ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 10 Ιουλίου 2003 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά µε τις συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης: δυσκολίες και προοπτικές Συνεισηγητής: Harlem Désir 1
Oι συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης: δυσκολίες και προοπτικές Η συµφωνία του Κοτονού προβλέπει ότι «οι διαπραγµατεύσεις για τις συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης πραγµατοποιούνται κατή την προπαρασκευαστική περίοδο, η οποία λήγει το αργότερο στις 31 εκεµβρίου 2007. Οι επίσηµες διαπραγµατεύσεις για τις νέες εµπορικές συµφωνίες αρχίζουν τον Σεπτέµβριο 2002 και οι νέες εµπορικές συµφωνίες θα τεθούν σε ισχύ µέχρι την 1 η Ιανουαρίου 2008, εκτός εάν τα µέρη συµφωνήσουν προηγούµενες ηµεροµηνίες». Στόχοι Σύµφωνα µε το κείµενο της συµφωνίας, η οικονοµική και εµπορική συνεργασία µεταξύ της ΕΕ και των εταίρων της ΑΚΕ «αποσκοπεί στην ενίσχυση της οµαλής και βαθµιαίας ενσωµάτωσης των κρατών ΑΚΕ στην παγκόσµια οικονοµία, λαµβάνοντας δεόντως υπόψη τις πολιτικές επιλογές και τις προτεραιότητές τους σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη, έτσι ώστε να προωθείται η αειφόρος ανάπτυξη και η εξάλειψη της ένδειας» (άρθρο 34, παράγραφος 1 της συµφωνίας του Κοτονού). Για τις χώρες ΑΚΕ, κάθε µία από αυτές τις διαστάσεις πρέπει να τεθεί στο επίκεντρο των στόχων και των αρχών των µελλοντικών συµφωνιών οικονοµικής εταιρικής σχέσης και, συνεπώς, των τρεχουσών διαπραγµατεύσεων. ιαπραγµατεύσεις θα «αναληφθούν µε τις χώρες ΑΚΕ οι οποίες κρίνουν ότι είναι έτοιµες προς τον σκοπό αυτόν στο επίπεδο που αυτές κρίνουν κατάλληλο». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πραγµατοποιεί διαπραγµατεύσεις εξ ονόµατος των κρατών µελών της ΕΕ (κατόπιν εντολής που έλαβε από το Συµβούλιο στις 17 Ιουνίου 2002). Συµβατότητα µε τους κανόνες του ΠΟΕ και παρεκκλίσεις (waiver) Η συµφωνία του Κοτονού διευκρινίζει ότι «τα µέρη συµφωνούν να συνάψουν νέες εµπορικές συµφωνίες, που συµβιβάζονται µε τους κανόνες του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου (ΠΟΕ), καταργώντας προοδευτικά τα εµπόδια στις µεταξύ τους συναλλαγές και ενισχύοντας τη συνεργασία σε κάθε χώρο που έχει σχέση µε το εµπόριο». Η προτιµησιακή δασµολογική µεταχείριση που παρέχει η ΕΕ στα προϊόντα που προέρχονται από τα κράτη ΑΚΕ στην πραγµατικότητα δηµιουργεί πρόβληµα συµβατότητας µε την αρχή του µάλλον ευνοούµενου κράτους, ήτοι µε την αρχή της µη διακριτικής µεταχείρισης, στο µέτρο που η εν λόγω προτιµησιακή µεταχείριση εφαρµόζεται σε µια οµάδα χωρών για τις οποίες ο ΠΟΕ δεν αναγνωρίζει ότι είναι δικαιολογηµένη. Από αυτήν την άποψη, ο ΠΟΕ αναγνωρίζει µόνο τρεις κατηγορίες µελών: τις ΛΑΧ, τις αναπτυσσόµενες χώρες και τις ανεπτυγµένες χώρες. Για το λόγο αυτό, κατά την υπουργική διάσκεψη της Ντόχα, κατόπιν διαπραγµάτευσης, χορηγήθηκε έως τις 31 εκεµβρίου 2007 παρέκκλιση από το πρώτο άρθρο, παράγραφος 1, της Γενικής Συµφωνίας ασµών και Εµπορίου (ΓΣ Ε, 1947). Η ΕΕ και οι χώρες ΑΚΕ δεσµεύθηκαν να συµµορφώσουν τις εµπορικές τους σχέσεις µε τους κανόνες του ΠΟΕ προτού εκπνεύσει αυτή η προθεσµία. Φάσεις των διαπραγµατεύσεων και χρονοδιάγραµµα Οι συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης πρέπει να τεθούν σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2008, µε µια µεταβατική περίοδο 10 ετών για την κατάργηση των δασµών. 2
