ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ ΟΙ ΜΟΧΛΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 59 ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ ΟΙ ΜΟΧΛΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ Παπούλιας Γιώργος Αρχιτέκτων Μηχ. ΕΜΠ Ψαράκη Βούλα Λέκτορας ΕΜΠ Ρόκας Αργύρης Καθηγητής ΕΜΠ Περίληψη Στη σύγχρονη εποχή τα αεροδρόμια αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο ως συγκοινωνιακοί κόμβοι, συμβάλλοντας καθοριστικά στην ολοκλήρωση της παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας που διαμορφώνεται σήμερα. Τα σημαντικά αεροδρόμια του πλανήτη αποτελούν πλέον σημεία κλειδιά τόσο για τη μετακίνηση επιβατών, όσο και για το παγκόσμιο σύστημα παραγωγής και διάθεσης προϊόντων από επιχειρήσεις υπερτοπικής εμβέλειας, προσφέροντας ευελιξία, ταχύτητα και προσβασιμότητα. Αναδεικνύονται ταυτόχρονα πανίσχυρες μηχανές και για την οικονομική ανάπτυξη, καθώς προσελκύουν γύρω τους και ενσωματώνουν χρήσεις που δημιουργούν ένα πολυλειτουργικό σύμπλεγμα. 1. ΤΑ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ ΩΣ ΠΟΛΟΙ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΩΝ 1.1 Η σχέση της πόλης με τα συστήματα μεταφορών Ιστορικά οι πόλεις αναδύονταν στις ακτές της θάλασσας, των λιμνών, σε ποτάμια και ιδιαίτερα στις εκβολές τους, σε προστατευμένους κόλπους με στρατηγική θέση γεγονός που καθιστούσε την περιοχή συγκοινωνιακό και εμπορικό κόμβο μαγνήτη για την

60 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ανάπτυξη νέων χρήσεων γης. Πάντα λοιπόν οι πόλεις διαμορφώνονταν σε άμεση σχέση με το εκάστοτε σύστημα μετακινήσεων και την υπάρχουσα ή αναπτυσσόμενη συγκοινωνιακή υποδομή. Σήμερα κυριαρχεί το αυτοκίνητο, το αεροσκάφος και η διαδικτυακή πραγματικότητα. Τα αεροδρόμια αντιπροσωπεύουν το πέμπτο κύμα των μεταβολών στις μεταφορικές υποδομές που καθόρισαν την εμπορική ανάπτυξη τους τρεις τελευταίους αιώνες: αρχικά τα λιμάνια, στη συνέχεια οι ποταμοί και τα κανάλια, ο σιδηρόδρομος και, τέλος, οι αυτοκινητόδρομοι. Είναι βέβαιο πως οι αεροπορικές μετακινήσεις θα «απογειώσουν» την ανάπτυξη στον 21ο αιώνα με τον ίδιο τρόπο που έκαναν τα αυτοκίνητα στον 20ο. 1.2 Αεροπλάνο και αεροσταθμός Ήδη, από τα μέσα του 20 ου αιώνα, το αεροπλάνο είχε καθιερωθεί ως μονοπωλιακό μεταφορικό μέσο στα διηπειρωτικά ταξίδια επιβατών και γενικότερα στα ταξίδια μεγάλων αποστάσεων. Ωστόσο, οι σημαντικές εξελίξεις στην τεχνολογία των αεροσκαφών που ακολούθησαν, βελτίωσαν σημαντικά την ασφάλεια του μέσου, συνέτειναν στη μείωση του χρόνου των ταξιδιών και ελάττωσαν το κόστος τους. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, το αεροπλάνο εισήλθε και στα ταξίδια μικρών αποστάσεων ανταγωνιζόμενο άλλα μεταφορικά μέσα και κατόρθωσε να αποκτήσει σημαντικό μερίδιο της αγοράς (πχ. οι αεροπορικές συνδέσεις που εξυπηρετούν τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου). Τα δεδομένα της ραγδαίας αύξησης της αεροπορικής κίνησης και της απελευθέρωσης της αγοράς των αεροπορικών μεταφορών που ακολούθησε, διαμορφώνουν νέες κατευθύνσεις ανάπτυξης των αεροδρομίων: ανάγκη για μεγάλη έκταση, πολλαπλοί διάδρομοι, μεγάλοι τερματικοί σταθμοί, γρήγορη πρόσβαση, μεταβολές στο ιδιοκτησιακό καθεστώς, κομβικές λειτουργίες, αύξηση των εμπορικών δραστηριοτήτων.. Τα νέα αυτά επίνεια των σύγχρονων οικονομιών, τοποθετημένα συχνά σε απόσταση από τις μητροπόλεις αποτελούν θραύσματα μιας υπερεθνικής αστικότητας, νησίδες μετάβασης σ ένα δίκτυο όπου όλος ο κόσμος συρρικνώνεται και ανασυντίθεται αποσπασματικά.

