Η πίεζε γηα πεξηζζφηεξεο ψξεο εξγαζίαο θαη ρξήζε κεγαιχηεξεο εξγαηηθήο δχλακεο γίλεηαη αηζζεηή ζ φιεο ηηο Γπηηθνεπξσπατθέο ρψξεο, φπσο θαη ζηηο ΗΠΑ,

ΠΔΡΗΛΖΦΖ Σν πξφβιεκα ησλ σξψλ εξγαζίαο είρε πάληα κειεηεζεί απφ θαζαξά πνζνηηθή ζθνπηά. Ο ζηφρνο πάληα ήηαλ λα κεησζεί ν ρξφλνο πνπ μνδεχεηαη ζην ρψξν εξγαζίαο: α. άκεζα, ζέηνληαο ζπγθεθξηκέλεο ψξεο θαη ην φξην ππεξσξηψλ αλά κέξα θαη εβδνκάδα θαη β. έκκεζα, νξίδνληαο ην ρξφλν ησλ δηαθνπψλ θαη αδεηψλ, πνπ κπνξεί λα θηάζεη κέρξη θαη έλα ρξφλν. κσο, νη ζχγρξνλεο εμειίμεηο έρνπλ θαηαζηήζεη απαξαίηεην λα ζθεθηνχκε ηελ πνζνηηθή ζθνπηά ηνπ κνηίβνπ ησλ εξγαηηθψλ σξψλ, θάησ απφ ην πξίζκα ελφο λένπ πξνβιεκαηηζκνχ πάλσ ζην ζέκα. Απηφ πνπ ρξεηάδεηαη ηψξα είλαη λένη ηξφπνη πνπ λα εμαζθαιίδνπλ ιηγφηεξεο ψξεο εξγαζίαο, πην πνηνηηθήο, έηζη ψζηε λα επηηπγράλεηαη κηα ηζνξξνπία αλάκεζα ζην ρξφλν εξγαζίαο, μεθνχξαζεο θαη αλάπαπζεο πνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο ηνπ θάζε αηφκνπ σο κέινπο ηεο μερσξηζηήο ηνπ θνηλσλίαο. Γηα φινπο ηνπο ζχγρξνλνπο αλζξψπνπο, ν ρξφλνο ζεκαίλεη θάηη ηειείσο δηαθνξεηηθφ απ φ,ηη ζε παιηφηεξεο πεξηφδνπο. Ο ρξφλνο ηφηε εθηεηλφηαλ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο εκέξαο, ρσξίο θαζνξηζκέλνπο δηαρσξηζκνχο. ια απηά άιιαμαλ κε ηε βηνκεραλνπνίεζε. Ο ηξφπνο δσήο αθνινπζεί ην παξαγσγηθφ κνληέιν, ην νπνίν ηνπνζεηεί ηελ παξαγσγηθφηεηα πάλσ απφ θπζηθέο αλάγθεο θαη βαζχηεξα αηνκηθά θίλεηξα. Σψξα θηάλνπκε ζην ζεκείν φπνπ ν αξηζκφο ησλ εξγαηηθψλ σξψλ παχεη λα αληαπνθξίλεηαη ζηνπο αλζξψπηλνπο βηνινγηθνχο ξπζκνχο, απφ ηε ζηηγκή πνπ νη κεραλέο κπνξνχλ λα ιεηηνπξγνχλ αθαηάπαπζηα κέξα θαη λχρηα. Κνηηψληαο πίζσ ζην ρξφλν, κπνξνχκε λα δνχκε θαζαξά πφζν πνιχ ν θνηλσληθφο θαη αλζξψπηλνο παξάγνληαο ιακβάλεηαη ππφςε ζηνλ θαζνξηζκφ ησλ εξγαηηθψλ σξψλ. ηηο κέξεο καο ππάξρεη απμαλφκελν ελδηαθέξνλ γηα ην πσο επεξεάδεη ην κνηίβν εξγαηηθψλ σξψλ ηηο ψξεο πνπ δαπαλνχληαη ζην ζρνιείν θαη ηελ νηθνγέλεηα. Ο θαζνξηζκφο ησλ εξγαηηθψλ σξψλ επεξεάδεη φρη κφλν ηνπο εξγαδνκέλνπο, αιιά επίζεο ηα παηδηά ηνπο, ηνπο θαζεγεηέο, ηνπο ππφινηπνπο γνληνχο, γεληθφηεξα φιν ηνλ πιεζπζκφ. Σν εξγαηηθφ εκεξνιφγην επεξεάδεη ην ρξνλνδηάγξακκα ησλ νηθνγελεηαθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ηα ηαμίδηα, ηηο ψξεο αλάπαπζεο θαη δηαζθέδαζεο. Καη νη επηπηψζεηο πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθά κνηίβα εξγαηηθψλ σξψλ ζηελ πφιε, ην ρσξηφ, ην ζρνιείν είλαη παξαπάλσ απφ εκθαλείο. 1

Η πίεζε γηα πεξηζζφηεξεο ψξεο εξγαζίαο θαη ρξήζε κεγαιχηεξεο εξγαηηθήο δχλακεο γίλεηαη αηζζεηή ζ φιεο ηηο Γπηηθνεπξσπατθέο ρψξεο, φπσο θαη ζηηο ΗΠΑ, ηνλ Καλαδά, ηελ Απζηξαιία, ηελ Ιαπσλία θαη ηειεπηαία ζ φιεο ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Γελ ππάξρεη ζπγθεθξηκέλν κνληέιν θαζνξηζκνχ ηεο επειεμίαο ηεο εξγαηηθήο δχλακεο. Αλάινγα κε ηηο αληαγσληζηηθέο ζηξαηεγηθέο θαη ηα εζληθά λνκνζεηηθά πιαίζηα, νη εηαηξείεο αθνινζνχλ δηάθνξα κνληέια: απφ εμσηεξηθνχ πνζνηηθνχ ηχπνπ κέρξη ιεηηνπξγηθνχ ηχπνπ επειεμίαο πνπ ιακβάλεη ππφςε ηηο δηάθνξεο δεμηφηεηεο θαη ηελ πνηθηιία εξγαζηψλ, θαη ηειηθά, κέρξη ελφο επέιηθηνπ ηχπνπ πνγξακκαηηζκνχ πνπ ιακβάλεη ππφςε ηηο δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο αλάγθεο ηνπ εξγαδνκέλνπ. Καηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, ην ελδηαθέξνλ γηα πην επέιηθηεο κεζφδνπο πξνγξακκαηηζκνχ ησλ σξψλ εξγαζίαο έρεη απμεζεί αηζζεηά. Σν ελδηαθέξνλ απηφ έρεη αλαπηπρζεί ηαπηφρξνλα κε δηάθνξεο πνιηηηθέο γηα κείσζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο θαη γηα ηνλ θαηακεξηζκφ ηεο εξγαζίαο ζαλ κέζα γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο ζπλερηδφκελεο καθξνρξφληαο αλεξγίαο. έλα κεγάιν βαζκφ, ην φιν εξψηεκα γηα ηηο ψξεο εξγαζίαο ηίζεηαη φρη πηα ηφζν πνιχ απφ πνζνηηθή αιιά πνηνηηθή ζθνπηά θαη ε δηάξθεηα ησλ σξψλ εξγαζίαο ζπζρεηίδεηαη κε έλα ελδηαθέξνλ γηα πην επέιηθην πξνγξακκαηηζκφ ησλ σξψλ εξγαζίαο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ελψ ε ηάζε γηα κείσζε ηεο εβδνκαδηαίαο εξγαζίαο, πνπ μεθίλεζε απφ ην 1950, αηνλεί ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο, ε πνηθηινκνξθία ησλ κνηίβσλ σξψλ εξγαζίαο είλαη έλα αλαπηπζζφκελν θαηλφκελν. Παιηφηεξα, ε ηάζε γηα ηε κείσζε ησλ εβδνκαδηαίσλ σξψλ εξγαζίαο ζπκβάδηδε κε δνκέο πνπ νπζηαζηηθά δελ άιιαδαλ. Γηα παξάδεηγκα, ε αιιαγή απφ ηηο 48 ζηηο 40 εβδνκαδηαίεο ψξεο ζηελ νπζία δελ άιιαμε ην εκεξήζην νθηάσξν. Απηή ε πξνζέγγηζε νδήγεζε ζε κηα έκθαζε ζε πην επέιηθην πξνγξακκαηηζκφ. Με άιια ιφγηα, ππάξρεη ηψξα πην ζηελή ζρέζε αλάκεζα ζηε κείσζε θαη ζηελ θαιχηεξε πξνζαξκνγή ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. Ο θαζνξηζκφο επέιηθησλ εξγαζηαθψλ σξαξίσλ ιακβάλεη ππφςε ηνπο παξαθάησ: εξγαδφκελνπο, εξγνδφηεο, εξγαηηθά ζσκαηεία, θπβεξλήζεηο. ηηο κέξεο καο, ηνπο εξγαδφκελνπο ηνπο ελδηαθέξεη πεξηζζφηεξν κηα πην εμαηνκηθεπκέλε ηζζνξνπία αλάκεζα ζηελ εξγαζία θαη ηελ πξνζσπηθή δσή. Γηαθνξεηηθέο νκάδεο εξγαδνκέλσλ φπσο εξγαδφκελνη κεγαιχηεξεο ειηθίαο, εξγαδφκελνη κε νηθνγελεηαθέο επζχλεο, εξγαδφκελνη κε κεγαιχηεξα εηζνδήκαηα έρνπλ εμεηδηθεπκέλα θαη κεξηθέο θνξέο αληηθξνπφκελα ελδηαθέξνληα ζηα πιαίζηα ηεο 2