Η διαπραγµάτευση θα διεξαχθεί σε δύο φάσεις: η πρώτη, που ονοµάζεται «όλες οι ΑΚΕ», ξεκινά τον Σεπτέµβριο του 2002 και ολοκληρώνεται τον Σεπτέµβριο του 2003 µε τη συµµετοχή όλων των χωρών ΑΚΕ. Η δεύτερη φάση, που ονοµάζεται «περιφερειακή», ξεκινά τον Σεπτέµβριο του 2003 και ολοκληρώνεται στα τέλη εκεµβρίου του 2007 µε τις περιφερειακές οντότητες που είναι έτοιµες να συµµετέχουν. Εντούτοις, συµφωνήθηκε ότι δεν θα συµµετέχουν απαραίτητα όλες οι χώρες ΑΚΕ σε κάποια συµφωνία οικονοµικής εταιρικής σχέσης. Πράγµατι, η συµφωνία του Κοτονού προβλέπει ότι «το 2004, η Κοινότητα θα εκτιµήσει την κατάσταση που επικρατεί στις χώρες εκτός των λιγότερο ανεπτυγµένων χωρών, οι οποίες, µετά από διαβουλεύσεις µε την Κοινότητα, αποφασίζουν ότι δεν είναι σε θέση να συνάψουν συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης, και θα εξετάσει κάθε εναλλακτική δυνατότητα, για να παράσχει στις χώρες αυτές ένα νέο εµπορικό πλαίσιο, ισοδύναµο µε την υπάρχουσα κατάσταση και σύµφωνο µε τους κανόνες του ΠΟΕ» (άρθρο 37, παράγραφος 6). Όσον αφορά τις χώρες ΑΚΕ, πρέπει να καταστεί σαφές ότι καµία από αυτές δεν πρόκειται, στο πλαίσιο των εµπορικών της σχέσεων µε την ΕΕ, να βρεθεί σε χειρότερη κατάσταση από αυτήν που βρισκόταν πριν από τη σύναψη συµφωνιών οικονοµικής εταιρικής σχέσης. Ανησυχίες των χωρών ΑΚΕ και διαφωνίες µε την ΕΕ σχετικά µε τις διαπραγµατεύσεις και την καταλληλότητα του νέου εµπορικού καθεστώτος Σηµαντικές αποκλίσεις εµφανίστηκαν µεταξύ της ΕΕ και των χωρών ΑΚΕ σχετικά µε τους σκοπούς της πρώτης φάσης των διαπραγµατεύσεων και το περιεχόµενο των συµφωνιών οικονοµικής εταιρικής σχέσης. Μολονότι η προσέγγιση έπρεπε να είναι επικεντρωµένη στην ανάπτυξη, οι χώρες ΑΚΕ είχαν την αίσθηση ότι η Ένωση αντιµετώπιζε αυτή την πρώτη φάση των διαπραγµατεύσεων βάσει µιας προσέγγισης που στόχευε κατά κύριο λόγο στο άνοιγµα των αγορών, τη µείωση των τελωνειακών δασµών, την αµοιβαιότητα και τη συµµόρφωση µε τους κανόνες του ΠΟΕ. Οι χώρες ΑΚΕ είναι της άποψης ότι οι συζητήσεις δεν πρέπει να περιοριστούν στην πρόσβαση στην αγορά, αλλά πρέπει να συµπεριλάβουν ζητήµατα όπως η παραγωγή, οι ικανότητες προσφοράς και η ενίσχυση του τοµέα της γεωργίας και του τοµέα της αλιείας, οι υπηρεσίες κλπ., ούτως ώστε να συµβάλουν στη διαφοροποίηση και στη συνολική ανάπτυξη των οικονοµιών των χωρών ΑΚΕ. Οι κοινωνικές συνέπειες των νέων οικονοµικών συµφωνιών, οι αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις σε ορισµένους τοµείς που αντιπροσωπεύουν πολλά παραδοσιακά επαγγέλµατα και οι στόχοι εξάλειψης της ένδειας πρέπει να λαµβάνονται διαρκώς υπόψη. Οι χώρες ΑΚΕ πρότειναν τη σύσταση έξι οµάδων διαπραγµάτευσης: Πρόσβαση στην αγορά Γεωργία Υπηρεσίες Ζητήµατα ανάπτυξης Ζητήµατα που σχετίζονται µε το εµπόριο (και διευκόλυνση του εµπορίου) Νοµικά ζητήµατα Οι χώρες ΑΚΕ κατάρτισαν επίσης συµπληρωµατικό κατάλογο θεµάτων (20 «επιπλέον ζητήµατα») για τα οποία ζητούν διευκρινίσεις κατά τη διάρκεια αυτής της πρώτης φάσης: αρχές, στόχοι, πεδίο εφαρµογής και περιεχόµενο, ειδική και διαφοροποιηµένη µεταχείριση, χρηµατοδότηση του κόστους προσαρµογής, κανόνες καταγωγής, πρότυπα, υγειονοµικά και φυτοϋγειονοµικά µέτρα, τελωνειακή και διοικητική συνεργασία, συµφωνία πλαίσιο σχετικά µε τις συναλλαγές στον τοµέα των υπηρεσιών, ανάπτυξη του τοµέα των υπηρεσιών, αλιεία, 3
αντιµετώπιση ζητηµάτων που σχετίζονται µε το εµπόριο όπως η πολιτική ανταγωνισµού, προώθηση και προστασία των επενδύσεων στο εµπόριο και το περιβάλλον, θεσµικά ζητήµατα, τρόποι διεξαγωγής διαπραγµατεύσεων σε στάδια και ζητήµατα εφαρµογής, µηχανισµός επίλυσης διαφορών, µέτρα προστασίας, νοµικό καθεστώς της συµφωνίας, µέτρα στήριξης για την αντιµετώπιση των δυσκολιών που σχετίζονται µε την προσφορά, ενίσχυση των ικανοτήτων, πρωτόκολλα που αφορούν βασικά προϊόντα, διευκόλυνση του εµπορίου, αξιολόγηση του αντικτύπου της µεταρρύθµισης της ΚΓΠ στις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων, συµβατότητα µε τον ΠΟΕ, µεταβατική περίοδος, διευθετήσεις που σχετίζονται µε τη δηµιουργία ζωνών ελευθέρων συναλλαγών, σύστηµα προώθησης των επενδύσεων ιδίως στους τοµείς µεταφοράς τεχνολογίας, τεχνογνωσίας και απόκτησης προσόντων. Εν τέλει, η Ευρωπαϊκή Ένωση αρνήθηκε τη σύσταση των οµάδων διαπραγµάτευσης όπως τις είχαν προτείνει οι χώρες ΑΚΕ, ιδίως δε των οµάδων σχετικά µε τη γεωργία και τις υπηρεσίες, διότι θεώρησε ότι τα θέµατα αυτά περιλαµβάνονταν στην «πρόσβαση στην αγορά». Κράτησε τέσσερα θέµατα: πρόσβαση στην αγορά, κανόνες, διαδικασία, µέσα. Κατάρτισε έγγραφα για κάθε ένα από αυτά, αλλά δεν εξέφρασε καµία βούληση να διευκρινίσει τα «επιπλέον ζητήµατα» που έθεσαν οι χώρες ΑΚΕ. Έτσι, οι χώρες ΑΚΕ έχουν την αίσθηση ότι η Επιτροπή αναµένει τη µετάβαση στη δεύτερη φάση, την «περιφερειακή», τον Σεπτέµβριο του 2003, για να ξεκινήσει τις πραγµατικές διαπραγµατεύσεις. Εκτιµούν, ωστόσο, ότι η φάση «όλες οι ΑΚΕ» έπρεπε να δώσει τη δυνατότητα αποσαφήνισης των αρχών που θα συνδέσουν τα δύο µέρη κατά τη διάρκεια των περιφερειακών διαπραγµατεύσεων, καθώς και των ζητηµάτων κοινού ενδιαφέροντος που αφορούν ολόκληρη την οµάδα χωρών ΑΚΕ. Οι χώρες ΑΚΕ εξέφρασαν επίσης την επιθυµία τα αποτελέσµατα της πρώτης φάσης των διαπραγµατεύσεων να οδηγήσουν σε µια τυποποιηµένη συµφωνία, ήτοι σε µια συµφωνία πλαίσιο που θα παρέχει στέρεες βάσεις για τις µετέπειτα υπόπεριφερειακές διαπραγµατεύσεις. Αυτό δεν έγινε δεκτό από την Επιτροπή. Μέχρι τώρα οι διαπραγµατεύσεις διεξάγονται ως τυπικές εµπορικές διαπραγµατεύσεις, οι οποίες επικεντρώνονται στο άνοιγµα των αγορών, ενώ οι συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης έχουν οριστεί ως µέσα που υπηρετούν την ανάπτυξη. Στην προσέγγιση που υιοθετήθηκε κυριαρχεί η προοπτική της δηµιουργίας ζωνών ελεύθερων συναλλαγών, χωρίς να λαµβάνονται αρκετά υπόψη οι ιδιαιτερότητες των οικονοµιών των χωρών ΑΚΕ. Μολονότι έχουν προβλεφθεί µεταβατικές περίοδοι (10 χρόνια), οι χώρες ΑΚΕ τις θεωρούν υπερβολικά σύντοµες ώστε να επιτρέψουν τις απαραίτητες προσαρµογές σε πολλές χώρες ΑΚΕ µε εύθραυστες οικονοµίες. Τέλος, η Γ Εµπορίου παρέπεµψε στα κράτη µέλη της ΕΕ το βασικό ζήτηµα των επενδύσεων. ιαφωνίες σχετικά µε τη χρηµατοδότηση Επίσης, εξακολουθούν να υπάρχουν διαφωνίες σχετικά µε τη χρηµατοδότηση της οικονοµικής αναδιάρθρωσης η οποία θα οδηγήσει στην κατάργηση της προτιµησιακής µεταχείρισης και στην εισαγωγή της αµοιβαιότητας στις εµπορικές συναλλαγές µεταξύ της ΕΕ και των χωρών ΑΚΕ. Οι χώρες ΑΚΕ τονίζουν την αναγκαιότητα να διαθέτουν επαρκή κονδύλια ώστε να ξεπεραστούν τα εµπόδια που σχετίζονται µε την προσφορά. Η Επιτροπή διατήρησε τη θέση της, σύµφωνα µε την οποία οι πόροι του ΕΤΑ επαρκούν, µολονότι η βοήθεια που σχετίζεται µε τις εµπορικές πτυχές και η οποία παρασχέθηκε µέσω αυτής της οδού ήταν ελάχιστη. Επιπλέον, κατά τη συνεδρίαση του συµβουλίου των υπουργών των χωρών ΑΚΕ τον Μάιο του 2003 στις Βρυξέλλες, οι εκπρόσωποι των χωρών ΑΚΕ εξέφρασαν την ανησυχία τους για την καθυστέρηση των εκταµιεύσεων από τη µονάδα διαχείρισης προγραµµάτων όσον αφορά τα 20 εκατοµµύρια ευρώ που διατέθηκαν για τις προετοιµασίες των διαπραγµατεύσεων ενόψει της σύναψης συµφωνίας οικονοµικής εταιρικής σχέσης. Μολονότι είχαν εγκριθεί διάφορα σχέδια στο πλαίσιο αυτού του κονδυλίου, οι εκπρόσωποι των χωρών ΑΚΕ διαπίστωσαν ότι κανένα 4