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 61 Σ αυτούς τους κόμβους- πύλες συρρέουν ετερόκλιτα πλήθη απ όλο τον κόσμο με διαφορετικούς προορισμούς. Έτσι, ο αεροσταθμός λειτουργεί ταυτόχρονα ως χώρος αφίξεων, αναχωρήσεων ή ως ενδιάμεση στάση, ενσωματώνοντας λειτουργίες και χώρους που συναντά κανείς στα μητροπολιτικά κέντρα. Καταστήματα ρούχων, καλλυντικών, αναμνηστικών δώρων, φαρμακεία, δισκοπωλεία, περίπτερα με εφημερίδες και ψιλικά, εστιατόρια, καφετέριες, αλλά και αστυνομία, πυροσβεστική, χώροι στάθμευσης και ξενοδοχεία συνθέτουν ένα περιβάλλον που παραπέμπει έντονα σε γιγαντιαία εμπορικά κέντρα. Κτίρια γιγαντιαίων διαστάσεων, χώροι άσκησης της κοινωνίας και των φαινομένων της τα αεροδρόμια αλλάζουν συνεχώς φόρμα, λειτουργίες, διαστάσεις, ακολουθώντας τις καταιγιστικές εξελίξεις στον χώρο της αεροπορικής βιομηχανίας, των μεταφορών, της οικονομίας, της δημογραφίας κλπ. 1 Τα αεροδρόμια είναι ο νέος δημόσιος χώρος, μια από τις πλέον πολύτιμες βάσεις της παγκοσμιοποίησης. Οι αναδυόμενοι αυτοί πόλοι, συνήθως απομονωμένοι από τον μητροπολιτικό ιστό, αναζητούν ισχυρές συνδέσεις με διοικητικά επιχειρησιακά κέντρα, με λιμάνια, σιδηροδρομικούς σταθμούς και γενικά την άμεση επαφή με τη μητρόπολη για την εύκολη πρόσβαση των επιβατών στους αεροσταθμούς. Η κατασκευή μεγάλων αυτοκινητόδρομων και η σιδηροδρομική σύνδεση ικανοποιούν αυτές τις απαιτήσεις Το τρένο ειδικά, αποτελεί το κυρίαρχο μεταφορικό μέσο σύνδεσης με τα κέντρα των πόλεων στις χώρες της ΒΔ και της κεντρικής Ευρώπης. Χρησιμοποιούνται συνδέσεις express με υπερσύγχρονα τρένα (ο Διεθνής Αερολιμένας της Σαγκάης Pudong χρησιμοποιεί μια υπερσύγχρονη και ταχύτατη σύνδεση με το κέντρο της πόλης), που δίνουν την αίσθηση στους επιβάτες ότι η πτήση συνεχίζεται ως τον τελικό τους προορισμό, ενώ αποφεύγεται η χρήση του μετρό, καθώς οι συχνές στάσεις το καθιστούν ένα σαφώς πιο αργό μεταφορικό μέσο. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το αεροδρόμιο Heathrow του Λονδίνου μολονότι εξυπηρετείται από το μετρό, υλοποίησε το 1998 μια ταχεία σύνδεση το Heathrow Express που καλύπτει την απόσταση ως το κέντρο της βρετανικής πρωτεύουσας σε μόλις 15 λεπτά σε αντίθεση με τα 45 λεπτά του μετρό. Έτσι τα αεροδρόμια κερδίζουν το στοίχημα της γρήγορης πρόσβασης (καθοριστικός παράγοντας σήμερα), καλύπτοντας το χωρικό χάσμα ανάμεσα σ αυτά και τις πόλεις και δημιουργούν μια αστική συνέχεια. Ταυτόχρονα, χρησιμοποιώντας

62 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ τις ταχείες συνδέσεις διευρύνουν τη ζώνη επιρροής τους, διεισδύοντας ακόμα και σε γειτονικές χώρες (προσέλκυση επιβατών, ανάπτυξη εμπορικών συναλλαγών, κοκ). Στη σημερινή, παγκοσμιοποιημένη, ελεύθερη αγορά η έννοια του χρόνου είναι καθοριστική (ειδικά αν αναλογιστεί κανείς πως οι εταιρείες ενδιαφέρονται για πελάτες που μπορεί να βρίσκονται στην άλλη άκρη του κόσμου). Η κατάργηση (έστω και πλασματικά) της απόστασης μέσω του διαδικτύου (για παράδειγμα το ηλεκτρονικό εμπόριο) πρέπει να υποστηριχτεί από την ταχύτητα νέων διηπειρωτικών μεταφορικών μέσων που θα υλοποιούν στην πράξη το όραμα του πλανητικού χωριού: και έτσι οι αεροπορικές μεταφορές ήρθαν στο προσκήνιο. Τα αεροδρόμια με τη σειρά τους πρέπει να διαχειρίζονται ταχύτατα και αποτελεσματικά αυτές τις απαιτήσεις καθότι αποτελούν τα κρίσιμα σημεία αυτού του συστήματος δικτύωσης του κόσμου. Ενδεικτικά αναφέρεται πως τα τελευταία 30 χρόνια το παγκόσμιο ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 