κηαο ή ηεο άιιεο κνξθήο πξνγξακκαηηζκνχ ησλ σξψλ εξγαζίαο: θαηακεξηζκφο εξγαζίαο, γνληθή άδεηα, κεξηθή ζχληαμε θιπ. Οη εξγαδφκελνη σο θαηαλαισηέο κπνξεί λα πξνηηκνχλ ηα θαηαζηήκαηα λα κέλνπλ αλνηρηά πεξηζζφηεξεο ψξεο, απηφ φκσο δεκηνπξγεί άιιεο απαηηήζεηο γηα ηα σξάξηα ησλ άιισλ εξγαδνκέλσλ. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ ηειεπηαίνπ αηψλα, νη εξγνδφηεο έρνπλ απνδερηεί ηα ζπλερφκελα αηηήκαηα ησλ ζσκαηείσλ γηα κηθξφηεξε εξγαζηαθή εβδνκάδα, αλ θαη πνιινί ππνζηεξίδνπλ πσο ιφγσ ηεο επηζπκίαο ηνπο γηα κεγαιχηεξε απνδνηηθφηεηα πξνηηκνχλ ηελ αχμεζε κηζζψλ απφ ηε κείσζε ησλ εξγαζηαθψλ σξψλ. Οη αιιαγέο ζηηο εζληθέο θαη δηεζλείο αγνξέο ιακβάλνπλ ρψξα φιν θαη πην γξήγνξα. Γηα λα αληαπνθξηζνχλ κε ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν ζε βξαρππξφζεκεο απαηηήζεηο ηεο αγνξάο, κεξηθνί εξγνδφηεο πξνηηκνχλ ηελ αχμεζε ηνπ σξαξίνπ θαηά πεξηφδνπο. Γη απηφ ην ιφγν, πην επέιηθηνη πξνγξακκαηηζκνί δεηνχληαη απφ ηνπο εξγνδφηεο θαη ηηο νξγαλψζεηο ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα πξφζθαησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ. Απηά ηα αηηήκαηα ζπλαληνχλ δηάθνξεο αληηδξάζεηο απφ ηνπο αληηπξνζψπνπο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη γη απηφ ην ιφγν ν κέζνο φξνο σξψλ δηαθέξεη πνιχ αλάκεζα ζηηο ρψξεο. Ο ξφινο ησλ εξγαηηθψλ ζσκαηείσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηζηνξίαο ηνπο ήηαλ ε δηαζθάιηζε ησλ ζπιινγηθψλ ζπκθεξφλησλ ησλ εξγαδνκέλσλ. Γη απηφ ην ιφγν αλεζπρνχλ φηη ε εμαηνκίθεπζε ζηνλ πξνγξακκαηηζκφ ηνπ εξγαζηαθνχ ρξφλνπ ζα δπζρεξάλεη ηε δνπιεηά ηνπο. Η κείσζε ηνπ εβδνκαδηαίνπ εξγαζηαθνχ ρξφλνπ παξακέλεη ην θχξην κέιεκα ησλ πεξηζζφηεξσλ ζσκαηείσλ, ηνπιάρηζηνλ ησλ Δπξσπατθψλ. Σα ζεκαληηθφηεξα επηρεηξήκαηά ηνπο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ζηξαηεγηθήο ηνπο είλαη ε αλαθαηαλνκή ηνπ ππάξρνληνο φγθνπ εξγαζίαο σο κέζνλ γηα ηελ αχμεζε απαζρφιεζεο θαη κηα γεληθφηεξε βειηίσζε ζηελ πνηφηεηα δσήο κέζσ ηεο αχμεζεο ηνπ ρξφλνπ αλάπαπζεο. Οη θπβεξλεηηθέο ξπζκίζεηο ζέηνπλ ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν ν πξνγξακκαηηζκφο ησλ σξψλ εξγαζίαο ιακβάλεη ρψξα. Οη λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο δηαθέξνπλ απφ ρψξα ζε ρψξα θαη θαζνξίδνπλ ην φξην ησλ εβδνκαδηαίσλ σξψλ εξγαζίαο, ηελ εβδνκαδηαία αλάπαπζε, ηελ εηήζηα άδεηα, ηηο δηαθνπέο. Δλψ πνιιέο θπβεξλήζεηο πξνζπαζνχλ λα ειέγρνπλ φζν πεξηζζφηεξν κπνξνχλ ην ρξνληθφ πξνγξακκαηηζκφ κέζσ ηεο λνκνζεζίαο, πνιιέο θνξέο νη ξπζκίζεηο δελ ζπκβαδίδνπλ κε αιιαγέο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζηελ πξάμε. Γη απηφ ην ιφγν κεξηθέο ρψξεο κπνξεί λα αλερηνχλ θαη πξαθηηθέο πνπ παξαβηάδνπλ ην γξάκκα ηνπ λφκνπ. 3

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Δηεσζέηεζε τρόλοσ εργαζίας- Κοηλωληθές Επηπηώζεης- Ωράρηο εργαζίας, θοηλωληθοί εηαίροη- εργαζηαθές ζτέζεης- δηαπραγκάηεσζε- κερηθή απαζτόιεζε-ζσιιογηθές δηαπραγκαηεύζεης- Δηεζλής Σύκβαζε Εργαζίας- Βάρδηα- Σσκθηιίωζε Οηθογελεηαθής θαη επαγγεικαηηθής δωής- αλεργία- ζσκπίεζε εργάζηκες εβδοκάδας- κεηωκέλο ωράρηο 4

ABSTRACT The problem of working hours has always been seen in purely quantitative terms. The aim has been to reduce the total time spent at work : a. directly, by setting standard hours and overtime limits per day and week, and b. indirectly, by prescribing spells of free time of varying length over longer periods of up to a year, in the form of public holidays and vocational leave Nevertheless, modern developments have made it necessary to consider the quantitative aspects of the pattern of working hours, in the light of new thinking on the subject. What is needed now are new ways of working less hours, differently and better, so as to achieve a balance between work, rest and leisure time that meets the needs of the individual inside the community. For those living today, time means something totally different from time in the previous periods. Work was then spread over the hours of daylight, without a set timetable. All this has been changed by industrialization. The way of life today follows a job and a production engineering model that favours productivity at the expense of the natural needs and deeper motivations of the individual. People, now, reach a point where the pattern of working hours ceases to correspond to human physiological and biological rhythms, since machines can function all day and all night. Looking back, we can see how much the social and human aspects of working hours have changed. Nowdays there is a great concern in the relationship between the planning of working hours on one side and the pattern of school and family hours and town and country planning on the other side. The arrangement of the hours in and out of school and family, affects not only the workers, but also their children, the teachers, the rest of the parents, the whole population in general. The work calendar affects the timetable for family and workrelated-activities, travel and leisure. And the repercussions of the different patterns of working time on town, country, school and work are obvious. A change to a working day with only a short midday interruption enables housing to be further out and more pressed. Pressure for greater time arrangements in industrial relations and labour utilization is being felt in all Western-European countries, aw well as in the U.S.A., Canada, Australia, Japan and lately in all the developing countries. 5

There exists no single model of enterprise labour flexibility. Depending on competitive strategies and national legislative frameworks, firms may stress different variants : from the external quantitative type ( varying the quantity of employment through hiring and firing ) to a functional type of flexibility involving multi skilling and variation of tasks, and finally, to the flexible scheduling of employees time budgets. Over the last decade, interest in more flexible ways of scheduling time of work has increased considerably. The interest has developed alongside the policy concerns with working time reduction and work sharing as means to combat persistent employment. However, it has also taken on a life of its own ; to a certain extent, the debate on working hours has changed from the quantitative to the qualitative in that the issue of working time duration is linked to, or even replaced by, a focus on flexible working time arrangements. In fact, while the trend for a reduction of the standard working week, which started in the 1950s, has come to a halt or just slowed down in most of the countries, the diversification of working time patterns has been a growing phenomenon throughout the OECD area. Previously, the trend towards reduction of weekly working hours mainly went on with unchanged time structures ; for example, the change from 48 to 40 weekly hours in principle still implied the 8 hour day. This approach has gradually given way to a stress on more flexible scheduling ; in other words, there in now a much closer link between reducing and adjusting working time. When it comes to determining flexible working time arrangements, there are four principal actors : workers, employers, labour unions, governments. Nowdays, workers are concerned with a more individualized balance between work and private life. Different groups of workers such as older workers, workers with family responsibilities, higher income workers etc have specific, and sometimes conflicting, interests in one or the other form of working time arrangements : work sharing, parental leave, partial retirement, sabbaticals etc. Workers as consumers may prefer longer shop opening hours, which, in turn, will put demands on the arrangements of working time of some of their fellow workers. Over the last century, employers have conceded continuous union demands for a shorter work week, although it has been argued that, due to their concern with capacity or capital utilization, they tend to prefer wage increases to hours reductions. 6

