Γυναικείο επιχειρείν: Ωραίο αλλά ασθενές!

Γυναικείο επιχειρείν: Ωραίο αλλά ασθενές! του Παναγιώτη Κωνσταντινίδη Είναι απ όλους αποδεκτό ότι η ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας αποτελεί βασικό µοχλό οικονοµικής ανάπτυξης και κοινωνικής εξέλιξης. Το θέµα είναι επίκαιρο όσο ποτέ για τη µελλοντική πορεία της Ελληνικής οικονοµίας, καθώς έχουν ωριµάσει πλέον οι συνθήκες για την πιο ενεργό επιχειρηµατική δραστηριοποίηση των Ελληνίδων. Η τόνωση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την άσκηση µιας πραγµατικά αναπτυξιακής οικονοµικής πολιτικής που στηρίζει ενεργά την απασχόληση. Η γυναίκα σήµερα έχει ενισχύσει το ρόλο της στο κοινωνικό σύνολο. Στηρίζεται στις δυνάµεις της, βγαίνει από την αποµόνωση, συνδυάζει περισσότερο αποτελεσµατικά την οικογένεια µε την καριέρα. Ταυτόχρονα, ενισχύει σε σηµαντικό βαθµό την παραγωγική δυνατότητα της οικονοµίας. Παρά, όµως, την δεδοµένη άνοδο της γυναικείας επιχειρηµατικής δραστηριοποίησης, η θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας απέχει πολύ από το να θεωρηθεί ισότιµη µε την αντίστοιχη των ανδρών. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας το ποσοστό ανεργίας των γυναικών στην Ελλάδα κυµαίνεται στο 16,8%, στην περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας στο 22,4% και στη Θεσσαλονίκη προσεγγίζει το 16%, µε εκείνο των ανδρών να αγγίζει το 7,3%. Αν εξειδικεύσουµε τα ποσοστά ανεργίας µε βάση την ηλικία παρατηρούµε ότι τα µεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας εντοπίζονται στις ηλικίες 15-29 ετών. Το δε ποσοστό απασχόλησης του ενεργού πληθυσµού (16-65 ετών) ήταν το 2003 42,5% για τις γυναίκες έναντι 71,4% για τους άντρες. Με το 13% των εργοδοτών στην Ελλάδα να είναι «γένους» θηλυκού, η Ελλάδα βρίσκεται στην ίδια µοίρα µε τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, όπου το ποσοστό γυναικείας επιχειρηµατικότητας αγγίζει το 10%, την ώρα που στην Eυρώπη ανέρχεται στο 20% και στις HΠA στο 35%. Ενδεικτικό του χαµηλού ποσοστού των γυναικών που δραστηριοποιούνται στο επιχειρηµατικό πεδίο, είναι το ότι η γυναικεία επιχειρηµατικότητα ανέρχεται στη Μακεδονία µόλις στο 10%, µε το "ασθενές" φύλο να στρέφεται κυρίως στο εµπόριο, αλλά και στον τοµέα των υπηρεσιών, ο οποίος και κερδίζει έδαφος διαρκώς. Τέλος, ελάχιστες είναι οι γυναίκες που καταλαµβάνουν υψηλόβαθµες θέσεις στον ιδιωτικό και δηµόσιο τοµέα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, παρά το γεγονός ότι έχουν τα ίδια τυπικά και ουσιαστικά προσόντα µε τους άνδρες συναδέλφους τους, ενώ το ποσοστό των γυναικών που εργάζονται µε σχέση µισθωτής εργασίας ανέρχεται στο 34%. Οι λίγες έστω