ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1420006 Όρος Μαυροβούνι» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΗΣ: Ευστράτιος Μπουρδάκης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009
Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος ωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Μπουρδάκης Ε. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1420006 Όρος Μαυροβούνι». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Bourdakis E. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR1420006 Oros Mavrovouni». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1
ΠΕΡΙΕΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΟΣ...3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...8 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΗΣ...23 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΗ...24 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...28 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος ωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR1420006 Όρος Μαυροβούνι». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR1420006 Όρος Μαυροβούν», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3
3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει το δυτικό και το νότιο μόνο τμήμα του όρους Μαυροβούνι, που βρίσκεται στα ανατολικά όρια του Θεσσαλικού κάμπου και της λίμνης Κάρλας, μεταξύ της Όσσας και του Πηλίου. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 37.127 εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Οι βόρειες πλαγιές του Μαυροβουνίου είναι πυκνά δασωμένες με δρύς, οξυές και καστανιές. Oι δυτικές πλαγιές καλύπτονται από θαμνώνες μακκία, λιβάδια, βραχώδεις περιοχές και καλλιέργειες στα χαμηλότερα υψόμετρα, ενώ στο ανατολικό τμήμα του κυριαρχούν τα ψηλά και πυκνά δάση και θαμνώνες με αείφυλλα πλατύφυλλα. Στα ψηλότερα τμήματα του νότιου τμήματος της περιοχής μελέτης υπάρχουν εντυπωσιακά υπερώριμα δάση δρυός εκτός διαχείρισης, που συναντώνται πλέον σπάνια στην Ελλάδα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4
άρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5
Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1420006 Όρος Μαυροβούνι»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 76 Circaetus gallicus Φιδαετός Ισχύει * 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα >2% πληθ ΕΕ Ισχύει * 87 Aquila pomarina Κραυγαετός Ισχύει * 95 Falco naumanni Κιρκινέζι 101 Falco biarmicus ρυσογέρακο 249 Dendrocopos medius 250 Dendrocopos leucotos Μεσαίος Δρυοκολάπτης Λευκονώτης Δρυοκολάπτης παγκ. απειλ. είδος >2% πληθ ΕΕ Ισχύει * Ισχύει * Ισχύει * 326 Hippolais olivetorum Λιοστριτσίδα Ισχύει * 353 Ficedula semitorquata Δρυομυγοχάφτης >2% πληθ ΕΕ 374 Lanius collurio Αετομάχος Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6
Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1420006 Όρος Μαυροβούνι»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 28 Ciconia nigra Μαυροπελαργός >2% πληθυσμού Ελλάδας 67 Pernis apivorus non br Σφηκιάρης >1% πληθυσμού Ελλάδας 73 Neophron percnopterus Ασπροπάρης >1% πληθυσμού Ελλάδας 83 Accipiter brevipes non br Σαΐνι >1% πληθυσμού Ελλάδας 91 Aquila chrysaetos ρυσαετός >1% πληθυσμού Ελλάδας 92 Hieraaetus pennatus Σταυραετός >1% πληθυσμού Ελλάδας 103 Falco peregrinus Πετρίτης >1% πληθυσμού Ελλάδας 224 Bubo bubo Μπούφος >1% πληθυσμού Ελλάδας 246 Dryocopus martius Μαύρος Δρυοκολάπτης >1% πληθυσμού Ελλάδας 378 Lanius nubicus Παρδαλοκεφαλάς >1% πληθυσμού Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7
5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Μαυροπελαργός (Ciconia nigra) Καθεστώς προστασίας: Κινδυνεύον Ο πληθυσμός του Μαυροπελαργού στη χώρα μας εκτιμάται επισήμως σε 30-50 ζευγάρια (BirdLife International 2004), μπορεί όμως να φτάνει τα 90-130 ζευγάρια σύμφωνα με προσωπικά αδημοσίευτα δεδομένα και αδημοσίευτα δεδομένα της ΕΟΕ και συνεργατών (Ποϊραζίδης και Κακαλής προσ. επικ). Στο Μαυροβούνι και στη συνέχεια του το Πήλιο, αναπαράγεται ένας σημαντικός αριθμός Μαυροπελαργών που αυξάνεται τα τελευταία χρόνια μετά τη δημιουργία των τεχνητών υγροτόπων και τον πρόσφατο επαναπλημμυρισμό του μεγάλου ταμιευτήρα που δημιουργήθηκε στο νότιο τμήμα της πρώην Κάρλας. Στο Μαυροβούνι ο πληθυσμός των Μαυροπελαργών είχε εκτιμηθεί σε 1-2 ζευγάρια το 1995 (Hallmann 1996), σε ένα ζευγάρι το 1998 (Τσιόντσης κα 2000), σε 2-3 ζευγάρια το 2003 (Μπουρδάκης 2003). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στο Μαυροβούνι εκτιμάται σε τουλάχιστον τρία ζευγάρια, που φωλιάζουν στις βραχώδεις εκτάσεις των φαραγγιών της περιοχής και τρέφονται στα ρέματα της περιοχής και στους γειτονικούς υγροτόπους της Κάρλας. Το είδος χρειάζεται συνδυασμό υγροτοπικών εκτάσεων και ημιορεινών ή ορεινών δασών. Η αναπαραγωγική πυκνότητά του σε αδιατάρακτα δάση της ανατολικής Ευρώπης βρίσκεται μεταξύ 1,3-8,4 ζευγάρια/100 χλμ² (Hagemeijer & Blair 1997). Φωλιάζει σε ψηλά δένδρα ή βράχια, ενώ τρέφεται σε γειτονικά ρέματα, ποτάμια και υγροτόπους. Τρέφεται με ψάρια, αμφίβια, μικρά σπονδυλόζωα και ασπόνδυλα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8
