1 Τεχνολογία και Κοινωνία Μάθηµα 7 ο Δηµήτρης Τσέλιος Επίκουρος Καθηγητής ΤΕΙ Θεσσαλίας
2 Περιεχόµενο του µαθήµατος Το άνοιγµα της ψαλίδας «Η ανισορροπία µεταξύ πλουσίων και φτωχών είναι η παλαιότερη και πιο θανατηφόρα ασθένεια σε όλες τις δηµοκρατίες». Πλούταρχος
3 Το άνοιγµα της ψαλίδας σήµερα (1) Σήµερα η ψηφιοποίηση έχει προφανώς αυξήσει την ποιότητα και την ευκολία της φωτογραφίας και έχει αλλάξει ριζικά την οικονοµία της φωτογραφικής παραγωγής και διανοµής. Όµως µια οµάδα µε 15 µέλη δηµιούργησε το Instagram το οποίο έχει πάνω από 130 εκατ. χρήστες που µοιράζονται πάνω από 16 δισ. φωτογραφίες. (στοιχεία 2013) Η Kodak που λειτουργούσε στην προ-ψηφιακή εποχή έφτασε κάποια στιγµή να απασχολεί 145.300 υπαλλήλους ενώ µέσα από ένα δίκτυο συνεργατών και προµηθευτών έδινε δουλειά σε πολλούς άλλους. Σήµερα η Kodak δεν υπάρχει πλέον γιατί κήρυξε πτώχευση.
4 Το άνοιγµα της ψαλίδας σήµερα (2) Συνεπώς σήµερα χιλιάδες εργαζόµενοι έχασαν την εργασία τους. Αυτή είναι η δεύτερη συνέπεια της εκθετικής, ψηφιακής και συνδυαστικής προόδου, το άνοιγµα της ψαλίδας που σηµαίνει ότι υπάρχουν οξυµένες διαφορές µεταξύ των ανθρώπων ως προς το εισόδηµα, τον πλούτο και άλλες σηµαντικές πλευρές της ζωής του.
5 Το άνοιγµα της ψαλίδας σήµερα (3) Οι νέες εταιρείες απασχολούν µικρό ποσοστό των ανθρώπων που ήταν απαραίτητος σε µεγάλες εταιρείες. Η Facebook έχει χρηµατιστηριακή αξία αρκετές φορές µεγαλύτερη από ότι είχε η Kodak και έχει δηµιουργήσει µέχρι τώρα 7 δισεκατοµµυριούχους. Η µετάβαση από το αναλογικό στο ψηφιακό έχει συντελέσει σε µια πολύ πιο άνιση κατανοµή του εισοδήµατος σε σχέση µε το παρελθόν.
6 Το άνοιγµα της ψαλίδας σήµερα (4) Το ίδιο φαινόµενο παρατηρείται και σε άλλους χώρους όπως στον εκδοτικό, στο λιανικό εµπόριο, στη διανοµή, στις υπηρεσίες και στη βιοµηχανία. Έτσι δηµιουργείται περισσότερος πλούτος µε λιγότερη εργασία. Αυτό δηµιουργεί αφθονία για την κοινωνία και πλούτο για τους πρωτοπόρους, αλλά µειώνει τη ζήτηση για µορφές εργασίας που ήταν σηµαντικές στο παρελθόν, αφήνοντας πολλούς ανθρώπους χωρίς εισόδηµα.
7 Το άνοιγµα της ψαλίδας σήµερα (5) Για σχεδόν 200 χρόνια, οι µισθοί αυξάνονταν παράλληλα µε την παραγωγικότητα. Αυτό δηµιούργησε την αίσθηση ότι αναπόφευκτα η τεχνολογία ωφελούσε σχεδόν τους πάντες. Αυτό όµως δεν ισχύει σήµερα.
8 Μικρότερο κοµµάτι από µεγάλη πίτα (1) Από τι 1983 µέχρι το 2009 οι Αµερικάνοι συνολικά έγιναν πολύ πλουσιότεροι. Όµως το κατώτερο 80% της κατανοµής εισοδήµατος υπέστη µείωση του πλούτου του. Το κορυφαίο 20% πήρε πάνω από το 100% της αύξησης. Το κορυφαίο 5% πήρε το 80% της αύξησης του πλούτου.
Μικρότερο κοµµάτι από µεγάλη πίτα (2) 9
10 Τα τρία ζεύγη των κερδισµένων και χαµένων Η τάση για ανισότητα υπάρχει σε όλες της χώρες. Ποιοι κερδίζουν: οι δύο πρώτες οµάδες είναι εκείνες που έχουν συσσωρεύσει σηµαντικές ποσότητες µη ανθρώπινου και ανθρώπινου κεφαλαίου. Η τρίτη οµάδα απαρτίζεται από τους superstar που έχουν ξεχωριστά ταλέντα ή τύχη. Σε µερικές περιπτώσεις τα οφέλη τα έχει προσποριστεί µια σχετικά µικρή οµάδα κερδισµένων αφήνοντας την πλειονότητα των ανθρώπων σε χειρότερη θέση από πριν.