γυναίκες αυτές, σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα σχετικής έρευνας, φαίνονται αφοσιωµένες στην καριέρα µε γρήγορο ρυθµό επαγγελµατικής εξέλιξης σε καινοτόµες επιχειρήσεις, µε αντίκτυπο όµως στην προσωπική τους ζωή (από την έρευνα φαίνεται ότι οι γυναίκες που κατέκτησαν υψηλές θέσεις στην ιεραρχία των επιχειρήσεων, είτε δεν έκαναν οικογένεια είτε έκαναν το πολύ ένα παιδί). Το γυναικείο επιχειρείν στο Κιλκίς

Μια µικρή έρευνα που διενέργησα πρόσφατα για το γυναικείο επιχειρείν στο νοµό Κιλκίς, αποκάλυψε ορισµένα σηµαντικά πιστεύω συµπεράσµατα. Γενικά, οι γυναικείες επιχειρήσεις αποτελούν σήµερα το 35% του συνόλου των ενεργών επιχειρήσεων. Ειδικότερα δε για την περίοδο 2000-2005: Α) Οι γυναίκες έδειξαν ότι προτιµούν περισσότερο το εµπόριο και τις υπηρεσίες καθόσον στο ανωτέρω διάστηµα εγγράφηκαν 355 γυναικείες επιχειρήσεις στο εµπορικό τµήµα (ανθοπωλεία, κρεοπωλεία κ.ά.), 394 στο επαγγελµατικό (καφετέριες, κοµµωτήρια κ.ά) και 91 στο βιοτεχνικό τµήµα (φασόν κ.ά). Β) Οι γυναίκες φοβούνται τα µεγάλα µεγέθη και προτιµούν τις µικρές µορφές επιχειρηµατικής δραστηριοποίησης καθόσον δηµιούργησαν 784 ως ατοµική επιχείρηση, 32 Ο.Ε., 5 Ανώνυµες Εταιρείες, 9 Ε.Π.Ε., 4 Ε.Ε. Γ) Ο µέσος όρος ηλικίας των επίδοξων γυναικών επιχειρηµατιών είναι 34 έτη, µε την ακόλουθη κατηγοριοποίηση: 158 νέες επιχειρήσεις από γυναίκες 16-30 ετών, 257 µε ηλικίες 31-40 ετών και 243 νέες επιχειρήσεις από γυναίκες µε ηλικία 41 ετών και άνω. ) Η τάση δηµιουργίας νέων επιχειρήσεων είναι σχετικά ανοδική αλλά όχι ενθαρρυντική καθόσον το 2000 δηµιουργήθηκαν 121 νέες επιχειρήσεις, το 2001: 136, το 2002: 126, το 2003: 139, το 2004: 161 και το 2005: 158, ήτοι 16% περισσότερες από το 2000. Ε) Ευχάριστη διαπίστωση αποτέλεσε η πτωτική τάση διαγραφής γυναικείων επιχειρήσεων καθόσον το 2000 διαγράφηκαν 41 επιχειρήσεις, το 2001: 36, το 2002: 38, το 2003: 26, το 2004: 22 και το 2005 µόνο 7. Στ) Αναφορικά µε το είδος των δηµιουργούµενων νέων επιχειρήσεων από γυναίκες καταγράφεται πληθώρα επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών και εµπορίου. Π.χ. το 2000-2005 δηµιουργήθηκαν 102 καφετέριες, καφενεία κ.λπ., 34 ψησταριές, ταβέρνες, 30 κοµµωτήρια, 36 παντοπωλεία, 18 περίπτερα, 17 Κέντρα Ξένων Γλωσσών, 15 οικοδοµικές επιχειρήσεις αλλά και 32 βιοτεχνίες φασόν και παραγωγής ενδυµάτων. Ζ) Χωροταξικά, η δηµιουργία των νέων γυναικείων επιχειρήσεων σηµειώθηκε στο Πολύκαστρο µε 128 επιχειρήσεις, την Αξιούπολη: 65, τη Γουµένισσα: 54, τις Μουριές: 22, το Χέρσο: 17, τη οϊράνη: 11 και γενικότερα στην υπόλοιπη περιοχή του Κιλκίς: 495 (Κιλκίς, Ν. Σάντα κ.