ειδικό σχέδιο ενίσχυσης των ικανοτήτων δεν είχε λάβει χρηµατοδότηση έως τότε (µε εξαίρεση κάποια περιφερειακά σεµινάρια). Εν πάσει περιπτώσει, θα χρειαστούν περισσότερα χρήµατα, τα οποία δεν µπορούν να υπαχθούν στο ΕΤΑ, εκτός και αν δεχθούµε ότι αυτό θα γίνει εις βάρος άλλων αναπτυξιακών δράσεων. Το ζήτηµα της γεωργίας και των εξωγενών επιδράσεων της ΚΓΠ Στο πλαίσιο των διαπραγµατεύσεων για τις συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης, οι χώρες ΑΚΕ, στο παρόν στάδιο, δεν είναι ικανοποιηµένες µε την προσέγγιση που υιοθετήθηκε αναφορικά µε τη µεταρρύθµιση της ΚΓΠ. Η Επιτροπή µέχρι τώρα έχει αποφασίσει να εξετάσει κατά περίπτωση τις ενδεχόµενες επιπτώσεις των µηχανισµών επιστροφών κατά την εξαγωγή στη διαδικασία ελευθέρωσης των συναλλαγών. Εντούτοις, το άτυπο Συµβούλιο Γεωργίας που θα διεξαχθεί υπό την ιταλική Προεδρία στις 20 Σεπτεµβρίου 2003 θα ασχοληθεί ειδικά µε τον εξωτερικό αντίκτυπο της ΚΓΠ στις αναπτυσσόµενες χώρες. Το Συµβούλιο πρέπει να αναγνωρίσει ότι στις περιπτώσεις όπου οι εξωγενείς επιδράσεις της µεταρρύθµισης της κοινής γεωργικής πολιτικής καταπατούν τα βασικά εµπορικά συµφέροντα των χωρών ΑΚΕ, είναι απαραίτητο να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές συνέπειες της µεταρρύθµισης στις χώρες ΑΚΕ. Η µεταρρύθµιση της ΚΓΠ, στην οποία παρατηρήθηκε µετάβαση από ένα σύστηµα στήριξης των τιµών σε ένα σύστηµα που επικεντρώνεται στις άµεσες ενισχύσεις, έχει αντίκτυπο στην ανταγωνιστικότητα των τιµών των προϊόντων της ΕΕ. Οι άµεσες ενισχύσεις επιτρέπουν τη µείωση των τιµών, γεγονός που, σε ορισµένες περιπτώσεις, προσφέρει ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα στα προϊόντα της ΕΕ έναντι των εξαγωγών των χωρών ΑΚΕ, γεγονός που συνιστά αδικία. Όσον αφορά τα δηµητριακά, λόγου χάρη, όπου η µεταρρύθµιση της ΚΓΠ έχει προχωρήσει περισσότερο, οι µέσες τιµές των δηµητριακών της ΕΕ έχουν σηµειώσει πτώση 50% από το 1992, και, για το καλαµπόκι, το σιτάρι και το κριθάρι, ο στόχος είναι η τιµή παρέµβασης της ΕΕ για τα επόµενα χρόνια να είναι ίση ή κατώτερη του επιπέδου τιµών στην παγκόσµια αγορά. Όσον αφορά τα εν λόγω προϊόντα, οι παραγωγοί των χωρών ΑΚΕ φοβούνται ότι ο αυξανόµενος όγκος εξαγωγών σε χαµηλές τιµές προϊόντων που προέρχονται από την ΕΕ θα επηρεάσει τη δική τους πρόσβαση στις τοπικές αγορές. Πρόσβαση στην αγορά των γεωργικών προϊόντων των χωρών ΑΚΕ Στο αρχικό της σχέδιο συστάσεων προς το Συµβούλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε τα εξής: µετά τη θέση σε ισχύ των συµφωνιών οικονοµικής εταιρικής σχέσης, η Κοινότητα πρέπει να παρέχει απαλλαγµένη από δασµούς πρόσβαση στις αγορές της για όλα τα προϊόντα που προέρχονται από τις χώρες ΑΚΕ. Ωστόσο, στο τελικό σχέδιο της Επιτροπής, η δέσµευση αναφορικά µε την πρόσβαση στην αγορά για τις χώρες ΑΚΕ περιορίστηκε σε µια δήλωση σκοπιµότητας, σύµφωνα µε την οποία η Κοινότητα πρέπει να ενισχύσει περαιτέρω την υφιστάµενη πρόσβαση στις αγορές της για τα προϊόντα που προέρχονται από τις χώρες ΑΚΕ. Αυτή η αλλαγή αποτελεί οπισθοδρόµηση εκ µέρους της Επιτροπής, η οποία ανακάλεσε τη δέσµευσή της να ανοίξει όλες τις αγορές της στους παραγωγούς των χωρών ΑΚΕ. Αυτό είναι ενδεικτικό, αφού η εν λόγω διατύπωση υπονοεί ότι η όποια ενίσχυση της πρόσβασης στην αγορά για τα ακατέργαστα ή µεταποιηµένα γεωργικά προϊόντα των χωρών ΑΚΕ θα εξαρτάται άµεσα από την εξέλιξη της µεταρρύθµισης της ΚΓΠ. Το γεγονός αυτό θα µειώσει σηµαντικά τα οφέλη των εµπορικών προτιµήσεων που παρέχονται στις χώρες ΑΚΕ στο γεωργικό τοµέα. Μη δασµολογικοί φραγµοί: πρότυπα υγειονοµικής και φυτοϋγειονοµικής προστασίας Σε πρόσφατη µελέτη διαπιστώθηκε ότι τα πρότυπα υγειονοµικής και φυτοϋγειονοµικής προστασίας, καθώς και άλλα σχετικά κανονιστικά µέτρα, αποτελούν τα σηµαντικότερα εµπόδια όσον αφορά την πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ, όχι µόνο για τους εξαγωγείς των χωρών ΑΚΕ, 5