Σφηκιάρης (Pernis apivorus) Καθεστώς προστασίας: Ο Σφηκιάρης είναι αναπαραγόμενος επισκέπτης στην περιοχή, όπου διέρχεται τακτικά και κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. Ο πληθυσμός του είδους στα δάση του Μαυροβουνίου εκτιμάται είναι 10-20 ζευγάρια. Ο πληθυσμός του Σφηκιάρη στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 1.000-2.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Είναι μεταναστευτικό δασόβιο είδος που φωλιάζει σε δέντρα και μοιάζει με την γερακίνα. Έρχεται στην Ελλάδα κυρίως αρχές Μαΐου και φεύγει κατά τα τέλη Σεπτεμβρίου στην Αφρική (νότια από τη Σαχάρα) όπου διαχειμάζει. Τρέφεται κυρίως με υμενόπτερα (σφήκες κλπ) εντοπίζοντας τις φωλιές τους και τις προνύμφες και σπανιότερα με ερπετά, αμφίβια, αλλά και με καρπούς. Φωλιάζει σε δένδρα και αναζητάει την τροφή του στις παρυφές δασών και τις άκρες των ρεματιών και σε ανοικτές εκτάσεις με αραιή βλάστηση. Ασπροπάρης (Neophron percnopterus) Καθεστώς προστασίας: Κρισίμως Κινδυνεύον Κινδυνεύον Ο πληθυσμός του παγκοσμίως απειλούμενου με εξαφάνιση Ασπροπάρη στην Ελλάδα έχει μειωθεί πολύ τις τελευταίες δεκαετίες, εκτιμάται πλέον σε 30-50 ζευγάρια (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία αδημοσίευτα δεδομένα) και απειλείται άμεσα με ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9
εξαφάνιση Στο Μαυροβούνι παλιότερα φώλιαζαν 3-5 ζευγάρια, ενώ πριν το 1998 είχαν βρεθεί δύο φωλιές και το 2000-3 ο πληθυσμός του ήταν 0-1 ζευγάρια (Τσιόντσης κα 2000, Μπουρδάκης 2003a & b). Κατά τη διάρκεια της παρούσας μελέτης δεν καταγράφηκε το είδος στην περιοχή μελέτης. Ο βιότοπος φωλιάσματος και οι συνθήκες τροφής είναι ευνοϊκές στο δυτικό τμήμα του Μαυροβουνίου. Στην περιοχή μελέτης οι βοσκούμενες εκτάσεις με μακί, λιβάδια και τα ανοικτά δρυοδάση είναι ο προτιμώμενος βιότοπος του είδους για τροφοληψία, ενώ οι μικρές ορθοπλαγιές στα κεντρικά ρέματα στο δυτικό τμήμα του Μαυροβουνίου προσφέρουν κατάλληλους χώρους φωλιάσματος. Ο Ασπροπάρης ζει κυρίως σε χαμηλού ως μέσου υψομέτρου λοφώδεις και ορεινές περιοχές, συνήθως κάτω από 1000 μέτρα υψόμετρο στην Ελλάδα (Handrinos & Akriotis 1997). Συνήθως συναντάται σε λοφώδεις περιοχές που περιλαμβάνουν μικρές ορθοπλαγιές για το φώλιασμα, και μεγάλες εκτάσεις βοσκοτόπων και ζωνών παραδοσιακών καλλιεργειών. Ψάχνει σε σχετικά μεγάλες περιοχές γύρω από τη φωλιά του για τροφή, πάνω από κάθε είδους ανοιχτή περιοχή, με χαμηλή βλάστηση ή αραιή φυτοκάλυψη. Συχνάζει κοντά σε οικισμούς και σε σκουπιδότοπους όπου και αναζητεί την τροφή του. Φωλιάζει κυρίως σε τρύπες και σπηλιές στα βράχια και σπανιότερα σε δέντρα, συνήθως σε θέσεις με μεγάλη θέα (Snow and Perrins 1988). Φωλιάζει μοναχικά, ενώ σε ορισμένες περιοχές που υπάρχει αφθονία τροφής, όπως π.χ. από τη λειτουργία παράνομων σκουπιδότοπων στα Μετέωρα Αντιχάσια, μπορεί να φωλιάσει σε μεγαλύτερη πυκνότητα. Τρέφεται με ένα μεγάλο εύρος ειδών και αντικειμένων, και σε αντίθεση με τους άλλους γύπες τρέφεται και με οργανικά απορρίμματα. Λόγω του αδύνατου ράμφους του μπορεί να σκίσει μόνο μαλακούς ιστούς και για αυτό τα ψοφίμια μεγάλων ζώων έχουν μικρότερη σημασία στη διατροφή του. Όταν τρέφεται μαζί με άλλους γύπες, παίρνει μικρά κομμάτια από τα ψοφίμια. Η δίαιτά του εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα της τροφής, και στις περισσότερες πολλές περιοχές τρέφεται τακτικά σε σκουπιδότοπους. Αναζητεί την τροφή του σε μεγάλες αποστάσεις (Μπουρδάκης 2003b). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10
Σαΐνι (Accipiter brevipes) Καθεστώς προστασίας: Ο πληθυσμός του Σαϊνιού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 1000-2000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο αναπαραγωγικός πληθυσμός του είδους στο Μαυροβούνι εκτιμάται σε τουλάχιστον 5-13 ζευγάρια (Hallmann 1996, Τσιόντσης κα 2000), κυρίως σε παραποτάμιες εκτάσεις χαμηλού υψομέτρου, καθώς και σε υψηλότερες θέσεις με ώριμες συστάδες δρυός. Αναπαράγεται σε περιοχές χαμηλού ή μεσαίου υψομέτρου με δάση ή συστάδες δένδρων που γειτονεύουν με ανοιχτές περιοχές και συχνά σε παραποτάμια δάση. Παρατηρείται και σε οροπέδια μεγαλύτερου υψομέτρου με ώριμα δρυοδάση. Ευνοείται από την ανοικτή δασική δομή που ζουν στρουθιόμορφα και ερπετά. Φωλιάζει σε δένδρα και τρέφεται κυρίως με μικρά πουλιά, ερπετά και έντομα. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς προστασίας: Σχεδόν Απειλούμενο Ο πληθυσμός του Φιδαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 300-500 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στη περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 8-11 ζευγάρια, στο νότιο κυρίως τμήμα του βουνού. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11
Είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή. Ο Φιδαετός προτιμάει ψηλά δέντρα για το φώλιασμα, αλλά αν δεν υπάρχουν, φτιάχνει τη φωλιά του σε ψηλούς θάμνους. Τρέφεται κυρίως με φίδια, αλλά και με σαύρες που βρίσκει σε ανοιχτές εκτάσεις με φρύγανα, αραιή δενδρώδη ή θαμνώδη βλάστηση, ανοίγματα δασών, οι βοσκότοποι και οι εκτατικές καλλιέργειες. Η αναπαραγωγική πυκνότητα του Φιδαετού σε κατάλληλο βιότοπο ποικίλει από 2 ζευγ/χλμ 2 στην Ιταλία ως 15,7 ζευγ/χλμ 2 στην ΒΕ Ελλάδα (Hagemeijer and Blair 1997). Αετογερακίνα (Buteo rufinus) Καθεστώς προστασίας: Τρωτό Ο πληθυσμός της Αετογερακίνας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 200-300 ζευγάρια (BirdLife International 2004). αρακτηριστικό είδος των ζεστής και ξηρής δυτικής πλευράς του Μαυροβουνίου. Οι εκτατικές καλλιέργειες στον Θεσσαλικό κάμπο, δυτικά μέρους της περιοχής μελέτης, αποτελούν τμήμα του χώρου τροφοληψίας των ζευγαριών του Μαυρουβουνίου. Ο επαναπλημμυρισμός του νότιου τμήματος της πρώην λίμνης Κάρλας ενδέχεται να επηρεάσει τα γειτονικά αναπαραγόμενα ζευγάρια του είδους. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στην περιοχή μελέτης εκτiμάται σε 7-8 ζευγάρια. Είναι κυρίως καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του φεύγει το χειμώνα. Τυπικός βιότοπος του είδους είναι οι ανοιχτές εκτάσεις με μικρά φαράγγια και γυμνές πετρώδεις πλαγιές, όπου φωλιάζει κυρίως σε βράχια. Τρέφεται με σαύρες, φίδια, μικρά πουλιά, μεγάλα έντομα, αλλά και μικρά θηλαστικά σε ανοικτές εκτάσεις και τα αραιά δρυοδάση (Tucker and Heath 1994). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12
Έχει κανονική κατανομή κατά μήκος της δυτικής πλευράς του Μαυροβουνίου, με μέση απόσταση μεταξύ ενεργών φωλιών 3-4 χιλιόμετρα. Κραυγαετός (Aquila pomarina) Καθεστώς προστασίας: Κινδυνεύον Ο πληθυσμός του Κραυγαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 67-90 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στο Μαυροβούνι ο πληθυσμός των Κραυγαετών είχε εκτιμηθεί σε 4-5 ζευγάρια το 1995 (Hallmann 1996), σε 3-4 ζευγάρια το 1998 (Τσιόντσης κα 2000), σε 2-4 ζευγάρια το 2003 (Μπουρδάκης 2003), και τουλάχιστον 3-4 στην παρούσα μελέτη. Οι Κραυγαετοί φωλιάζουν σε μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις στη Θεσσαλική μεριά του Μαυροβουνίου και τρέφονται χαμηλά στους υγροτόπους (Τσιόντσης κα 2000) και τις τον Θεσσαλικό κάμπο. Τουλάχιστον δύο ζευγάρια και μεμονωμένα ενήλικα άτομα καταγράφηκαν να κυνηγάνε και να διώχνουν «εισβολείς» στις ανοιχτές αγροτικές εκτάσεις (ξηρικές καλλιέργειες και καλλιέργειες σε αγρανάπαυση) δυτικά του Μαυροβουνίου στο όμορο τμήμα του Θεσσαλικού κάμπου. Ο Κραυγαετός φωλιάζει σε δάση, αλλά τρέφεται σε γειτονικά λιβάδια, καλλιεργούμενες εκτάσεις και υγρά λιβάδια. Φωλιάζει σε ημιορεινά και πεδινά δάση και παραποτάμιες συστάδες. Μία πολύ σημαντική παράμετρος της επιλογής της θέσης της φωλιάς του είναι η γειτνίαση της με ανοικτές εκτάσεις και υγροτόπους. Η μεγαλύτερη πυκνότητα αναπαραγόμενου πληθυσμού βρίσκεται σε πλαγιές με άφθονες γέρικες βελανιδιές κατά μήκος ανοικτών κοιλάδων με μικρά ή μεγάλα ρέματα ενώ μερικά ζευγάρια αναπαράγονται σε παλαιό παρόχθιο δάσος κατά μήκος μεγαλύτερων ποταμών. Οι χώροι τροφοληψίας του Κραυγαετού είναι υγρές ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13
κοιλάδες και παραποτάμιες ζώνες με παρουσία ανοιγμάτων, οι ανοιχτές εκτάσεις με λιβάδια και εκτατικές καλλιέργειες και οι υγρότοποι. ρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς προστασίας: Κινδυνεύον Ο πληθυσμός του ρυσαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 100-150 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στο Μαυροβούνι έχει καταγραφεί ένα ζευγάρι ρυσαετών στο κεντρικό τμήμα του βουνού το 2003 (Μπουρδάκης 2003). Κατά την έρευνα πεδίου φέτος δεν καταγράφηκε το είδος. Ο ρυσαετός αναπαράγεται στις αδιατάρακτες ορεινές περιοχές. ρησιμοποιεί συνήθως μικρά ζωνάρια σε ορθοπλαγιές για να φτιάξει τη φωλιά του, αλλά και μεγάλα δέντρα αν δεν υπάρχουν διαθέσιμα βράχια. Ο ρυσαετός χρησιμοποιεί ανοιχτές εκτάσεις ως ενδιαιτήματα τροφοληψίας, ανάμεσα σε φυσικές περιοχές με δάσος και θάμνους ή γυμνές ράχες και ανοιχτούς βοσκοτόπους. Σταυραετός (Hieraaetus pennatus) Καθεστώς προστασίας: Κινδυνεύον Ο πληθυσμός του Σταυραετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 50-100 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Η εκτίμηση αυτή θεωρείται σοβαρή υποεκτίμηση του ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14