ά.). Γιατί είναι ωραίο; Στις σύγχρονες οικονοµίες η απασχόληση είναι άµεση συνάρτηση του βαθµού συµµετοχής όλων των πολιτών στην παραγωγική διαδικασία. Οι γυναίκες αποτελούν ένα πολύ σηµαντικό κοµµάτι του εργατικού δυναµικού. Η συµβολή των γυναικών επιχειρηµατιών στην οικονοµική δραστηριότητα και απασχόληση αυξάνεται µε την πάροδο του χρόνου. Οι γυναίκες επιχειρηµατίες και οι επιχειρήσεις τους αποτελούν σηµαντικό και αναπτυσσόµενο τµήµα του επιχειρηµατικού πληθυσµού. Οι γυναίκες επιχειρηµατίες διαπρέπουν όχι µόνο στους κλάδους όπου δραστηριοποιούνταν παραδοσιακά (εκπαίδευση, κοινωνικές υπηρεσίες, δηµόσιες σχέσεις, marketing, διαφήµιση, διαχείριση ανθρώπινου δυναµικού) όπου είναι ευκολότερο να αναπτύξουν τις ιδιαίτερες δεξιότητές τους, αλλά και σε λιγότερο παραδοσιακούς τοµείς (π.χ. µεταποίηση, κατασκευές). Σύµφωνα µε τη διεθνή βιβλιογραφία, το προφίλ των γυναικών που αυτοαπασχολούνται είναι µέσης ηλικίας, έγγαµες, χαµηλού ή υψηλού µορφωτικού επιπέδου, έχοντας στην οικογένειά τους ένα τουλάχιστον αυτοαπασχολούµενο

µέλος. Παρουσιάζονται ιδιαίτερα ενεργητικές, συναισθηµατικές, ανοικτές και ανεξάρτητες µε αυτοπεποίθηση. ιακρίνονται για τη σεµνότητα, την υποµονή και τη µετριοπάθειά τους και διαθέτουν υψηλές προσδοκίες και καθορισµένους στόχους. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά αποτελούν το κλειδί για την επιτυχία µιας επιχείρησης καθώς µπορούν να συµβάλουν ουσιαστικά στην αντιµετώπιση των προβληµάτων που δυσχεραίνουν τη δηµιουργία και την επιβίωσή της. Οι καλές πρακτικές έχουν αποδείξει, ότι παρά τα πιθανά προβλήµατα της εισόδου της γυναίκας στον επιχειρηµατικό κόσµο, η επιχειρηµατικότητα µπορεί να αποτελέσει µοχλό βιώσιµης ανάπτυξης τόσο της οικογένειάς της όσο και της κοινωνίας στην οποία είναι ενταγµένη. Σε ότι αφορά στις γνωστικές δεξιότητες άνδρες και γυναίκες είναι καλοί σε ορισµένα πράγµατα. Οι άντρες πλεονεκτούν στον αναλυτικό τρόπο σκέψης την µαθηµατική αντίληψη ενώ οι γυναίκες είναι καλύτερες σε προφορικές δεξιότητες, επικοινωνιακές σχέσεις, ένστικτα, διαίσθηση κ.λ.π. αλλά και σε άλλες δεξιότητες όπως οργάνωση χρόνου, τήρηση προθεσµιών, µεθοδικότητα, οργάνωση εγγράφων κ.λ.π. Η ικανότητα οράµατος και θέσπισης συγκεκριµένης στρατηγικής κατεύθυνσης, η αποτελεσµατική επικοινωνία, η υψηλή συναισθηµατική νοηµοσύνη και ωρίµανση, η αναπτυγµένη ικανότητα ταυτόχρονου χειρισµού πολλών θεµάτων και δράσεων, καθώς και η ικανότητα κινητοποίησης ατόµων από διαφορετικές οµάδες για την επίτευξη κοινών στόχων, αποτελούν σήµερα ζητούµενα ποιοτικά χαρακτηριστικά ηγεσίας σε όλους τους τοµείς του επιχειρηµατικού και κοινωνικού γίγνεσθαι. Χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι οι άνδρες στερούνται των