154% και η αξία του εμπορίου παγκοσμίως κατά 355%. Ωστόσο, η αξία των εμπορευμάτων που μεταφέρονται αεροπορικώς αυξήθηκε κατά 1395%! Σήμερα το 40% της συνολικής αξίας όλων των προϊόντων που παράγονται στον πλανήτη (αν και αντιπροσωπεύουν περίπου το 1% του συνολικού βάρους) ταξιδεύουν αεροπορικά (ποσοστό που αυξάνεται πάνω από 50% για τις εξαγωγές των ΗΠΑ εκτιμώνται στα $554 δις). Τα ιδιαίτερα ογκώδη και χύδην εμπορεύματα ακόμα μεταφέρονται με αργά πλοία, αλλά σχεδόν οτιδήποτε συνδέεται με τη μεταβιομηχανική οικονομία μας μικροηλεκτρονικά, φαρμακευτικά είδη, ιατρικές συσκευές, είδη πολυτελείας και θαλασσινά μεταφέρονται αεροπορικώς. 2 Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι αερομεταφορείς ολοκληρωμένων υπηρεσιών εμπορευμάτων όπως η FedEx και η DHL, διαθέτουν μεγάλους εμπορευματικούς σταθμούς σε διάφορα αεροδρόμια τους οποίους χρησιμοποιούν ως κόμβους στο δίκτυό τους και απασχολούν δεκάδες χιλιάδες εργαζομένων, συντηρώντας ολόκληρες πόλεις που γειτονεύουν με αυτά (Memphis s Cargo Airport). 3,4 Ταυτόχρονα, οι εθνικές οικονομίες των κρατών προσπαθώντας να είναι ανταγωνιστικές και να προσελκύσουν κεφάλαια και επενδύσεις από το εξωτερικό, πριμοδοτούν τους εθνικούς αερολιμένες απαλλοτριώνοντας εκτάσεις γης, μεταβάλλοντας χρήσεις γης, κοκ. Οι ενδείξεις είναι σαφείς σε χώρες της Ασίας και της Μ. Ανατολής (Ινδία, Κίνα, Ντουμπάι)

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 63 όπου έχουν προγραμματιστεί και αποπερατώνονται μεγαλεπήβολα σχέδια με γιγάντιες υποδομές. Επίσης, τα διευρυμένα αεροδρόμια προσφέρουν πολλές θέσεις εργασίας και αποτελούν από μόνα τους εξαιρετικά κερδοφόρες επιχειρήσεις. Για παράδειγμα, το 2006 το Incheon International Airport στη Νότια Κορέα είχε $990εκ. έσοδα από εμπορικές δραστηριότητες, ενώ το Dubai International Airport την ίδια χρονιά είχε $712εκ. έσοδα μόνο από πωλήσεις στα duty free shops. Με ρυθμό ανάπτυξης 17% ετησίως, το Incheon στοχεύει να φθάσει τα $3δις ως το 2015, ενώ στο αεροδρόμιο του Dubai η εμπορική ανάπτυξη είναι ακόμα ταχύτερη φθάνοντας ετησίως το 20%. Κάποιοι ακόμα βασικοί παράγοντες που συντέλεσαν στη διεύρυνση των αεροδρομίων είναι: 1 Η ιδιωτικοποίηση των αεροσταθμών. Τα ιδιωτικά κεφάλαια επιδίωξαν να εξαντλήσουν κάθε προοπτική και να εκμεταλλευτούν κάθε πιθανή πηγή εσόδων από διάφορες δραστηριότητες που θα αναπτύσσονταν παράλληλα με τη λειτουργία του αεροσταθμού. 2 Οι έντονες πιέσεις κυρίως από αεροπορικές εταιρείες χαμηλού κόστους (LCC) προς τα αεροδρόμια να χαμηλώσουν τα τέλη (aeronautical charges), τα στρέφει αναγκαστικά στην αναζήτηση κερδοφόρων οικονομικών πόρων. Έτσι τα αεροδρόμια επιζητούν τη δημιουργία νέων εισοδηματικών πηγών- μη αεροπορικών ώστε να ανταγωνιστούν και να εξυπηρετήσουν πιο αποτελεσματικά τις «παραδοσιακές» τους λειτουργίες. 3 Η συνειδητοποίηση της σημαντικότητας των αεροδρομίων στην παγκόσμια αλλά και την εθνική κλίμακα κέντρισε το ενδιαφέρον της κτηματαγοράς (real estate) που αναζητά διαρκώς εύκολα προσβάσιμη γη. 4 H κατακόρυφη αύξηση της κινητικότητας των αεροδρομίων τόσο σε επιβάτες (ο τουρισμός άλλωστε στη σημερινή του έκταση είναι φαινόμενο των τελευταίων δεκαετιών του προηγούμενου αιώνα), όσο και σε εμπορεύματα (αγορές μέσω διαδικτύου κτλ). 5 Οι συγκοινωνιακές κυρίως υποδομές για πρόσβαση στα αεροδρόμια (π.χ. αυτοκινητόδρομοι, μετρό, κλπ) που λειτουργούν ως καταλύτες για την εγκατάσταση επιχειρήσεων που σχετίζονται με το αεροδρόμιο.

