Από τους μαθητές της Ε 2 Μάϊος 2015

Από τους μαθητές της Ε 2 Μάϊος 2015

Λίγα λόγια για τον σχολικό εκφοβισμό και το πρόγραμμα «Δάφνη» Παρουσίαση της έρευνάς μας Πώς την οργανώσαμε Ποια τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματά μας Εισηγήσεις

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού ή bullying, αποτελεί μια μορφή βίας που εμφανίζεται στο χώρο του σχολείου. H εκφοβιστική συμπεριφορά παρατηρείται όταν ένα άτομο γίνεται συχνά θύμα αρνητικών σχολίων ή συμπεριφορών από ένα ή περισσότερα άτομα και αδυνατεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του.

Γίνεται συνήθως σκόπιμα και έχει στόχο να βλάψει τον άλλο. Η εκφοβιστική συμπεριφορά είναι συνήθως επίμονη, δηλαδή επαναλαμβανόμενη και μπορεί να διαρκέσει για εβδομάδες, μήνες ή και χρόνια.

Σωματικός Χτυπήματα, σπρωξίματα, χαστούκια Λεκτικός ή ψυχολικός Κοινωνικός αποκλεισμός Διάδοση φημών, κοροϊδίες, βρισιές, συκοφαντίες Αποκλεισμός από την ομάδα των συνομηλίκων, από το παιχνίδι, απομόνωση, περιθωριοποίηση Σεξουαλικός Χειρονομίες ή σχόλια με σεξουαλικό περιεχόμενο Ηλεκτρονικός Διαπράττεται μέσω διαδικτύου ή των κινητών τηλεφώνων

Η Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας σε συνεργασία με τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας ανέπτυξε και φέτος το πρόγραμμα «ΔΑΦΝΗ» σε επιλεγμένα σχολεία, μαζί και το δικό μας. Πρόκειται για προληπτικό πρόγραμμα ευαισθητοποίησης για το φαινόμενο του εκφοβισμού και της βίας στα σχολεία. Είναι ένα Ευρωπαϊκό πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχαν η Ελλάδα, η Πολωνία, η Κύπρος, η Λιθουανία και η Γερμανία.

Στο πρόγραμμα έλαβαν μέρος τέσσερα τμήματα του σχολείου (Δ 1,Δ 2, Ε 1,Ε 2). Τα τμήματα αυτά εφάρμοσαν ένα πρόγραμμα έντεκα παρεμβάσεων των ογδόντα λεπτών, με στόχο: Την αναγνώριση του σχολικού εκφοβισμού Την ενίσχυση της δυνατότητας των παιδιών να αντεπεξέρχονται και να οργανώνουν στρατηγικές αντιμετώπισης του φαινομένου.

Η ανάγκη μας για έρευνα προέκυψε από το γεγονός ότι δεν έλαβαν όλα τα παιδιά του σχολείου μέρος σε αυτό το δομημένο πρόγραμμα. Διερωτηθήκαμε λοιπόν εάν: 1. Γνωρίζουν όλα τα παιδιά του σχολείου μας για τo σχολικό εκφοβισμό; 2. Μπορούν να διακρίνουν το σχολικό εκφοβισμό από απλά περιστατικά συγκρούσεων ανάμεσα στα παιδιά; 3. Τι κάνουν τα παιδιά σε περίπτωση που εμπλέκονται σε περιστατικό σχολικού εκφοβισμού;

Αρχίσαμε λοιπόν να δομούμε την έρευνά μας. Αποφασίσαμε ότι θα έπρεπε να είναι γραπτή και ανώνυμη για να μπορούν οι συμμαθητές μας να εκφραστούν με ειλικρίνια. Θα ήταν πιο εύκολο για μας να αναλύσουμε τα αποτελέσματα, εάν το ερωτηματολόγιό μας περιλάμβανε ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, παρά αν είχαμε πολλές και διαφορετικές ανοικτές απαντήσεις. Εκεί που νιώθαμε ότι οι επιλογές είναι ανεξάντλητες, συμπεριλάβαμε τις δημοφιλέστερες απαντήσεις και προσθέσαμε την επιλογή «Θα έκανα κάτι άλλο» δίνοντας την ευκαιρία στα παιδιά να γράψουν τη δική τους γνώμη.

Αποφασίσαμε πως τα παιδιά της Α και Β τάξης πιθανόν να δυσκολεύονταν να απαντήσουν σε ένα ερωτηματολόγιο με πολλές ερωτήσεις και να συμπληρώσουν ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Αυτό μας περιόρισε στο να διεξάγουμε την έρευνά μας στις τάξεις Γ-Στ.