πληθυσμού του είδους, καθώς είναι ένα από τα λιγότερα μελετημένα είδη αρπακτικών, που δύσκολα εντοπίζεται κατά τις συνήθεις ταχείες καταγραφές περιοχών στην Ελλάδα. Στο Μαυροβούνι ο πληθυσμός του Σταυραετού είχε εκτιμηθεί σε 4-6 ζευγάρια το 1994 (Hallmann 1996) και σε 0-1 ζευγάρια το 1998 (Τσιόντσης κα 2000), ενώ δεν έχει καταγραφεί έκτοτε. Υπάρχουν ενδείξεις για την παρουσία μιας κατειλημμένης επικράτειας στο κεντρικό τμήμα της περιοχής. Τυπικό αρπακτικό της μερικώς δασοσκεπούς ημιορεινής ζώνης, προτιμάει λοφώδεις περιοχές με ανοιχτά δρυοδάση, συστάδες δέντρων μεγάλης ηλικίας που εναλλάσσονται με μεγάλα διάκενα με χαμηλή βλάστηση και περιοχές με μακκί όπου υπάρχουν λίγες ώριμες συστάδες. Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα, και κυνηγά κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις, συμπεριλαμβανομένων των δασών με ανοίγματα και εγκαταλειμμένους αγρούς και θαμνώνες. Τρέφεται με ερπετά, μικρού και μεσαίου μεγέθους πουλιά, και μικρά θηλαστικά. Κιρκινέζι (Falco naumanni) Καθεστώς προστασίας: Τρωτό Τρωτό Ο πληθυσμός του Κιρκινεζιού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 2.000-3.480 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Μεγάλοι αριθμοί (πολύ περισσότερα από 100 άτομα κάποιες περιόδους) Κιρκινεζιών, που αναπαράγονται σε γειτονικούς οικισμούς του Θεσσαλικού κάμπου, χρησιμοποιούν τις ανοιχτές λιβαδικές εκτάσεις και τις δενδροκαλλιέργειες του δυτικού Μαυροβουνίου και των παρυφών του για διατροφή. Δεν έχει καταγραφεί η αναπαραγωγή του είδους στην περιοχή μελέτης. Φωλιάζει στις στέγες σπιτιών καθώς και σε απόκρημνα βράχια κοντά σε πεδινές κυρίως περιοχές χαμηλού υψομέτρου. Τρέφεται σε θερμές, ανοιχτές περιοχές, με ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15
χαμηλή ή αραιή βλάστηση όπου μπορεί εύκολα να εντοπίσει τη λεία του. Αυτές περιλαμβάνουν λιβάδια, βοσκοτόπια, στεππικές εκτάσεις, μη εντατικές γεωργικές καλλιέργειες, ανοιχτά δρυδάση και περιστασιακά υγροτοπικές εκτάσεις και φρυγανότοπους. Η λεία του συνίσταται κυρίως σε έντομα (ορθόπτερα και κολεόπτερα) οι πληθυσμοί των οποίων αποτελούν κρίσιμη παράμετρο για την επιβίωση του είδους. ρυσογέρακο (Falco biarmicus) Καθεστώς προστασίας: Κινδυνεύον Ο πληθυσμός του ρυσογέρακου στην Ελλάδα εκτιμάται σε 36-55 ζεύγη (BirdLife International). O αναπαραγόμενος πληθυσμός του ρυσογέρακου στο δυτικό τμήμα του Μαυροβουνίου εκτιμάται σε 2-3 ζευγάρια. Το ρυσογέρακο φωλιάζει σε ορθοπλαγιές και κυνηγάει στις γύρω ανοιχτές ξηρές λιβαδικές, στεπικές, φρυγανικές περιοχές και το χειμώνα σε καλλιέργειες και υγροτοπικές εκτάσεις. Τρέφεται με μικρά ως μεσαίου μεγέθους πουλιά, αλλά και μικρά θηλαστικά, ερπετά και μεγάλα έντομα (Tucker and Heath 1994). αρακτηριστικός βιότοπός του είναι οι ξηρές ανοικτές, λοφώδεις, υποορεινές περιοχές. Κυνηγά σε περιοχές με αραιή βλάστηση διάσπαρτες από βράχια και αποφεύγει τις δασωμένες περιοχές. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς προστασίας: ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16
Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στην περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 2-4 ζευγάρια περιφερειακά του ορεινού όγκου του Μαυροβουνίου. O πληθυσμός του είδους στην Ελλάδα εκτιμάται σε 200-500 ζεύγη (BirdLife International 2004). Ο Πετρίτης φωλιάζει σε απόκρημνα βράχια και χαράδρες ή σε ψηλά δένδρα, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι την υποαλπική ζώνη. Τρέφεται κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις με πουλιά μεσαίου μεγέθους, ανάλογα με την κατά τόπο διαθεσιμότητα, αλλά και με ένα μεγάλο αριθμό άλλων ειδών πουλιών. Τον χειμώνα κυνηγάει και σε άλλες περιοχές από αυτές που φωλιάζει. Μπούφος (Bubo bubo) Ο πληθυσμός του Μπούφου στη χώρα μας εκτιμάται σε 200-500 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Η καταγραφή του Μπούφου δεν ήταν πλήρης, καθώς η περίοδος της έρευνας δεν ήταν κατάλληλη για τον εντοπισμό του είδους. Η εκτίμηση των επικρατειών έγινε με διαθέσιμα στοιχεία από την ΕΠΜ της περιοχής (Τσιόντσης 2000), όπου αναφέρεται ότι ο πληθυσμός του είδους ίσως αποδειχθεί μεγαλύτερος με ειδική έρευνα την κατάλληλη εποχή (χειμώνα - νωρίς την άνοιξη). Ο Μπούφος είναι το μεγαλύτερο νυκτόβιο αρπακτικό της Ευρώπης. Εποικίζει μεγάλη ποικιλία ενδιαιτημάτων, δάση αλλά και ενδιαιτήματα μακία ή φρυγάνων. Προτιμάει επίσης τις απότομες βραχώδεις πλαγιές εκατέρωθεν μικρών ή μεγάλων ρεμάτων ή υδατοσυλλογών. Φωλιάζει συνήθως σε τρύπες και προστατευμένες κοιλότητες βράχων. Τρέφεται με θηλαστικά και μεσαίου μεγέθους πουλιά. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17
Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) Ο πληθυσμός του Μαύρου Δρυοκολάπτη στη χώρα μας εκτιμάται σε 1000-2000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Το είδος έχει καταγραφεί σε ώριμα δάση φυλλοβόλων μεγάλου σχετικά υψομέτρου. Επιδημητικό είδος των ώριμων ορεινών δασών οξυάς, ελάτης ή μικτών δασών κωνοφόρων - φυλλοβόλων, με μεγάλο αριθμό υπερώριμων και κατακείμενων σάπιων δέντρων. Δάση τέτοιας δομής σπανίζουν λόγω της σύγχρονης δασοπονικής εκμετάλλευσης και θα πρέπει να διατηρούνται σε ειδικά διαχειριζόμενες προστατευόμενες περιοχές. Οι επικράτειες του κατά την αναπαραγωγική περίοδο είναι μεγάλες, στην κεντρική Ευρώπη απαιτείται δάσος έκτασης τουλάχιστον 300 400 εκταρίων (Snow and Perrins 1998). Η τροφή του αποτελείται κυρίως από λάρβες εντόμων, ενήλικα κολεόπτερα, μυρμήγκια και άλλα είδη που βρίσκει μέσα στο ξύλο σάπιων δέντρων αλλά και στο έδαφος. Μεσαίος Δρυοκολάπτης (Dendrocopos medius) Ο πληθυσμός του Μεσαίου Δρυοκολάπτη στη χώρα μας εκτιμάται σε 10.000-30.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Βρίσκεται σε όλες τις δασωμένες περιοχές του Μαυροβουνίου, σε όλα τα υψόμετρα. Συχνότερα συναντάται σε ώριμες συστάδες δρυός στα υψηλότερα υψόμετρα, αλλά και σε πυκνές συστάδες καστανιάς και άλλων ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18
ειδών στα ρέματα, ενώ ο πληθυσμός του έχει εκτιμηθεί σε 50-100 ζευγάρια (Hallmann 1996, Τσιόντσης κα 2000). Τα ενδιαιτήματα του Μεσαίου Δρυοκολάπτη συμπίπτουν με τη ζώνη των φυλλοβόλων δασών δρυός και με τα μικτά συστήματα γαύρου δρυός. Φωλιάζει σε τρύπες σε κορμούς δέντρων διαμέτρου 5 εκατοστών, σε ύψος 1,2-4,5 μέτρα από το έδαφος (Snow and Perrins 1998). Είναι δρυοκολάπτης χωρίς μεγάλες ικανότητες εκσκαφής του ξύλου ο οποίος τρέφεται με έντομα που αναζητά πάνω στον κορμό, στα κλαδιά και στην επιφάνεια των φύλλων του δένδρου. Το μεγαλύτερο μέρος της διατροφής του αποτελείται από φλοιοφάγα έντομα, ενώ κατά την ψυχρή περίοδο του έτους μέρος των τροφικών του αναγκών καλύπτεται από φυτική τροφή. Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos) Σχεδόν ΑΠειλούμενο Ο πληθυσμός του Λευκονώτη Δρυοκολάπτη στη χώρα μας εκτιμάται σε 500-2.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Έχει πυκνή κατανομή πληθυσμού στις ανατολικές εκθέσεις του ώριμου δάσους φυλλοβόλων του Μαυροβουνίου που το δάσος παρουσιάζει μεγαλύτερη ποικιλία (Τσιόντσης κα 2000). O πληθυσμός του Λευκονώτη Δρυοκολάπτη στο Μαυροβούνι έχει εκτιμηθεί σε 10-30 ζευγάρια (Hallmann 1996, Τσιόντσης κα 2000). Ζει σε ώριμα δάση (κυρίως φυλλοβόλα ή μικτά) με μεγάλο αριθμό υπερώριμων και κατακείμενων σάπιων δέντρων, στις ορεινές κυρίως περιοχές. Δάση τέτοιας δομής σπανίζουν λόγω της σύγχρονης δασοπονικής εκμετάλλευσης και θα πρέπει να διατηρούνται σε ειδικά διαχειριζόμενες προστατευόμενες περιοχές. Η τροφή του ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19
αποτελείται κυρίως από λάρβες εντόμων (Κολεόπτερων) που βρίσκει μέσα στο ξύλο σάπιων δέντρων. Λιοστριτσίδα (Hippolais olivetorum) Σχεδόν Απειλούμενο Ο πληθυσμός της Λιοστριτσίδας στην χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 3.000-5.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Το είδος έχει καταγραφεί στη χαμηλή ζώνη των δυτικών πλαγιών του Μαυροβουνίου και στους αμυγδαλεώνες στα όρια της περιοχής με την Θεσσαλικό κάμπο. O πληθυσμός της Λιοστριτσίδας στο Μαυροβούνι έχει εκτιμηθεί σε 20-50 ζευγάρια (Hallmann 1996) ή σε πολλές δεκάδες ζευγάρια (Τσιόντσης κα 2000). Η Λιοστριτσίδα, είναι ένα σπάνιο ενδημικό είδος της ανατολικής Μεσογείου με περιορισμένη εξάπλωση, που απαντάται σε ανοιχτά βοσκόμενα δρυοδάση, σε ελαιώνες, σε οπωρώνες και ανοιχτούς θαμνότοπους με αρκετή υποβλάστηση. Τρέφεται με έντομα. Δρυομυγοχάφτης (Ficedula semitorquata) Ανεπαρκώς Γνωστό Σχεδόν Απειλούμενο Η κατανομή του Δρυομυγοχάφτη στην χώρα μας είναι πολύ λίγο γνωστή και ο πληθυσμός του έχει εκτιμηθεί σε 1.000-3.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Κατά την παρούσα μελέτη ο Δρυομυγοχάφτης καταγράφηκε σε υπερώριμα δάση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20
δρυός στο νότιο τμήμα του Μαυροβουνίου. Το είδος έχει καταγραφεί και παλιότερα στο Μαυροβούνι (Hallmann 1996, Τσιόντσης κα. 2000). Στο Μαυροβούνι καθώς επίσης και σε άλλα παραλιακά βουνά με υγρό κλίμα, το είδος φαίνεται ότι προτιμά ώριμα δάση σε υψηλές και υγρές περιοχές, καθώς και πλαγιές που βλέπουν προς τη θάλασσα (Τσιόντσης κα. 2000). Ο βιότοπος του είναι η σκιασμένη ζώνη μέσα στην κόμη μεγάλων δένδρων σε ώριμες συστάδες με παλιούς νεκρούς αλλά και ιστάμενους κορμούς (Τσιόντσης κα. 2000). Στην Ελλάδα το προτιμούμενο ενδιαίτημα του Δρυομυγοχάφτη είναι κυρίως τα ώριμα παραποτάμια δάση (πλατάνου και σκλήθρου) σε λοφώδεις περιοχές χαμηλού υψομέτρου (Hallmann 1994), τα ώριμα δάση οξυάς και τα δρυοδάση σε μεγάλα υψόμετρα (Curio 1959), όπως και τα πάρκα και οι δενδροκαλλιέργειες με ώριμα δένδρα. Φωλιάζει σε κουφάλες δένδρων, που δημιουργήθηκαν παλιότερα από δρυοκολάπτες (Τσιόντσης κα. 2000) και αναζητεί την τροφή του (έντομα) σε όλα τα επίπεδα από τον υποόροφο μέχρι την κόμη των δένδρων Αετομάχος (Lanius collurio) Ο πληθυσμός του Αετομάχου στην Ελλάδα εκτιμάται σε 10.000-30.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο Αετομάχος είναι αρκετά κοινός στο Μαυροβούνι, ο πληθυσμός του έχει εκτιμηθεί σε 100-300 ζευγάρια (Hallmann 1996), όπου υπάρχουν ανοιχτές περιοχές με αραιούς θάμνους και δένδρα, αλλά έχει σημειωθεί σταθερή μείωση του πληθυσμού του (Τσιόντσης 2000). Ζει σε ανοιχτές περιοχές με αραιούς θάμνους, φυτοφράχτες, μεμονωμένα δένδρα και στα δασοόρια (Τσιόντσης 2000). Φωλιάζει σε θάμνους ή χαμηλά δένδρα και τρέφεται ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21
με μεγάλα έντομα, αλλά και παρά το μικρό του μέγεθος, με σαύρες, μικρά θηλαστικά κλπ. Παρδαλοκεφαλάς (Lanius nubicus) Σχεδόν Απειλούμενο Ο πληθυσμός του Παρδαλοκεφαλά στη χώρα μας εκτιμάται σε 500-2.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Έχει περιορισμένη κατανομή στην περιοχή μελέτης, σε κατάλληλες θέσεις με δενδρώδεις καλλιέργειες και αραιά δρυοδάση. Το είδος είχε καταγραφεί και παλιότερα (Τσιόντσης 2000) σε αμυγδαλεώνες νοτιότερα, κοντά στα Καλύβια Ελάφου. Ο πληθυσμός αυτός του ανατολικού τμήματος του Θεσσαλικού κάμπου σύμφωνα με την ως τώρα γνωστή κατανομή του Παρδαλοκεφαλά, είναι απομονωμένος από την κύρια κατανομή του είδους που εκτείνεται από τη Θράκη ως την αλκιδική και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Ο Παρδαλοκεφαλάς ζει σε ανοιχτές δασικές εκτάσεις, στα κράσπεδα πυκνότερων δασικών εκτάσεων, και σε δενδρώδεις καλλιέργειες όταν δεν γίνεται έντονη εφαρμογή βιοκτόνων και καταστροφή της υποβλάστησης με έντονα οργώματα (Τσιόντσης κα. 2000). Στην Λέσβο έχει καταγραφεί πυκνότητα 5 αναπαραγόμενων ζευγαριών σε 4 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ στην Θράκη 6 ζ/χλμ 2 (Lefranc 1993 σε Hagemeijer and Blair 1997). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22
6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΗΣ 1 Αποψιλωτικές υλοτομίες Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Ακατάλληλη διαχείριση δασών Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Μεταβολές στη συχνότητα και ένταση δασικών πυρκαγιών (αύξηση ή και μείωση) Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Εντατικοποίηση πολυετών καλλιεργειών (αμπέλια, οπωρώνες, ελαιώνες κλπ) Αναδασμός Υποδομές τουρισμού-αναψυχής (χιονοδρομικά, γκολφ, γήπεδα, κατασκηνώσεις) Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας: Αιολικά Πάρκα Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων Άλλες οχλούσες δραστηριότητες (στρατιωτικές ασκήσεις, επιστημονική έρευνα, βανδαλισμοί) Αποξηράνσεις υγροτόπων και άλλα εγγειοβελτιωτικά έργα Αντιδιαβρωτικά έργα, καθαρισμοί της κοίτης χειμάρρων, επιχωματώσεις αιγιαλού και κοιτών ρεμάτων Ρύπανση από αγροχημικά που απορρέουν στους υδάτινους αποδέκτες, υφαλμύρωση αποδεκτών Καταστροφή παρόχθιων οικοσυστημάτων 1 Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23
7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. αρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. αρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείριση για τη ΖΕΠ Θεσμοθέτηση Καταφυγίου Άγριας Ζωής για την προστασία των ειδών χαρακτηρισμού. Αποκλεισμός της χωροθέτησης Αιολικών Πάρκων εντός της ΖΕΠ Επικαιροποίηση της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης και του Ειδικού Διαχειριστικού Σχεδίου αρτογράφηση των πυρήνων κατανομής, θέσεων φωλεοποίησης και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού. Απαγόρευση κατασκευής υποδομών και δικτύων (δασικών δρόμων, μεταφοράς ρεύματος) στις περιοχές τροφοληψίας και Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24