Μια τεχνολογική αλλαγή έντασης δεξιοτήτων (1) 11
12 Μια τεχνολογική αλλαγή έντασης δεξιοτήτων (2) Η ζήτηση για ανειδίκευτη εργασία έχει µειωθεί ενώ έχει αυξηθεί η ζήτηση για ειδικευµένο εργατικό δυναµικό. Οι απόφοιτοι πανεπιστηµίων και οι κάτοχοι µεταπτυχιακών τίτλων έχουν δει πολύ µεγάλη αύξηση του µισθού. Αυτό το εύρηµα γίνεται πιο εντυπωσιακό αν δούµε ότι ο αριθµός των ατόµων που γράφτηκε στο πανεπιστήµιο µεταξύ 1960 1980 υπερδιπλασιάστηκε.
13 Μια τεχνολογική αλλαγή έντασης δεξιοτήτων (3) Ο συνδυασµός της υψηλότερης αµοιβής παρά την αυξανόµενη προσφορά µπορεί να σηµαίνει ότι η σχετική ζήτηση για εξειδικευµένο εργατικό δυναµικό αυξήθηκε ακόµη ταχύτερα από την προσφορά. Ισχύει το ίδιο και για τη µείωση της ζήτησης χαµηλής ειδίκευσης προσωπικού.
14 Οργανωσιακή συνεφεύρεση Οι εταιρείες χρησιµοποίησαν ψηφιακές τεχνολογίες για να αναδιοργανώσουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, τη ροή πληροφοριών και τις πτυχές των διαδικασιών διαχείρισης και οργάνωσης. Αυτή η αναδιοργάνωση απαιτεί συνήθως µεγαλύτερη εξειδίκευση και λιγότερους εργαζόµενους. Κάθε δολάριο κεφαλαιουχικού εξοπλισµού σε υπολογιστές οδηγούσε σε 10 δολάρια συµπληρωµατικές επενδύσεις σε «οργανωσιακό κεφάλαιο». Η επένδυση αποδίδει ύστερα από 5 µε 7 έτη.
15 Το φάσµα των δεξιοτήτων που επηρεάζεται από την πληροφορική εξελίσσεται (1) Υπάρχει η λανθασµένη εντύπωση ότι οι εργασίες «επιπέδου πανεπιστηµίου» αυτοµατοποιούνται δύσκολα. Όµως παρατηρείται ότι αυτοµατοποιούνται οι εργασίες που οι µηχανές µπορούν να κάνουν καλύτερα από τον άνθρωπο. Τα επαγγέλµατα, σύµφωνα µε µια µελέτη του MIT, χωρίζονται σε δύο ζεύγη: γνωσιακά χειρωνακτικά και ρουτίνας µη ρουτίνας. Έχει παρατηρηθεί δραµατική µείωση για δουλειές ρουτίνας είτε είναι γνωσιακές είτε χειρωνακτικές.
Το φάσµα των δεξιοτήτων που επηρεάζεται από την πληροφορική εξελίσσεται (2) Αυτό δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία των τελευταίων 3 δεκαετιών. 16 Πριν την κρίση οι περιττές θέσεις διατηρούνταν. Όµως η κρίση οδήγησε σε απολύσεις. Όταν η ύφεση τελείωσε οι θέσεις απασχόλησης ρουτίνας δεν αποκαταστάθηκαν.
17 Εργασία και κεφάλαιο (1) Η τεχνολογία αλλάζει και τον τρόπο που κατανέµεται το εθνικό εισόδηµα των κατόχων του. Ιστορικά, παρά τις αλλαγές στην τεχνολογία της παραγωγής, το µερίδιο του ΑΕΠ που αντιστοιχεί στην εργασία παρέµενε µέχρι πρόσφατα σταθερό. Την τελευταία δεκαετία η σχετικά σταθερή κατανοµή εισοδήµατος µεταξύ της εργασίας και του υλικού κεφαλαίου φαίνεται να πλησιάζει στο τέλος της.
Εργασία και κεφάλαιο (2) 18
19 Εργασία και κεφάλαιο (3) Στην ελεύθερη αγορά το µεγαλύτερο υπερτίµηµα καταλήγει στους πιο σπάνιους συντελεστές παραγωγής που απαιτούνται. Συχνά δεν είναι ούτε το ανειδίκευτο προσωπικό ούτε το κεφάλαιο αλλά κάποιοι που συχνά λέγονται superstar.
20 Βιβλιογραφία Η θαυµαστή εποχή της νέας τεχνολογίας, Brynjolfsson Eric, McAfee Andrew, 2016, Εκδόσεις Κριτική, σελίδες 213-248