αλλά και για τις άλλες αναπτυσσόµενες χώρες που δεν ανήκουν στην οµάδα ΑΚΕ, καθώς και για τις οικονοµίες που βρίσκονται σε µεταβατική φάση. Στη δήλωση του Κέιπ Τάουν της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης Ίσης Εκπροσώπησης ΑΚΕ-ΕΕ σχετικά µε τις διαπραγµατεύσεις ανάµεσα στις χώρες ΑΚΕ και την ΕΕ ενόψει της σύναψης νέων εµπορικών συµφωνιών υπενθυµίστηκε ότι, εάν κρίνονται δικαιολογηµένες οι ανησυχίες όσον αφορά την επισιτιστική ασφάλεια και τον έλεγχο των ζωονόσων, «πρέπει να θεσπιστούν και να εφαρµοστούν κανονιστικά µέτρα ώστε να µειώνεται το επιπλέον οικονοµικό κόστος για τους µικρούς παραγωγούς και εξαγωγείς των ΑΚΕ» (σηµείο 7 της δήλωσης του Κέιπ Τάουν). Συγκεκριµένα, ζητήθηκε από την ΕΕ να ξεκινήσει «διαβουλεύσεις σχετικά µε την εφαρµογή προτύπων υγειονοµικής και φυτοϋγειονοµικής προστασίας και άλλων κανονισµών που παρεµποδίζουν τις εξαγωγές ΑΚΕ, µε στόχο τη διευκόλυνση των εξαγωγών ΑΚΕ». Οι κίνδυνοι της ανεξέλεγκτης ελευθέρωσης για τις οικονοµίες των χωρών ΑΚΕ Οι χώρες ΑΚΕ ανησυχούν ιδιαίτερα για τις συνέπειες της άρσης των δασµολογικών φραγµών σε ορισµένους τοµείς της γεωργίας ή της µεταποίησης βασικών προϊόντων όπως, για παράδειγµα, η ζάχαρη ή οι µονάδες παραγωγής αλευριού στη Τζαµάικα, τα γαλακτοκοµικά προϊόντα στη οµινικανή ηµοκρατία, οι µικρές πτηνοτροφικές µονάδες, η ζυθοποιία σε πολλές άλλες χώρες. Είναι αφελές να θεωρείται ότι η µη ανάπτυξη των οικονοµιών ΑΚΕ οφείλεται κατά κύριο λόγο στις µορφές προστατευτισµού, οι οποίες εµπόδισαν τον εκσυγχρονισµό των οικονοµιών. Άλλα παραδείγµατα δείχνουν το αντίθετο. Πολλά παραδείγµατα στην Ασία (Νότιος Κορέα, Μαλαισία, Ταϊβάν, Κίνα) αποκαλύπτουν τα πλεονεκτήµατα της διατήρησης προσωρινών τοµεακών µέτρων προστασίας ακόµη και απευθείας ενισχύσεων (πολλές φορές για πολλές δεκαετίες) στην προώθηση της ανάκαµψης ορισµένων κλάδων της βιοµηχανίας ή της γεωργίας και στη δυνατότητα επαρκούς οικονοµικής διαφοροποίησης προκειµένου να µπορέσει εν συνεχεία να επιτευχθεί άνοιγµα στον τοµέα του εµπορίου προς όφελος της ανάπτυξης της χώρας. Η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση απεικονίζει αυτήν την πραγµατικότητα σε πολλούς τοµείς. Η επιτευχθείσα ολοκλήρωση της παγκόσµιας οικονοµίας αποτελεί µάλλον το αποτέλεσµα παρά την αιτία της εθνικής οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Απώλεια φορολογικών εσόδων Εξάλλου, η κατάργηση των τελωνειακών δασµών θα οδηγήσει σε σηµαντική απώλεια δηµοσίων εσόδων λαµβανοµένης υπόψη της δοµής του φορολογικού συστήµατος πολλών χωρών ΑΚΕ. Τι θα υποκαταστήσει τους τελωνειακούς δασµούς, οι οποίοι επί του παρόντος αποτελούν σηµαντικό µέρος των προϋπολογισµών των χωρών ΑΚΕ; εν είναι εύκολο να τεθεί γρήγορα σε λειτουργία ένα πραγµατικά αποτελεσµατικό σύστηµα ΦΠΑ σε χώρες οι οποίες δεν έχουν παγιωµένη και αποδεκτή παράδοση στο θέµα αυτό. υσκολίες που σχετίζονται µε τη δηµιουργία περιφερειακών ζωνών Είναι επιθυµητή η παροχή στήριξης στην περιφερειακή ολοκλήρωση. Ωστόσο, ο καθορισµός περιφερειακών ζωνών ενόψει των συµφωνιών οικονοµικής εταιρικής σχέσης αντιµετωπίζει πολλές δυσκολίες. Γενικώς, οι χώρες ΑΚΕ ανήκουν ήδη σε υπάρχουσες περιφερειακές οµάδες, οι οποίες δεν έχουν εν γένει κοινούς τελωνειακούς δασµούς ούτε διαµορφωµένη εσωτερική αγορά. Οι οµάδες αυτές µπορούν να περιλαµβάνουν χώρες ΑΚΕ και χώρες που δεν ανήκουν στην οµάδα ΑΚΕ ή να µην περιλαµβάνουν καθόλου τις χώρες ΑΚΕ της περιοχής. Στην Καραϊβική, η Κοινότητα Καραϊβικής (CARICOM) αποτελεί την οµάδα αναφοράς, ωστόσο η οµινικανή ηµοκρατία δεν είναι µέλος της. Όσον αφορά την Αϊτή, ως ΛΑΧ επωφελείται από την πρωτοβουλία «όλα εκτός από όπλα». 6