χαρακτηριστικών αυτών, οι γυναίκες τα καλλιεργούν ενδεχοµένως σε µεγαλύτερο βαθµό, λόγω και του ότι ο κοινωνικός τους ρόλος -ως συζύγων και µητέρων- τις ωθεί από νωρίς στην κατεύθυνση ανάπτυξης αυτών των χαρακτηριστικών και στην ολοένα σταθερότερη οικονοµική ανεξαρτησία. Παράλληλα, όταν βρίσκονται σε ηγετικές θέσεις αναπτύσσουν την ικανότητα να ασκήσουν τη δύναµη και την εξουσία που τους δίνεται, όχι δια της επιβολής µε αυταρχικό τρόπο, αλλά µε µεθόδους µεγαλύτερης συνεργατικότητας και ευελιξίας, διακρίνοντας ευκολότερα την ανάγκη για αλλαγή και αποτελώντας πηγή έµπνευσης για τη συλλογική προσπάθεια και επίτευξη στόχων. Έτσι, χρόνο µε τον χρόνο όλο και περισσότερο συναντάµε το γυναικείο φύλο σε ανώτερες διοικητικές θέσεις, σε οργανισµούς, επιχειρήσεις αλλά και στον ελεύθερο επαγγελµατικό χώρο, να συνδυάζει ταυτόχρονα τον ρόλο της συζύγου, της µητέρας, της γυναίκας, αλλά και του επιτυχούς στελέχους.είναι ένας συνδυασµός-πρότυπο που αρχίζει πλέον να αποτελεί συνείδηση στον γυναικείο πληθυσµό, ο συνδυασµός δηλαδή της ανατροφής των παιδιών αλλά και της επένδυσης στον εργασιακό χώρο. Γιατί, όµως, είναι ασθενές; Είναι πανθοµολογούµενο ότι οι γυναίκες είναι η πολυπληθέστερη από τις προς στήριξη κοινωνικά αποκλεισµένες οµάδες. Η άνιση µεταχείριση των δύο φύλων δεν είναι µύθος αλλά πρέπει να εκλαµβάνεται ως δεδοµένο και απαντάται στην κοινωνία είτε άµεσα είτε έµµεσα, µε τρόπους µάλιστα που πολλές φορές είναι δυσδιάκριτοι. Η θέση των γυναικών στον 21 ο αιώνα χαρακτηρίζεται από την εξής παραδοξότητα, ενώ η συµµετοχή της στα κοινά και στην εργασία αυξάνεται δεν παρατηρείται αντίστοιχα ουσιαστική πρόοδος στον τοµέα της ισότητας και της ανατροπής των κοινωνικών στερεοτύπων. Το πρόβληµα σε σχέση µε την µικρή ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας έχει να κάνει µε ένα γενικότερο έλλειµµα επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα, µε τη

νοοτροπία που υπάρχει σε σχέση µε τον επαγγελµατικό προσανατολισµό των γυναικών. Αν και οι περισσότερες δυσκολίες στη δηµιουργία και διατήρηση των επιχειρήσεων είναι κοινές και για τα δύο φύλα, σε πολλές περιπτώσεις είναι σηµαντικότερες για τις γυναίκες επιχειρηµατίες και επίδοξες επιχειρηµατίες. Ορισµένες από τις δυσκολίες αυτές αφορούν: αδύναµη κοινωνική θέση, διακρίσεις λόγω του φύλου και στερεότυπα, δυσχερής και ελλιπής πρόσβαση στην ενηµέρωση, την πληροφόρηση αλλά και την συνεχιζόµενη και επαγγελµατική κατάρτιση, έλλειψη κοινωνικών υποδοµών, µε ελλιπή και καθόλου ευέλικτη παροχή υπηρεσιών παιδικής φροντίδας, δυσκολίες στον συµβιβασµό των επιχειρηµατικών και των οικογενειακών υποχρεώσεων, έλλειψη επαφών και πρόσβασης στη