Changes in national and international markets occur more and more rapidly. In order to ensure an optimal response to market demands which may exist only for limited periods of time, some employers want to be able to extend operating time on a temporay basis. More flexible scheduling arrangements are, therefore, actively sought by employers and employer organizations in current negotiation processes. They are, however, confronted with different statutory regulation and varying responses by employee representatives, so that average operating times vary greatly between countries. Labour unions have historically conceived of their role as that of defending employees collective interests. There is therefore, some concern that the trend towards time arrangement and individualization of working time will weaken solidarity and render work more difficult. The reduction of the standard working week remains the major demand of most labour unions, at least those operating in Europe. Among the major arguments put forward for this strategy are, first, the redistribution of the existing volume of work as a way to increase employment and, second, a general improvement in the quality of life through increasing rest and recreation. Government regulations set the framework within which work time scheduling can occur. The extent of legal regulations varies widely between countries, with maximum weekly hours, weekly rest, annual leave and public holidays being regulated most everywhere. In addition, can vary the scope for introducing flexible working time arrangements, by setting a maximum length of averaging periods, restricting night and Sunday work or influencing incentives for employers to rely on overtime work through the fixing of overtime wage premia. While many governments try to provide more legislative time arrangements, often regulations have not kept pace with changes in practice. Some countries, therefore, are tempted to tolerate practices which violate the letter of the law.. 7

ΠΔΡΗΛΖΦΖ... 1 ΔΗΑΓΧΓΖ... 9 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΧΣΟ : ΓΗΔΤΘΔΣΖΖΖ ΣΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΔΡΓΑΗΑ... 10 1. ΙΣΟΡΙΚΉ ΑΝΑΓΡΟΜΉ... 10 2. ΓΙΑΑΦΉΝΙΗ ΚΑΙ ΟΡΙΜ ΣΗ ΓΙΔΤΘΈΣΗΗ ΣΟΤ ΥΡΝΟΤ ΔΡΓΑΊΑ... 20 3. ΜΟΡΦΈ ΚΑΙ ΔΊΓΗ ΣΗ ΓΙΔΤΘΈΣΗΗ ΣΟΤ ΥΡΝΟΤ ΔΡΓΑΊΑ... 26 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ : ΣΟ ΠΛΔΓΜΑ ΤΛΟΠΟΗΖΖ ΣΖ ΓΗΔΤΘΔΣΖΖ ΣΟΤ ΔΡΓΑΗΜΟΤ ΥΡΟΝΟΤ... 32 1. ΝΟΜΟΘΔΣΙΚ ΠΛΑΊΙΟ... 32 1.1. Δπξσπατθή Έλσζε... 32 1.2. Διιάδα... 36 1.3. Ιδηφξξπζκε ππεξσξία-ππεξσξηαθή απαζρφιεζε... 40 1.4. Ννκνζεηηθφ πιαίζην γηα ηε ζπκθηιίσζε νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο... 42 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΈ ΠΑΡΆΜΔΣΡΟΙ ΣΗ ΓΙΔΤΘΈΣΗΗ ΣΟΤ ΥΡΝΟΤ ΔΡΓΑΊΑ... 44 3. ΓΙΑΠΡΑΓΜΑΣΔΌΔΙ ΓΙΑ ΣΗ ΓΙΔΤΘΈΣΗΗ ΣΟΤ ΥΡΝΟΤ ΔΡΓΑΊΑ... 50 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ : ΟΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΔ ΔΠΗΠΣΧΔΗ ΣΖ ΓΗΔΤΘΔΣΖΖ ΣΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΔΡΓΑΗΑ... 53 1.ΔΙΑΓΩΓΙΚΆ... 53 2. ΔΙΓΙΚΟΣΔΡΑ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΔ ΔΠΙΠΣΩΔΙ ΑΠΟ ΣΗ ΓΙΔΤΘΔΣΗΗ ΣΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΔΡΓΑΙΑ... 56 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 66 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ... 69 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΚΑΗ ΠΖΓΔ... 76 8

ΔΙΑΓΩΓΗ 9

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΣΟ : ΓΙΔΤΘΔΣΗΗΗ ΣΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΔΡΓΑΙΑ 1. Ιζηνξηθή Αλαδξνκή ε φιεο ηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ ην ζέκα ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ήηαλ θχξην ζέκα θαη κέιεκα εξγνδνηψλ, εξγαδνκέλσλ θαη θξάηνπο. Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ε πησηηθή ηάζε πνπ παξνπζηάδεη, ηζηνξηθά, ηνπο ηειεπηαίνπο δχν αηψλεο. Έηζη, ελψ ηνλ 19 ν αηψλα θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ ην δήηεκα 1 ηεο κείσζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο εηίζεην θπξίσο σο ζέκα πγείαο ( αζθαιέο θαη πγηεηλφ πεηβάιινλ εξγαζίαο), ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 50 θαη ηνπ 60 δεθαεηίεο ηαρείαο νηθνλνκηθήο θαη ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο - παξνπζηάδεηαη σο κέξνο ηεο πξνβιεκαηηθήο γηα ηελ αλαδηαλνκή ηεο παξαγσγηθφηεηαο 2. Δμαθνινχζσο, ηε δεθαεηία ηνπ 70 θαη ηνπ 80 ην ζέκα ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζπλδέεηαη κε ηνπο απμεηηθνχο ξπζκνχο ηεο αλεξγίαο πνπ παξνπζηάδεηαη ζε παγθφζκηα θιίκαθα θαη ζεσξείηαη- θπξίσο απφ ηνπο ζπλδηθαιηζηηθνχο θνξείο- σο ηξφπνο θαηαπνιέκεζήο ηεο. Σέινο, ηε δεθαεηία ηνπ 90, θαζψο θαη ζηηο απαξρέο ηεο λέαο ρηιηεηίαο, ην ζέκα ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο παξακέλεη αληηθείκελν έληνλνπ πξνβιεκαηηζκνχ θαη αλαιχεηαη απφ ηελ νπηηθή γσλία ηεο εμηζζνξφπεζεο θαη ζπλχπαξμεο ηεο εξγαζίαο κε ηελ νηθνγελεηαθή θαη πξνζσπηθή δσή ηνπ εξγαδνκέλνπ 3, πξνζπαζψληαο, σζηφζν, λα ιχζεη θαη ην ζπλερψο δηνγθνχκελν πξφβιεκα ηεο αλεξγίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην δήηεκα ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, είλαη έλα ζέκα ην νπνίν βξίζθεηαη ζην πξνζθήλην εδψ θαη πνιιέο δεθαεηίεο θαη έρεη πξνθαιέζεη θαηά θαηξνχο πνιιέο αληηθαηηθέο αληηδξάζεηο θαη αλαιχζεηο. Ωζηφζν, νη αληηδξάζεηο θαη αλαιχζεηο απηέο, ηφζν απφ ηελ πιεπξά ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ εηαίξσλ, φζν θαη απφ ηελ αθαδεκατθή ζθνπηά, δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο. Σνχην παξαηεξείηαη, φρη κνλάρα 1 Γαβξφγινπ., Κηθίιηαο Η. «Οξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο ζηελ Διιαδα θαη ηελ Δπξψπε», Δθδφζεηο άθθνπια, Αζήλα-Θεζζαινλίθε, 2001, ζει 59 2 Γαβξφγινπ., Κηθίιηαο Η. «Οξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο ζηελ Διιαδα θαη ηελ Δπξψπε», Δθδφζεηο άθθνπια, Αζήλα-Θεζζαινλίθε, 2001, ζει 59 3 ILO, «Working time laws: a global perspective», Geneva, 2005, ζει.3 10