Σήµερα, στην Αφρική, ορισµένες διαδικασίες ολοκλήρωσης παραµένουν σε µεγάλο βαθµό τυπικές. Σε µερικές περιοχές, οι συγκρούσεις αποτελούν σηµαντικό εµπόδιο στη δηµιουργία βιώσιµων οµάδων. Οι χώρες της νότιας Αφρικής µπορεί από γεωγραφική άποψη να ανήκουν στην ίδια οµάδα, ωστόσο υπάρχουν τεράστιες αποκλίσεις µε τις γείτονες χώρες (Μποτσουάνα, Λεσόθο, Ναµίµπια, Σουαζιλάνδη) όσον αφορά την ανάπτυξη. Επίσης, τίθεται εν γένει για την ήπειρο το ζήτηµα των δεσµών µε τη νέα εταιρική σχέση για την ανάπτυξη της Αφρικής (NEPAD). Το πρόβληµα των ΛΑΧ Σε γενικές γραµµές, η διαδικασία δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστική για τις ΛΑΧ: µε την πρωτοβουλία «όλα εκτός από όπλα», οι ΛΑΧ θα µπορέσουν να συνεχίσουν να επωφελούνται από ένα µη αµοιβαίο εµπορικό καθεστώς µε την ΕΕ και, ως εκ τούτου, δεν έχουν κανένα συµφέρον να ενταχθούν σε κάποιο περιφερειακό υποσύνολο. Αυτό αφορά 33 από τις 47 χώρες της νοτίως της Σαχάρας Αφρικής. Οι χώρες ΑΚΕ εγείρουν επίσης το πρόβληµα των σχέσεων µε τις τρίτες χώρες. Θα είναι οι χώρες ΑΚΕ υποχρεωµένες να εκχωρήσουν στα άλλα µέλη του ΠΟΕ, στις Ηνωµένες Πολιτείες λόγου χάρη, το δικαίωµα πρόσβασης στην αγορά τους που τους έχει παραχωρήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση; Συνολικά, η περιφερειακή ολοκλήρωση που προβλέπεται σε αυτό το πλαίσιο µοιάζει κάπως «τυπική» έως τώρα και φαίνεται να συνδέεται περισσότερο µε την αδήριτη ανάγκη υπογραφής των συµφωνιών οικονοµικής εταιρικής σχέσης παρά µε τη δηµιουργία «πραγµατικών» εµπορικών ζωνών. Επί του παρόντος, είναι δύσκολο να γνωρίζουµε ποιες περιφερειακές οντότητες θα είναι ικανές για πραγµατική οικονοµική ολοκλήρωση. Προτάσεις 1. Συµβατότητα µε τους κανόνες του ΠΟΕ. Οι κανόνες του ΠΟΕ που ισχύουν σήµερα είναι εξαιρετικά δυσµενείς για τις αναπτυξιακές ανάγκες των κρατών ΑΚΕ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να στηρίξει τις χώρες ΑΚΕ και να παρέµβει από κοινού µε τις χώρες αυτές στους κόλπους του ΠΟΕ, στο πλαίσιο του προγράµµατος εργασίας της Ντόχα, µε στόχο: - να αποσαφηνιστούν και να βελτιωθούν οι κανόνες του ΠΟΕ σχετικά µε τις περιφερειακές εµπορικές συµφωνίες µεταξύ των ανεπτυγµένων και των αναπτυσσόµενων χωρών - να ληφθεί δεόντως υπόψη η αναπτυξιακή διάσταση στους κανόνες του ΠΟΕ - να εφαρµοστούν αποτελεσµατικά και να καταστούν εκτελεστές οι υπάρχουσες διατάξεις καθώς και οι νέες διατάξεις σχετικά µε την ειδική και διαφοροποιηµένη µεταχείριση, χρησιµοποιώντας την απαραίτητη ευελιξία - να προωθηθεί ο εκδηµοκρατισµός του ΠΟΕ καθώς και η µεταρρύθµιση των κανόνων και της λειτουργίας µε στόχο την ισότιµη συµµετοχή όλων των µελών. Αυτό θα δώσει τη δυνατότητα στα κράτη ΑΚΕ να συνάψουν συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης οι οποίες θα είναι συµβατές µε τους κανόνες του ΠΟΕ που θα ισχύουν εκείνη την εποχή. Οι χώρες ΑΚΕ πρέπει επίσης να ζητήσουν από την ΕΕ να στηρίξει τη θέση τους. 7
2. Ευελιξία στις συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης Λαµβάνοντας υπόψη το επίπεδο ανάπτυξης των κρατών ΑΚΕ και τις ανάγκες τους όσον αφορά την ανάπτυξη, η ΕΕ πρέπει να επιδείξει µεγάλη ευελιξία απέναντι στις ΑΚΕ κατά τη διάρκεια των διαπραγµατεύσεων. 3. Ειδική και διαφοροποιηµένη µεταχείριση Η ειδική και διαφοροποιηµένη µεταχείριση προς όφελος των κρατών ΑΚΕ πρέπει να αποτελεί βασική συνέπεια της διαφοροποίησης µεταξύ των χωρών ΑΚΕ και της ΕΕ, η οποία να βασίζεται στη δικαιοσύνη και να λαµβάνει υπόψη τα διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης. Εξάλλου, σύµφωνα µε το άρθρο 35, παράγραφος 3, της συµφωνίας του Κοτονού, πρέπει να διασφαλίζεται ειδική µεταχείριση για τις ΛΑΧ και για τις ευαίσθητες µικρές µεσόγειες ή νησιωτικές χώρες. 