Μανουήλ Α Μέγας Κομνηνός

Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Περίληψη : Γόνος της δυναστείας των Μεγάλων Κομνηνών και αυτοκράτορας της Τραπεζούντας. Το 1238 ανήλθε στον αυτοκρατορικό θρόνο, όπου παρέμεινε έως το θάνατό του τον Μάρτιο του 1263. Στη διάρκεια της βασιλείας του η αυτοκρατορία τέθηκε υπό την επικυριαρχία των Μογγόλων. Φέρεται ως κτήτορας του ναού της Αγίας Σοφίας στην Τραπεζούντα. Είναι γνωστός και ως Μανουήλ ο Μέγας Κομνηνός ο Στρατηγικώτατος. Άλλα Ονόματα Μανουήλ ο Μέγας Κομνηνός, Μανουήλ ο Μέγας Κομνηνός ο Στρατηγικώτατος Τόπος και Χρόνος Γέννησης β' μισό 12ου αιώνα, Τραπεζούντα Τόπος και Χρόνος Θανάτου Μάρτιος 1263, Τραπεζούντα Κύρια Ιδιότητα αυτοκράτορας Τραπεζούντας (1238-1263) 1. Βιογραφικά στοιχεία Ο Μανουήλ Α', γνωστός και ως Μανουήλ ο Μέγας Κομνηνός ο Στρατηγικώτατος, ήταν ο μικρότερος γιος του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Ιωάννη Α' Μεγάλου Κομνηνού (1235-1238) και αδελφός του Ιωαννικίου Κομνηνού. Παντρεύτηκε τρεις φορές και ήταν πατέρας έξι παιδιών. 1 Ο πρώτος του γάμος έγινε λίγο πριν από την άνοδό του στο θρόνο της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας με γόνο της τοπικής αριστοκρατίας, την Άννα Ξυλαλόη, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον μετέπειτα αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β' Μέγα Κομνηνό (1263-1266). Μεταξύ του 1242 και του 1245 παντρεύτηκε την πριγκίπισσα της Ιβηρίας Ρουσουντάνα και απέκτησε μαζί της μία κόρη, τη Θεοδώρα, μετέπειτα Θεοδώρα Μεγάλη Κομνηνή (1285-1287) και μετά το 1254 παντρεύτηκε την Ειρήνη Συρίκαινα, γόνο επίσης της τοπικής αριστοκρατίας. Ο Μανουήλ απέκτησε δύο γιους με τη Συρίκαινα, τους μετέπειτα αυτοκράτορες της Τραπεζούντας Γεώργιο Μέγα Κομνηνό (1266-1280) και Ιωάννη Β' Μέγα Κομνηνό (1280-1285/1287-1297), και δύο κόρες, των οποίων τα ονόματα δεν είναι γνωστά. Το 1238 ο Μανουήλ αναγορεύτηκε αυτοκράτορας της Τραπεζούντας διαδεχόμενος τον πατέρα του Ιωάννη Α Μέγα Κομνηνό. 2 Πέθανε τον Μάρτιο του 1263 και τάφηκε κατά πάσα πιθανότητα στο ναό της Παναγίας Χρυσοκεφάλου. 3 Φέρεται ως κτίτορας του ναού της Αγίας Σοφίας στην Τραπεζούντα. 4 2. Εξωτερική πολιτική Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, ο θέλησε να επωφεληθεί από τη νέα κατάσταση που άρχισε να διαμορφώνεται στην επικράτεια της Μικράς Ασίας αφότου έγινε αισθητή η παρουσία των Μογγόλων, προκειμένου να αποσπάσει εδάφη της αυτοκρατορίας που βρίσκονταν στην κυριαρχία των Σελτζούκων. Παράλληλα επιδίωξε την εξομάλυνση των σχέσεων με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας, ενώ απέρριψε κάθε μορφή συνεργασίας με τη λατινική κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης. Το 1243, μετά τη μάχη του Κιοσέ Νταγ, στην οποία ηττήθηκαν τα στρατεύματα του σουλτανάτου του Ικονίου από τις δυνάμεις των Μογγόλων, οπότε η κυριαρχία τους αντικατέστησε τη σελτζουκική στη Μικρά Ασία, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας τέθηκε υπό την επικυριαρχία των Μογγόλων. Το 1254 ο Αλέξιος Δ, επωφελούμενος από τη νέα κατάσταση στη Μικρά Ασία, κατευθύνθηκε αποτελεσματικά εναντίον της ευρύτερης περιοχής της Σινώπης, που βρισκόταν στα χέρια των Σελτζούκων, την οποία και κατέλαβε στις 24 Ιουνίου του ίδιου έτους, προσαρτώντας την πόλη προσωρινά στα εδάφη της αυτοκρατορίας. 5 Την ίδια περίπου χρονική περίοδο αρνήθηκε πρόταση που του απηύθυνε ο βασιλιάς της Γαλλίας Δημιουργήθηκε στις 27/7/2017 Σελίδα 1/5

Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Λουδοβίκος Θ' 6 να συνεργαστεί με τη λατινική κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης εναντίον του αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Γ' Βατάτζη (1222-1254), ενώ απέρριψε και πρόταση του λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Βαλδουίνου Β' (1228-1261) για σύναψη επιγαμίας. Λίγο αργότερα, το 1260, σύναψε συνθήκη ειρήνης με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας, συνέπεια της οποίας ήταν να αποκατασταθούν και οι σχέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου (Κωνσταντινουπόλεως) με την Εκκλησία της Τραπεζούντας. 3. Εσωτερική πολιτική 3.1. Οικονομία Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για την εσωτερική πολιτική του Μανουήλ Α' Μεγάλου Κομνηνού. Ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που έκοψε ασημένιο νόμισμα στην Τραπεζούντα και εκείνος που οδήγησε την αυτοκρατορία σε οικονομική ευημερία. Το ασημένιο νόμισμά του, στον οπισθότυπο του οποίου απεικονίζεται ο πολιούχος άγιος της Τραπεζούντας Ευγένιος, γνώρισε μεγάλη διάδοση στον Εύξεινο Πόντο και ήταν γνωστό στη Γεωργία με το όνομα Κιρμανεούλ (νόμισμα του κυρ Μανουήλ), ενώ κυκλοφόρησε ευρέως και μετά το θάνατό του. 3.2. Εκκλησία Τραπεζούντας Η ρήξη μεταξύ του Οικουμενικού Πατριαρχείου (Κωνσταντινουπόλεως) και της Εκκλησίας της Τραπεζούντας, που είχε σημειωθεί κατά τη διετία 1212-1214 και επαναλήφθηκε το 1220-1222, άρθηκε εν μέρει το 1260 με τη συνθήκη που υπογράφτηκε ανάμεσα στον αυτοκράτορα της Νίκαιας Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο (1259-1282) και τον Μανουήλ Α' Μέγα Κομνηνό. Η μητρόπολη Τραπεζούντος αναγνώρισε την κυριαρχία του πατριάρχη Νικαίας Νικηφόρου Β' (1260) ως Οικουμενικού Πατριάρχη. Σύμφωνα με τη συνοδική απόφαση της Καλλίπολης της 1ης Ιανουαρίου, ο μητροπολίτης Τραπεζούντος θα εκλεγόταν και θα χειροτονούνταν στην Τραπεζούντα υπό την προϋπόθεση ότι συναινεί και ο πατριαρχικός έξαρχος, που έδρευε στην Τραπεζούντα. 7 Η απόφαση επικυρώθηκε, ωστόσο πολύ αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1282. 1. Για την οικογένεια του Μανουήλ Α' Μεγάλου Κομνηνού βλ. Βαρζός, Κ., «Οι τρεις γάμοι και τα τέκνα του Μανουήλ Α' Μεγάλου Κομνηνού (1238-1263), αυτοκράτορα της Τραπεζούντας», Βυζαντινά 11 (1982), σελ. 55-74, και de Vajay, S., Essai chronologique à propos de la famille du Grand- Comnène Manuel 1238-1263, Byzantinische Forschungen 6 (1979), σελ. 281-291. 2. Ο Μανουήλ Α' ανήλθε στο θρόνο, αν και ήταν δευτερότοκος γιος του αυτοκράτορα Ιωάννη Α' Μεγάλου Κομνηνού, επειδή ο μεγαλύτερος αδελφός του Ιωαννίκιος έγινε μοναχός. Βλ. Miller, W., Trebizond. The Last Greek Empire of the Byzantine Era, 1204-1461 (London 1926), σελ. 25. 3. Βλ. Bryer, A. Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos I (Dumbarton Oaks Studies 20, Washington D.C. 1985), σελ. 201. 