δικτύωση, κακό επιχειρηµατικό περιβάλλον, επιλογή ειδών και τοµέων επιχειρήσεων, προβλήµατα στις σχέσεις µε το τραπεζικό σύστηµα, διαφορές στον τρόπο προσέγγισης της επιχειρηµατικότητας µεταξύ ανδρών και γυναικών. Τέλος, η γυναικεία επιχειρηµατικότητα (στην Ελλάδα και φυσικά στο Κιλκίς) χαρακτηρίζεται από το υψηλό ποσοστό Επιχειρηµατικότητας Ανάγκης, επιχειρηµατική δραστηριότητα δηλαδή που εκδηλώνεται επειδή η επιχειρηµατίας δεν έχει άλλη δυνατότητα βιοπορισµού. Ταυτόχρονα, αυτή η επιχειρηµατικότητα εµφανίζεται εξαιρετικά «ρηχή», µε την έννοια ότι είναι σε πολύ µεγάλο βαθµό προσανατολισµένη σε προϊόντα και υπηρεσίες που απευθύνονται στον τελικό καταναλωτή, παρά σε άλλες επιχειρήσεις. Τι πρέπει να γίνει; Για την αντιµετώπιση των ανωτέρω εµποδίων στην γυναικεία επιχειρηµατικότητα και εφ όσον η Ελλάδα σήµερα θέλει να ανταποκριθεί στους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αύξηση της απασχόλησης στις γυναίκες θα πρέπει να εφαρµόσει πολιτικές πέρα από τις δεδοµένες για την εν γένει επιχειρηµατική δραστηριότητα: καλλιέργεια επιχειρηµατικής κουλτούρας, µείωση γραφειοκρατίας, νέοι χρηµατοδοτικοί µηχανισµοί, διαφάνεια συναλλαγών, συνεχιζόµενη κατάρτιση κλ.π. Θα πρέπει να υιοθετήσει νέες και αποδοτικότερες πολιτικές για την στήριξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας που ενσωµατώνουν όµως τη γυναικεία διάσταση κατά τη φάση του σχεδιασµού τους εξασφαλίζοντας πάντα ότι θα ακούγεται και η άποψη των γυναικών επιχειρηµατιών. Κατ αρχήν, για την καταπολέµηση του κοινωνικού αποκλεισµού των γυναικών και την βελτίωση του επιχειρείν είναι απαραίτητη η ύπαρξη προνοιακών δοµών και δράσεων που ενθαρρύνουν την εναρµόνιση οικογενειακής και επαγγελµατικής ζωής. Οι προνοιακές πολιτικές πρέπει να κινηθούν σε επίπεδο πρακτικών µε την παροχή οικονοµικά προσιτών υπηρεσιών για τη φροντίδα τω παιδιών αλλά και στο «άτυπο» επίπεδο αλλαγής των αξιών και της νοοτροπίας. Η επιχειρηµατικότητα µπορεί να αποτελέσει µια εναλλακτική µορφή απασχόλησης για την πρόσβαση των γυναικών στην αγορά εργασίας, και κυρίως εκείνων που διαµένουν στην ύπαιθρο, είναι µεγάλης ηλικίας και χαµηλού εισοδήµατος. Σε συνδυασµό µε το ευέλικτο ωράριο που µπορεί να προσφέρει σε ορισµένες περιπτώσεις η επιχειρηµατικότητα (π.χ. αγροτουριστικοί, αγροβιοτεχνικοί