4. Βιωσιµότητα Οι συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης θα έχουν σηµαντικές συνέπειες στον κοινωνικοοικονοµικό και στον πολιτικό ιστό των χωρών ΑΚΕ. Ο θετικός αντίκτυπος των συµφωνιών οικονοµικής εταιρικής σχέσης πρέπει να µεγιστοποιηθεί, και το κόστος προσαρµογής τους να ελαχιστοποιηθεί κατά τρόπο ώστε να διασφαλιστεί η αποτελεσµατικότητα της εφαρµογής τους. Επιπλέον, οι συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης πρέπει να οδηγήσουν στη δηµιουργία δικτύων συναλλαγών και όχι σε αλλαγή της πορείας, ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης. Η βιωσιµότητα πρέπει να καταστεί κατευθυντήρια αρχή και να ειδωθεί υπό το πρίσµα: του κόστους προσαρµογής των συµφωνιών οικονοµικής εταιρικής σχέσης των κοινωνικών και πολιτικών συνεπειών των συµφωνιών οικονοµικής εταιρικής σχέσης των θεσµικών ικανοτήτων και των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναµικού των κρατών ΑΚΕ της σταθερότητας των κρατών ΑΚΕ. 5. Συνοχή Είναι ουσιώδες για τα κράτη ΑΚΕ να διατηρήσουν συνολική συνοχή στις αναπτυξιακές στρατηγικές τους και να υιοθετήσουν συνεκτική θέση στις πολλαπλές διαπραγµατεύσεις στις οποίες συµµετέχουν, είτε πρόκειται για διαπραγµατεύσεις µε την ΕΕ, είτε στους κόλπους του ΠΟΕ, είτε σε περιφερειακό/υποπεριφερειακό επίπεδο, είτε για διαπραγµατεύσεις µε τρίτες χώρες, ώστε να µπορέσουν να αποκοµίσουν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσµατα τόσο στις διαπραγµατεύσεις για τις συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης όσο και σε άλλες διαπραγµατεύσεις. 6. Ενσωµάτωση των συµφωνιών οικονοµικής εταιρικής σχέσης σε µια συνολική πολιτική προς όφελος της ανάπτυξης Κατ απαίτηση της δήλωσης του Κέιπ Τάουν της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης Ίσης Εκπροσώπησης ΑΚΕ-ΕΕ της 21ης Μαρτίου 2002, πρέπει να επιλυθούν τα προβλήµατα που σχετίζονται µε την προσφορά και να δοθεί στις χώρες ΑΚΕ η δυνατότητα «να παράγουν προϊόντα και να παράσχουν υπηρεσίες που θα είναι ανταγωνιστικές στη διεθνή αγορά». Για το λόγο αυτό, πρέπει να παρασχεθεί βοήθεια στις οικονοµίες των χωρών ΑΚΕ προκειµένου να βελτιώσουν τις υποδοµές τους στους τοµείς των µεταφορών (δρόµοι, σιδηρόδροµοι), της πρόσβασης στην ενέργεια (ηλεκτρισµός) και στο πόσιµο νερό, καθώς και την παραγωγικότητα στην εργασία (η οποία σχετίζεται µε το επίπεδο εκπαίδευσης, το σύστηµα υγείας, τις συνθήκες στέγασης κλπ.) ή ακόµη το θεσµικό και µακροοικονοµικό τους πλαίσιο (ποσοστό πληθωρισµού, τιµή συναλλάγµατος κλπ.). Αυτές οι προκλήσεις πρέπει να οδηγήσουν την ΕΕ να συνοδεύσει τις συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης µε µια πολιτική αναπτυξιακής βοήθειας που θα είναι φιλόδοξη από χρηµατοδοτική άποψη και θα στηρίζεται σε προγράµµατα προσαρµοσµένα 8
στα διαφορετικά προβλήµατα που εκτίθενται, ώστε στο τέλος να νικήσει πράγµατι την ένδεια και να δώσει τη δυνατότητα στις οικονοµίες των χωρών ΑΚΕ να ενσωµατωθούν στην παγκόσµια οικονοµία. Ο προϋπολογισµός που διατίθεται στο 9ο ΕΤΑ (13,5 δισεκατοµµύρια ευρώ για την περίοδο 2000-2005) δεν είναι κατάλληλος. 