ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ» Ποιοτικές & Ποσοτικές Μέθοδοι Έρευνας Εκπαιδευτική έρευνα στην πράξη Άγγελος Μάρκος, Επίκουρος Καθηγητής ΠΤΔΕ, ΔΠΘ *Το υλικό βρίσκεται αναρτημένο στο http://www.amarkos.gr/material/methods1.pdf http://www.amarkos.gr/material/science.sav http://www.amarkos.gr/material/paper3.pdf
Η Διαδικασία της Έρευνας Gravetter, Forzano (2009) 1. Εντοπισμός ενός πεδίου έρευνας Ερευνητικά ερωτήματα / υποθέσεις 8. Αναθεώρηση / παραγωγή νέων ερευνητικών υποθέσεων 2. Ορισμός Μεταβλητών και Κλιμάκων Μέτρησης 7. Αναφορά των Αποτελεσμάτων 6. Ανάλυση- Επεξεργασία των Δεδομένων 3. Τα υποκείμενα της έρευνας (πλήθος, χαρακτηριστικά) 5. Διεξαγωγή της έρευνας 1-2 4. Καθορισμός ερευνητικής διαδικασίας και στρατηγικής
Η Διαδικασία της Έρευνας Το Πρόβλημα Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Ερευνητικά ΕρωτήματαQuestions Ποσοτικές προσεγγίσεις Ποιοτικές προσεγγίσεις Ποσοτικοί -Πειραματικοί -Συσχετιστικοί -Δειγματοληπτικοί Ερευνητικοί Σχεδιασμοί Μικτές Μέθοδοι -Τριγωνοποίηση -Έρευνα δράσης Ποιοτική -Θεμελιωμένη θεωρία -Εθνογραφική -Αφηγηματική έρευνα Δειγματοληψία Εργαλεία μέτρησηςprotocols Ανάλυση Ερμηνεία Συζήτηση, Συμπεράσματα, Περιορισμοί, Μελλοντική έρευνα 1-3
Βασικά βήματα της ποσοτικής προσέγγισης n n n n n n n Περιγραφή του ερευνητικού προβλήματος Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας για την άντληση ερευνητικών ερωτημάτων Καταγραφή σκοπού, ερευνητικών ερωτημάτων ή/και υποθέσεων, που περιγράφουν μετρήσιμες και παρατηρήσιμες συμπεριφορές ή δεξιότητες Κατασκευή/Εντοπισμός των εργαλείων της έρευνας Συλλογή δεδομένων Ανάλυση δεδομένων Συγγραφή και ερμηνεία των αποτελεσμάτων 1-4
Ένα Παράδειγμα 1-5
Περιγραφή του ερευνητικού προβλήματος (1) Το αντικείμενο των φυσικών επιστημών στην προσχολική εκπαίδευση, αν και στις μέρες μας είναι λιγότερο άγνωστο σε σχέση με το παρελθόν, παραμένει ιδιαίτερα ελκυστικό για τους εκπαιδευτικούς της προσχολικής αγωγής. Με τις δραστηριότητες από το χώρο των φυσικών επιστημών τα παιδιά μαθαίνουν να υιοθετούν στάσεις και να αναπτύσσουν στρατηγικές μάθησης που συμβάλλουν στην προοδευτική συγκρότηση της αφηρημένης σκέψης (Ραβάνης 1999, Vosniadou 2008). 1-6
Περιγραφή του ερευνητικού προβλήματος (2) Η διδασκαλία των φυσικών επιστημών μέσω μεθόδων έρευνας αποσκοπεί στη διευκόλυνση των μικρών παιδιών για την απόκτηση αυθεντικών εμπειριών στην επιστημονική εμπειρία (Peters 2006) και θεωρείται ότι οδηγεί σε μια ουσιαστική μάθηση βελτιώνοντας την κατανόηση διαφόρων εννοιών από το χώρο των φυσικών επιστημών (Hogan 2000). Ουσιαστικά, η δυσκολία των εκπαιδευτικών προσχολικής εκπαίδευσης να μετασχηματίσουν κατάλληλα το επιστημονικό περιεχόμενο ώστε να γίνεται κατανοητό από τα μικρά παιδιά, αποτελεί ένδειξη ότι αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της ανεπαρκώς ανεπτυγμένης παιδαγωγικής γνώσης του περιεχομένου (Tytler 2002, Garbett 2004). 1-7