κεηαμχ κεγάισλ ζρεκαηηζκψλ θξαηψλ φπσο ε ΔΔ θαζψο θαη νηθνλνκηθψλ ππεξδπλάκεσλ, φπσο νη Η.Π.Α. ή ε Ιαπσλία, αιιά θαη κεηαμχ θξαηψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηνπο ίδηνπο θνηλσληθννηθνλνκηθνχο ζρεκαηηζκνχο. Αηηία ηνπ θαηλνκέλνπ απηνχ είλαη ε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ εκπεηξηψλ ηνπ θάζε θξάηνπο ζηελ αληηκεηψπηζε ζεκαληηθψλ πξνθιήζεσλ, φπσο ε ξαγδαία αχμεζε ηεο αλεξγίαο, νη ζεκαληηθέο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο, ε δηεζλνπνίεζε ηνπ θεθαιαίνπ, ε παγθνζκηνπνίεζε ηεο αγνξάο θηι. 4 Παξαηεξείηαη ζηαδηαθά κηα ζχγθξνπζε αλάκεζα ζην πξφηππν ηεο βηνκεραληθήο θνηλσλίαο πνπ αλαδχζεθε απφ ην θνξληηθφ κνληέιν παξαγσγήο θαη ζην λέν πξφηππν ηεο κεηαβηνκεραληθήο νξγάλσζεο πνπ πεξηθιείεη ηνλ ρξφλν εξγαζίαο, ηελ απαζρφιεζε θαη ηελ παξαγσγή. ηε κεηαθνξληηθή επνρή δεκηνπξγνχληαη λέεο αλάγθεο ηηο νπνίεο δπζθνιεχεηαη λα θαηαλνήζεη θαη λα ζπιιάβεη ην ήδε ππάξρνλ θνξληηθφ κνληέιν. Καηά ηελ πεξίνδν ηνπ θνξληηθνχ κνληέινπ παξαγσγήο 5, θπξηαξρεί κηα ηζρπξή ηάζε απφ-εηδίθεπζεο ηεο εξγαζίαο θαη κείσζεο ησλ αλαγθαίσλ ηερληθψλ δεμηνηήησλ, ελψ κε ηελ έιεπζε ηεο κεηαθνξληηθήο επνρήο, ε θπξηαξρνχζα, σο ηφηε, ηάζε αληηζηξέθεηαη : επηθξαηεί πιένλ ε ηάζε ηνπ εκπινπηηζκνχ ησλ ηερληθψλ δεμηνηήησλ 6. Η παγθνζκηνπνίεζε, ε νπνία βξίζθεηαη ζε δηαξθή εμάπισζε αλά ηνλ θφζκν, ζε ζπλδηαζκφ κε ηηο ηάζεηο πνπ παξαηεξνχληαη γηα απνβηνκεραλνπνίεζε, γηα επαλάζηαζε ζηηο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο θαη νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο επηηαρχλνπλ ηελ εμαθάληζε ηνπ εσο ηφηε γλσζηνχ «ηππηθνχ εξγάηε» 7. Η κεηάβαζε απφ ην πξνεγνχκελν, θνξληηθφ, κνληέιν ηεο πιήξνπο θαη δηα βίνπ απαζρφιεζεο ζηε βηνκεραλία, πξνο έλα κεηαθνξληηθφ θαζεζηψο αβέβαηεο, δηαθνπηφκελεο θαη κηζζνινγηθά άληζεο εξγαζίαο 8, απνηειεί, πιένλ, κηα λέα, ζθιεξή πξαγκαηηθφηεηα. Οη πξψηεο πξνζπάζεηεο πνπ έιαβαλ ρψξα γηα λνκνζεηηθή ξχζκηζε ηνπ ρξφλνπ εθδειψζεθαλ 4 Καξαληηλφο Γ., Κεηζεηδνπνχινπ Μ., Μνπξίθε Α. «Δπέιηθηε απαζρφιεζε θη ειαζηηθνπνίεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο: ηάζεηο, εμειίμεηο, πξννπηηθέο», Δζληθφ Ιλζηηηνχην Δξγαζίαο, Αζήλα 1997, ζει.3 5 Λπκπεξάθε Α., «Σν αίηεκα ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο αλάκεζα ζην ρηεο θαη ζην αχξην», Δηζαγσγή απφ ην βηβιίν «Με ζηφρν μαλά ηελ πιήξε απαζρφιεζε Γηαθήξπμε νηθνλνκνιφγσλ γηα ηελ άξλεζε ηεο κνλφδξνκεο ζθέςεο», Δθδφζεηο «ΠΟΛΙ», 1998, ζει.48 6 Απηφ ην ζπκπέξαζκα πξνθχπηεη απφ 2 δεδνκέλα : α. ππάξρνπλ αξθεηέο εκπεηξηθέο ελδείμεηο πνπ ππνζηεξίδνπλ φηη ζηελ πιεηνςεθία ηνπο ζήκεξα νη Ακεξηθαλνί εξγαδφκελνη εξγάδνληαη κέζα ζε ζπλζήθεο, φπνπ νη απαηηήζεηο δεμηνηήησλ είλαη ζεκαληηθέζ-θαη ην θφζηνο αληηθαηάζηαζήο ηνπο, επνκέλσο, δπζβάζηαρην β. ε επηζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο ζρεηηθά κε ηηο ηερλνινγηθέο αιιαγέο πνπ ξαγδαία ζπληεινχληαη, νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη ε δηαδηθαζία ηεο απηνκαηνπνίεζεο ζπζρεηίδεηαη κε ηελ αχμεζε ησλ απηηνχκελσλ ηερληθψλ δεμηνηήησλ, ηφζν ζε φ,ηη αθνξά ηε ρεηξσλαθηηθή φζν θαη ηελ πλεπκαηηθή εξγαζία. 7 Λπκπεξάθε Α., «Σν αίηεκα ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο αλάκεζα ζην ρηεο θαη ζην αχξην», Δηζαγσγή απφ ην βηβιίν «Με ζηφρν μαλά ηελ πιήξε απαζρφιεζε Γηαθήξπμε νηθνλνκνιφγσλ γηα ηελ άξλεζε ηεο κνλφδξνκεο ζθέςεο», Δθδφζεηο «ΠΟΛΙ», 1998, ζει.56 8 Δλψ ε θνξληηζηηθή κηζζσηή ζρέζε βαζηδφηαλ ζηε ζηαζεξφηεηα ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο εκέξαο εξγαζίαο, ζην κεηα-θνξληηζκφ ακβιχλεηαη ν δηαρσξηζκφο αλάκεζα ζην ρξφλν εξγαζίαο θαη ζην ρξφλν κε εξγαζίαο. 11

ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα ζηηο ηφηε κεγάιεο δπλάκεηο, ηελ Αγγιία, ηε Γαιιία θαη ηελ Πξσζία. Σφηε, κε ηηο λνκνζεηηθέο εθείλεο ξπζκίζεηο ν εξγάζηκνο ρξφλνο ραξαθηεξηδφηαλ απφ ζαθή νξηνζέηεζε, αλειαζηηθφηεηα θαη νκνηνγέλεηα. Σν ιεγφκελν θαη θνξληηθφ πξφηππν ζπλίζηαηαη ζε ψξεο εξγαζίαο, νη νπνίεο είλαη απζηεξά θαζνξηζκέλεο θαη ζηαζεξέο ζηε δηάξθεηα ηεο εβδνκάδαο θαη ηνπ έηνπο. Οη εξγαδφκελνη έρνπλ ζπγθεθξηκέλν θαη ζηαζεξφ σξάξην θαη πάλσ ζε απηφ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ξπζκίδνπλ ηηο ινηπέο ππνρξεψζεηο ηνπο. Αλαπφθεπθηα, ε ζπκκεηνρή ηεο γπλαίθαο ζε απηή ηε κνξθή εξγαζίαο είλαη πεξηνξηζκέλε, αθνχ δελ είλαη δπλαηφλ λα αληαπεμέιζεη θαη ζηηο ππνρξεψζεηο πνπ πεγάδνπλ απφ ην λνηθνθπξηφ θαη ηελ νηθνγέλεηα. Με ηελ έιεπζε θαη ζηαδηαθή εμάπισζε ηνπ κεηαθνξληηθνχ πξνηχπνπ εξγαζίαο, ν εξγάζηκνο ρξφλνο ραξαθηεξίδεηαη απφ πνηθηιία, ειαζηηθφηεηα θαη κεγάιε αλνκνηνγέλεηα. Η εξγάζηκε εκέξα εθηείλεηαη πέξαλ ηνπ 8ψξνπ θαη ε εξγάζηκε εβδνκάδα πεξηιακβάλεη πιένλ 7 εκέξεο. Πξάιιεια, απμάλεηαη δηαξθψο ν ξπζκφο εηζδνρήο ησλ γπλαηθψλ ζηε αγνξά εξγαζίαο. Αλαπφθεπθηα, ε επηκήθπλζε ηνπ σξαξίνπ εξγαζίαο, θαζψο θαη ε απμαλφκελε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ θέξλνπλ πξν ησλ ππιψλ ηε ζχγθξνπζε αλάκεζα ζηελ πξνζσπηθή θαη ηελ επαγγεικαηηθή δσή. ηε κεηαβηνκεραληθή επνρή παξαηεξείηαη θαη ην θαηλφκελν ηεο αιιαγήο ηνπ ηξφπνπ κέηξεζεο θαη ππνινγηζκνχ ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ. Πιένλ, αξρίδεη ζηγά-ζηγά λα κε ζεσξείηαη σο κνλάδα ππνινγηζκνχ ε εβδνκάδα (ηνπιάρηζηνλ πξαθηηθά ) αιιά ην έηνο. Οη πνηθίιεο αλάγθεο πνπ παξνπζηάδνπλ νη επηρεηξήζεηο αιιά θαη ν ηφπνο πνπ θαζνξίδνληαη εθεμήο νη ακνηβέο ησλ εξγαδνκέλσλ, θαζηζηνχλ απαξαίηεην ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ ζε εηήζηα βάζε. Έλα απφ ηα πιένλ κεγαιχηεξα θαη άθξσο εληππσζηαθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζχγρξνλεο νηθνλνκηθήο ηζηνξίαο είλαη ε δηαηήξεζε γηα αξθεηά κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα ηεο αλεξγίαο, πνπ ζεκαηνδφηεζε ε πεηξειατθή θξίζε ηε δεθαεηία ηνπ 70. Απηή είρε πάξεη κεγάιεο δηαζηάζεηο ζηηο πεξηζζφηεξεο αλαπηπγκέλεο ρψξεο ηεο Γχζεο θαη θαηφξζσζε λα κεηαηξαπεί ζε έλα κφληκν θαηλφκελν. ε απηφ, θπζηθά, ζηάζεθε αξσγφο θαη ε αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο, ε νπνία επηθέξεη δηαξθψο ζεκαληηθέο θαη θαηλνχξηεο κεηαβνιέο ζηελ δνκή ηεο παξαγσγήο, ηελ απαζρφιεζε θαη ηελ αλεξγία. Δίλαη άμην αλαθνξάο ην γεγνλφο φηη ε αλεξγία πνπ εθηηλάρηεθε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 70 θαη έπεηηα, επεξέαζε πξσηίζησο ηε Γπηηθή Δπξψπε θαη ηηο Η.Π.Α., κε κηα, φκσο δηαθνξνπνίεζε ζηελ εμειηθηηθή ηεο πνξεία: ελψ ζηε Γπηηθή Δπξψπε ην πξφβιεκα ηεο αλεξγίαο δηνγθφζεθε, νη Η.Π.Α. θαηφξζσζαλ λα δηαηεξήζνπλ ηελ αλεξγία ζε ρακειά πνζνζηά θαη λα δεκηνπξγήζνπλ λέεο ζέζεηο εξγαζίαο. Φπζηθφ επαθφινπζν απηήο ηεο δηαθνξνπνίεζεο πνπ πήξε ε αλεξγία ζε Γπηηθή Δπξψπε θαη 12