φωλιάσματος του ρυσαετού, χρήση μπαρών για την απαγόρευση εισόδου οχημάτων στους δασικούς δρόμους στα αλπικά με εξαίρεση τους κτηνοτρόφους της περιοχής. Αποτελεσματικός έλεγχος και ενημέρωση για την παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων Έλεγχος της πρόσβασης με μπάρες ελεγχόμενης πρόσβασης οχημάτων, επόπτευση - φύλαξη των θέσεων φωλεοποίησης των μεγάλων αρπακτικών και του μαυροπελαργού Τα σημαντικότερα μέτρα προστασίας για τον Μαυροπελαργό θα πρέπει να καλύπτουν τις θέσεις φωλιάσματός του καθώς και τα αργής ροής ποτάμια και ρέματα μέσα σε δασωμένες περιοχές που τρέφεται, σε ακτίνα έως 20 χιλιομέτρων από την φωλιά του (Jiguet & Villarubias 2004). Καθώς η ενόχληση στις θέσεις φωλιάσματος μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην αναπαραγωγική επιτυχία του μαυροπελαργού συνιστάται (Profus 1994): Υψηλή Υψηλή Υψηλή η απαγόρευση λειτουργίας θορυβωδών μηχανημάτων κοντά σε ενεργές φωλιές κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου. να μην υπάρχει η ανθρώπινη παρουσία σε απόσταση 100 μέτρων, να απαγορεύονται οι αποψιλωτικές υλοτομίες σε απόσταση 200 μέτρων από τις φωλιές, ακόμα και εκτός αναπαραγωγικής περιόδου. Αποτελεσματική πρόληψη των πυρκαγιών Αποτελεσματική εφαρμογή των απαγορευτικών διατάξεων θήρας, ενίσχυση του ελέγχου της λαθροθηρίας Ενδιάμεση Ενδιάμεση Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για τη διατήρηση Ενδιάμεση αραιών θαμνολίβαδων και μεμονωμένων δέντρων στην ημιορεινή ζώνη Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για την στήριξη της Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25
εκτατικής και ημινομαδικής κτηνοτροφίας Προστασία από υποβάθμιση αλλοίωση των ιστορικών θέσεων αναπαραγωγής του Ασπροπάρη Υιοθέτηση φιλικών για τη βιοποικιλότητα και τα είδη χαρακτηρισμού πρακτικών δασοκομικής διαχείρισης. Διατήρηση εκτεταμένων εκτάσεων με εναλλαγή ανοιχτών εκτάσεων και ώριμων δασών είναι απαραίτητη για τη διατήρηση του Σταυραετού. Με τις δασοκομικές επεμβάσεις θα πρέπει να μην επέρχεται ολοκληρωτική αλλαγή του οικοτόπου στην επικράτεια του είδους, και να διατηρείται μια κατάλληλη ισορροπία ανοιχτών και δασωμένων εκτάσεων και ένας επαρκής αριθμός ώριμων δέντρων η μικρών ομάδων ώριμων δένδρων (<10 άτομα) ή συστάδες <5 ha κοντά σε ανοιχτές εκτάσεις (Suarez et al. 2000). Για την ελαχιστοποίηση της όχλησης οι δασικές εργασίες θα πρέπει να γίνονται εκτός αναπαραγωγικής περιόδου στην περιοχή που αναπαράγεται ο Σταυραετός. Διατήρηση επαρκούς πυκνότητας ώριμων δένδρων. Διατήρηση κατάλληλων θέσεων φωλιάσματος του Μαυροπελαργού σε βραχώδεις εκτάσεις και ώριμα δένδρα, και επαρκούς ποσότητας και ποιότητας νερού στα ρέματα της περιοχής και στους υγροτόπους της Κάρλας. Διατήρηση ώριμων δένδρων και των υφιστάμενων ανοιγμάτων μέσω κατάλληλης διαχείρισης του δάσους και εκτατικών μορφών αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Λήψη ειδικών δασικών διαχειριστικών μέτρων από τη Δασική Υπηρεσία για την διασφάλιση της μη υποβάθμισης του ενδιαιτήματος του Δρυομυγοχάφτη. Περιορισμό των επιδοτούμενων δασώσεων γεωργικών εκτάσεων και Απαγόρευση της χρήσης ψευδακακίας Robinia Ενδιάμεση Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26
pseudacaccia για δάσωση εγκαταλειμμένων αγροτικών γαιών Περιορισμός της αγροχημικής ρύπανσης αυστηρή τήρηση του κώδικα ορθής γεωργικής πρακτικής. Διατήρηση των εκτατικών μορφών αγροτικών εκμεταλλεύσεων, προστασία των θαμνοφραχτών και περιορισμό της χρήσης των φυτοφαρμάκων, δράσεις που χρηματοδοτούνται στα πλαίσια των αγροπεριβαλλοντικών μέτρων. Λήψη κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων για την διασφάλιση της μη υποβάθμισης του ενδιαιτήματος της αλκοκουρούνας, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο Διεθνές Σχέδιο Δράσης του είδους Ενδιάμεση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27
8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ BirdLife International 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No.12). Bourdakis S. & Vareltzidou, S. 2000. Greece pp 261-333. In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p. 791. Groh, G. 1968. Ornithologische Reiseeindrucke aus Griechenland und der Turkei. Mitt. Pollichia (8) 15: 163-170. Gustin M., G. Palumbo & A. Corso 1999. International Species Action Plan. Lanner Falcon Falco biarmicus. BirdLife International. The Netherlands. Hagemeijer, E.J.M. and M.J. Blair (Editors). 1997. The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T & A D Poyser, London. Hallmann, B. (compiler).1999. Important Bird Areas in Greece: GR060 Mavrovouni mountain, Larissa. Hellenic Ornithological Society. (unpublished report) Handrinos, G. and Akriotis, T. 1997. The Birds of Greece. London, UK: Helm Publ. Heath, M.F. and Evans, M.I. eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International (Birdlife Conservation Series No. 8). Heredia, B., L. Rose, and M. Painter. 