4. Στο ναό της Αγίας Σοφίας σωζόταν έως πρόσφατα πορτρέτο του κτήτορα του ναού, το οποίο έφερε το όνομα του Μεγάλου Κομνηνού, βλ. Bryer, A. Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos I (Dumbarton Oaks Studies 20, Washington D.C. 1985), σελ. 232. 5. Ο Μανουήλ τοποθέτησε στη διοίκηση της πόλης ένα μέλος από την οικογένεια των Γαβράδων από τον Πόντο. Ωστόσο, το αργότερο το 1265/1266 η Σινώπη περιήλθε οριστικά στον έλεγχο των Τουρκομάνων. Βλ. Nystazopoulu, M., La dernière reconquête de Sinope par les grecs de Trébizonde (1254-1265), Revue des Études Byzantines 22 (1964), σελ. 241-249, ιδ. 247. 6. Ο Μανουήλ είχε στείλει εκείνη την περίοδο αντιπροσώπους στην αυλή του Γάλλου βασιλιά με σκοπό τη σύναψη γάμου με πριγκίπισσα της αυλής, βλ. Miller, W., Trebizond. The Last Greek Empire of the Byzantine Era, 1204-1461 (London 1926), σελ. 25. 7. Βλ. Λαμψίδης, Ο., «O ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών της Νίκαιας και των Μεγάλων Κομνηνών διά την κληρονομία της βυζαντινής ιδέας», Αρχείον Πόντου 34 (1977-1978) σελ. 3-19, ιδ. 16. Δημιουργήθηκε στις 27/7/2017 Σελίδα 2/5

Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Βιβλιογραφία : Χρύσανθος Φιλιππίδης, μητροπολίτης Τραπεζούντος, "Η Εκκλησία Τραπεζούντος", Αρχείον Πόντου, 4/5, 1933, 1-1.070 Λυμπερόπουλος Β.Χ., Ο Βυζαντινός Πόντος. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (1204-1261), ο χώρος, οι άνθρωποι, η οικονομία, Αθήνα 1999 Bryer A.A.M., Winfield D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, 1 (With Maps and Plans by R. Anderson and Drawings by J. Winfield), Washington D.C. 1985, Dumbarton Oaks Studies 20 Hendy M.F., Studies in the Βyzantine Μonetary Εconomy c. 300-1450, Cambridge Mass. 1985 Janssens E., Trébizonde en Colchide, Université Libre de Bruxelles, Bruxelles 1969, Travaux de la Faculté de Philosophie et Lettres XL Miller W., Trebizond. The Last Greek Empire of the Byzantine Era, 1204-1461, London 1926 Λαμψίδης Ο., "Ο ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών της Νίκαιας και των Μεγάλων Κομνηνών διά την κληρονομία της βυζαντινής ιδέας", Αρχείον Πόντου, 34, 1977-1978, 3-19 Grierson P., Byzantine Coins, London Berkeley Los Angeles 1982 Карпов С.П., Трапезундская империя и западноевропейские государства в XIII-XV вв., Москва 1981 Γεωργιάδης Θ. (επιμ.), Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού. Ο Πόντος. Ιστορία, Λαογραφία και Πολιτισμός, 1, Θεσσαλονίκη 1991 de Vajay S., "Essai chronologique à propos de la famille du Grand-Comnène Manuel 1238-1263", Byzantinische Forschungen, 6, 1979, 281-291 Βαρζός K., "Οι τρεις γάμοι και τα τέκνα του Μανουήλ Α Μεγάλου Κομνηνού (1238-1263), αυτοκράτορα της Τραπεζούντας", Βυζαντινά, 11, 1982, 55-74 Gordus A.A., Metcalf D.M., "Non destructive chemical analysis of the Byzantine silver coinage of Trebizond", Αρχείον Πόντου, 33, 1975, 28-33 Talbot A.M., "Manuel I Komnenos", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium, 2, Oxford New York 1991, 1.290-1.291 Kuršanskis M., "The Coinage of the Grand Komnenos Manuel I", Αρχείον Πόντου, 35, 1979, 23-37 Nystazopoulu M., "La dernière reconquête de Sinope par les grecs de Trébizonde (1254-1265)", Revue des Études Byzantines, 22, 1964, 241-249 "Κομνηνός Μανουήλ Ι", Trapp, E. Beyer, H. Leontiades, I. (eds), Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, 5, Wien 1981, 229 Δικτυογραφία : Δημιουργήθηκε στις 27/7/2017 Σελίδα 3/5

Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Γενεαλογικά στοιχεία του Μανουήλ Α Μεγάλου Κομνηνού http://fabpedigree.com/s028/f453185.htm Γλωσσάριo : έξαρχος, ο Στη βυζαντινή εκκλησιαστική διοίκηση το αξίωμα του εξάρχου αρχικά, από τον 5ο αιώνα και εξής, αφορούσε τον επικεφαλής ιεράρχη μιας διοίκησης και πολύ γρήγορα έγινε ένας ακόμα τίτλος του Πατριάρχη, που πιστοποιούσε ότι ήταν ο επικεφαλής ιεράρχης εντός των ορίων δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου του. Το αξίωμα του εξάρχου καταργήθηκε τον 6ο αιώνα, ωστόσο στη συνέχεια οι έξαρχοι ήταν μητροπολίτες ή αντιπρόσωποι μητροπολιτών που ασκούσαν εποπτεία στις εκκλησιαστικές επαρχίες ή στα εκκλησιαστικά και τα μοναστικά ιδρύματα. Κατά τον ύστερο 14ο αιώνα έξαρχοι αναφέρονται οι μητροπολίτες που έδρευαν σε αρχαίες μητροπόλεις και ασκούσαν κάποια εποπτεία σε όλες τις εκκλησιαστικές έδρες και τα ευαγή ιδρύματα της εκκλησιαστικής επαρχίας και στη συνέχεια οι διαπιστευμένοι αντιπρόσωποι του Πατριάρχη (πατριαρχικοί έξαρχοι). Πηγές Λαμψίδης, Ο. (επιμ.), «Μιχαήλ του Παναρέτου περί των Mεγάλων Κομνηνών», Aρχείον Πόντου 22 (1958), σελ. 1 124. Παπαδόπουλος Κεραμεύς, Α. (επιμ.), «Συμβολαί εις την Ιστορίαν της Τραπεζούντος», Βυζαντινά Χρονικά 12 (1906), σελ. 132 147. Χρονολόγιο βʹ μισό 12ου αιώνα: Γέννηση Μανουήλ Αʹ Μεγάλου Κομνηνού 1238: Άνοδος του Μανουήλ Αʹ στο θρόνο της Τραπεζούντας Μεταξύ 1242 και 1245: Δεύτερος γάμος του Μανουήλ Αʹ με την πριγκίπισσα της Ιβηρίας Ρουσουντάνα 1243: Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας τίθεται υπό την επικυριαρχία των Μογγόλων της Περσίας 24 Ιουνίου 1254: Ο Μανουήλ Α καταλαμβάνει τη Σινώπη Μετά το 1254: Τρίτος γάμος του Μανουήλ Αʹ με την Ειρήνη Συρίκαινα, γόνο της τοπικής αριστοκρατίας 1260: Ο Μανουήλ Α υπογράφει συνθήκη ειρήνης με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Αναγνωρίζεται το δικαίωμα διορισμού τοπικών επισκόπων στην εκκλησία της Τραπεζούντας Μάρτιος 1263: Θάνατος του Μανουήλ Α Βοηθ. Κατάλογοι Κατάλογος αυτοκρατόρων Τραπεζούντας: Αλέξιος Α Μέγας Κομνηνός (1204 1222) Ανδρόνικος Α Μέγας Κομνηνός/Γίδων (1222 1235) Ιωάννης Α Μέγας Κομνηνός/Αξούχος (1235 1238) Μανουήλ Α Μέγας Κομνηνός (1238 1263) Ανδρόνικος Β Μέγας Κομνηνός (1263 1266) Γεώργιος Μέγας Κομνηνός /Πλάνος (1266 1280) Δημιουργήθηκε στις 27/7/2017 Σελίδα 4/5

Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Ιωάννης Β Μέγας Κομνηνός (1280 1285, 1287 1297) Θεοδώρα Μεγάλη Κομνηνή (1285 1287) Αλέξιος Β Μέγας Κομνηνός (1297 1330) Ανδρόνικος Γ Μέγας Κομνηνός (1330 1332) Μανουήλ Β Μέγας Κομνηνός (1332) Βασίλειος Μέγας Κομνηνός (1332 1340) Ειρήνη Μεγάλη Κομνηνή (1340 1341) Άννα Μεγάλη Κομνηνή/Αναχουτλού (1341 1342) Ιωάννης Γ Μέγας Κομνηνός (1342 1344) Μιχαήλ Μέγας Κομνηνός (1344 1349) Αλέξιος Γ Μέγας Κομνηνός (1349 1390) Μανουήλ Γ Μέγας Κομνηνός (1390 1417) Αλέξιος Δ Μέγας Κομνηνός (1417 1429) Ιωάννης Δ Μέγας Κομνηνός (1429 1458) Δαβίδ Μέγας Κομνηνός (1458 1461) Δημιουργήθηκε στις 27/7/2017 Σελίδα 5/5