64 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ 21 Ο ΑΙΩΝΑ 2.1 Η Εμπορική δραστηριότητα ως κύρια πηγή εσόδων Τα αεροδρόμια στον 21ο αιώνα διέρχονται ένα νέο και αισθητό στάδιο μετεξέλιξης: αυτό της πόλης - αεροδρομίου (airport city). Η σταδιακή αύξηση της εμπορικής εκμετάλλευσης κάποιων αεροσταθμών της Ευρώπης και των ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του 90 (καταστήματα αφορολογήτων ειδών, εστίαση και ελάχιστα καταστήματα), εξελίχθηκε σ ένα παγκόσμιο φαινόμενο εμπορευματικής διόγκωσης και επέκτασης. Σήμερα, τα έσοδα των αεροδρομίων από εμπορικές δραστηριότητες (commercial revenues) ανέρχονται περίπου στο 50% των συνολικών εσόδων τους, ποσοστό που αποδεικνύει τη σημαντικότητά τους για τη λειτουργία του αεροδρομίου αλλά και τις σχέσεις «εξάρτησης» που δημιουργούνται. Οι βασικές πηγές εσόδων για τους αερολιμένες σήμερα είναι: η στάθμευση οχημάτων, η ενοικίαση αυτοκινήτων, η διαφήμιση, οι εμπορικές δραστηριότητες και βέβαια οι λιανικές πωλήσεις. 3 Στο εξής οι αεροσταθμοί διαδραματίζουν ρόλους που δύσκολα κανείς θα εκτιμούσε στο παρελθόν. Στην Ευρώπη η εξέλιξη των αεροδρομίων ξεκινά ήδη από τη δεκαετία του 80. Εδώ βρίσκεται ένα από τα πιο πολυσύχναστα αεροδρόμια όλου του κόσμου: το Heathrow (η BAA -British Airport Authority- έχει ιδιωτικοποιηθεί ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 80 και σήμερα κατέχει και διαχειρίζεται 7 αεροδρόμια στο Ηνωμένο Βασίλειο). Το Heathrow σήμερα αποτελεί μια πολύ σημαντική οικονομική οντότητα, ας σημειωθεί, επίσης, πως ο νέος τερματικός Terminal 5 αποτελούσε μέχρι πρόσφατα το μεγαλύτερο κατασκευαστικό έργο στην Ευρώπη στον τομέα των αεροδρομίων. Καθότι συνδέεται με προορισμούς σ όλο τον κόσμο λειτουργεί ως κομβικό αεροδρόμιο για την British Airways και εξελίχθηκε σε εξαιρετικά ισχυρό πόλο έλξης εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην εφοδιαστική αλυσίδα (logistics). Γι αυτό άλλωστε και η περιοχή γύρω από τον αερολιμένα είναι η πιο ακριβή περιοχή στην αγορά ακινήτων παγκοσμίως. Δύο ακόμα σημαντικά αεροδρόμια είναι αυτά του Άμστερνταμ (Schiphol) και της Φρανκφούρτης. Συγκεκριμένα στο Schiphol, ένα από τα 10 πιο πολυσύχναστα αεροδρόμια του κόσμου, έχουν αναπτυχθεί συγκροτήματα γραφείων, ξενοδοχεία, μουσείο και γκαλερί (Dutch Masters Gallery), ενώ σ αυτό εργάζονται καθημερινά 58.000 άτομα.

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 65 Οι περιοχές πέριξ των αεροδρομίων έχουν γίνει μαγνήτες για τα κεντρικά γραφεία διοίκησης μεγάλων εταιρειών, συνεδριακά κέντρα, γραφεία πολυεθνικών εταιρικών αντιπροσωπειών που χρειάζονται στελέχη και προσωπικό να αναλαμβάνει την ευθύνη συχνών ταξιδιών σε μακρινούς προορισμούς. 4 Αυτοί που ταξιδεύουν με σκοπό την εργασία (business travelers) επωφελούνται σημαντικά από τη γρήγορη πρόσβαση σε κομβικά αεροδρόμια, γιατί διαθέτουν μεγαλύτερο εύρος επιλογών σε πτήσεις, προορισμούς και ευελιξία στον επανασχεδιασμό του προγράμματος των πτήσεών τους. Ειδικά για εταιρείες που εξειδικεύονται στις τεχνολογίες επικοινωνιών και πληροφορικής, καθώς και για άλλες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας η πρόσβαση στους αερολιμένες θεωρείται καθοριστική. Οι επαγγελματίες του χώρου μετακινούνται αεροπορικώς 400% πιο συχνά από τους άλλους εργαζόμενους. Ήδη στις ΗΠΑ πολλές εταιρείες του χώρου μετοικίζουν στον ζωτικό χώρο των αεροδρομίων όπως στο Washington Dulles στη Virginia (που περιέχει τόσους γραφειακούς και εμπορικούς χώρους όσους περίπου φιλοξενεί και η καρδιά της περιφέρειας της Columbia) ή κατά μήκος των αυτοκινητοδρόμων που οδηγούν στο Chicago O Hare airport. 