Περιγραφή του ερευνητικού προβλήματος (3) Όμως, δεν υπάρχουν πολλά ερευνητικά δεδομένα για το τι ακριβώς λαμβάνει χώρα στην τάξη του νηπιαγωγείου κατά την ανάπτυξη δραστηριοτήτων από το χώρο των φυσικών επιστημών (Garbett 2004). Οπότε, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να μελετηθεί αφενός η εφαρμογή του αναλυτικού προγράμματος για τις φυσικές επιστήμες από τους/τις νηπιαγωγούς και αφετέρου η διδακτική τους συμπεριφορά κατά τις παραπάνω δραστηριότητες. 1-8
Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας (1) Έρευνες για τις επιλογές των νηπιαγωγών στο χώρο των φυσικών επιστημών Σύμφωνα με την Πλακίτση (2008) οι επιλογές πρακτικής που υλοποιούν οι εκπαιδευτικοί αντανακλούν τις επιστημολογικές τους θέσεις και καλλιεργούν συγκεκριμένες αντιλήψεις και στάσεις για τις φυσικές επιστήμες. Πολλοί εκπαιδευτικοί της προσχολικής εκπαίδευσης συχνά αναφέρουν ότι αισθάνονται λιγότερο προετοιμασμένοι να διδάξουν φυσικές επιστήμες σε σχέση με τα υπόλοιπα αντικείμενα (Wenner 1993, Kallery & Psillos 2002). Τα ευρήματα μιας ενδιαφέρουσας μελέτης (Καλλέρη κ.ά. 2001) αναδεικνύουν ασυμφωνίες μεταξύ προτάσεων του αναλυτικού προγράμματος και της «πραγματικότητας» της τάξης. 1-9
Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας (2) Έρευνες για τις επιλογές των νηπιαγωγών στο χώρο των φυσικών επιστημών Πολλοί εκπαιδευτικοί της προσχολικής εκπαίδευσης συχνά αναφέρουν ότι αισθάνονται λιγότερο προετοιμασμένοι να διδάξουν φυσικές επιστήμες σε σχέση με τα υπόλοιπα αντικείμενα (Wenner 1993, Kallery & Psillos 2002). Τα ευρήματα μιας ενδιαφέρουσας μελέτης (Καλλέρη κ.ά. 2001) αναδεικνύουν ασυμφωνίες μεταξύ προτάσεων του αναλυτικού προγράμματος και της «πραγματικότητας» της τάξης. Σύμφωνα με τις Γώτη & Μαρτίδου (2010), οι νηπιαγωγοί που διδάχθηκαν θέματα από το χώρο των φυσικών επιστημών στις βασικές σπουδές τους υλοποιούσαν αντίστοιχες δραστηριότητες συ- χνά πέρα από τους στόχους του αναλυτικού προγράμματος (ΥΠΕΠΘ-Π.Ι. 2002). 1-10
Βασικός Σκοπός Βασικό σκοπό της παρούσας μελέτης, η οποία είναι μια διερευνητική εργασία, αποτελεί η μελέτη των απόψεων των νηπιαγωγών για τις δραστηριότητες που υλοποιούν από το χώρο των φυσικών επιστημών στην τάξη τους, ως προς τις επιλογές τους, καθώς και ως προς τις μεθόδους ή τεχνικές διδασκαλίας που ακολουθούν κατά την υλοποίησή τους. 1-11
Ερευνητικά Ερωτήματα Τα βασικά ερευνητικά ερωτήματα είναι τα ακόλουθα: (α) τι είδους δραστηριότητες υλοποιούν οι νηπιαγωγοί στις τάξεις τους από το χώρο των φυσικών επιστημών; (β) με ποιο τρόπο υλοποιούν αυτές τις δραστηριότητες και (γ) ποια επίδραση έχουν οι σπουδές, το μορφωτικό επίπεδο και τα χρόνια υπηρεσίας των νηπιαγωγών στις μεθόδους και τεχνικές διδασκαλίας που ακολουθούν για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων που επιλέγουν από το χώρο των φυσικών επιστημών; 1-12