συνεταιρισµοί, φασόν κ.λπ.), µπορούν να οδηγήσουν στη συµφιλίωση της επαγγελµατικής και της οικογενειακής ζωής των γυναικών. Για να αλλάξουν δραµατικά τα πράγµατα θα πρέπει να εξαλειφθεί κάθε κατάλοιπο προκατάληψης και να δηµιουργηθεί πνεύµα συνεργασίας, και σωστής επικοινωνίας των δύο φύλων στον εργασιακό χώρο. Είναι χρέος µας να αποδεχθούµε στον καινούργιο αιώνα που ήδη διανύουµε, τις πλείστες δυνατότητες και γνώσεις µας για µια κοινή, ισότιµη και όχι ανταγωνιστική σε σχέση µε τους άνδρες πορεία στην εργασία και στην προσωπική ζωή. Στην κατεύθυνση αυτή σηµαντική είναι η βοήθεια που µπορούν να προσφέρουν και ο ρόλος που πρέπει να διαδραµατίζουν (τοπικοί) φορείς µε στόχους: α) την υποστήριξη και την προώθηση ανάληψης επιχειρηµατικής δράσης των γυναικών µε στόχο την εργασιακή και επαγγελµατική ένταξή τους µέσα από την ενίσχυση της αυτενέργειάς τους, την αναγνώριση των δεξιοτήτων τους και τη διερεύνηση των επιλογών τους, β) την αντιµετώπιση της ασυµβατότητας µεταξύ εργασιακών και οικογενειακών υποχρεώσεων και η προώθηση δηµιουργικών λύσεων, τόσο σε επίπεδο ατόµου, όσο και σε επίπεδο οικογένειας, γ) την κοινωνική- ψυχολογική και συναισθηµατική υποστήριξη των γυναικών, συνειδητοποιώντας το ρόλο τους στις σηµερινές κοινωνικο-οικονοµικές συνθήκες. Για να έχει όµως διαρκές και ποιοτικό αποτέλεσµα η δραστηριοποίηση αυτών των φορέων πρέπει να πληρούν ορισµένες σηµαντικές προϋποθέσεις όπως η προσβασιµότητα και η ποιότητα των υπηρεσιών τους αλλά και η παρακολούθηση και αξιολόγηση των αποτελεσµάτων τους. Είναι σύνηθες, ιδιαίτερα στην Ελλάδα αλλά και στο Κιλκίς να βλέπουµε να λειτουργούν, µε ευρωπαϊκή χρηµατοδότηση, νέες δοµές τοπικών φορέων στα πλαίσια συγκεκριµένων προγραµµάτων, δοµές όµως στην ουσία «ξένα σώµατα» στην κουλτούρα και διάρθρωσή τους, µε αποσπασµατικές συνεργασίες - δικτυώσεις, χωρίς περιοδικές αξιολογήσεις του έργου, των αποτελεσµάτων και της ποιότητας και ακόµη χειρότερα, µε ηµεροµηνία λήξης (αφού δεν υπάρχει πρόβλεψη για τη λειτουργία τους όταν λήξει η χρηµατοδότηση), στοιχεία που αναιρούν, εξ αρχής, την αποτελεσµατικότητα και αποδοτικότητα της λειτουργίας τους. Για τους λόγους αυτούς θα πρέπει το δύσκολο και σηµαντικό έργο φορέων υποστήριξης των γυναικών για παράδειγµα να το αναλαµβάνουν υφιστάµενες δοµές τοπικών φορέων µε πραγµατική και επιτυχηµένη προγραµµατική και διαχειριστική εµπειρία και ικανότητα, µε πολύχρονη δραστηριοποίηση και έµπειρο και καταρτισµένο προσωπικό και συνεργάτες. Η Πολιτεία, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, οι κοινωνικοί εταίροι, ο ιδιωτικός τοµέας, όλοι µαζί θα πρέπει να στηρίξουν τις προσπάθειες των γυναικών, προκειµένου αυτές να εναρµονίσουν τους απαιτητικούς και αντικρουόµενους ρόλους τους, της γυναίκας, της επιχειρηµατία, της εργαζόµενης, της συζύγου, της µητέρας, χωρίς παράλληλα να αλλοιώνεται η ποιότητα της εργασίας και της ζωής τους γενικότερα, από την ανάγκη για εργασία, εξέλιξη, αυτοεκτίµηση. Γιατί το γυναικείο επιχειρείν εκτός από ωραίο πρέπει να είναι και ισχυρό.