Ο κάθε ένας από εμάς, διατύπωσε τις δικές του κλειστές ερωτήσεις για τα διερευνόμενα ερωτήματα και καταλήξαμε στις ερωτήσεις που ήταν πιο σαφείς, κατανοητές και απλές. Αυτές συμπεριλάβαμε στο ερωτηματολόγιό μας. Ο οικείος εκπαιδευτικός ψυχολόγος μας συμβούλεψε για την τελική διαμόρφωση του ερωτηματολογίου μας.

Περιλάμβανε συνολικά 18 ερωτήσεις. Χωριζόταν σε δύο μέρη: Α) Στο πρώτο μέρος οι ερωτήσεις είχαν απάντηση ΝΑΙ/ΟΧΙ. Β) Στο δεύτερο μέρος οι ερωτήσεις είχαν τέσσερεις διαφορετικές επιλογές και μια πέμπτη στην οποία μπορούσαν τα παιδιά να συμπληρώσουν τη δική τους άποψη που πιθανόν να μη συμπεριλαμβανόταν στις υπόλοιπες επιλογές.

Χωριστήκαμε σε ομάδες, μοιραστήκαμε τις δουλειές και αρχίσαμε τη χορήγηση του ερωτηματολογίου. Είμασταν παρόντες κατά τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου ώστε να λύσουμε απορίες που πιθανόν να προέκυπταν.

Απάντησαν στο ερωτηματολόγιό μας 166 παιδιά από τα τμήματα Γ 1 μέχρι Στ 2, ηλικίας 9 12 ετών.

Τμήμα Ηλικία Αριθμός παιδιών Γ1 9-10 18 Γ2 9-10 18 Δ1 10-11 24 Δ2 10-11 21 Ε1 11-12 22 Ε2 11-12 23 Στ1 12-13 20 Στ2 12-13 20

Μαζέψαμε τα ερωτηματολόγια και κωδικοποιήσαμε τις απαντήσεις, ώστε να περαστούν στο πρόγραμμα Microsoft Excel. Στη συνέχεια έγινε ανάλυση και σύγκριση των δεδομένων με το πρόγραμμα SPSS.

Η στατιστική ανάλυση που έγινε (One-way Anova) έδειξε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά στις απαντήσεις των παιδιών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα «Δάφνη» ( F(1,164)=5,699, p=0,018) σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά που δε συμμετείχαν. Αυτό σημαίνει ότι οι απαντήσεις των παιδιών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα ήταν ορθότερες. Παρόλα αυτά, η εφαρμογή του προγράμματος, επηρέασε και τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς και παιδιά του σχολείου μας, όπως θα δείτε στη συνέχεια, στην παρουσίασή μας.

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι όλα τα παιδιά που ρωτήθηκαν είτε συμμετείχαν στο πρόγραμμα, είτε όχι, είχαν ενημερωθεί στις τάξεις τους από τους δασκάλους τους για το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Ερώτηση 1: Έχετε ενημερωθεί στην τάξη σας για το σχολικό εκφοβισμό; 180 160 160 140 120 100 80 60 40 20 0 ναι 6 όχι

Ποσοστό 90% όλων των παιδιών μπόρεσαν να διακρίνουν με επιτυχία ανάμεσα σε άλλους, το σωστό ορισμό για το σχολικό εκφοβισμό. Ερώτηση 4: Σχολικός εκφοβισμός είναι να σε ενοχλούν επίμονα και σκόπιμα στο σχολείο. 160 150 140 120 100 80 60 40 20 16 0 ναι όχι

Τα παιδιά εντόπισαν με άνεση τα περιστατικά εκείνα που ξεκάθαρα δεν ήταν περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού όπως Ερώτηση 2: Σχολικός εκφοβισμός είναι να έχω κτυπήσει στο σχολείο πολλές φορές (Όχι 87%) Ερώτηση 5: Σχολικός εκφοβισμός είναι να ενοχλείς τη δασκάλα σου την ώρα του μαθήματος (Όχι 92%) Ερώτηση 6: Ο Γιώργος και ο Σπύρος παίζουν μπάλα. Ο Γιώργος κλοτσά τη μπάλα πολύ δυνατά και αυτή κτυπάει στο δοκάρι και μετά στο κεφάλι του Σπύρου. Είναι αυτό περιστατικό σχολικού εκφοβισμού;(όχι 95%)

Για να ξεκαθαριστούν οι απόψεις και να ενισχυθεί η αντικειμενικότητα των αποτελεσμάτων, δώσαμε στα παιδιά πέντε μικρά σενάρια καθημερινών περιστατικών για να διακρίνουν ποια από αυτά ήταν περιστατικά εκφοβισμού και ποια ήταν απλές συγκρούσεις. Τα παιδιά, στη μεγάλη πλειοψηφία τους μπόρεσαν να κάνουν με επιτυχία τη διάκριση αυτή Τα ποσοστά επιτυχίας στις ερωτήσεις 6-10 ήταν από 78%-95%.

