη γενναιοδωρία του αυτοκράτορα, να εξασφαλισθεί η υποστήριξη του λαού της πρωτεύουσας. Η κατάσταση στις επαρχίες εξελίχθηκε διαφορετικά. Οι πληροφορίες των πηγών της εποχής 5 δείχνουν ότι σε ορισμένες περιοχές (στο θέμα Αρμενιάκων και το δουκάτο Αντιοχείας) σημειώθηκαν αντιδράσεις απέναντι στη νέα εξουσία, με επικεφαλής τον πατρίκιοκωνσταντίνο Δαλασσηνό. Μεταξύ των οπαδών του μνημονεύονται ο γαμπρός του, μετέπειτα αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δούκας, και άλλοι ισχυροί της Μικράς Ασίας (ο Γουδέλης, ο Βαϊανός, ο Προβατάς), ενώ στην Αντιόχεια επικεφαλής της αντίδρασης ήταν ο πατρίκιος Ελπίδιος. Ενδεικτικές είναι οι αναφορές που κάνουν λόγο για μερίδα της βυζαντινής αριστοκρατίας η οποία προέβη σε αντίσταση μη αναγνωρίζοντας ως αυτοκράτορα τον Μιχαήλ Παφλαγόνα, καθώς ο τελευταίος δεν ανήκε σε επιφανή οικογένεια. 6 Μπορεί να λεχθεί ότι η αναχαίτιση της αντιπολίτευσης που είχε σχηματισθεί γύρω από τον Δαλασσηνό ήταν το κύριο πρόβλημα εσωτερικής πολιτικής που αντιμετώπισε ο Μιχαήλ Δ κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του. Η αβέβαιη θέση του νέου αυτοκράτορα φαίνεται και από το γεγονός ότι οι υποχρεώθηκαν να αντιμετωπίσουν τον Κωνσταντίνο Δαλασσηνό και τους οπαδούς του όχι άμεσα, αλλά βαθμιαία και Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 2/13
Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια προσεκτικά. Έτσι, τους πρώτους μήνες της βασιλείας του ο Μιχαήλ Δ ήταν αναγκασμένος να διαπραγματεύεται με τους δυσαρεστημένους ισχυρούς του Βυζαντίου, επιχειρώντας να τους προσεταιρισθεί με την απονομή τιμών. Όμως, όταν σε μερικούς μήνες η εξουσία του εδραιώθηκε, μπόρεσε να εφαρμόσει σκληρότερα μέτρα και έτσι άρχισε να εξορίζει και να φυλακίζει τους αντιπάλους του, καθώς και να δημεύει τις περιουσίες τους. Ο Μιχαήλ Δ και ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος χρησιμοποίησαν τον καταμερισμό της εξουσίας στα μέλη της οικογένειάς τους για να υποκαταστήσουν την απουσία οικογενειακών δεσμών των Παφλαγόνων με εκπροσώπους των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Με τον τρόπο αυτόν, οι συγγενείς του Μιχαήλ Δ έγιναν το κύριο στήριγμα της εξουσίας του. Στην πραγματικότητα, το κράτος το διοικούσε ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος διότι ο Μιχαήλ έπασχε από επιληψία. 7 Μερίδιο στην άσκηση της εξουσίας δόθηκε και σε δύο αδελφούς του αυτοκράτορα: το 1034 ο Νικήτας διορίσθηκε δουξαντιοχείας, όμως, επειδή πέθανε λίγο αργότερα, η σημαντική αυτή θέση δόθηκε στον άλλο αδελφό του αυτοκράτορα, τον ευνούχο Κωνσταντίνο. Ο τελευταίος έγινε αργότερα δομέστικος των σχολών της Ανατολής. Ο τελευταίος αδελφός, ο Γεώργιος, έλαβε τον τίτλο του πρωτοβεστιαρίου. Ο σύζυγός της αδελφής τους Μαρίας, Στέφανος, πατέρας του μετέπειτα αυτοκράτορα Μιχαήλ Ε, διορίσθηκε δρουγγάριος του πλωίμου και έλαβε μέρος στην εκστρατεία του Γεωργίου Μανιάκη κατά των Αράβων της Σικελίας. Εκτός από αξιώματα και τιμητικούς τίτλους, στους συγγενείς του αυτοκράτορα δόθηκε η ευκαιρία να πλουτίσουν. Χάρη στη δήμευση των περιουσιών των πολιτικών τους αντιπάλων, οι μπόρεσαν να γίνουν οι ίδιοι μεγαλογαιοκτήμονες σε ορισμένα βυζαντινά θέματα. 8 5. Προσπάθεια δημιουργίας δυναστείας Ανεξάρτητα από τις δυσκολίες τις οποίες αντιμετώπισε ο Μιχαήλ Δ με την ανάρρησή του στο θρόνο, το γεγονός ότι τον διαδέχθηκε ο ανιψιός του ο Μιχαήλ Ε μαρτυρεί ότι οι, ως οικογένεια, εδραιώθηκαν σε σημαντικό βαθμό την περίοδο από το 1034 έως το 1041. Δεδομένου ότι ο αυτοκράτορας έπασχε από επιληψία και δεν μπορούσε να έχει απογόνους από το γάμο του με τη Ζωή, ήταν φυσικό να τεθεί πολύ νωρίς μεταξύ των συγγενών του το ζήτημα της διαδοχής. Ο τρόπος με τον οποίο ήλθαν στην εξουσία το 1034 απαιτούσε την επείγουσα επίλυση του ζητήματος της ενδεχόμενης διαδοχής, διότι, σε περίπτωση αιφνίδιου θανάτου του Μιχαήλ Δ, οι δύσκολα θα μπορούσαν να προστατεύσουν τα συμφέροντα της οικογένειάς τους. Ήδη το 1034 διάδοχος ορίσθηκε ο Νικήτας, ο οποίος ήταν ο μόνος από τους αδελφούς, πλην του Μιχαήλ, που δεν ήταν ευνούχος. Όμως, επειδή πέθανε το ίδιο έτος, συμφωνήθηκε να ορισθεί διάδοχος ο Μιχαήλ, γιος της αδελφής του αυτοκράτορα Μαρίας. Ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος και ο αυτοκράτορας κατόρθωσαν να πείσουν τη Ζωή πρώτα να υιοθετήσει τον Μιχαήλ και κατόπιν να του απονείμει τον τίτλο του καίσαρος. 9 Με τον τρόπο αυτόν εξασφαλίσθηκε η νομιμότητα του Μιχαήλ ως επίσημου διαδόχου του θρόνου. Τον μεγάλο βαθμό εδραίωσης της θέσης των Παφλαγόνων ως δυναστείας κατά την περίοδο 1034-1041 τον μαρτυρεί με τον καλύτερο τρόπο το γεγονός ότι, μετά το θάνατο του Μιχαήλ Δ (Δεκέμβριος 1041), ο Μιχαήλ Ε Καλαφάτης 10 ανέλαβε την εξουσία χωρίς κανείς να προβάλει αντίσταση, ούτε στην πρωτεύουσα ούτε στις επαρχίες. Αυτή τη φορά η ταπεινή καταγωγή του αυτοκράτορα δεν προκάλεσε καμία αντίδραση της βυζαντινής αριστοκρατίας, γεγονός που από μόνο του φανερώνει την επιτυχία της πολιτικής του Ιωάννη Ορφανοτρόφου και του Μιχαήλ Δ. 6. Η εξέγερση του 1042 και το τέλος της βασιλείας των Παφλαγόνων Μολονότι η μεταβίβαση της εξουσίας έγινε ειρηνικά, ο νέος αυτοκράτορας κυβέρνησε μόλις μερικούς μήνες ήδη τον Απρίλιο του 1042 εκθρονίσθηκε και τυφλώθηκε. Αυτή η τροπή των γεγονότων οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι ο Μιχαήλ Ε κατέστρεψε τα δύο στηρίγματα της εξουσίας του: πρώτα στράφηκε εναντίον της οικογένειάς του και στη συνέχεια επιχείρησε να παρακάμψει τα ηγεμονικά δικαιώματα της αυτοκράτειρας Ζωής. Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 3/13
Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μόλις ανέβηκε στο θρόνο, ο Μιχαήλ Καλαφάτης επιχείρησε να ανεξαρτητοποιηθεί από τους συγγενείς του. Για το λόγο αυτόν, πρώτα εξόρισε τον ισχυρό Ιωάννη Ορφανοτρόφο και κατόπιν τους δύο θείους του, Κωνσταντίνο και Γεώργιο. 11 Μολονότι γρήγορα επανέφερε τον Κωνσταντίνο από την εξορία και τον τίμησε με τον υψηλό τίτλο του νωβελισσίμου, οι Βυζαντινοί ιστοριογράφοι τονίζουν ότι η πολιτική του Καλαφάτη έναντι των συγγενών του ήταν εντελώς διαφορετική από εκείνη που ακολουθούσε ο προκάτοχός του. Ενώ ο Μιχαήλ Δ αναζήτησε και βρήκε το κύριο στήριγμα της εξουσίας του μεταξύ των συγγενών του, ο Μιχαήλ Ε είδε στο πρόσωπό τους το κύριο εμπόδιο για την ανεξάρτητη διακυβέρνηση προς την οποία έτεινε και αποφάσισε να τους ευνουχίσει, στερώντας με τον τρόπο αυτόν από τον εαυτό του τη βοήθεια που θα μπορούσαν να του προσφέρουν. 12 Η απερισκεψία του Μιχαήλ Καλαφάτη δεν σταμάτησε εδώ, αλλά συνεχίσθηκε στην πολιτική που ακολούθησε απέναντι στην ίδια την αυτοκράτειρα Ζωή, την οποία εξόρισε στην Πρίγκιπο, όπου διέταξε να καρεί μοναχή. Η πράξη αυτή οδήγησε τους πολίτες της πρωτεύουσας σε εξέγερση. Μέλη της Συγκλήτου, εκπρόσωποι της Εκκλησίας, αλλά κυρίως ο απλός λαός, πιστός στη Μακεδονική δυναστεία, εξεγέρθηκαν τον Απρίλιο του 1042 εναντίον του Καλαφάτη. Ο Μιχαήλ Ε εκθρονίσθηκε και τυφλώθηκε μαζί με τον θείο του, νωβελίσσιμο Κωνσταντίνο. 13 Με την εξέγερση του Απριλίου στην Κωνσταντινούπολη οι έχασαν το θρόνο και τις θέσεις στις οποίες είχαν φθάσει επί Μιχαήλ Δ. Μετά την εκθρόνιση του Μιχαήλ Ε, η οικογένεια έχασε την πολιτική επιρροή της, καθώς οι ποτέ δεν κατόρθωσαν να ενταχθούν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα του Βυζαντίου και να συνδεθούν με αυτά. 1. Θεωρείται ότι οι αδελφοί είχαν πολλούς συγγενείς από την πλευρά και των δύο γονέων τους. Βλ. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 11. Πρβ. Litavrin, G.G., Vosstanie v Konstantinopole v aprele 1042 g., Vizantijskij Vremennik 33 (1972), σελ. 40. 2. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 390. Πρβ. Litavrin, G.G., Vosstanie v Konstantinopole v aprele 1042 g., Vizantijskij Vremennik 33 (1972), σελ. 39. 3. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellus, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance (976-1077) 1 (Paris 1926), σελ. 44-45. Περισσότερες λεπτομέρειες για τον Ιωάννη Ορφανοτρόφο βλ. στο Janin, R., Un ministre byzantin. Jean l'orphanotrophe, Échos d'orient 30 (1931), σελ. 431-442. 4. Σύμφωνα με τον Ιωάννη Σκυλίτζη, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 391, τον Ρωμανό Αργυρό τον έπνιξαν οι οπαδοί των Παφλαγόνων. Ο Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellus, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance (976-1077) 1 (Paris 1926), σελ. 50-52, αναφέρει και αυτός ότι η ευθύνη για το θάνατο του Ρωμανού Γ αποδιδόταν στη Ζωή, τον Μιχαήλ και τον Ιωάννη Ορφανοτρόφο. 5. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 393-396. 6. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 393. Πρβ. Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner-Wobst, Th. (ed.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 3 (Bonn 1897), σελ. 588. 7. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 395, 404. Σε αντίθεση με τον Σκυλίτζη, ο οποίος αποτιμά ιδιαίτερα αρνητικά τη διακυβέρνηση του Μιχαήλ Δ, ο Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellus, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance (976-1077) 1 (Paris 1926), σελ. 57-58, βλέπει στο πρόσωπό του έναν ικανό ηγεμόνα. 8. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι ο ευνούχος Κωνσταντίνος είχε κτήματα στο θέμα Οψικίου. Βλ. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 4/13
Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 416-417. Εικάζεται ότι τα κτήματα που απέκτησε είχαν δημευθεί από αντιπάλους του αυτοκράτορα οι οποίοι ανήκαν στη βυζαντινή αριστοκρατία. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για τα δημευμένα κτήματα του Γουδέλη, του Βαϊανού και του Προβατά. Βλ. Litavrin, G.G., Vosstanie v Konstantinopole v aprele 1042 g., Vizantijskij Vremennik 33 (1972), σελ. 41. Πρβ. Cheynet, J.-C, Pouvoir et contestations à Byzance (963-1210) (Byzantina Sorbonensia 9, Paris 1990), σελ. 224-225. 9. Λόγω της διαφορετικής σειράς αφήγησης των γεγονότων στους Βυζαντινούς συγγραφείς, δεν μπορεί να προσδιορισθεί με ακρίβεια πότε ανακηρύχθηκε καίσαρας ο Μιχαήλ. Αυτό θα μπορούσε να είχε γίνει αμέσως μετά το θάνατο του Νικήτα (1034) ή περί το 1040, λίγο πριν από το θάνατο του Μιχαήλ Δ. Βλ. λεπτομέρειες στο Krsmanović, B., Uspon vojnog plemstva u Vizantiji XI veka (Beograd 2001), σελ. 80-81. 