Η.Π.Α. ήηαλ λα γίλνπλ πνιιέο αλαιχζεηο θαη κειέηεο γηα λα βξεζεί ε βαζχηεξε αηηία ηεο. ηγά-ζηγά έγηλε αληηιεπηφ απφ ηε δηεζλή θνηλφηεηα, φηη ε ρακειή αληαγσληζηηθφηεηα ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο ζηηο δηεζλείο αγνξέο, κέρξη ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, νθείιεηαη φρη κφλν ζηε πζηέξεζή ηεο ζην ηνκέα ηεο πςειήο ηερλνινγίαο ( ελ αληηζέζεη κε ηελ Ιαπσλία θαη ηηο Η.Π.Α. ) αιιά θαη ζηηο απαξραησκέλεο πξαθηηθέο νξγάλσζεο ησλ επηρεηξήζεσλ, θαζψο επίζεο θαη ζην κεγάιν θφζηνο ησλ παξαγσγηθψλ κνλάδσλ. Απηφ, άιισζηε, ήηαλ αλαπφθεπθην, έλεθα ηεο αθακςίαο ηεο επξσπατθήο αγνξάο, ηηο πςειέο θνηλσληθέο εηζθνξέο θαη ηηο ππεξβνιηθέο δεκφζηεο δαπάλεο γηα κέηξα πξφλνηαο ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο δσήο 9.πλάκα, ε παξαθκή ηνπ θνξληηθνχ κνληέινπ, πνπ έζεζε ηε βάζε ζηε νξγάλσζε ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο, ζεκαηνδφηεζε ηελ κεηάβαζε ζε πην επέιηθηεο κνξθέο νξγαλσηηθήο δηάξζξσζεο ησλ επηρεηξήζεσλ. Οη επέιηθηεο απηέο κνξθέο 10 πιένλ πξνζαξκφδνληαη ηθαλφηεξα ζηηο ηαρείεο κεηαβνιέο ζην πεδίν ηεο παξαγσγήο. Οη λέεο πξαθηηθέο, πνπ εθαξκφδνληαη πιένλ απφ ηε δεθαεηία ηνπ 80, αλαπηχζζνληαη θαη δηαδίδνληαη κε γνξγνχο ξπζκνχο ζε φιε ηε Γχζε, αθνχ νη πεξηζζφηεξνη ζεσξνχλ φηη απηέο αληαπνθξίλνληαη ηθαλνπνηεηηθά θαη επαξθψο ζηηο λέεο ζπλζήθεο παξαγσγήο, απαζρφιεζεο, θαηαλάισζεο θαη αληαγσληζκνχ. Οη κεηαβαιιφκελεο ζπλζήθεο ζηελ αγνξά ηνπ πξντφληνο, νη δηαθπκάλζεηο ηεο δήηεζεο ζηε αγνξά, νη ηερλνινγηθέο αιιαγέο ηνπ παξαγσγηθνχ ζπζηήκαηνο, ν λένο ηξφπνο δσήο πνπ δηακνξθψλεηαη, δεηνχλ επηηαθηηθά ηηο λέεο πξαθηηθέο πνπ εθαξκφδνληαη θαη αθνξνχλ ην ρξφλν εξγαζίαο, θαη ηελ απαζρφιεζε 11. Καη νη φπνηεο αληηξξήζεηο θαη δηαθσλίεο πνπ εκθαλίδνληαη ζην πξνζθήλην εθείλε ηελ πεξίνδν, αθνξνχλ θπξίσο ηνλ ηξφπν εθαξκνγήο ησλ λέσλ απηψλ πξαθηηθψλ, ην βαζκφ εμαζθάιηζεο ησλ ζηνηρεησδψλ θνηλσληθψλ θαη εξγαζηαθψλ δηθαησκάησλ ησλ 9 Καξαληηλφο Γ., Κεηζεηδνπνχινπ Μ., Μνπξίθε Α. «Δπέιηθηε απαζρφιεζε θη ειαζηηθνπνίεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο: ηάζεηο, εμειίμεηο, πξννπηηθέο», Δζληθφ Ιλζηηηνχην Δξγαζίαο, Αζήλα 1997, ζει.3 10 Η αλάπηπμε ηεο επειημίαο ηεο εξγαζίαο απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 θαη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 ιακβάλεη ζπγθεθξηκέλεο εθθξάζεηο ζην δηεζλή ρψξν.απηέο νη επηκέξνπο εθθξάζεηο θαη ηάζεηο πνπ δηακνξθψλνληαη, θαηαγξάθνληαη ζε 3 κεγάιεο νκάδεο ζην δηεζλή ρψξν : Α) Δπειημία ηεο απαζρόιεζεο, ε νπνία δηαρσξίδεηαη ζε επειημία ηνπ κεγέζνπο ηεο απαζρφιεζεο θαη ζε επειημία ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο απαζρφιεζεο. Η πξψηε αλαθέξεηαη ζηηο πξαθηηθέο πξφζιεςεο θαη απφιπζεο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απφ κηα επηρείξεζε, ελψ ε δεχηεξε απνηειεί έλα γεληθφηεξν ζχλνιν κνξθψλ απαζρφιεζεο, φπσο ε πξνζσξηλή απαζρφιεζε, ν δαλεηζκφο εξγαδνκέλσλ, ε απαζρφιεζε πξνζσπηθνχ εξγνιαβηθήο επηρείξεζεο, ην ζχζηεκα θαζφλ, ε ηειεξγαζία, ε επηδνηνχκελε απαζρφιεζε θηι. Β) Δπειημία ησλ απνδνρώλ, ε νπνία έγθεηηαη ζηε δπλαηφηεηα δηακφξθσζεο κηζζψλ ζε δηαθνξεηηθά πιαίζηα απφ ηα ηζρχνληα, φπσο απηά νξίδνληαη, δειαδή, απφ ηηο ζπιινγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο θαη ζπκβάζεηο εξγαζίαο. Η επειημία ησλ απνδνρψλ δηαθξίλεηαη ζε επειημία ηνπ άκεζνπ κηζζνινγηθνχ θφζηνπο (πρ ζχλδεζε απνδνρψλ κε απφδνζε εξγαδνκέλσλ ) θαη ζε επειημία έκκεζνπ κηζζνινγηθνχ θφζηνπο ( πρ κείσζε εξγνδνηηθψλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ ). Γ) Δπειημία ηνπ ρξόλνπ εξγαζίαο, θπξηφηεξε κνξθή ηεο νπνίαο απνηειεί ε δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. 11 Καξαληηλφο Γ., Κεηζεηδνπνχινπ Μ., Μνπξίθε Α. «Δπέιηθηε απαζρφιεζε θη ειαζηηθνπνίεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο: ηάζεηο, εμειίμεηο, πξννπηηθέο», Δζληθφ Ιλζηηηνχην Δξγαζίαο, Αζήλα 1997, ζει.6 13