2.2 Έμφαση στην κτηματαγορά (real estate) Τα μεγάλα αεροδρόμια λειτουργούν πλέον ως περιφερειακά πολυμορφικά κέντρα μεταφορών και σαν πόλοι έλξης για επιχειρήσεις, εμπορικές συναλλαγές, ανταλλαγή πληροφοριών και χρήσεις αναψυχής. Και καθώς τα κτίρια των αεροσταθμών μεταμορφώνονται σε εμπορικά κέντρα και χώρους εκθέσεων έργων σύγχρονης τέχνης gallery, τα αεροδρόμια εξαπλώνονται με σχηματισμούς (clusters) από ξενοδοχειακές μονάδες, συνεδριακές εμπορικές και εκθεσιακές υποδομές, γραφεία μεγάλων εταιρειών, εμπορικές χρήσεις μαζί με πολιτιστικές και ψυχαγωγία. Τα αεροδρόμια εν συντομία έχουν καταστεί εμπορικοί προορισμοί αυτά καθ αυτά, είναι αυτόνομοι αστικοί κόμβοι που διαμορφώνουν σταδιακά τον ιστό των λειτουργιών, που συγκεντρώνονται γύρω τους. Πέρα από την ενσωμάτωση μιας ευρείας ποικιλίας εμπορικών καταστημάτων και

66 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ άλλων χρήσεων στους αεροσταθμούς, τα αεροδρόμια αναπτύσσουν και τις εκτάσεις γης γύρω από αυτά με υποδομές για τη φιλοξενία, την ψυχαγωγία και την αναψυχή, με συγκροτήματα γραφείων και εμπορικών κέντρων, συνεδριακούς και εκθεσιακούς χώρους, εμπορευματικά κέντρα, με ζώνες ελευθέρου εμπορίου και εγκαταστάσεις για την ευέλικτη προώθηση ευαίσθητων προϊόντων 5. 3. ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΩΝ - Η ΑΝΑΔΥΣΗ ΤΗΣ ΑΕΡΟΤΡΟΠΟΛΗΣ Η ραγδαία επέκταση των εμπορικών δραστηριοτήτων καθιστά τα αεροδρόμια σύγχρονες αστικές γεννήτριες. Στην πραγματικότητα οι προβλέψεις για συνεχή αύξηση της ζήτησης αεροπορικών μετακινήσεων επιβατών (τουρισμός, επέκταση της μεσαίας τάξης σε ανερχόμενες οικονομίες - Κίνα, Ινδία, Βαλκανικές χώρες) και μεταφοράς εμπορευμάτων (ηλεκτρονικό εμπόριο), οδηγεί μοιραία και στην επέκταση των αεροδρομίων και της εμπορικής δραστηριότητας γύρω απ αυτά. Τα αεροδρόμια αποκτούν χαρακτηριστικά κεντρικών επιχειρησιακών περιοχών των μητροπόλεων, αυξάνοντας προοδευτικά την επιρροή τους σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο (κυρίως ως μεταφορικοί κόμβοι). Αυτή η μετάλλαξη στη μορφή και τις λειτουργίες μετέτρεψε πολυάριθμα αεροδρόμια πόλεων σε πόλεις- αεροδρόμια. (city airports to airport- cities). Μια νέα αστική μορφή; «Τα αεροδρόμια και οι εκτάσεις γύρω τους μεταβάλλονται σε εμπορικές άγκυρες» «Ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός αεροδρομίων απασχολεί περισσότερους από 50.000 εργαζόμενους ημερησίως κάτι που μπορεί να τα χαρακτηρίσει ως μητροπολιτικές πόλεις σύμφωνα με τον απογραφικό ορισμό των ΗΠΑ.» αποσπάσματα απο τον ηλεκτρονικό τύπο. 6 Οι εξελισσόμενες πόλεις γύρω από τα αεροδρόμια μαζί με τη σημαντική κεντρική εμπορική ανάπτυξη των αεροσταθμών, αναδεικνύουν μια νέα αστική μορφή την αεροτρόπολη. O ορισμός που παραθέτει η Wikipedia: Αεροτρόπολη (aerotropolis) είναι ένας νέος τύπος αστικής μορφής που περιλαμβάνει αεροπορικές δραστηριότητες και συναφείς επι-