Τα εργαλεία της έρευνας Η συλλογή των δεδομένων της έρευνας πραγματοποιήθηκε με τη συμπλήρωση ενός ανώνυμου ερωτηματολογίου το οποίο περιελάμβανε 6 συνολικά ερωτήσεις (2 ανοικτού και 4 κλειστού τύπου) διαρθρωμένου σε 2 βασικούς άξονες. Ο 1ος άξονας αφορούσε τα ατομικά στοιχεία των συμμετεχόντων και ο 2ος μελετούσε τα θέματα από το χώρο των φυσικών επιστημών τα οποία επέλεξαν και ασχολήθηκαν οι νηπιαγωγοί του δείγματος της έρευνας κατά το σχολικό έτος 2011-12, καθώς και τη σχετική μεθοδολογία που ακολούθησαν. 1-13
Διαδικασία συλλογής δεδομένων Δείγμα Συνολικά διανεμήθηκαν 95 ερωτηματολόγια και τελικά συμπληρώθηκαν 80. Στο πιλοτικό στάδιο της έρευνας δόθηκαν 5 ερωτηματολόγια και έγιναν ορισμένες μικρές τροποποιήσεις στην αρχική μορφή του ερωτηματολογίου. Η συμπλήρωση κάθε ερωτηματολογίου δεν ξεπέρασε τα 15 λεπτά, ενώ η επεξεργασία των απαντήσεων πραγματοποιήθηκε με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v.19. Το δείγμα αποτέλεσαν 80 εκπαιδευτικοί προσχολικής εκπαίδευσης που υπηρετούσαν στο νομό Αχαΐας, εκ των οποίων και οι 80 ήταν γυναίκες. Όλες υπηρετούσαν σε σχολεία που ανήκαν στην 64η Περιφέρεια Προσχολικής Αγωγής. 1-14
Διαδικασία συλλογής δεδομένων Δείγμα Αναφορικά με το ηλικιακό επίπεδο των νηπιαγωγών του δείγματος σε ποσοστό 61,3% ήταν 36-45 ετών, σε ποσοστό 30% ήταν 46-55 ετών και σε ποσοστό 8,8% ήταν 26-35 ετών. Όπως φαίνεται από τα στοιχεία του πίνακα 1, στην πλειονότητά τους οι νηπιαγωγοί του δείγματος είχαν 11-20 χρόνια υπηρεσίας (47,5%) και σε ποσοστό 28,8% είχαν 4-10 χρόνια υπηρεσίας. Αναφορικά με τις σπουδές τους 63,8% κατείχαν πτυχίο ΑΕΙ, 20% πτυχίο διετούς φοιτήσεως και εξομοίωση, 8,8% πτυχίο διετούς φοιτήσεως, 6,3% μεταπτυχιακό και 1,3% διαθέτουν διδακτορικό δίπλωμα. 1-15
Διαδικασία συλλογής δεδομένων Δείγμα 1-16
Ανάλυση δεδομένων ØIBM SPSS Statistics (έκδοση 23) Download: https://goo.gl/5pwych 1-17
Ανάλυση δεδομένων Απουσιάζει η σχετική ενότητα/παράγραφος 1-18
Ας θυμηθούμε το πρώτο ερευνητικό ερώτημα α) τι είδους δραστηριότητες υλοποιούν οι νηπιαγωγοί στις τάξεις τους από το χώρο των φυσικών επιστημών; 1-19
Αποτελέσματα για το πρώτο ερευνητικό ερώτημα Ξεκινώντας την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας θα αναφερθούμε στα βασικότερα θέματα από το χώρο των φυσικών επιστημών με τα οποία ασχολήθηκαν οι νηπιαγωγοί του δείγματος κατά το σχολικό έτος 2011-12. Τα θέματα αυτά ήταν: νερό, μέρα-νύχτα, μαγνητισμός, αέρας, βύθιση, διαλυτότητα, φως και σκιά, βαρύτητα, ανακύκλωση-αποικοδόμηση, φυτά και το σχήμα της γης και παρουσιάζονται αναλυτικά με βάση τον αριθμό των προτιμήσεων των νηπιαγωγών στα στοιχεία του πίνακα 2 1-20
Αποτελέσματα για το πρώτο ερευνητικό ερώτημα Analyze à Descriptive Statistics à Frequencies 1-21
Αποτελέσματα για το πρώτο ερευνητικό ερώτημα Graphs à Legacy Dialogs à Bar à Simple (Summaries of Separate Variables), Bars Represent (SUM) 1-22
Ας θυμηθούμε το δεύτερο ερευνητικό ερώτημα β) Με ποιο τρόπο υλοποιούν αυτές τις δραστηριότητες; 1-23