εξγαδνκέλσλ, ηα λέα δηακνξθνχκελα επίπεδα ακνηβψλ, ηηο φπνηεο πξννπηηθέο εμέιημεο θηι. Οη γνξγέο απηέο εμειίμεηο ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν θαζηζηνχλ γηα άιιε κηα θνξά επίθαηξε ηε ζθέςε ηνπ Μαξμ πνπ αλαιχεη ζην «Κεθάιαην» : Οη εξγάηεο ζαλ αγνξαζηέο εκπνξεχκαηνο έρνπλ ζεκαζία γηα ηελ αγνξά. Η θεθαιαηνθξαηηθή, φκσο, θνηλσλία έρεη ηελ ηάζε λα πεξηνξίδεη ζην θαηψηαην φξην ηελ ηηκή ηνπ εκπνξεχκαηφο ηνπο ηεο εξγαηηθήο δχλακεο φηαλ αληηθξίδεη ηνπο εξγάηεο ζαλ πνπιεηέο 12. Η εκθάληζε θαη πηνζέηεζε ησλ λέσλ απηψλ πξαθηηθψλ ζηνλ ρξφλν εξγαζίαο θαη ηελ απαζρφιεζε θαίλεηαη λα εθηνπίδεη ζηαδηαθά ηηο πάγηεο κνξθέο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ ( 48σξν) θαη ηεο απαζρφιεζεο( πιήξεο απαζρφιεζε ). Η πεξίνδνο απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 θαη κεηέπεηηα, είλαη πεξίνδνο έληνλεο ακθηζβήηεζεο ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, απνδφκεζεο πξαθηηθψλ πνπ θπξηαξρφπζαλ γηα δεθαεηίεο ζην δηεζλή νηθνλνκηθφ ρψξν θαη εμάπισζεο κηαο πιεηάδαο λέσλ πξαθηηθψλ: απφθιηζε απφ ην εκεξήζην 8σξν, κεξηθή απαζρφιεζε, βάξδηεο, επνρηθή απαζρφιεζε, ππεξγνιαβία, ηειεξγαζία θηι. Δίλαη αλαπφθεπθηε ε αληίδξαζε ησλ ζπλδηθαιηζηηθψλ νξγαλψζεσλ θαη ησλ εξγαηηθψλ ζσκαηείσλ ζηε λέα δηακνξθνχκελε ηάμε πξαγκάησλ ζην πεδίν ηεο εξγαζίαο. Αληηηίζεληαη ζηελ απνξξχζκηζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ θαη ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ,ππνζηεξίδνληαο φηη κηα ηέηνηα απνξξχζκηζε ην κφλν πνπ θαηαθέξλεη είλαη λα γελλάεη κεγαιχηεξε αβεβαηφηεηα θαη αλαζθάιεηα ζηνλ εξγαδφκελν. πλάκα δε ζπληειείηαη αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο παξαγσγηθφηεηαο, κείσζε ηεο αλεξγίαο θα άπμεζε ηνπ επηπέδνπ ησλ ακνηβψλ ησλ εξγαδνκέλσλ. Δληνχηνηο, είλαη ραξαθηεξηζηηθή ε νινέλα θαη κεησκέλεο έληαζεο αληίδξαζε ησλ ζπλδηθάησλ πνπ απνδέρνληαη ζηαδηαθά ην άλνηγκα ηεο αγνξάο ζηηο λέεο πξαθηηθέο, ψζηε λα θαηαζηεί ε αγνξά πην επέιηθηε. Υψξεο κε καθξά παξάδνζε ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο ( Ιηαιία, Γεξκαλία, νπεδία, Γαλία ) αξρίδνπλ λα ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη ε επειημία ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο είλαη εθ ησλ σλ νπθ αλεπ πιένλ Η πηνζέηεζε, ινηπφλ, ησλ λέσλ επέιηθησλ πξαθηηθψλ ζην ζπλνιηθφ πέδην ηεο εξγαζίαο ( ρξφλνο απαζρφιεζε παξαγσγηθφηεηα ) επέθεξε θαη ζεκαληθέο αιιαγέο ζηελ θνηλσληθή δνκή θαη ηνλ ηξφπν δσήο γεληθφηεξα 13. Νέα σξάξηα, δηαθνξεηηθά θίλεηξα εχξεζεο εξγαζίαο θηι απνηεινχλ θχξηνπο παξάγνληεο δηακφξθσζεο ελφο θαηλνχξηνπ πιαηζίνπ κέζα ζην νπνίν πιένλ δεη θαη εξγάδεηαη ν πνιίηεο. Καηαξράο, παξαηεξείηαη ηηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο κηα ζπλερψο απμαλφκελε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά 12 Μαξμ Κ. «Σν Κεθάιαην», η.2 νο, ζει 315 13 Οη αιιαγέο πνπ ζπληεινχληαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο αζθνχλ απειεπζεξσηηθέο δπλάκεηο ηφζν ζε άληξεο φζν θαη ζε γπλαίθεο. Οη πξψηνη απαιιάζζνληαη απφ ηελ ππνρξέσζε λα βξνπλ δνπιεηά πνπ λα εμαζθαιίδεη νηθνγελεηαθφ κηζζφ θαη νη δεχηεξεο απνθηνχλ ηε δπλαηφηεηα λα πξνζαλαηνιηζηνχλ ζπζηεκαηηθά πξνο ηελ ακεηβφκελε εξγαζία θαη, επνκέλσο, λα θηηάμνπλ θαξηέξα. 14

εξγαζίαο. Η παξάιιειε θξνληίδα εθ κέξνπο ησλ γπλαηθψλ γηα ην λνηθνθπξηφ θαη ηελ νηθνγέλεηα θαζηζηνχλ αξθεηά δχζθνιε ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε εξγαζία κε ηελ κνξθή ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ πξνηίκεζε ησλ γπλαηθψλ ζε αξθεηά κεγάιν πνζνζηφ ζε κνξθέο εξγαζίαο κεξηθήο απαζρφιεζεο, ψζηε λα ηνπο δίδεηαη ε επθαηξία λα βγάδνπλ εηο πέξαο ηφζν ηηο ππνρξεψζεηο πνπ απνξξένπλ απφ ηελ εξγαζία, φζν θαη ηηο ππνρξεψζεηο πνπ έρνπλ σο κεηέξεο θαη ζχδπγνη. πσο είπε θαη ν Esping-Andersen : «Με άιια ιφγηα, ε κεηαβηνκεραληθή θνηλσλία πξνυπνζέηεη κηα κεηαβηνκεραληθή νηθνγέλεηα θαη ε κεηαβηνκεραληθή νηθνγέλεηα πξνυπνζέηεη επξέσο δηαδεδνκέλεο θνηλσληθέο ππεξεζίεο». Φπζηθά απηνχ ηνπ είδνπο ε εξγαζία πνπ δηαζέηεη επειημία σο πξνο ην ρξφλν ηεο πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε θαη δηαζεζηκφηεηα εηδηθψλ ρψξσλ θξνληίδαο ησλ παηδηψλ ( θξαηηθνη ή ηδησηηθνί ζηαζκνί ). Σα ηειεπηαία ρξφληα, κάιηζηα, δηαθαίλεηαη κηα ζαθήο πξνηίκεζε ησλ γπλαηθψλ ζε κνξθέο εξγαζίαο, νη νπνίεο ραξαθηεξίδνληαη απφ ηελ ειαζηηθφηεηα πνπ παξνπζηάδνπλ σο πξνο ην ρξφλν εθηέιεζήο ηνπο 14. Καη απηφ ην θαηλφκελν ελψ άξρηζε λα θαηαθηάεη ηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο ηεο Γχζεο, ζχληνκα έγηλε επξέσο απνδεθηφ θαη ζηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο. Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη 2 πίλαθεο, ζηνπο νπνίνπο θαίλεηαη μεθάζαξα ε αλέιημε ζηελ πξνηίκεζε ησλ γπλαηθψλ γηα εξγαζία κε ειαζηηθφ σξάξην. Ο πξψηνο πίλαθαο ( ΠΙΝΑΚΑ Α ) παξνπζηάδεη ην πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ ζε εξγαζίεο κεξηθήο απαζρφιεζεο ζηελ Διιάδα θαηά ηα έηε 1998 2002, φπνπ κπνξεί λα δηαπηζηψζεη θαλείο ηελ απμεηηθή πνξεία πνπ έρεη απηνχ ηνπ είδνπο ε εξγαζία ζην γπλαηθείν θχιν. Ο δεχηεξνο πίλαθαο (ΠΙΝΑΚΑ Β ) παξνπζηάδεη ηα πνζνζηά ησλ γπλαηθψλ ζηελ Δπξψπε, νη νπνίεο πξνηηκνχλ κνξθέο εξγαζίαο κε ειαζηηθφηεηα ζηνλ θαζνξηζκφ ηνπ ρξφλνπ ηεο θαηά ηα έηε 1997 2001. 14 Αγγειε Δ., «Η κεξηθή απαζρφιεζε ζηελ Διιάδα ηελ πεξίνδν 1996-2002», Κείκελα εξγαζίαο, Παξαηεξεηήξην Απαζρφιεζεο Δξεπλεηηθή Πιεξνθνξηθή (ΠΑΔΠ), Μάξηηνο 2004 15

ΠΗΝΑΚΑ Α ΔΣΖ 1998 1999 2000 2001 2002 % % % % % 15-19 εηώλ 3,9 4,2 2,3 2,5 1,5 20-24 εηώλ 10,2 9,8 10,8 10,4 9,7 25-29 εηώλ 15,4 14,4 12,5 13,2 12,1 30-44 εηώλ 32,1 35,3 37,0 35,5 35,8 45-64 εηώλ 31,1 30,8 31,0 31,9 35,0 65 + εηώλ 7,4 5,5 6,4 6,6 5,9 Πεγή: ΔΤΔ Έξεπλα Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ ( 1998 2002 ) 16