10. Το παρωνύμιο του Μιχαήλ Ε (Καλαφάτης) προερχόταν από το παλαιό επάγγελμα του πατέρα του του Στεφάνου, επικεφαλής του στόλου που εστάλη στη Σικελία επί Μιχαήλ Δ. Καλαφάτης (αραβ. qalafat) είναι ο τεχνίτης που κλείνει, με πίσσα ή στουπί, τα κενά ανάμεσα στις σανίδες κατά τη ναυπήγηση ενός πλοίου. 11. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Ιωάννη Σκυλίτζη, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 416-417, ο Κωνσταντίνος εξορίστηκε στα κτήματά του στο θέμα Οψικίου και ο Γεώργιος στο θέμα Παφλαγονίας. 12. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 11-12. Πρβ. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellus, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance (976-1077) 1 (Paris 1926), σελ.90-91. 13. Λεπτομέρειες για την εξέγερση στην Κωνσταντινούπολη, η οποία διήρκεσε από τις 19 έως τις 21 Απριλίου 1042, βλ. στο Litavrin, G.G., Vosstanie v Konstantinopole v aprele 1042 g., Vizantijskij Vremennik 33 (1972), σελ. 33-46. Βιβλιογραφία : Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973 Magdalino P., "Paphlagonians in Byzantine High Society", Λαμπάκης, Στ. (επιμ.), H Bυζαντινή Mικρά Aσία 6ος αι.-12ος αι., IBE/EIE, Aθήνα 1998, Διεθνή Συμπόσια 6 = Σπύρος Bρυώνης 27, 141-150 Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance (976-1077), Ι-ΙΙ, Paris 1926-1928 (ανατ. 1967) Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1853 Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner-Wobst, T. (ed.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 1-3, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1841-1897 Cheynet J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance (963-1210), Paris 1990, Byzantina Sorbonensia 9 Krsmanović B., Uspon vojnog plemstva u Vizantiji XI veka, Beograd 2001 Lemerle P., Cinq études sur le XIe siècle byzantin, Paris 1977 Janin R., "Un ministre byzantin. Jean l'orphanotrophe", Échos d'orient, 30, 1931, 431-43 Kazhdan A., Brand C.M., Cutler A., "John the Orphanotrophos", Kazhdan, A. (ed.), Oxford Dictionary of Byzantium 2, New York Oxford 1991, 1070 Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 5/13
Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Kazhdan A., Brand C.M., Cutler A., "Michael IV Paphlagon", Kazhdan, A. (ed.), Oxford Dictionary of Byzantium 2, New York Oxford 1991, 1365-6 Литаврин Г.Г., "Восстание в Константинополе в апреле 1042 г.", Византийский временник, 33, 1972, 33-46 Vryonis S., "Byzantine ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ and the Guilds in the Eleventh Century", Dumbarton Oaks Papers, 17, 1963, 287-314 Μπουρδάρα Κ., Καθοσίωσις και Τυραννίς κατά τους Μέσους Βυζαντινούς χρόνους Ι: Μακεδονική δυναστεία 867-1056, Αθήνα 1981 Laurent V., "La chronologie des gouverneurs d'antioche sous la seconde domination byzantine", Mélanges de l'université Saint-Joseph, 38, 1962, 219-254 Brand C.M., "Michael V Kalaphates", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium 2, New York Oxford 1991, 1366 Κεκαυμένος, Στρατηγικόν, Litavrin, G.G. (ed.), Sovety i rasskazy Kekavmena. Sočinenie vizantijskogo polkovodca XI veka, Moskva 1972 Δικτυογραφία : Michael IV - Byzantine Coinage http://www.wildwinds.com/coins/byz/michael_iv/t.html Michael IV the Paphlagonian http://en.wikipedia.org/wiki/michael_iv_the_paphlagonian Michael V Calaphates (13 December AD 1041-21 April AD 1042). Gold histamenon nomisma http://www.wildwinds.com/coins/sb/sb1826.html Γλωσσάριo : δομέστικος των σχολών, ο Διοικητής του τάγματος των σχολών. Ο πρώτος γνωστός αξιωματούχος εμφανίστηκε το 767/768. Το 10ο αιώνα απέκτησε μεγάλη δύναμη στο στρατό των θεμάτων. Κατά τα μέσα του 10ου αιώνα το αξίωμα του δομέστικου των σχολών χωρίστηκε σε δύο: στο δομέστικο των σχολών της Ανατολής και στο δομέστικο των σχολών της Δύσης, τον ανώτατο δηλαδή στρατιωτικό διοικητή του στρατού των ανατολικών και των δυτικών επαρχιών αντίστοιχα. δούκας, ο (λατ. dux) Αρχαιότητα: Ρωμαίος στρατιωτικός αξιωματούχος ο οποίος σε ορισμένες επαρχίες είχε και διοικητικές αρμοδιότητες. Βυζάντιο: Κατά κανόνα ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος. Από το β μισό του 10ου αιώνα ο όρος δηλώνει το στρατιωτικό διοικητή μεγάλης περιφέρειας. Μετά το 12ο αιώνα οι δούκες εμφανίζονται ως διοικητές μικρών θεμάτων. δρουγγάριος του πλωίμου, ο Ο αρχηγός του τμήματος του στόλου που ναυλοχούσε στην Κωνσταντινούπολη και ονομαζόταν «βασιλικόν πλώιμον». Αναφέρεται πρώτη φορά περί τα μέσα του 9ου αιώνα (Τακτικόν του Ουσπένσκι). έπαρχος της Πόλεως (Κωνσταντινουπόλεως), ο Το λειτούργημα αυτό προέρχεται από το πρωτοβυζαντινό αξίωμα του praefectus urbi, το οποίο εμφανίστηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 11 Δεκεμβρίου 359. Πρόκειται για αξίωμα με ιδιαίτερο κύρος. Στη δικαιοδοσία του επάρχου υπάγονταν οι διοικητικές, αστυνομικές και δικαστικές λειτουργίες που σχετίζονταν με τη ζωή στην πρωτεύουσα. Τη διοικητική εξουσία του στην Πόλη την περιόριζε μόνο ο αυτοκράτορας. καίσαρας, ο Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ο τίτλος του καίσαρα απονεμόταν στον αυτοκράτορα. Επί Διοκλητιανού (284-305) και μετέπειτα, καίσαρας αναγορευόταν ο νεαρός συναυτοκράτορας. Ήταν ο υψηλότερος τίτλος στην ιεραρχία της βυζαντινής αυλής, με διάσημα ένα στέμμα και ένα σταυρό. Τον 8ο αιώνα το Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 6/13
Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια αξίωμα του καίσαρα αποδιδόταν συνήθως στο διάδοχο του θρόνου. Τον ύστερο 11ο αιώνα, με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α Κομνηνού (1081-1118), ο καίσαρας υποβαθμίστηκε, έγινε ο τρίτος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα και το σεβαστοκράτορα. Από το 14ο αιώνα το αξίωμα αποδιδόταν κυρίως σε ξένους πρίγκιπες. νωβελίσσιμος, ο Τιμητικός τίτλος της βυζαντινής αυλικής ιεραρχίας (λατ. nobilissimus = ευγενέστατος). Εμφανίσθηκε κατά τη Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο και έως τα μέσα του 11ου αιώνα δινόταν μόνο σε μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Ιεραρχικά βρισκόταν ανάμεσα στους τίτλους του καίσαρα και του κουροπαλάτη. Ο τίτλος επιβίωσε έως την εποχή των Παλαιολόγων. πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. πραιπόσιτος, ο (λατ. praepositus sacri cubiculi) Ο πραιπόσιτος του ιερού κουβουκλίου ή του ευσεβεστάτου κοιτώνος ήταν επόπτης ή προϊστάμενος στις υπηρεσίες του παλατιού και ανώτατος αυλικός αξιωματούχος. Το αξίωμα εμφανίζεται στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Μετά τον 6ο αιώνα, τον αντικαθιστά στα καθήκοντά του ο παρακοιμώμενος, οι αρμοδιότητές του περιορίζονται και αποκτά χαρακτήρα τιμητικού τίτλου. Το αξίωμα παύει να υπάρχει στα τέλη του 11ου αιώνα. πρωτοβεστιάριος, ο (και πρωτοβεστιαρίτης) Ανώτερος αυλικός, υπεύθυνος του βασιλικού βεστιαρίου, της βασιλικής ιματιοθήκης. Το αξίωμα απονεμόταν σε ανώτατους αξιωματούχους και μελλοντικούς αυτοκράτορες. Αρχικά ο πρωτοβεστιάριος ήταν υπεύθυνος για το αυτοκρατορικό ιματιοφυλάκιο. Από τον 9ο έως τον 11ο αιώνα, οπότε το αξίωμα εξελίσσεται σε τιμητικό τίτλο, ο ρόλος του πρωτοβεστιαρίου μεταβάλλεται: εμφανίζεται πλέον ως επικεφαλής στρατευμάτων, ως υπεύθυνος για τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων με σκοπό την υπογραφή ειρήνης, καθώς και για τη διερεύνηση υποθέσεων συνωμοσίας κατά του αυτοκράτορα. Το 14ο αιώνα ο τίτλος παραχωρείται ιεραρχικά ανάμεσα σε αυτούς που έχουν τα υψηλότερα αξιώματα. Πηγές Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance (976 1077) 1 (Paris 1926), σελ. 44.18.2 23, 89.7.1 8.15. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 389.67 391.8, 392.13 23, 395.95 3, 397.58 64, 401.67 80, 416.61 417.95. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 10.21 12.6. Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner Wobst, Th. (ed.), Ioannis Zonarae Epitomae Historiarum 3 (Bonn 1897), σελ. 609.3 612.17, 624.14 625.2. Παραθέματα Ο λόγιος Μιχαήλ Ψελλός εξιστορεί την άνοδο της οικογένειας των Παφλαγόνων στην εξουσία: Ὑπηρέτουν τῷ βασιλεῖ τούτῳ πρὸ τῆς ἀρχῆς ἄλλοι τέ τινες καί τις ἀνὴρ ἐκτομίας, τὴν μὲν τύχην φαῦλος καὶ καταπεπτωκὼς, ὅσα δὲ ἐς γνώμην ῥέκτης δεινότατος τούτῳ δὴ καὶ Βασίλειος ὁ αὐτοκράτωρ οἰκειότατά τε ἐχρῆτο, καὶ ἐκοινώνει τῶν ἀπορρήτων, εἰς ὑπερηφάνους μὲν οὐκ ἀναβιβάσας ἀρχὰς, γνησιώτατα δὲ πρὸς αὐτὸν διακείμενος. Τῷ δὲ ἀδελφός τις ἦν, τὸν μὲν πρὸ τῆς βασιλείας χρόνον ἔτι μειράκιον, τὸ δὲ μετὰ ταῦτα γενειάσας ἤδη καὶ τῆς τελεωτέρας ἡλικίας ἁψάμενος κατεσκεύαστο δὲ τό τε ἄλλο σῶμα παγκάλως καὶ τὸ πρόσωπον ἐς ἀκριβῆ ὡραιότητα εὐανθής τε γὰρ ἦν καὶ τὸ ὄμμα λαμπρὸς καὶ ὡς ἀληθῶς μιλτοπάρῃος. Τοῦτον ὁ ἀδελφὸς τῷ βασιλεῖ τῇ βασιλίδι συγκαθημένῳ, οὕτω δόξαν ἐκείνῳ, εἰσήνεγκεν ὀφθησόμενον καὶ ἐπειδὴ ἄμφω εἰσεληλυθέτην, ὁ μὲν βασιλεὺς ἅπαξ ἰδὼν καὶ βραχέα ἄττα ἐρωτήσας, ἐξιέναι μὲν παρεκελεύσατο, ἐντὸς δὲ εἶναι τῶν βασιλείων αὐλῶν ἡ δὲ βασιλὶς, ὥσπερ τινὶ συμμέτρῳ φωτὶ τῷ ἐκείνου κάλλει τοὺς ὀφθαλμοὺς ἀναφθεῖσα, ἑαλώκει εὐθὺς καὶ ἐξ ἀρρήτου μίξεως τὸν ἐκείνου ἐνεκυμόνησεν ἔρωτα καὶ ἦν τοῦτο τέως ἀπόρρητον τοῖς πολλοῖς. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance (976 1077) 1 (Paris Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 7/13
Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 1926), σελ. 44.18.2 23. Ο ιστορικός Ιωάννης Σκυλίτζης περιγράφει την άνοδο του Μιχαήλ Δ στο θρόνο: νόσῳ δὲ χρονίᾳ βάλλεται καὶ τριχορρυεῖ γένυν τε καὶ τὴν κόμην, κατεργασθείς, ὥς φασιν, ὑπὸ Ἰωάννου τοῦ μετὰ ταῦτα ὀρφανοτρόφου. οὗτος γὰρ ὁ Ἰωάννης καὶ πρὸ τῆς βασιλείας ὑπηρετῶν τῷ Ρωμανῷ, ἄρτι τοῦ κράτους ἐπιβάντος αὐτοῦ μεγάλην δύναμιν ἔσχεν. ἦσαν δὲ αὐτῷ καὶ ἕτεροι ἀδελφοί, Μιχαήλ, Νικήτας, Κωνσταντῖνός τε καὶ Γεώργιος. ἀλλ αὐτὸς μὲν ὁ Ἰωάννης καὶ Κωνσταντῖνος καὶ Γεώργιος ὑπῆρχον εὐνοῦχοι, ἀγυρτικὴν μετιόντες τέχνην, ὁ δὲ Νικήτας εἶχε μὲν τὰ παιδογόνα καὶ τὸν πρῶτον ἤδη ἐπήνθει ἴουλον, ὁ δὲ Μιχαὴλ τῆς ἀνδρικῆς ἤδη ἡλικίας ἁπτόμενος εὐπρεπέστατος ἦν τὴν ὄψιν. ἄμφω δὲ τὴν ἀργυραμοιβὴν μετῄεσαν ἐπιστήμην καὶ τὰ ἀργύρια