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 67 χειρήσεις σε μία ακτίνα έως και 25 km από τα αεροδρόμια. Παρόμοια στο σχήμα με την παραδοσιακή μητρόπολη, που ουσιαστικά συντίθεται από έναν κεντρικό αστικό πυρήνα και τα προάστια που συνδέονται με αυτόν, ο πυρήνας της αεροτρόπολης είναι η πόλη - αεροδρόμιο και εκτενείς πιο απομακρυσμένες περιοχές με επιχειρήσεις που σχετίζονται άμεσα ή εξαρτώνται από τις αεροπορικές μεταφορές και το αεροδρόμιο. 7 Αντικατοπτρίζοντας τις απαιτήσεις της σύγχρονης οικονομίας για προσβασιμότητα, ταχύτητα και ευελιξία, η αεροτρόπολη ανταποκρίνεται με ανάπτυξη γραμμικών φορέων και τομέων, αυτοκινητόδρομους, ταχύτατες συνδέσεις. Οι οδικές αρτηρίες του αεροδρομίου συμπληρωμένες από γρήγορες σιδηροδρομικές συνδέσεις (επιβατικές και εμπορεύματα), ταξί, λεωφορεία και φυσικά την υποδομή που απαιτεί ένας αερολιμένας μαζί και με τις εμπορικές του λειτουργίες, συνθέτουν τον πυρήνα - πόλη αεροδρόμιο. Εταιρείες που σχετίζονται με τον αερολιμένα οργανωμένες σε ενότητες (clusters) και οικιστικά συγκροτήματα αναπτύσσονται ακτινικά γύρω από τον πυρήνα σχηματίζοντας την ευρύτερη αεροτρόπολη. Συμπλέγματα από εμπορικά κέντρα και υπεραγορές εγκαθίστανται στις οδικές συνδέσεις με τα αεροδρόμια προσπαθώντας να εκμεταλλευτούν την εύκολη προσβασιμότητα, και την κεντρικότητα που ήδη έχει διαμορφώσει το αεροδρόμιο στην ευρύτερη περιοχή. O John Kasarda -μελετητής του αστικού σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνα διευκρινίζει τον όρο ως κάτι περισσότερο από τον τόπο που «πηγαινοέρχονται» αεροπλάνα. Είναι ένας προορισμός από μόνος του. Υποστηρίζει ότι «αντί να εξοστρακίζουμε τα αεροδρόμια στα όρια των πόλεων και να προσπαθούμε να τα αποφύγουμε, θα έπρεπε να τα μετακινήσουμε στα κέντρα των πόλεων ή να δημιουργήσουμε νέες πόλεις γύρω από αυτά. Πρέπει να σχεδιαστούν αποτελεσματικά, έτσι ώστε να γίνουν κομμάτι του παγκόσμιου συστήματος παραγωγή». 8 Σ αυτές τις νέες πόλεις μπορούν να οργανωθούν συνέδρια την ημέρα, ενώ το βράδυ ο κόσμος μπορεί να αναπαύεται στα ξενοδοχεία, να διασκεδάζει σε εστιατόρια και σε άλλους χώρους χωρίς να νιώθει την ανάγκη να μεταβεί στο κέντρο της πόλης.

68 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 3.1 Τα πρώτα δείγματα Η αναδυόμενη πόλη που περιβάλλει το αεροδρόμιο Suvarnabhumi (Μπανγκόκ, Ταϊλάνδη) επικυρώνει τον ισχυρισμό του Kasarda πως οι τρεις βασικοί κανόνες της κτηματαγοράς (real estate) έχουν μεταβληθεί από «τοποθεσία, τοποθεσία, τοποθεσία σε προσβασιμότητα, προσβασιμότητα, προσβασιμότητα». Έχει δημιουργηθεί ένα νέο «μετρικό» σύστημα: δεν έχει τόση σημασία πλέον ο ίδιος ο χώρος, αλλά ο χρόνος και το κόστος. Στα προσχέδια του για την πόλη, οι πιο απομακρυσμένοι δακτύλιοι εκτείνονται στα 20 μίλια μέσα στην εξοχή και συνδέονται με αυτοκινητοδρόμους. Εκεί θα χωροθετηθούν γιγάντιοι σχηματισμοί με ουρανοξύστες διαμερισμάτων. Σε πιο εσωτερικούς δακτύλιους θα εγκατασταθεί η αεροπορική εταιρεία Thai, καθώς και εμπορευματικοί σταθμοί. Πιο κοντά στο αεροδρόμιο χωροθετούνται χρήσεις που θα απευθύνονται σε τουρίστες είτε businessmen- προβλέποντας 10 γήπεδα του γκολφ, για να προστεθούν σε αυτά κινηματοθέατρα, εμπορικά κέντρα και άλλες παρόμοιες χρήσεις. Συνεχίζοντας συναντάμε τα κέντρα των πολυεθνικών - γραφεία, ερευνητικά εργαστήρια και τα περιφερειακά διοικητικά κέντρα των εταιρειών αυτών που «πείστηκαν» να μετακομίσουν πλησίον του αεροδρομίου. Εδώ, επίσης, θα