ΠΗΝΑΚΑ Β 1998 1999 2000 2001 Μέζνο όξνο Δ.Δ.(15) 32,9 33,2 33,4 33,4 ΒΔΛΓΗΟ 37,7 40,2 40,5 36,8 ΓΑΝΗΑ 35,5 34,8 34,1 31,7 ΓΔΡΜΑΝΗΑ 36,4 37,3 38,2 39,2 ΔΛΛΑΓΑ 10 9,9 7,8 7,1 ΗΠΑΝΗΑ 16,9 17,1 16,9 16,8 ΓΑΛΛΗΑ 31,6 31,4 30,8 30,4 ΗΡΛΑΝΓΗΑ 30 30 30,1 30,5 ΗΣΑΛΗΑ 14,2 15,6 16,5 16,6 ΛΟΤΞΔΜΒΟΤΡΓΟ 22 24 25,1 26,1 ΟΛΛΑΝΓΗΑ 68,1 69,1 71 71,3 ΑΤΣΡΗΑ 30,5 32,2 32,2 34,1 ΠΟΡΣΟΓΑΛΗΑ 17,1 16,7 16,3 16,1 ΦΗΛΑΝΓΗΑ 15,9 16,9 17 16,8 ΟΤΖΓΗΑ 40,5 39,3 36,1 36,4 ΖΝ. ΒΑΗΛΔΗΟ 44,5 44,2 44,6 44,1 Πεγή: Employment in Europe 2002 17

πλάκα, ε πηνζέηεζε λέσλ κνξθψλ εξγαζίαο πνπ επεξεάδνπλ άκεζα ηελ παξαγσγή, ην ρξφλν θαη ηελ απαζρφιεζε είρε θαη κηα εμέιημε σο πξνο ηνλ ίδην ηνλ ηξφπν δσήο ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ. Πιένλ, παξαηεξείηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ην γεγνλφο λα δνπλ ηα άηνκα κφλα ηνπο ή ζε δηκειείο νηθνγέλεηεο. Οη νηθνγέλεηεο κε έλα ή δχν παηδηά είλαη ζχλεζεο θαηλφκελν, ελψ νη νηθνγέλεηεο κε παηδηά άλσ ησλ ηξηψλ κειψλ παξνπζηάδνπλ αδηάπησηα θζίλνπζα πνξεία. Απηφ ην θαηακαξηπξεί, άιισζηε, θαη ε ππνγελλεηηθφηεηα, ε νπνία θαληάδεη ζήκεξα ηελ κεγαιχηεξε κειινληηθή απεηιή ζηηο πεξηζζφηεξεο αλαπηπγκέλεο ρψξεο ηεο Γχζεο. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη ππάξρεη έληνλν ελδηαθέξνλ ζρεηηθά κε ην δήηεκα ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο θαη πσο είλαη δπλαηφλ λα δηεπζεηεζεί θαιχηεξα. Σνχην θαίλεηαη απφ ηελ πιεζψξα ησλ ζρεηηθψλ κειεηψλ πνπ παξνπζηάδνληαη θαηά θαηξνχο, αιιά θαη απφ ηηο έξεπλεο πνπ δηεμάγνληαη ζε πνιιά εξεπλεηηθά θέληξα, φπσο θαη απφ θπβεξλήζεηο θαη δηεζλείο νξγαληζκνχο. Η ζχζηαζε ηνπ Γηεζλνχο Γξαθείνπ Δξγαζίαο ( ΓΓΔ-ILO) ζηε Γελεχε θαη νη δηεζλείο ζπκβάζεηο πνπ έρνπλ γίλεη θαη ππνγξαθεί σο ηψξα θαηαδεηθλχνπλ ην δηεπξπκέλν ελδηαθέξνλ ησλ πνιηηψλ ζρεηηθά κε ην ζέκα ηεο εξγαζίαο 15. Άιισζηε, νη γνξγνί ξπζκνί θαη ε ξαγδαία κεηαβνιή πνπ παξαηεξνχληαη ηα ηειεπηαία ρξφληα αλά ηνλ θφζκν, ζην ζέκα ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, εδξαηψλνπλ θαη θαζηζηνχλ ζεκαληηθή ηελ χπαξμε ηνπ ΓΓΔ. Οη πξννπηηθέο θαη νη ζηνρέπζεηο ηεο αγνξάο εξγαζίαο γηα κηα θνηλή παγθφζκηα αγνξά αιιά θαη νη επηκέξνπο πξννπηηθέο πεξηθεξεηψλ ή ζπλφινπ θξαηψλ γηα κηα θνηλή αγνξά ( πρ ε επηδείσμε ηεο ΔΔ γηα ηελ ΟΝΔ), δεκηνπξγνχλ έλα λέν πεδίν ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο κε λένπο θαλφλεο θαη φξνπο. ε απηφ ην δηαξθψο δηακνξθνχκελν πιαίζην δελ κέλεη αλεπεξέαζην θαη ην ζέκα ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. Οη εξγαζηαθέο ζρέζεηο θινλίδνληαη ζπζέκεια 16 απφ ηε δηαξθψο απμαλφκελε επθακςία ησλ φξσλ εξγαζίαο ζην βσκφ ηεο θαηαπνιέκεζεο ηεο αλεξγίαο, ηεο αχμεζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ηεο ζπκπίεζεο ηνπ θφζηνπο εξγαζίαο. Η παγθφζκηα αγνξά δηακνξθψλεηαη 17 ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο θαη ηηο επηηαγέο πνπ πξνβάιινπλ θαη πξνσζνχλ νη νηθνλνκηθνί γίγαληεο, δειαδή νη ΗΠΑ, ε ΔΔ, ε Ιαπσλία θαη ε ζπλερψο αλεξρφκελε Κίλα. Έηζη, είλαη πξφδεια ηα πξνβιήκαηα θαη νη αλαθαηαηάμεηο ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζε φηη αθνξά ηνλ ρξφλν εξγαζίαο, ηηο ακνηβέο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηηο ζπκβάζεηο εξγαζίαο. πλάκα, νη ζχγρξνλεο ηερλνινγηθέο κεηαβνιέο 15 ILO, «HOURS OF WORK- from fixed to flexible?», Geneva 2005, p.17 16 Σδεθίλεο Υ., Κνπηξνχθεο Θ, «Απαζρφιεζε θαη εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζε δίλε ηνπ 21 νπ αηψλα», Δπηζεψξεζε Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ, Αζήλα 1998 17 χκθσλα κε ηνπο Νενθιαζηθνχο γηα ην ζέκα ηεο εξγαζίαο, απηή ζεσξείηαη νκνηνγελήο δηφηη θαηνξζψλεη πάληα λα πξνζαξκφδεηαη ζηελ δήηεζε θαη ζηηο επηκέξνπο επαγγεικαηηθέο θαη ηερληθέο πξαθηηθέο ηεο παξαγσγήο, κέζσ ησλ λφκσλ πξνζθνξάο θαη δήηεζεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. 18

ζπλδένληαη κε εμίζνπ ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηε νξγάλσζε θαη ην πεξηερφκελν ηεο εξγαζίαο, φπσο θαη ζην επίπεδν γλψζεσλ ησλ εξγαδνκέλσλ ζε φηη αθνξά ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία, θαζψο θαη ζηνλ εξγαζηκν ρξφλν πνπ απαηηείηαη έλεθα ησλ λέσλ δεδνκέλσλ πνπ εκθαλίδνληαη ζην ρψξν εξγαζίαο,. Η δηαπίζησζε φηη ε ζεκεξηλή θνηλσλία ζπλερψο νδεγείηαη ζε κηα «θνηλσλία ηεο γλψζεο», ζεκαίλεη φηη ε ζπλερήο άλνδνο ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ηνπ πιεζπζκνχ, ε αικαηψδεο αχμεζε ησλ δπλαηνηήησλ αμηνπνίεζεο πιεξνθνξηψλ θαη γλψζεσλ απφ ηνλ πνιίηε θαη ηνλ εξγαδφκελν,, ζε ζπλδηαζκφ κε ηηο αιιαγέο ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο, ζέηνπλ κε λέν ηξφπν ζεκαληηθά δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηε ζέζε ηεο εξγαζίαο ζηνπο ρψξνπο παξαγσγήο θαη ηελ θνηλσλία γεληθφηεξα 18. 18 ΙΝΔ, «Νέεο ηερλνινγίεο, νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ζρεκαηηζκφο ησλ εηδηθνηήησλ», Αζήλα 2003, ζει. 9 19