Ενδεικτικά παραδείγματα των σεναρίων που δόθηκαν ήταν τα εξής: Ερώτηση 8: Η Άννα κάθεται συχνά πίσω από τη Μαρία και της ρίχνει χαρτάκια γιατί της αρέσει που τη βλέπει να αναστατώνεται. Είναι αυτό περιστατικό σχολικού εκφοβισμού; 160 140 140 120 100 80 60 40 26 20 0 ναι όχι

Ερώτηση 9: Η Κατερίνα θύμωσε με τη Δέσποινα χτες και σήμερα είπε στη Χριστίνα να μην της μιλάει. Είναι αυτό περιστατικό σχολικού εκφοβισμού; 140 129 120 100 80 60 40 37 20 0 ναι όχι

Με τις ερωτήσεις 14-17 ζητήσαμε από τα παιδιά να απαντήσουν με ποιο τρόπο θα αντιδρούσαν σε διάφορα περιστατικά εκφοβισμού που τους δίνονταν. Οι επιλογές τους ήταν: Α) Θα σιωπούσα Β) Θα το έλεγα στους φίλους μου Γ) Θα το έλεγα στους γονείς μου Δ) Θα το έλεγα στους δασκάλους μου Ε) Θα έκανα κάτι άλλο (γράψε τι).

Στις ερωτήσεις αυτές ο Μ.Ο. των απαντήσεων στο σύνολο των 166 παιδιών ήταν ως εξής: Α) Θα σιωπούσα 4 παιδιά Β) Θα το έλεγα στους φίλους μου 9 παιδιά Γ) Θα το έλεγα στους γονείς μου 46 παιδιά Δ) Θα το έλεγα στους δασκάλους μου 79 παιδιά Ε) Θα έκανα κάτι άλλο (γράψε τι) 28 παιδιά

80 70 60 75 64 80 70 60 59 76 50 50 40 40 30 20 10 0 2 10 15 30 20 10 0 1 10 20 Α) Θα σιωπούσα Β) Θα το Γ) Θα το Δ) Θα το Ε) Θα έκανα έλεγα στους έλεγα στους έλεγα στους κάτι άλλο φίλους μου γονείς μου δασκάλους (γράψε τι) Α) Θα σιωπούσα Β) Θα το Γ) Θα το Δ) Θα το Ε) Θα έκανα έλεγα στους έλεγα στους έλεγα στους κάτι άλλο φίλους μου γονείς μου δασκάλους (γράψε τι) μου μου 120 100 80 60 40 20 0 4 5 Α) Θα Β) Θα το σιωπούσα έλεγα στους φίλους μου 23 Γ) Θα το έλεγα στους γονείς μου 99 35 Δ) Θα το Ε) Θα έκανα έλεγα κάτι άλλο στους (γράψε τι) δασκάλους μου 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 78 42 26 10 10 Α) Θα Β) Θα το Γ) Θα το Δ) Θα το Ε) Θα έκανα σιωπούσα έλεγα στους έλεγα στους έλεγα στους κάτι άλλο φίλους μου γονείς μου δασκάλους (γράψε τι) μου

- Βρήκαμε λοιπόν ότι: -η πλειοψηφία των παιδιών (76%) θα ενημέρωνε τους ενήλικες (γονείς ή δασκάλους) για περιστατικά εκφοβισμού που πιθανό να συμβούν στους ίδιους ή στα οποία πιθανό να ήταν θεατές/παρόντες. -Μικρή μερίδα των παιδιών θα ενημέρωναν την ομάδα των ομηλίκων τους (5%), αντί τους ενήλικες.

-Κάποια παιδιά θα αντιδρούσαν στον εκφοβισμό με κάποιο άλλο τρόπο (17%). Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι περισσότερες απαντήσεις σε αυτή την επιλογή έλεγαν ότι «θα το ανέφεραν στους γονείς ΚΑΙ τους δασκάλους τους». Άλλες απαντήσεις ήταν: - Θα υποστήριζα το θύμα - Θα τον αντιμετώπιζα - Θα έμενα μακριά του - Θα άλλαζα παρέα - Ένα πολύ μικρό ποσοστό (2%) των παιδιών - δήλωσαν ότι θα σιωπούσαν.