βρει κανείς και συνεδριακά κέντρα, αίθουσες δημοπρασιών, αλλά και ξενοδοχεία, καθώς και οτιδήποτε υποστηρίζει όσους εργάζονται στον χώρο του αεροδρομίου. Ακόμα πιο κοντά αναπτύσσονται οι ελεύθερες ζώνες εμπορίου (free trade zones), εγκαταστάσεις, αποθηκευτικοί χώροι και τα εμπορευματικά κέντρα των εταιρειών ολοκληρωμένων υπηρεσιών εμπορευμάτων UPS/ DHL/ FedEx, που κύριο μέλημα τους είναι να συνδέονται με το βέλτιστο και ταχύτερο τρόπο με τα αεροσκάφη. Μια νέα υπερσύγχρονη σιδηροδρομική γραμμή θα συνδέει το αεροδρόμιο με τη Bangkok. Ο πρόεδρος της αναπτυξιακής επιτροπής του αεροδρομίου θεωρεί πως αυτό είναι και το κλειδί της ανάπτυξης της Ταϊλάνδης για τα επόμενα 5 χρόνια. Λέει χαρακτηριστικά: «Κανένα άλλο έργο δεν είναι τόσο μεγάλο όσο αυτό. Θα προσελκύσει εταιρείες υψηλής τεχνολογίας από τη Σιγκαπούρη, τη Μαλαισία ακόμα και από τη Νότια Κίνα! Πλέον είμαστε άμεσοι ανταγωνιστές τους ακόμα και της Κορέας και της Ιαπωνίας». 9

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 69 Δεν είναι, όμως, μόνο η Ταϊλάνδη που προσανατολίζεται σε τέτοιες λύσεις. Το Hong Kong στηρίζει την παγκόσμια εμπορική στρατηγική του στο προβάδισμα των αεροδρομίων - το αεροδρόμιο Chek Lap Kok έχει ήδη εγκαταστήσει μια μικρή πόλη σε ένα κοντινό νησί για τους 45.000 εργαζομένων του αεροδρομίου. Στα σκαριά, επίσης, βρίσκεται και το Sky City ένα σύμπλεγμα από συνεδριακά κέντρα, κτίρια γραφείων, ξενοδοχεία, γήπεδα γκολφ κτλ. (Το ίδιο το αεροδρόμιο κόστισε $20δις, όταν αποπερατώθηκε τη δεκαετία του 90, ενώ οι αεροσταθμοί των 550.000 m 2, διαθέτουν πολύ μεγάλο αριθμό καταστημάτων λιανικής πώλησης διεθνών επωνυμιών). Στην κινεζική ενδοχώρα ήδη ολοκληρώνεται η αεροδρομιακή πόλη του αεροδρομίου του Πεκίνου, ενώ στην πόλη Guangzhou στο δέλτα του ποταμού Pearl River έχει προγραμματιστεί μια γιγαντιαία επέκταση του αεροδρομίου σε συνδυασμό με μια πόλη 400.000 κατοίκων που θα κοστίσει πάνω από $12 δις. 10 33 μίλια βόρεια της Σεούλ η νέα πόλη Songdo θεωρείται το πιο φιλόδοξο έργο ιδιωτικής πρωτοβουλίας στην ιστορία. Κατασκευασμένη σε μία τεχνητή χερσόνησο στο μέγεθος της Βοστώνης, αναμένεται να αποτελέσει μια νέα μητρόπολη για 350.000 κατοίκους που θα ζουν εκεί και θα εργάζονται σε πολυεθνικές εταιρείες. Βασική λεπτομέρεια: η νέα αυτή πόλη συνδέεται μέσω γέφυρας απευθείας με το αεροδρόμιο Incheon. Ταυτόχρονα με τα παραπάνω αναδύεται ακόμα μια κουκκίδα στον χάρτη. Πρόκειται για το αεροδρόμιο του Κιέβου στην Ουκρανία. Το Kyiv Airport μαζί με τις υποδομές που αναπτύσσονται γύρω του (κυρίως χώροι γραφείων αλλά και εκτάσεις για αναψυχή - Kyiv Airport City) φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα «στρατηγικό κομβικό αεροδρόμιο της κεντρικό-ανατολικής Ευρώπης», αλλά και μία βασική επιχειρηματική περιοχή ολόκληρης της χώρας (συνεδριακά κέντρα, κτίρια γραφείων πολυεθνικών εταιρειών, κλπ.). Η αποπεράτωση του θα γίνει σταδιακά από το 2009 ως το 2012, ώστε να διασφαλιστεί η δυνατότητα εξυπηρέτησης των χιλιάδων ατόμων που θα συρρεύσουν το 2012 για τη διοργάνωση του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Ποδοσφαίρου. Παρόμοιες διαδικασίες λαμβάνουν χώρα παντού στον κόσμο. Αρκετές πόλεις στην Ινδία θα δουν τα αεροδρόμια τους να αλλάζουν δραματικά κλίμακα τα επόμενα χρόνια (Delhi και Mumbai, Hyperabad και Bangalore).

70 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Ας σημειωθεί πως το ανοικοδομητικό παραλήρημα που παρατηρείται τελευταία στο Dubai συμπεριλαμβάνει και την κατασκευή της μεγαλύτερης παγκοσμίως αεροτρόπολης - το Dubai World Central (DWC). Το $33 δις κόστους Dubai World Central θα έχει το μέγεθος του Heathrow και του O Hare μαζί, ενώ ταυτόχρονα 3 φορές τη χωρητικότητα του εμπορευματικού αεροδρομίου της FedEx στο Memphis. Τοποθετημένο 25 μίλια βόρεια του κέντρου του Dubai, το DWC θα φιλοξενεί 750.000 κατοίκους φθάνοντας σε μέγεθος τη Στοκχόλμη. Συνοψίζοντας διαπιστώνουμε πως αυτές οι πόλεις αεροδρόμια παρουσιάζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά που διασφαλίζουν την «επιτυχία» τους. Είναι κομβικά αεροδρόμια, αποτελούν δηλαδή για ορισμένες αεροπορικές εταιρείες σημεία ανταπόκρισης, στα οποία γίνεται μετεπιβίβαση σε άλλο αεροσκάφος. Το αεροδρόμιο του Hong Kong για παράδειγμα φιλοδοξεί να γίνει το μεγαλύτερο κομβικό αεροδρόμιο της Ασίας, ενώ αυτό του Dubai το πιο εξελιγμένο παγκοσμίως. Επιπρόσθετα, τα αεροδρόμια αυτά είναι οι βάσεις των ισχυρών εθνικών αερομεταφορέων. Το Hong Kong έχει την Cathaway Pacific, το Dubai την Emirates ενώ το Changi τη Singapore Airlines. Αποτελούν σημαντικά οικονομικά μεγέθη για τις εθνικές οικονομίες (το αεροδρόμιο Changi εκτιμάται ότι «παράγει» περίπου το 9% του ΑΕΠ της Σιγκαπούρης) και το καθένα από αυτά έχει γίνει με κρατική πρωτοβουλία και συνεπώς ως ένα βαθμό αποτελεί τμήμα του στρατηγικού σχεδιασμού ανάπτυξης κάθε χώρας. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η αεροτρόπολις αναδεικνύεται ως χαρακτηριστική τάση εξέλιξης πολλών αεροδρομίων στον 21 ο αιώνα. Διαπιστώνεται ιδιαίτερα στις σχεδιαστικές προθέσεις νέων μεγάλων αεροδρομίων. Είναι πρόδηλη και στα γηραιότερα αεροδρόμια, περιοριζόμενη μόνο από τον κορεσμό των επιτρεπτών δυνατοτήτων της περιοχής όπου αναπτύσσεται. Η επίδραση της στην πολεοδομική δυναμική είναι ορατή. Η στρατηγική σημασία της στον ανταγωνισμό μεταξύ ισχυρών πόλεων είναι αποφασιστική. Τα αεροδρόμια αποτελούν σημαντικούς καταλύτες για τη μετάβαση του «συστήματος» στην επόμενη γενιά. Ασκώντας την επιρροή τους στις σύγχρονες πόλεις μεταβάλλουν σταδιακά την υπάρχουσα κατάσταση σχηματο-

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 71 ποιώντας δομές με διαφορετική αφετηρία. Η παγκόσμια αυτή τάση δεν αφορά στο μακρινό μέλλον και ήδη πολλά αεροδρόμια επενδύουν στην ανάπτυξη της ακίνητης περιουσίας τους. Προσπαθώντας να γίνουν πιο ανταγωνιστικά και να αυξήσουν τα έσοδά τους, παράγουν «πυκνώσεις αστικότητας» απομακρυσμένες από τα παραδοσιακά κέντρα τω πόλεων. Ήδη, ο αερολιμένας Ελ. Βενιζέλος έχει αναπτύξει και σταδιακά υλοποιεί ένα σενάριο δημιουργίας αεροδρομιακής πόλης που στοχεύει να μετατρέψει την εικόνα του αεροδρομίου από έναν συμβατικό συγκοινωνιακό κόμβο, σ έναν προορισμό επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Τα μεγαλόπνοα σχέδια για γιγάντιες και πολυτελείς εγκαταστάσεις με χαρακτήρα υπερβολής και επίδειξης, κλονίζονται σήμερα, καθώς οι οικονομίες της Μ. Ανατολής, της Ασίας και όχι μόνο αντιμετωπίζουν προβλήματα. Ωστόσο, το όραμα της αεροτρόπολης αποτελεί βασικό πυλώνα οικονομικής ανάπτυξης. Στο νέο περιβάλλον της οικονομικής κρίσης η αεροτρόπολη πρέπει να προσαρμοστεί σε μια πιο ουσιαστική και μελετημένη εφαρμογή. 5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. «Αεροδρόμια: η απογείωση της αρχιτεκτονικής είναι εδώ», Κατερίνα Ι. Ανέστη Οκτώβριος, 2004, εφημ. Ναυτεμπορική Τέχνη και Ζωή : ΤΑΣΕΙΣ. 2. «Rise of Aerotropolis» Greg Lindsay, Fast Company Magazine Δεκέμβριος, 2007. 3. «Real Estate, factory outlets and bricks: A note on non aeronautical activities at commercial airports», William G. Morrison, ELSEVIER -Journal of Air Transport Management, Νοέμβριος, 2008. 4. «Shopping in the Airport City and Aerotropolis- New Retail Destinations in the Aviation century», John D. Kasarda Research Review Airport Retail, Νοέμβριος, 2008. 5. «The new Model», John D. Kasarda, Airport World Magazine, Αύγουστος, 2006. 6. «About Airport Cities» Dr J.D.Kasarda ACE 2008 Conference chairman, Airport Cities World Conference& Exhibition Directory, Dallas- Ft Worth Airport, 9-11 Απριλίου 2008.

72 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 7. Wikipedia, Aerotropolis, http://en.wikipedia.org/wiki/aerotropolis. 8. «The Evolution of Airport Cities and the Aerotropolis», J.D.Kasarda, Airport Cities-The Evolution: chapter 1, Insight Media, Λονδίνο, 2008. 9. «Awaiting the Aerotropolis», Ravi Teja Sharma, Buisinness Standard-India, Φεβρουάριος, 2007. 10. «The Age of the Aerotropolis» Donnie Snow, www.businnesstn.com, Απρίλιος, 2007. 11. «The new Model», John D. Kasarda, Airport World Magazine, Αύγουστος, 2006.