7. Προτεραιότητες της περιφερειακής ολοκλήρωσης Το άρθρο 35, παράγραφος 2 της συµφωνίας του Κοτονού αναφέρει ότι «η οικονοµική και εµπορική συνεργασία βασίζεται στις πρωτοβουλίες περιφερειακής ολοκλήρωσης των κρατών ΑΚΕ, λαµβάνοντας υπόψη ότι η περιφερειακή ολοκλήρωση αποτελεί κύριο µέσο για την ενσωµάτωση των χωρών ΑΚΕ στην παγκόσµια οικονοµία». Πράγµατι, µπορούν να αποτελέσουν βασικό µέσο για να ευνοηθεί η οικονοµική διαφοροποίηση και να περιοριστεί η εξάρτηση των χωρών ΑΚΕ όσον αφορά ορισµένα βασικά προϊόντα ή κάποιες εξαγωγές χαµηλής προστιθέµενης αξίας. Όµως, οι διαπραγµατεύσεις για τις συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης δεν πρέπει να λειτουργούν ανασταλτικά ή να παρεµποδίζουν τις διαδικασίες περιφερειακής ολοκλήρωσης στις οποίες συµµετέχουν επί του παρόντος, σε διαφορετικό βαθµό, όλα σχεδόν τα κράτη ΑΚΕ. Οι διαδικασίες αυτές πρέπει να έχουν προτεραιότητα, και οι συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης πρέπει να καταστούν συµβατές µε αυτές. Τα κράτη ΑΚΕ πρέπει να µπορέσουν να παγιώσουν τις διαδικασίες περιφερειακής ολοκλήρωσής τους, η οποία βρίσκεται σε προτεραιότητα σε σχέση µε µια «αµοιβαία» ελευθέρωση των συναλλαγών µε την ΕΕ. 8. Γεωργία Βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά για όλα τα γεωργικά προϊόντα που προέρχονται από τα κράτη ΑΚΕ, ρυθµίζοντας κυρίως το ζήτηµα των επιδοτήσεων των εξαγωγών και της εσωτερικής στήριξης, διατηρώντας ταυτόχρονα τα υπάρχοντα προτιµησιακά καθεστώτα. ιαπραγµάτευση αύξησης των ποσοστώσεων που ισχύουν βάσει των πρωτοκόλλων για τα βασικά προϊόντα, ώστε να λαµβάνονται υπόψη τα νέα µέλη. Η εκ νέου χορήγηση των υφιστάµενων ποσοστώσεων θα οδηγούσε ορισµένα κράτη µέλη σε χειρότερη κατάσταση, γεγονός που αντιβαίνει στο πνεύµα της συµφωνίας του Κοτονού. Επαναδιαπραγµάτευση των υφιστάµενων εσωτερικών διοικητικών διατάξεων ΑΚΕ µε στόχο αφενός την αποκατάσταση των ποσοστώσεων που χάθηκαν από τα κράτη ΑΚΕ τα οποία υπέγραψαν το πρωτόκολλο για τη ζάχαρη και, αφετέρου, τη δηµιουργία ενός πιο ευέλικτου και πιο δίκαιου µηχανισµού χορήγησης για τους κατόχους µηδενικής ποσόστωσης σύµφωνα µε το πρωτόκολλο για τη ζάχαρη. Απάντηση στις ανησυχίες των χωρών ΑΚΕ, ιδίως δε των ΛΑΧ, των µικρών νησιωτικών αναπτυσσόµενων χωρών, των µεσόγειων χωρών, των χωρών που είναι καθαρά εισαγωγείς ειδών διατροφής και οι οποίες δεν είναι ΛΑΧ αλλά έχουν µεγάλο χρέος, των µικρών οικονοµιών και των χωρών εκείνων που παράγουν µόνο ένα βασικό προϊόν, καθώς και σε προβληµατισµούς µη εµπορικού χαρακτήρα, όπως η περιφερειακή ανάπτυξη και η προστασία του περιβάλλοντος. 9. Πρωτόκολλα που σχετίζονται µε τα βασικά προϊόντα Στο άρθρο 36, παράγραφος 4, της συµφωνίας του Κοτονού, οι χώρες ΑΚΕ και η ΕΕ «επιβεβαιώνουν τη σηµασία των πρωτοκόλλων για τα βασικά προϊόντα, που επισυνάπτονται στο παράρτηµα V της παρούσας συµφωνίας. Συµφωνούν ότι είναι αναγκαία η αναθεώρησή τους στο πλαίσιο των νέων εµπορικών συµφωνιών, ιδίως όσον αφορά τη συµβατότητά τους µε τους κανόνες του ΠΟΕ, για να διασφαλισθούν τα απορρέοντα πλεονεκτήµατα, λαµβάνοντας υπόψη το ειδικό νοµικό καθεστώς του πρωτοκόλλου για τη ζάχαρη». 9
10. Τέλος, διασφάλιση στις χώρες ΑΚΕ τουλάχιστον της διατήρησης της υφιστάµενης κατάστασης, και µη επιβολή της αµοιβαιότητας. Όποια και αν είναι η έκβαση των διαπραγµατεύσεων για τις συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσης, κανένα κράτος ΑΚΕ δεν πρέπει, στο πλαίσιο των εµπορικών σχέσεων µε την ΕΕ, να βρεθεί, µετά το 2007, σε χειρότερη κατάσταση από αυτήν στην οποία βρίσκεται στο πλαίσιο του σηµερινού εµπορικού καθεστώτος ΑΚΕ-ΕΕ. εδοµένων των ολέθριων συνεπειών που θα µπορούσε να έχει η αµοιβαιότητα στην τοπική παραγωγή και στην χρηµατοοικονοµική τους σταθερότητα, οι χώρες ΑΚΕ δεν µπορούν να δεχθούν εκ των προτέρων την παροχή αµοιβαιότητας στην ΕΕ στο πλαίσιο των συµφωνιών οικονοµικής εταιρικής σχέσης. Λαµβάνοντας υπόψη το αναπτυξιακό χάσµα µεταξύ των χωρών ΑΚΕ και της ΕΕ, οι χώρες ΑΚΕ δεν µπορούν να υποχρεωθούν να αναλάβουν δεσµεύσεις στον ίδιο βαθµό µε την ΕΕ, στο πλαίσιο των συµφωνιών οικονοµικής εταιρικής σχέσης, ιδίως όσον αφορά την πρόσβαση στην αγορά. 10