Καταλήγουμε λοιπόν στα εξής συμπέρασματα: 1. Τα παιδιά που έλαβαν μέρος στο πρόγραμμα ΔΑΦΝΗ, είχαν καλύτερες και ορθότερες απαντήσεις σε σχέση με τα παιδιά που δεν έλαβαν μέρος. Είχαν ξεκαθαρίσει σαφέστερα τι αποτελεί σχολικό εκφοβισμό και τι όχι και μπόρεσαν να διακρίνουν καθαρά ανάμεσα στα περιστατικά τον εκφοβισμό από τη σύγκρουση. 2. Σε όλες τις τάξεις του σχολείου (που έλαβαν μέρος στην έρευνα) ανεξαρτήτως του προγράμματος ΔΑΦΝΗ, έγινε σωστή ενημέρωση για τον σχολικό εκφοβισμό. 3. Τα πιο πολλά παιδιά έμαθαν για το σχολικό εκφοβισμό από το σχολείο και όχι από κάποιο άλλο μέσο/φορέα/πρόσωπο.

4. Η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών, μπορεί να διακρίνει τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός και να τον διαχωρίσει από απλά περιστατικά καθημερινών συγκρούσεων. 5. Τα παιδιά έχουν εμπιστοσύνη στους δασκάλους και τους γονείς τους και είναι οι πρώτοι στους οποίους θα στρέφονταν εάν ήταν θύματα ή θεατές σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. 6. Ακόμα και τα παιδιά που δεν θα ανέφεραν σε κάποιο ενήλικα κάτι, θα το αντιμετώπιζαν με άλλους κατάλληλους τρόπους ή θα το έλεγαν σε φίλους τους. 7. Τα περισσότερα παιδιά (91%) δε θα αγνοούσαν, ούτε θα σιωπούσαν εάν έβλεπαν ένα περιστατικό σχολικού εκφοβισμού στην αυλή του σχολείου.

8. Ελάχιστα παιδιά δήλωσαν ότι θα σιωπούσαν μπροστά σε ένα περιστατικό σχολικού εκφοβισμού. 9. Παρά την ενημέρωση όμως και τα θετικά αποτελέσματα, αρκετά παιδιά (28%) νιώθουν ότι χρειάζονται περισσότερα μαθήματα για να κατανοήσουν καλύτερα το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. 10. Παρόλα αυτά, σχεδόν τα μισά παιδιά του σχολείου ανέφεραν ότι έτυχε να δουν στα χρόνια της σχολικής τους ζωής, κάποιο περιστατικό σχολικού εκφοβισμού στην αυλή του σχολείου, γεγονός που καταδεικνύει ότι το πρόβλημα είναι υπαρκτό στα κυπριακά σχολεία.

Αφού ολοκληρώσαμε την έρευνά μας και καταλήξαμε στα πιο πάνω συμπεράσματα, εμείς τα παιδιά της Ε2, προτείνουμε τα ακόλουθα: Η ενημέρωση και η επιμόρφωση των δασκάλων και των παιδιών τους σχολείου μας πρέπει να συνεχιστεί για ένα θέμα που είναι τόσο σημαντικό και επίκαιρο για μας τα παιδιά. Καλό θα ήταν να εμπλακούν και άλλες τάξεις στο πρόγραμμα «Δάφνη» ή σε άλλα παρόμοια παρεμβατικά προγράμματα για το σχολικό εκφοβισμό. Η στενή συνεργασία των δασκάλων μας και των γονιών μας οφείλει να συνεχιστεί μια και η έρευνα έδειξε ότι σε αυτούς απευθύνονται κυρίως τα παιδιά όταν αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα. Ετσι θα αντιμετωπίσουμε αποφασιστικά το σχολικό εκφοβισμό!

Ευχαριστούμε πολύ τον κ.αλέξη Ουλουπή, τον εκπαιδευτικό ψυχολόγο του σχολείου μας για τη βοήθειά του στη διαμόρφωση του ερωτηματολογίου μας. Ευχαριστούμε επίσης θερμά την Δρ. Χριστιάνα Νικολάου, δασκάλα του σχολείου μας και επιστημονική συνεργάτιδα του Πανεπιστημίου Κύπρου, για την πολύτιμη βοήθειά της στην έρευνά μας και ιδιαίτερα στη σύγκριση και ανάλυση των δεδομένων μας.