Αποτελέσματα για το δεύτερο ερευνητικό ερώτημα Αναφορικά με το πλαίσιο στο οποίο υλοποιήθηκαν οι παραπάνω δραστηριότητες, οι νηπιαγωγοί απάντησαν σε ποσοστό 63,8% ότι κινούνται στις κατευθυντήριες γραμμές του ΔΕΠΠΣ, σε ποσοστό 8,8% ότι ακολουθούν την υλοποίηση του προγράμματος Fibonacci και σε ποσοστό 2,5% σε κάτι άλλο. Την τελευταία κατηγορία («Άλλο») την ανέλυσαν ως κάποιο πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ενώ ήταν ιδιαίτερα υψηλό το ποσοστό των νηπιαγωγών του δείγματος (25%) που δεν απάντησε στη συγκεκριμένη ερώτηση (Πίνακας 3). 1-24
Αποτελέσματα για το δεύτερο ερευνητικό ερώτημα Αναλυτικότερα, οι νηπιαγωγοί του δείγματος της έρευνας που ακολούθησαν το πρόγραμμα Fibonacci ασχολήθηκαν με τα θέματα: νερό, σχήμα της γης, μαγνητισμός, ανακύκλωσηαποικοδόμηση και μέρα-νύχτα. 1-25
Αποτελέσματα για το δεύτερο ερευνητικό ερώτημα Ως προς τη μέθοδο και τις τεχνικές διδασκαλίας που ακολούθησαν, δόθηκαν οι κατηγορίες του πίνακα 4 με βάση την εμπειρία των νηπιαγωγών για τις μεθόδους και τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την υλοποίηση δραστηριοτήτων από το χώρο των φυσικών επιστημών. Όπως διαπιστώθηκε ότι ένα ποσοστό 28,8% των νηπιαγωγών του δείγματος χρησιμοποιούσαν το πείραμα, 18,8% το τρίπτυχο παρατήρηση-πείραμα-συμπέρασμα, 10% τα σχέδια εργασίας, 10% τη διερευνητική μάθηση, 8,8% τη διαθεματική προσέγγιση, 6,2% την παρατήρηση και 2,5% τη βιωματική μάθηση, ενώ 8,8% δεν απάντησαν στη συγκεκριμένη ερώτηση (Πίνακας 4). 1-26
Αποτελέσματα για το δεύτερο ερευνητικό ερώτημα 1-27
Ας θυμηθούμε το τρίτο ερευνητικό ερώτημα γ) ποια επίδραση έχουν οι σπουδές, το μορφωτικό επίπεδο και τα χρόνια υπηρεσίας των νηπιαγωγών στις μεθόδους και τεχνικές διδασκαλίας που ακολουθούν για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων που επιλέγουν από το χώρο των φυσικών επιστημών; 1-28
Αποτελέσματα για το τρίτο ερευνητικό ερώτημα Οι νηπιαγωγοί του δείγματος ηλικίας 26-35 χρησιμοποιούν την παρατήρηση ως επικρατέστερη τεχνική, ενώ οι νηπιαγωγοί ηλικίας 36-45 και 46-55 είχαν σημαντική διασπορά στις επιλογές τους. Επίσης, οι πτυχιούχοι των ΑΕΙ σε ποσοστό 46,2% επιλέγουν δραστηριότητες και τις υλοποιούν με βάση το ΔΕΠΠΣ, ενώ ένα ποσοστό 12,5% δεν απάντησε στη συγκεκριμένη ερώτηση. Οι νηπιαγωγοί διετούς φοιτήσεως σε ποσοστό 2,5% επιλέγουν το ΔΕΠΠΣ και σε ποσοστό 6,2% δεν απαντούν στη συγκεκριμένη ερώτηση. Οι νηπιαγωγοί διετούς φοιτήσεως με εξομοίωση σε ποσοστό 8,8% ακολουθούν το ΔΕΠΠΣ, σε ποσοστό 2,5% ακολουθούν κάτι άλλο και σε ποσοστό 6,2% δεν απαντούν. Επίσης, οι νηπιαγωγοί με μεταπτυχιακό δηλώνουν σε ποσοστό 5% ότι ακολουθούν το ΔΕΠΠΣ και ο/η νηπιαγωγός με διδακτορικό ακολουθεί το ΔΕΠΠΣ, όπως φαίνεται από τα στοιχεία του πίνακα 5 που ακολουθεί. 1-29
Αποτελέσματα για το τρίτο ερευνητικό ερώτημα 1-30
Αποτελέσματα για το τρίτο ερευνητικό ερώτημα 1-31