ἐκιβδήλευον. τούτους οἰκειωθέντας ἅπαντας τῷ βασιλεῖ διὰ τοῦ Ἰωάννου ἡ τύχη, τὴν μέλλουσαν καταλήψεσθαι δυναστείαν αὐτοὺς ὑποδηλοῦσα, ἐπὶ μέγα διὰ παντὸς ἐξῇρε δυνάμεως. οἵ τε γὰρ ἄλλοι ἐν διαφόροις ἀρχαῖς ἐξητάζοντο, καὶ ὁ Μιχαὴλ ὑπὸ τοῦ βασιλέως ἄρχων προὐβέβλητο τοῦ πανθέου. πρὸς τοῦτον ἡ βασιλὶς ἔρωτα δαιμονιώδη σχοῦσα καὶ μανικόν, καὶ κρυφίους ἐντυχίας ποιησαμένη, σκοτίως ἐπεμίγνυτο. διὸ καί φασι χρονίοις φαρμάκοις κατεργασθεὶς ὁ βασιλεὺς θυμαλγέσι νόσοις ἐσφακελίζετο, καιρὸν ἐπιζητούσης τῆς βασιλίδος τοῦ τὸν μὲν βασιλέα ἀποσκευάσασθαι ἀνυπονοήτως, τὸν Μιχαὴλ δὲ εἰς τὸν βασίλειον θρόνον ἀναγαγεῖν. ὅθεν καὶ φαρμάκοις, ὡς εἴρηται, οὐκ ὠκυμόροις, ἀλλὰ σχολαίτατον καὶ βραδὺν ἐπάγουσι θάνατον καταπραχθεὶς οἰκτρὸν καὶ ἐπώδυνον διήντλει τὸν βίον, κλινοπετὴς ὢν καὶ ὅλῃ ψυχῇ τὸν θάνατον ἐκκαλούμενος. διήρκεσεν οὖν ἄχρι τῆς ἑνδεκάτης τοῦ Ἀπριλλίου μηνός, τῆς δευτέρας ἰνδικτιῶνος, τοῦ Ϛφμβ ἔτους. τότε δὲ κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς ἁγίας μεγάλης πέμπτης τὴν διανομὴν τῆς τῶν συγκλητικῶν ποιησάμενος ῥόγας, καὶ ἐπιθυμήσας λούσασθαι κατὰ τὸ ἐν τῷ μεγάλῳ παλατίῳ βαλανεῖον καὶ εἰσελθὼν οἰκτρῶς ἀποπνίγεται ὑπὸ τῶν περὶ τὸν Μιχαὴλ ἐν τῇ κολυμβήθρᾳ τοῦ λοετροῦ, βασιλεύσας ἐπ ἔτη πέντε καὶ μῆνας ἕξ. καὶ ταύτῃ τῇ νυκτὶ τῶν ἁγίων παθῶν ψαλλομένων μηνύεται ὁ πατριάρχης Ἀλέξιος ὑπὸ τοῦ βασιλέως Ρωμανοῦ τάχα ἀνελθεῖν ἐν τοῖς ἀνακτόροις καὶ ἀνελθὼν εὑρίσκει μὲν νεκρὸν τὸν ἄνακτα Ρωμανόν, τοῦ χρυσοτρικλίνου δὲ κοσμηθέντος ἐπὶ βήματος καθίσασα ἡ Ζωὴ ἐξάγει τὸν Μιχαήλ, καὶ τὸν πατριάρχην καταναγκάζει ἱερολογῆσαι τοῦτον αὐτῇ. ὁ δὲ τῷ λόγῳ ἐκβαμβηθεὶς ἵστατο ἐννεὸς καὶ πρὸς τὴν ἱερολογίαν ἐνεδοίαζεν. ἀλλ ὁ Ἰωάννης σὺν τῇ Ζωῇ πεντήκοντα μὲν χρυσίου λίτρας τῷ πατριάρχῃ, πεντήκοντα δὲ τῷ κλήρῳ δοὺς ἔπεισεν ἱεροτελεστίας αὐτοὺς ἀξιῶσαι. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 389.67 391.8. Ο ρόλος του Ιωάννη Ορφανοτρόφου στην εγκαθίδρυση της νέας δυναστείας: Ἡ Ζωὴ δὲ τὸν Μιχαὴλ ἐπὶ τὸν βασίλειον ἐνιδρύσασα θρόνον ᾠήθη μὲν ἀντὶ ἀνδρὸς καὶ βασιλέως δοῦλον καὶ διάκονον ἕξειν, καὶ ἤδη τοὺς πατρῴους εὐνούχους εἰσαγαγοῦσα εἰς τὰ ἀνάκτορα γενναιότερον ἥπτετο. ἀλλ ἀπέβη πάντα ταύτῃ εἰς τοὐναντίον λαμπρῶς. ὁ γὰρ τοῦ βασιλέως ἀδελφὸς Ἰωάννης, πρακτικὸς ἄνθρωπος ὢν καὶ δραστήριος, ἅμα τε ἐπέβη τῶν βασιλείων, καὶ δεδιὼς περὶ τἀδελφοῦ (ἑώρα γὰρ ὡς εἰς παράδειγμα τὸν Ρωμανόν), μή τι καὶ πάθῃ δεινόν, τοὺς μὲν εὐνούχους τῆς βασιλίδος καταβιβάζει τοῦ παλατίου καὶ τὰς πιστικωτάτας τῶν θεραπαινίδων αὐτῇ ἀποσκευάζεται, γυναῖκας δὲ τῶν κατὰ γένος αὐτῷ προσηκόντων φρουροὺς ἐφίστησι τῇ βασιλίδι καὶ φύλακας. καὶ οὐδὲ μικρὸν ἢ μέγα ἦν, ὃ μὴ μετὰ γνώμης αὐτοῦ διεπράττετο. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 392.13 23. Ο Σκυλίτζης αναφέρεται στη θέση εξουσίας του Ιωάννη Ορφανοτρόφου: Μιχαὴλ δὲ ὁ βασιλεὺς ὑπό τε τῆς δαιμονίου νόσου εἰργόμενος, καὶ ἄλλως πρὸς μεταχείρησιν πραγμάτων νωθρός τις ὢν καὶ ἀμβλύς, σχῆμα μὲν εἶχε τῆς βασιλείας καὶ ὄνομα, ἡ δὲ τῶν πραγμάτων ἐνέργεια ἅπασα πολιτικῶν τε καὶ στρατιωτικῶν ἐν ταῖς χερσὶν ἦν τοῦ Ἰωάννου. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 8/13
Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 395.95 3. Η κατανομή της εξουσίας στους Παφλαγόνες, όπως περιγράφεται στο ιστορικό έργο του Ιωάννη Σκυλίτζη: Νικήτα δὲ τοῦ στρατηγοῦντος Ἀντιοχείας τῆς ἐν Συρίᾳ καταστρέψαντος τὴν ζωήν, ἅτερος τῶν ἀδελφῶν ὁ Κωνσταντῖνος καθίσταται τούτου διάδοχος, καὶ Γεώργιος ὁ λοιπὸς πρωτοβεστιάριος γίνεται, τοῦ Συμεών, ὡς εἴπομεν, τὸ μοναχικὸν ἐνδυσαμένου σχῆμα. ἐλευθεροῖ δὲ καὶ τοὺς καθειργμένους Ἀντιοχεῖς τῆς χρονίου καθείρξεως ὁ βασιλεύς, ἀναγαγὼν καὶ πρὸς τὸ τοῦ καίσαρος περίοπτον ὕψος Μιχαὴλ τὸν τῆς ἑαυτοῦ ἀδελφῆς Μαρίας υἱόν. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 397.58 64. Η άνοδος του Μιχαήλ Ε στο θρόνο και οι προσπάθειές του να εδραιώσει τη θέση του, όπως τις περιγράφει ο Σκυλίτζης: πλὴν οὐ παρέμεινεν ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ φρονήματος, ἀλλ ἀποβλέψασα πρὸς τὸν ὄγκον τῆς βασιλείας καὶ διαγνοῦσα, ὡς οὐκ ἄν ποτε καθ ἑαυτὴν αὐτὴ δυνηθείη ὀρθῶς τὰ κοινὰ διεξάγειν, καὶ ἀλυσιτελὲς νομίσασα τὸ ἀβασίλευτον καὶ ἄναρχον τὴν τηλικαύτην εἶναι ἀρχήν, καὶ δέον εἶναι κρίνασα προχειρίσασθαι βασιλέα τὸν δυνάμενον ἀντιλαμβάνεσθαι τῶν πραγμάτων ἐν ταῖς συμβαινούσαις τῶν περιστάσεων, καὶ ἐπὶ τρεῖς ὅλας ἡμέρας περὶ τούτου διασκοπήσασα, τὸν τοῦ βασιλέως ἀνεψιὸν καὶ ὁμώνυμον, τὸν υἱὸν τοῦ Στεφάνου τοῦ ἐν Σικελίᾳ τα πράγματα διαφθείραντος, καίσαρα ὄντα καὶ δραστήριον δοκοῦντα καὶ περὶ τὰ πράγματα δεξιόν, ὅρκοις πρότερον φρικωδετάτοις κατασφαλίσασα, ὡς κυρίαν αὐτὴν ἕξει διὰ βίου καὶ δέσποιναν καὶ μητέρα, πράττουσαν, ἅττα δὴ καὶ κελεύει ποιεῖν, εἰσποιητὸν προσλαμβάνεται υἱὸν καὶ βασιλέα Ρωμαίων ἀναγορεύει, τῷ βασιλικῷ ταινιώσασα διαδήματι, πρότερον ἐκποδὼν ποιησαμένη τὸν ὀρφανοτρόφον καὶ ἐς τὸ μοναστήριον τῶν Μονοβατῶν ἐξορίσασα, παραπλησίως καὶ Κωνσταντῖνον τὸν δομέστικον τῶν σχολῶν τῆς ἀρχῆς παραλύσασα καὶ ἐν τοῖς τοῦ Ὀψικίου κτήμασιν αὐτοῦ τῆς ἁψῖδος τοῦτον περιορίσασα, ὡσαύτως καὶ Γεώργιον τὸν πρωτοβεστιάριον ἐν τοῖς κατὰ Παφλαγονίαν κτήμασιν αὐτοῦ στείλασα. κατ αὐτὴν δὲ τὴν ὥραν, καθ ἣν ἀνεδεῖτο τῷ διαδήματι ὁ Μιχαήλ, σκοτώσει καὶ ἰλίγγῳ ληφθεὶς ἐγγὺς ἦλθε τοῦ πεσεῖν. μόλις δ οὖν αὐτὸν ἀνεκαλέσαντο μύροις καὶ ἀρώμασι καὶ λοιποῖς ἄλλοις εὐώδεσιν εἴδεσιν. ἐκλονεῖτο δὲ καὶ ἡ γῆ παρ ὅλους τοὺς τέσσαρας μῆνας τῆς βασιλείας αὐτοῦ. τέως δὲ στεφθεὶς παρὰ τοῦ πατριάρχου καὶ βασιλεὺς καταστὰς τιμαῖς καὶ ἀξιώμασι τὴν σύγκλητον καὶ δωρεῶν διανομαῖς τὸ κοινὸν ἀνελάμβανεν. ἐντεύξει δὲ τῇ πρὸς τὴν δέσποιναν καὶ Κωνσταντῖνον τὸν δομέστικον μετακαλεσάμενος τῆς ὑπερορίας καὶ νωβελίσσιμον τιμήσας εἶχε μεθ ἑαυτοῦ. δόξας δὲ ἐν βεβαίῳ ἑστάναι αἰφνίδιον ἔπεσε. γράμμασι γὰρ τοῦ ὀρφανοτρόφου καὶ συμβουλίαις τοῦ δομεστίκου διαφθαρείς, λεγόντων πολλάκις, μὴ πιστεύειν τῇ δεσποίνῃ, ἀλλὰ φυλάττεσθαι ταύτην, ἵνα μὴ παραπλήσια πάθῃ τῷ τε θείῳ αὐτοῦ καὶ βασιλεῖ Μιχαὴλ καὶ τῷ πρὸ αὐτοῦ Ρωμανῷ, γοητείαις, ὡς ἔφασκον, κατεργασθέντι, καὶ συμβουλευόντων, εἰ οἷόν τε, ἐκποδὼν θέσθαι αὐτὴν καὶ σπεῦσαι μὴ προληφθῆναι, καὶ συνεχεῖς τὰς προσβολὰς περὶ ταὐτοῦ ποιούμενοι πράγματος ἀναπεῖσαι ἴσχυσαν ἐπιβουλὴν κατ αὐτῆς μελετῆσαι. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 416.61 417.95. Ο Μιχαήλ Ε στρέφεται εναντίον των συγγενών του: οὐ πολὺ τὸ ἐν μέσῳ, καὶ βασιλεὺς ἀνηγορεύθη Μιχαὴλ ὁ τοῦ προαπελθόντος βασιλέως ἀδελφιδοῦς, τὴν Καίσαρος τύχην ἐκ πολλῶν ἕλκων χρόνων, εἶτα τῇ ἀνακτορίσσῃ θέσει χρηματίσας υἱός, καὶ ὅρκοις φρικωδεστάτοις, οὐ μέλανι ἀλλ αἵματι ἀχράντῳ τοῦ θεανθρώπου λόγου καὶ χειρὶ τοῦ μείζονος ἐν γεννητοῖς γυναικῶν βαπτιστοῦ ἐνσεσημασμένοις, ἀνόθευτον τὴν πρὸς αὐτὴν τάχα βεβαιωσάμενος πίστιν. καὶ ἦν ὁ ἀνὴρ ἐπὶ μὲν τῆς προτέρας διαγωγῆς κακιζόμενος καὶ τοῖς ἐπαινετῶς πολιτευομένοις μὴ συναπτόμενος, ἐπὶ δὲ τῆς βασιλικῆς ἀναβάσεως καὶ λίαν ἐγκωμιαζόμενός τε καὶ σεμνυνόμενος, οἷα φιλοτίμως ἄρτι πρῶτον ὑπὲρ τοὺς πρὸ αὐτοῦ βεβασιλευκότας τῇ συγκλήτῳ καὶ τοῖς ἄλλοις Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 9/13
Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια προσφερόμενος ὑπηκόοις, καὶ τιμαῖς περιβλέπτοις καὶ ἀξιώμασι πλείστους ὅσους καταγεραίρων, καὶ τὴν εὐνομίαν, εἴπερ τις ἄλλος, σπουδάζων ἀνεγερθῆναι, καὶ τῶν ἀδικουμένων ἐκδικητὴς ἀναφαινόμενος ἀπαραίτητος, καὶ δικαιοσύνην τῶν ἄλλων ἁπάντων ὑπεραίρων καὶ προτιμώμενος. ἐξήγαγε γὰρ καὶ τῆς χρονίας φρουρᾶς τόν τε Κωνσταντῖνον ἐκεῖνον τὸν Δαλασσηνόν, ὡς ὕποπτον περὶ τῆς βασιλείας ἐν πύργῳ ἀποκλεισθέντα παρὰ τοῦ θείου αὐτοῦ, καὶ τὸν πατρίκιον ἐκεῖνον Γεώργιον τὸν Μανιάκην, ὃν καὶ τῷ τῶν μαγίστρων τετιμηκὼς ἀξιώματι καὶ κατεπάνω Ἰταλίας προεχειρίσατο. τοὺς δὲ συγγενεῖς αὐτοῦ, πολλοὺς μὲν καὶ πλουσίους φορτικοὺς δὲ δοκοῦντας τῷ βάρει τῶν πράξεων, ἄρδην ἐκ μέσου πεποίηκε, τὸν μὲν ἐξάρχοντα τούτων Ἰωάννην μοναχὸν καὶ ὀρφανοτρόφον, ὃς τὴν τῶν πραγμάτων εἶχεν ὡς βασιλεὺς διοίκησιν, ἀϊδίῳ ἐλάσας φυγῇ, τοὺς δὲ λοιποὺς ἀκμῆτας καὶ τὸν ἴουλον ἐπανθοῦντας, οὓς δὲ καὶ προσήβους, ἐκτομίας ἀπεργασάμενος. καὶ τὸ γένος αὐτοῦ τοῦτον τὸν τρόπον καταστρέψας, ἄφρονα ζῆλον προσφέρειν τοῖς συνετοῖς ἔδοξεν, ἐψιλωμένον ἑαυτὸν τοσαύτης βοηθείας καὶ συγγενικῆς βοηθείας ἀπεργασάμενος. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 10.21 12.6. Οι ενδοδυναστικές διαμάχες των Παφλαγόνων (1041 1042) όπως τις αφηγείται στο έργο του ο Μιχαήλ Ψελλός: Γέγονε δὲ τούτῳ προσθήκη πρὸς τὴν τοῦ θείου διαβολὴν καὶ ὁ ἀδελφὸς Κωνσταντῖνος, ὃς δὴ πρὸ πολλοῦ ἦν τῷ Ἰωάννῃ βασκαίνων, ὅτι δὴ μόνος παρὰ τοὺς ἀδελφοὺς τῶν πραγμάτων εἶχε διοίκησιν, καὶ οἷον δεσπότης αὐτῶν ἀλλ οὐχ ὁμογενὴς ἦν, τότε μὲν οὐχ οἷός τε ἦν τὸ μῖσος εἰς προὖπτον ἐξενεγκεῖν ὁ γάρ τοι ἀδελφὸς ἐκείνων καὶ βασιλεὺς τὸν μὲν Ἰωάννην, ὡς καὶ τῶν ἄλλων πρεσβύτατον καὶ συνετώτατον ἄνδρα καὶ διεξητασμένον ἐν τῇ τῶν κοινῶν πραγμάτων ἐπιμελείᾳ, ὑπερηγάπα καὶ ἔστεργε, τὸ δὲ λοιπὸν γένος ὡς μήτε τὰ μέτρια ἠγαπηκότας μήτε τι ἐκείνῳ λυσιτελοῦντας εἰς τὴν τῆς βασιλείας διοίκησιν ἐμίσει καὶ ἀπεστρέφετο ὅθεν καὶ χαλεπαίνοντος κατ ἐκείνων τοῦ αὐτοκράτορος οὗτος αὐτοῖς διέλυε τὴν ὀργὴν καὶ τὸν ἀδελφὸν εἰς εὐμένειαν μετερρύθμιζεν εἰ τοίνυν καὶ ἐβάσκαινον αὐτῷ τῆς δόξης <οἱ> ἀδελφοὶ, καὶ μάλιστά γε ὁ Κωνσταντῖνος, ἀλλὰ τολμῆσαί τι κατ ἐκείνου καὶ πρᾶξαι ἀδύνατον αὐτοῖς ἦν. Ἐπεὶ δὲ ὁ ἀδελφὸς ἐτεθνήκει, μεταπεπτώκει δὲ εἰς τὸν ἀνεψιὸν ἡ τοῦ κράτους διαδοχὴ, εὔκαιρον κατὰ τοῦ Ἰωάννου ὁ Κωνσταντῖνος ἔσχηκεν ἀφετήριον ἦν γὰρ καὶ προτεθεραπευκὼς τὸν αὐτοκράτορα ὁπηνίκα τὴν τοῦ καίσαρος εἶχε τιμήν ἐδίδου γὰρ αὐτῷ τῶν οἰκείων ἀπαντλεῖν θησαυρῶν ὁπόσα καὶ ἐβούλετο, καὶ ἦσαν ἐκείνῳ τὰ τούτου χρήματα ἀντὶ πρυτανείου καὶ ταμιείου ἐξωνεῖτο γοῦν αὐτὸν ἐντεῦθεν, καὶ ὡς ἐπὶ προδήλῳ τῇ τύχῃ τὴν ἐκείνου γνώμην προκατελάμβανεν, ἐκοινώνουν τε ἀπορρήτων ἄμφω ἀλλήλοις, καὶ διαβεβλημένως ἤστην πρὸς τὸν Ἰωάννην, ὡς ἀντεπιχειροῦντα τοῖς δόξασι καὶ συγγενεῖ ἑτέρῳ τὴν ἀρχὴν μνηστευόμενον. Ὁ τοίνυν καῖσαρ ὁμοῦ τε βασιλεὺς ἀνηγόρευται, καὶ ἐς τὴν τοῦ νωβελλισίμου τιμὴν ἀνάγει τὸν Κωνσταντῖνον, ὁμοδίαιτόν τε ποιεῖ, καὶ λαμπρὰς ἀπεδίδου τῆς προλαβούσης εὐνοίας τὰς ἀμοιβάς. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance (976 1077) 1 (Paris 1926), σελ. 89.7.1 8.15. Ο μεταγενέστερος ιστορικός Ιωάννης Ζωναράς περιγράφει την πτώση του Μιχαήλ Ε (1042): Ὡς δὲ κατὰ τοῦ ὁμογενοῦς αἵματος τοιοῦτον ἤρατο τρόπαιον, ἕνα ἔτι περιλελεῖφθαι αὐτῷ ἐνόμιζεν Ἡράκλειον ἄεθλον τὸ καὶ τὴν βασιλίδα ἀποσκευάσασθαι, καὶ πρὸς τοῦτον λοιπὸν ἀποδύεται, ἐνάγοντα πρὸς τοὖργον καὶ τὸν θεῖον ἔχων Κωνσταντῖνον καὶ παραθήγοντα. λογοποιεῖ τοίνυν ὁ δυσγενέστατος παῖς κατὰ τῆς εὐγενεστάτης μητρὸς καὶ συμπλάττει κατ αὐτῆς αἰτιάματα φαρμακόν τε καλεῖ καὶ ἐπιβουλεύειν αὐτοῦ τῇ ζωῇ τῆς ἀθῴου κατηγορεῖ. καὶ τί δεῖ κύκλους ἑλίττειν; ἐξωθεῖ τῶν βασιλείων αὐτὴν καὶ περιορίζει τῇ νήσῳ τῇ λεγομένῃ τοῦ Πρίγκιπος καὶ τέλος ἀποκείρει τὴν εὐεργέτιν καὶ μεταμφιέννυσι καὶ ἀντὶ τῆς ἐκ πενταγονίας προσηκούσης αὐτῇ πορφύρας ἐνδιδύσκει τριβώνιον. καὶ ὁ μὲν ὡς ἤδη τὸ πᾶν ἠνυκὼς ἔχαιρέ τε καὶ γαῦρος ὦπτο καὶ παιδιαῖς ἑαυτὸν ἐπέδωκε καὶ τρυφαῖς ἡ δὲ δίκη οὐκ ἐπενύσταξεν, ἀλλ αὐτίκα μετῆλθε τὸν ἀλιτήριον. ὡς γὰρ τὸ περὶ τὴν βασιλίδα δρᾶμα τοῖς ἐν τῇ πόλει κεκήρυκτο, κατήφειαν ἦν ὁρᾶν παρὰ πᾶσι καὶ σκυθρωπότητα, καὶ ὡς ἐν οἰκείᾳ συμφορᾷ διετίθετο ἕκαστος, εἶτα καὶ φανερῶς ἐλοιδοροῦντο τῷ τυραννήσαντι. αἱ δὲ γυναῖκες καὶ θρήνους συνίστων, ἀνακαλούμεναι τὴν βασίλισσαν. καὶ τέλος εἰς στάσιν φανερὰν ἀνερράγησαν οἱ τῆς πόλεως ξύμπαντες. καὶ ἵνα τὸν τολμητίαν τιμωρήσωνται, οὐδεὶς ἐφείδετο τῆς οἰκείας ζωῆς, ἀλλ ἕκαστος τῷ προστυχόντι τὴν δεξιὰν ὁπλίσας συνέθεον ἐπὶ τὰ ανάκτορα. τὸν δὲ πρῶτον μὲν οὐ πάνυ τι τὸ τοῦ πλήθους συγκίνημα ἐθορύβησεν, εἶτα τὸν δῆμον ὁρῶν ἐκμαινόμενον εἰς λόχους τε συνιστάμενον καὶ τὸν λαὸν ἐπιρρέοντα, τοὺς Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 10/13
Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια δὲ περὶ αὐτὸν ἀμφιβόλους ταῖς γνώμαις κατανοῶν (κἀκείνοις γὰρ τὸ περὶ τὴν βασίλισσαν μεμίσητο τόλμημα), περιδεής τις καὶ ἐναγώνιος γέγονεν. ἀλλά τι μικρὸν τὴν ἀγωνίαν αὐτῷ ὁ νωβελίσιμος ἐπεκούφισεν. οἴκοι γὰρ ὢν καὶ τὴν στάσιν μεμαθηκώς, τοὺς περὶ αὐτὸν ὁπλίσας (πολλοὶ δ αὐτῷ παρετρέφοντο) διὰ μέσης τῆς ἀγορᾶς παριὼν ἀπῆλθεν εἰς τὰ βασίλεια καὶ αὐτίκα στέλλουσι τοὺς ἐπανάξοντας τὴν βασίλισσαν, τοῖς δὲ στασιώταις ἀντέστησάν τινας ἐκ τἀφανοῦς βέλη κατ αὐτῶν ἀφιέντας καὶ λίθους ἐκ σφενδονῶν, ἐξ ὧν οὐ βράχιστοι ἀνῃρέθησαν. ἤδη δὲ τὴν βασιλίδα ἀνακομισθεῖσαν στήσαντες ἐπὶ μετεώρου ἐν τῷ θεάτρῳ τοῖς στασιάζουσιν ἐπεδείκνυον, ἵνα δῆθεν αὐτοῖς κατευνασθῇ ὁ θυμός, ἀνακληθείσης τῆς σφετέρας δεσπότιδος. τοῖς δὲ τοῦτο μᾶλλον ἀνῆψε τὸν θυμὸν καὶ ἐξέκαυσε τὴν ὀργήν. ὡς γὰρ μετημφιεσμένην αὐτὴν ἑωράκεισαν, ἐπὶ πλέον ἀνερρώγεσαν εἰς τὸν πόλεμον καὶ τῆς κακοηθείας τὸν τυραννοῦντα μισήσαντες ἀφίστανται μὲν τῆς βασιλίδος Ζωῆς, πρὸς δὲ τὴν Θεοδώραν τὴν ταύτης σύγγονον τρέπονται, ἤδη προμετασχηματισθεῖσαν κἀκείνην παρὰ τῆς ἀδελφῆς, ὡς ὁ λόγος φθάσας ἐδίδαξε, καί τινα τῶν αὐτῆς θεραπόντων παραλαβόντες πατρῴων ἀφίκοντο ἐπ αὐτήν καὶ ταύτην τῆς κατοικίας ἐξαγαγόντες καὶ οἷον περὶ αὐτὴν συνασπίσαντες εἰς τὸ μέγα τέμενος ἄγουσι τῆς τοῦ θεοῦ λόγου Σοφίας, καὶ παρὰ πάντων τῶν τε τῆς βουλῆς καὶ τῶν τοῦ δήμου καὶ αὐτῶν τῶν τῆς ἐκκλησίας ἡ Θεοδώρα βασιλὶς ανηγόρευτο. τοῦτο πᾶσαν ἐλπίδα τῷ Μιχαὴλ καὶ τοῖς περὶ ἐκεῖνον ἀπέσβεσε, καὶ δεδιὼς περὶ τῇ ζωῇ τῶν βασιλείων μεθίσταται καὶ νηὶ τῶν βασιλικῶν ἐμβεβηκὼς αὐτὸς καὶ ὁ νωβελίσιμος εἰς τὴν περιώνυμον ἀπῆλθον τοῦ Στουδίου μονήν, τὰ μὲν τῆς βασιλείας γνωρίσματα ἀποθέμενος, μοναστοῦ δ ἑαυτῷ περιθέμενος ἄμφια. ἐπεὶ δ ἐγνώσθη τοῦτο τῷ δήμῳ, οὐκ εἶχον ὅπως ἐκ τῆς χαρᾶς κατάσχωσιν ἑαυτούς, καὶ ἐπ ἐκεῖνον συνέθεον. ἤδη δὲ κλινούσης ἡμέρας, οἱ περὶ τὴν Θεοδώραν δείσαντες μὴ ἡ βασιλὶς Ζωὴ αὖθις τὸν ἐκβεβλημένον ἀνακαλέσηται, ἵνα μὴ ἡ ἀδελφὴ αὐτῇ συγκοινωνήσῃ τῆς βασιλείας, στέλλουσι τοὺς τὰ ὄμματα καὶ ἀμφοῖν ἐξορύξοντας. οἱ μὲν οὖν ἐξ αὐτοῦ τοῦ θυσιαστηρίου τῆς τοῦ Στουδίου μονῆς ἐκσπασθέντες ἀπήγοντο τὸ δὲ πλῆθος συρρεῦσαν περὶ αὐτοὺς ἐνύβριζόν τε καὶ ἐπετώθαζον καὶ μέλη συντιθέντες ἐπετραγῴδουν αὐτοῖς. ὡς δ ἧκον ἐπὶ τὸ Σίγμα (τόπος δ ἐστὶ κεκλημένος τουτί), ἐκεῖ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐξεκόπησαν, ὁ μὲν Κωνσταντῖνος γενναίως φέρων τὴν συμφοράν, ὁ δὲ Μιχαὴλ θεοκλυτῶν τε καὶ ὀδυρόμενος. Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner Wobst, Th. (ed.), Ioannis Zonarae Epitomae Historiarum 3 (Bonn 1897), σελ. 609.3 612.17. Η τύφλωση και ο θάνατος του Ιωάννη Ορφανοτρόφου όπως περιγράφονται στο ιστορικό έργο του Ζωναρά: ὅ γε μὴν ἐκτομίας Ἰωάννης, ὁ γεγονὼς ὀρφανοτρόφος, ὁ τοῦ βασιλεύσαντος Μιχαὴλ τοῦ Παφλαγόνος αὐτάδελφος, εἰς Μιτυλήνην τοῦ Μονομάχου κρατήσαντος μεταχθεὶς ἐκεῖ πηροῦται τοὺς ὀφθαλμούς, ὡς μέν τισι δοκεῖ, παρὰ τῆς βασιλίδος Θεοδώρας γνώμης ἄτερ τοῦ αὐτοκράτορος, ὡς δ ἐνίοις, αὐτοῦ τοῦ κρατοῦντος τοῦτο κελεύσαντος, μηνιῶντος αὐτῷ διὰ τὸ τῆς ὑπερορίας πολυετὲς καὶ ἀναίτον. ὃς βραχείας ἡμέρας τῇ πηρώσει ἐπιβιώσας τὴν ζωὴν ἐξεμέτρησεν. Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner Wobst, Th. (ed.), Ioannis Zonarae Epitomae Historiarum 3 (Bonn 1897), σελ. 624.14 625.2. Χρονολόγιο αρχές 11ου αι.: Αρχή της δράσης του ευνούχου Ιωάννη, καταγόμενου από την Παφλαγονία, ο οποίος εμφανίζεται ως άνθρωπος με σημαντική επιρροή στον κύκλο του Βασιλείου Β 1028: Άνοδος του Ρωμανού Γ Αργυρού στο θρόνο. Ο ευνούχος Ιωάννης βρίσκεται ήδη στην προσωπική υπηρεσία του 1029: Ο ευνούχος Ιωάννης μνημονεύεται με τον τίτλο του πραιποσίτου 1033/4: Ο ευνούχος Ιωάννης αρχίζει να διευθύνει το ορφανοτροφείο της Κωνσταντινούπολης. Προωθεί στην ανακτορική υπηρεσία τον αδελφό του τον Μιχαήλ Απρίλιος 1034: Θάνατος του Ρωμανού Γ Αργυρού. Ανάρρηση του Μιχαήλ Δ Παφλαγόνος στο θρόνο. Ο αδελφός του Νικήτας διορίζεται δουξ Αντιοχείας, ενώ ανάλογα αξιώματα λαμβάνουν και οι άλλοι δύο αδελφοί, ο Κωνσταντίνος και ο Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 11/13
Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Γεώργιος Δεκέμβριος 1041: Θάνατος του Μιχαήλ Δ και ενθρόνιση του Μιχαήλ Ε Καλαφάτη, γιου της Μαρίας, αδελφής του Μιχαήλ Δ τέλη 1041 αρχές 1042: Ο Μιχαήλ Ε Καλαφάτης εξορίζει τους θείους του Ιωάννη Ορφανοτρόφο, Κωνσταντίνο και Γεώργιο, ενώ ευνουχίζει όλους τους άρρενες συγγενείς του. Σύντομα επαναφέρει από την εξορία τον Κωνσταντίνο, στον οποίον αποδίδει τον τίτλο του νωβελισσίμου 19 21 Απριλίου 1042: Εξέγερση του λαού της Κωνσταντινούπολης υπέρ των αυτοκρατειρών Ζωής και Θεοδώρας. Εκθρόνιση και τύφλωση του Μιχαήλ Ε Καλαφάτη και του νωβελισσίμου Κωνσταντίνου. Πτώση της δυναστείας των Παφλαγόνων 1043: Ο εξόριστος Ιωάννης Ορφανοτρόφος τυφλώνεται και πεθαίνει λίγες ημέρες αργότερα Βοηθ. Κατάλογοι ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΜΕΛΩΝ Ιωάννης Ορφανοτρόφος: Ένα από τα πιο γνωστά μέλη της οικογένειας των Παφλαγόνων και ο μεγαλύτερος από τους πέντε αδελφούς. Το παρωνύμιο Ορφανοτρόφος το έλαβε όταν το 1033/34 ανέλαβε τη διεύθυνση του ορφανοτροφείου της Κωνσταντινουπόλεως. Ουσιαστικός κυβερνήτης του κράτους επί βασιλείας Μιχαήλ Δ. Εξορίστηκε όταν ανέλαβε την εξουσία ο Μιχαήλ Ε Καλαφάτης. Όταν ανέβηκε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος Θ Μονομάχος (1042 1055), ο Ορφανοτρόφος οδηγήθηκε στη Λέσβο, όπου τυφλώθηκε και λίγο αργότερα πέθανε. Μιχαήλ Δ Παφλαγών: Αδελφός του Ιωάννη. Στην ανακτορική υπηρεσία τον εισήγαγε ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος, ο οποίος ήταν ένας από τους έμπιστους ανθρώπους του Ρωμανού Γ Αργυρού. Όταν ο Μιχαήλ παρουσιάσθηκε στη Ζωή, η αυτοκράτειρα τον ερωτεύθηκε. Θεωρείται ότι η Ζωή, ο Ορφανοτρόφος και ο Μιχαήλ συνωμότησαν εναντίον του Ρωμανού Γ Αργυρού, ο οποίος πέθανε το 1034 κάτω από ύποπτες συνθήκες. Την ίδια ημέρα η Ζωή παντρεύτηκε τον Μιχαήλ, ο οποίος έτσι ανέβηκε στο θρόνο. Χάρη στη βασιλεία του οι Παφλαγόνες κατέλαβαν σημαντικές θέσεις στο κράτος. Έπασχε από επιληψία. Πέθανε τον Δεκέμβριο του 1041 και τον διαδέχθηκε ο ανεψιός του Μιχαήλ Ε Καλαφάτης. Νικήτας: Πλην του Μιχαήλ, ο μόνος από τους αδελφούς Παφλαγόνες που δεν ήταν ευνούχος. Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Μιχαήλ Δ, τοποθετήθηκε δούκας Αντιοχείας. Οι Παφλαγόνες τον θεωρούσαν διάδοχο του Μιχαήλ Δ, όμως πέθανε αιφνιδίως το ίδιο έτος. Κωνσταντίνος: Αδελφός του Ιωάννη, του Μιχαήλ, του Νικήτα και του Γεωργίου. Ευνούχος. Επί βασιλείας Μιχαήλ Δ αντικατέστησε τον αποβιώσαντα Νικήτα ως δούκας Αντιοχείας. Αργότερα αναδείχθηκε δομέστικος των σχολών της Ανατολής. Όταν ανέλαβε την εξουσία ο Μιχαήλ Ε Καλαφάτης, εξορίστηκε στα κτήματά του στο θέμα Οψικίου, από όπου σύντομα επανήλθε και τιμήθηκε με τον τίτλο του νωβελισσίμου. Υπήρξε ο στενότερος συνεργάτης του Καλαφάτη, με τον οποίο μοιράστηκε την ίδια τύχη: τυφλώθηκε μετά την εξέγερση του Απριλίου του 1042 στην Κωνσταντινούπολη και την εκθρόνιση του ανιψιού του. Γεώργιος: Αδελφός των προηγουμένων. Ήταν και αυτός ευνούχος. Την εποχή του Μιχαήλ Δ έλαβε το αξίωμα του πρωτοβεστιαρίου. Όταν στο θρόνο ανέβηκε ο Μιχαήλ Ε Καλαφάτης, ο Γεώργιος εξορίστηκε στην Παφλαγονία. Μαρία: Αδελφή των προηγουμένων. Ήταν παντρεμένη με τον Στέφανο. Γιος τους ήταν ο μετέπειτα αυτοκράτωρ Μιχαήλ Ε Καλαφάτης. Στέφανος: Σύζυγος της Μαρίας και πατέρας του αυτοκράτορα Μιχαήλ Ε Καλαφάτη. Θεωρείται ότι το παρωνύμιο του Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 12/13
Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια αυτοκράτορα προερχόταν από το επάγγελμα του πατέρα του. Όταν ο Μιχαήλ Δ ανέλαβε την εξουσία, στον Στέφανο ανατέθηκαν σημαντικές υπηρεσίες. Οι πηγές τον μνημονεύουν ως αποτυχημένο διοικητή του βυζαντινού στόλου ο οποίος εστάλη, με επικεφαλής τον Γεώργιο Μανιάκη, να επανακτήσει τη Σικελία που την είχαν καταλάβει οι Άραβες. Μιχαήλ Ε Καλαφάτης: Γιος της Μαρίας και του Στεφάνου. Μετά το θάνατο του Νικήτα ορίσθηκε διάδοχος του θείου του, Μιχαήλ Δ Παφλαγόνος. Η αυτοκράτειρα Ζωή τον υιοθέτησε και του απένειμε τον τίτλο του καίσαρος, γεγονός το οποίο του έδωσε τη δυνατότητα να εμφανισθεί στο ρόλο του νόμιμου διαδόχου του θρόνου. Όταν ανέλαβε την εξουσία (Δεκέμβριος 1041), επιχείρησε να ανεξαρτητοποιηθεί από την οικογένειά του και από την αυτοκράτειρα Ζωή. Η προσπάθειά του να απομακρύνει τη Ζωή προκάλεσε μεγάλη εξέγερση στην Κωνσταντινούπολη τον Απρίλιο του 1042, με αποτέλεσμα να εκθρονισθεί και να τυφλωθεί. Η πτώση του σήμανε την εξαφάνιση της οικογένειας των Παφλαγόνων από το ιστορικό προσκήνιο. Δημιουργήθηκε στις 18/7/2017 Σελίδα 13/13