1996: Globally threatened birds in Europe. Action Plans. Birdlife International, Council of Europe, Germany. Jiguet F. & Villarubias S. 2004. Satellite tracking of breeding black storks Ciconia nigra: new incomes for spatial conservation issues. Biological Conservation 120: 153 160. Liberatori, F. and Penteriani, V. 2001. A long-term analysis of the declining population of the Egyptian vulture in the Italian peninsula: distribution, habitat preference, productivity and conservation implications. Biological Conservation 101: 381-389. Profus P., 1994 Black Stork Ciconia nigra. In Tucker, G.M. and Heath, M.F. 1994. Birds in Europe: their conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International (BirdLife Conservation Series no 3). Pp 98-99. Schaffer, N and U. Gallo Orsi (eds). 2001. European Union action plans for eight priority species. BirdLife International European Commission. 247 pp. Snow, D. and Perrins, C. M. (eds.) (1998) The Birds of the Western Palearctic, Concise Edition. Vol. 2. Oxford University Press, Oxford. Suarez S., Balbontin J. & Ferrer M. 2000. Nesting habitat selection by booted eagles Hieraaetus fasciatus and implications for management. British Ecological Society. Journal of Applied Ecology 37: 215-223. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28
Tucker, G. M. and Heath, M. F. (eds.) (1994) Birds in Europe: Their Conservation Status. BirdLife International, Cambridge (BirdLife Conservation Series No. 3). Veiga & Vinuela 1994. Booted Eagle Hieraaetus pennatus. In Tucker, G.M. and Heath, M.F. 1994. Birds in Europe: their conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International (BirdLife Conservation Series no 3). Pp 182-183. Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα ατζηχαραλάμπους. 2004. Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας. 2009. Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΩΔΕ. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. 1994. Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας: Μια γνωριμία με τους σημαντικούς βιοτόπους της Ελλάδας. Ειδική Έκδοση, Αθήνα. 272 σ. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΕΘΙΑΓΕ. 1994. Πρόγραμμα ENVIREG: Αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων και διερεύνηση της δυνατότητας ένταξής τους στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας. Ταχεία ορνιθολογική αναγνώριση του συνόλου των 16 βιοτόπων. 138 σ. Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες). 2001. Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Όρος Μαυροβούνι» με κωδικό ΣΠΠΕ GR060. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ Μπουρδάκης Σ. 2003a. Αναφορά για την παρακολούθηση της ορνιθοπανίδας στην περιοχή Όρος Μαυροβούνι Θεσσαλίας κατά τη διάρκεια του 2003. Έργο LIFE Φύση B4-3200/97/243. Διαχειριστικές Δράσεις Ζωνών Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) στην Ελλάδα. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε, Σταθμός Γεωργικής Έρευνας Ιωαννίνων. (αδημοσίευτη αναφορά) Μπουρδάκης Σ. 2003b. Εντοπισμός και χαρτογράφηση των αναπαραγωγικών περιοχών και αποικιών των ειδών Όρνιο, Μαυρόγυπα, Γυπαετό, Ασπροπάρη, ρυσαετό και Βασιλαετό στην Ελλάδα. Αναφορά προγράμματος: «Άμεσες ενέργειες για την προστασία των απειλούμενων αρπακτικών στην Ελλάδα». Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Τσιόντσης, Α., Μελιάδης, Δ., Μπούσμπουρας, Δ. και Hallmann, B. 1995. Αναγνώριση και αξιολόγηση Βιοτόπων Ορνιθοπανίδας για ένταξη στο Κοινοτικό Δίκτυο της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «Όρος Μαυροβούνι Θεσσαλίας». Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Ερευνας, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Τελική έκθεση για το πρόγραμμα ENVIREG του ΥΠΕΩΔΕ, 78 σελ. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 29
Τσιόντσης, Α., Σπανός, Κ., Ραδόγλου, Κ., Hallmann, B. & ατζηλάκου, Δ. 2000. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη και Σχέδιο Διαχείρισης Περιοχής Ειδικής Προστασίας «Όρος Μαυροβούνι». Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Ερευνας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.), Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, Θεσσαλονίκη, 248 σελ. ανδρινός Γ. 2003. Ιστορική κατανομή στην Ελλάδα 7 ειδών αρπακτικών πουλιών (1833-1980). Πρόγραμμα «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξι απειλούμενων αρπακτικών πουλιών στην Ελλάδα», Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Αθήνα. Σελ. 57 + παραρτήματα και χάρτες. (αδημοσίευτη αναφορά) ατζηχαραλάμπους Ε., Α. Δημαλέξης, Ε. Μπουρδάκης και Δ. Μπούσμπουρας. 2004: Τεύχος αναλυτικών προδιαγραφών των απαραίτητων εργασιών για την οριοθέτηση ΖΕΠ και των παραδοτέων τους. ΥΠΕΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. ανδρινός Γ., Καστρίτης Θ. 2009. Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 30