Αποτελέσματα για το τρίτο ερευνητικό ερώτημα Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το ποσοστό 25% του δείγματος που δεν απήντησε στην ερώτηση για τη μεθοδολογία που χρησιμοποιούν, είναι ιδιαίτερα σημαντικό Η σχέση των επιλογών των νηπιαγωγών με τις αντίστοιχες δραστηριότητες που υλοποιούν στην τάξη έχουν υψηλό βαθμό εξάρτησης. Αναλυτικά, το σχήμα της γης επιλέγεται μόνο από εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν στο πρόγραμμα Fibonacci χ 2 (2) = 23,91, p = 0,000 και οι δραστηριότητες για το νερό που υλοποιούνται περισσότερο στα πλαίσια του ΔΕΠΠΣ χ 2 (2) = 24,15, p = 0,000. 1-32
Συμπεράσματα Συζήτηση (1) Τα αποτελέσματα της έρευνάς μας βρίσκονται σε συμφωνία με την έρευνα των Γώτη & Μαρτίδου (2010) οι οποίες αναφέρουν ότι οι νηπιαγωγοί ασχολούνται με τα φαινόμενα της εξαέρωσης - υγροποίησης - εξάτμισης, της τήξης και πήξης, τα χρώματα, τις σκιές, τα διαλυτά και μη διαλυτά στερεά, το νερό και τους μαγνήτες. Οι θεματικές αυτές αναδείχθηκαν και στα πλαίσια της παρούσας έρευνας. Όπως διαπιστώσαμε, οι νηπιαγωγοί του δείγματος επιθυμούν περισσότερο μια σταθερή και κατευθυνόμενη ενεργοποίηση στα θέματα των φυσικών επιστημών, στοιχείο που βρίσκεται σε συμφωνία με τα αποτελέσματα της έρευνας της Ζωγράφου-Τσαντάκη (2001). 1-33
Συμπεράσματα Συζήτηση (2) Τα βασικά ερωτήματα που τίθενται είναι με ποιους τρόπους προχωρούν στην υλοποίηση των σχετικών δραστηριοτήτων και που στηρίζονται; Αν μάλιστα το στοιχείο αυτό συνδυαστεί με τα ευρήματα της μελέτης των Καλλέρη κ.ά. (2001) για ασυμφωνίες μεταξύ προτάσεων του αναλυτικού προγράμματος και της «πραγματικότητας» της τάξης, βρισκόμαστε για άλλη μια φορά αντιμέτωποι μ ένα ουσιαστικό «κρυφό» αναλυτικό πρόγραμμα. Όμως, δεν μπορούμε να τεκμηριώσουμε κάποια σχέση με την ηλικία ή το μορφωτικό επίπεδο, διότι όπως προαναφέρθηκε δεν συμμετείχαν στο πρόγραμμα Fibonacci όλοι/ες οι εκπαιδευτικοί που το επιθυμούσαν και επομένως δεν έχουμε επαρκή στοιχεία για το τι θα μπορούσε αυτό να σημαίνει. 1-34
Υλικό - Επικοινωνία *Το υλικό βρίσκεται αναρτημένο στο http://www.amarkos.gr/material/methods1.pdf http://www.amarkos.gr/material/science.sav http://www.amarkos.gr/material/paper3.pdf email: amarkos@eled.duth.gr
Βιβλιογραφία Για ζητήματα Μεθοδολογίας της Έρευνας 1. Creswell, J. W. (2011). Η έρευνα στην εκπαίδευση: Σχεδιασμός, διεξαγωγή και αξιολόγηση της ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας (Επιμέλεια Χ. Τζορμπατζούδης). Αθήνα: Ίων 2. Cohen, L., Manion, L. & Keith, M. (2008) Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας, Αθήνα: Μεταίχμιο 3. Αλεξόπουλος, Δ. (1998) Ψυχομετρία: Σχεδιασμός τεστ και ανάλυση ερωτήσεων, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Για ζητήματα Ανάλυσης Δεδομένων 1. Ρούσσος, Π. Λ., & Τσαούσης, Γ. (2011) - Στατιστική στις επιστήμες της συμπεριφοράς με τη χρήση του SPSS, Εκδόσεις Τόπος. 2. Κατσής, A., Σιδερίδης Γ.Δ., Εμβαλωτής, Α. (2011) Στατιστικές μέθοδοι στις κοινωνικές επιστήμες, Εκδόσεις Τόπος. 3. Γναρδέλλης, Χ. (2013). Ανάλυση Δεδομένων με το IBM SPSS Statistics 21.0. Αθήνα: Παπαζήσης. 4. Γιαλαμάς, Β., (2005). Στατιστικές Τεχνικές και εφαρμογές στις Επιστήμες της Αγωγής. Αθήνα: Πατάκης.