2. Γηαζαθήληζε θαη νξηζκφο ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο Η δηεπζέηεζε ηνπ ζπλνιηθνχ εξγάζηκνπ ρξφλνπ απνηειεί κηα ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλε πξαθηηθή ζηνλ δηεζλή επξσπατθφ ρψξν, πνπ αλαπηχζζεηαη κε γνξγνχο ξπζκνχο θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαπεληαεηία. Η λέα απηή πξαθηηθή επειημίαο ηνπ ρξφλνπ εξγαίαο εθθξάδεηαη πξσηίζησο κέζα απφ ηηο πξνζαξκνγέο ηεο παξερφκελεο εξγαζίαο ζηηο δηαθπκάλζεηο ηεο δξαζηεξηφηεηαο ηεο επηρείξεζεο ή ηεο ππεξεζίαο κε επί κέξνπο κεηαβνιέο ζηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο δηαηεξψληαο ην κέγεζνο ηεο απαζρφιεζεο. 19 Η δηεπζέηεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ απνηειεί έλα είδνο εζσηεξηθήο επειημίαο είηε κηαο επηρείξεζεο είηε κηαο ππεξεζίαο θαη ζπλδέεηαη άκεζα κε ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. Πξφθεηηαη, ελ νιίγνηο, γηα θάπνηα κνξθή δηαθνξνπνίεζεο έλαληη ηεο ηππηθήο έθθξαζεο πνπ παίξλεη ν εξγάζηκνο ρξφλνο, ε νπνία εμεηδηθεχεηαη ζην ζηαζεξφ εκεξήζην θαη εβδνκαδηαίν σξάξην εξγαζίαο. Ο ππνινγηζκφο ηνπ σξαξίνπ ηνπ εξγαδνκέλνπ δελ έρεη σο βάζε ηελ εκεξήζηα ή ηελ εβδνκαδηαία εξγαζία, αιιά επεθηείλεηαη ζε επξχηεξα ρξνληθά πιαίζηα κέρξη θαη εθείλα ηνπ έηνπο. Με ηνλ ηξφπν απηφ ν ρξφλνο εξγαζίαο ππνινγίδεηαη ζε εηήζηα, ζπλήζσο, βάζε θαη θαηαλέκεηαη θαηά ρξνληθέο πεξηφδνπο είηε ππεξβαίλνληαο είηε φρη ην ζπκβαηηθφ εκεξήζην ε εβδνκαδηαίν σξάξην. Οη δηαθνξνπνηήζεηο, ινηπφλ, απηέο σο πξνο ην σξάξην κεηαβάιινπλ ηνλ ρξφλν ηεο εκεξήζηαο θαη εβδνκαδηαίαο εξγαζίαο δηαηεξψληαο, σζηφζν, ηνλ ίδην αξηζκφ σξψλ εηήζηαο απαζρφιεζεο θαη ην ίδην επίπεδν ακνηβψλ. Πξφθεηηαη γηα κηα λέα θαη θαηλνηφκα πξαθηηθή πνπ αθνξά ηε δηαρείξηζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, ε νπνία ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ ππνθαηάζηαζε ηεο παξαδνζηαθήο κνξθήο ηεο επειημίαο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, ηεο ππεξσξηαθήο απαζρφιεζεο, φπσο θαη ηεο πνιηηηθήο ησλ έθηαθησλ πξνζιήςεσλ κε ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζηηο πεξηπηψζεηο, φπνπ νη επηρεηξήζεηο αληηκεησπίδνπλ έθηαθηεο αλάγθεο. Με ηε ρξήζε ησλ λέσλ απηψλ πξαθηηθψλ δηεπζέηεζεο νη επηρεηξήζεηο παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή εμνηθνλφκεζε θφζηνπο, εθφζνλ νη δαπάλεο γηα ηελ ππεξσξηαθή απαζρφιεζε δελ θαηαβάιινληαη θαη ν επηπιένλ εξγάζηκνο ρξφλνο αλαπιεξψλεηαη κε ηε ρνξήγεζε αλάινγνπ κεησκέλνπ σξαξίνπ. Απφ φια απηά είλαη εχινγν θαη αλακελφκελν ην ελδηαθέξνλ ησλ επηρεηξήζεσλ γηα ηνλ ζεζκφ απηφ, γεγνλφο πνπ νδεγεί ηελ εξγνδνηηθή πιεπξά ζηελ άκεζε πηνζέηεζε ηνπ θαηφπηλ θαη ηεο ςήθηζεο ηνπ ζρεηηθνχ λφκνπ ( Ν. 3385/2005 ). Η κείσζε ηνπ εξγαηηθνχ θφζηνπο πνπ επηηπγράλεηαη κε ηε δηεπζέηεζε θαη ε αχμεζε ηεο 19 Κνπδήο Ι. «Δξγαζηαθέο ζρέζεηο θαη επξσπατθή ελνπνίεζε», Μειέηεο ΙΝΔ, Αζήλα Ινχληνο 2001, ζει.56 20

θεξδνθνξίαο πνπ απηή ζπλεπάγεηαη, θαζηζηά ηελ επέιηθηε απηή δηαρείξηζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο κηα επηινγή άθξσο ειθπζηηθή γηα ηνπο εξγνδφηεο. Σν δήηεκα ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο έρεη γίλεη εδψ θαη θάπνηεο δεθαεηίεο αληηθείκελν έληνλνπ πξνβιεκαηηζκνχ θαη πνιιέο θνξέο δηακάρεο 20 αλάκεζα ζε εξγνδφηεο, εξγαδνκέλνπο θαη θπβεξλήζεηο. Φπζηθά ν φινο πξνβιεκαηηζκφο γηα ηνλ ρξφλν εξγαζίαο είλαη πξνλφκην ησλ αλεπηπγκέλσλ θξαηψλ ηεο Γχζεο θαη, κφιηο ηα ηειεπηαία ρξφληα, άξρηζαλ λα δηαθαίλνληαη θηλήζεηο πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε θαη απφ ρψξεο ηνπ αλαπηπζζφκελνπ θφζκνπ. Σα επηρεηξήκαηα ππέξ θαη θαηά ηεο κνξθήο πνπ ζα πάξεη ε δηεπζέηεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ είλαη πνιπάξηζκα θαη ε ζπδήηεζε πνπ ιακβάλεη ρψξα, θαηά θαηξνχο αλαδσππξψλεηαη, έλεθα ησλ αδηάπησησλ εμειίμεσλ πνπ παξνπζηάδνληαη ζην πεδίν ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, θαζψο θαη ησλ λέσλ δηαζηάζεσλ πνπ απνθηά ε παγθφζκηα αγνξά. Δίλαη γλσζηφ ηνηο πάζη, φηη πνιιέο κεηαβνιιέο ζηηο νξγαλσηηθέο δηεπζεηήζεηο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, πνπ πεξηέιαβαλ ηε δηάδνζε ησλ επιίγηζησλ σξαξίσλ εξγαζίαο, πξσηνεκθαλίζηεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70. Δληνχηνηο, ε απνθνξχθσζε ηεο δηακάρεο γηα ην πξφβιεκα απηφ θαη, θπξίσο, γηα ηε δηάξθεηα ηεο εβδνκαδηαίαο εξγαζίαο εληάζεθε θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 80 θαη, κάιηζηα, έθεξε απνηειέζκαηα άμηα πξνζνρήο θαη ελδειερνχο παξαηήξεζεο. Η δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο πξαγκαηνπνηήζεθε ζε νξηζκέλεο ρψξεο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο είηε κέζσ ππνγξαθήο ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ ( Ηλ.Βαζίιεην, Βέιγην), είηε κε λνκνζεηηθή παξέκβαζε (Γαιιία, Ιζπαλία). 21 Σα επηρεηξήκαηα πνπ έρνπλ δηαηππσζεί θαηά θαηξνχο ππέξ ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ είλαη πνιιά. Πνηθίιινπλ αλάινγα απφ ηνλ θνξέα πνπ ηα εθδειψλεη θαη ηα παξνπζηάδεη, αιιά θαη αλάινγα κε ηε ρξνληθή πεξίνδν θαη ηηο δηεζλείο ζπγθπξίεο(νηθνλνκηθέο,θνηλσληθέο θηι) πνπ παξνπζηάδνληαη ζην παγθφζκην ζηεξέσκα. Σα ζπνπδαηφηεξα θαη πιένλ άμηα αλαθνξάο είλαη ηα εμήο 22 : Η δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δεκηνπξγία επθαηξηψλ απαζρφιεζεο γηα έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ αλέξγσλ 20 Σν εξψηεκα πνπ ηίζεηαη ζπλήζσο είλαη φρη ην αλ είλαη δπλαηή κηα λέα δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, αιιά πνηνο θνηλσληθφο πξσηαγσληζηήο ζα είλαη αξθεηά ηζρπξφο, ψζηε λα ηελ αλαδείμεη αιιά θαη λα ηελ επηβάιιεη. Δίλαη αλάγθε λα δηαπηζησζεί φηη ζήκεξα θάπνηνο ηζρπξφο θνηλσληθφο πξσηαγσληζηήο δελ πθίζηαηαη, απνπζηάδεη. 21 Σδεθίλεο Υ., Κνπηξνχθεο Θ, «Απαζρφιεζε θαη εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζε δίλε ηνπ 21 νπ αηψλα», Δπηζεψξεζε Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ, Αζήλα 1998, ζει.47 22 Σδεθίλεο Υ., Κνπηξνχθεο Θ, «Απαζρφιεζε θαη εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζε δίλε ηνπ 21 νπ αηψλα», Δπηζεψξεζε Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ, Αζήλα 1998, ζει.47 21

Ο εξγαδφκελνο κε ηε δηεπζέηεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ έρεη ηελ επθαηξία λα ρξεζηκνπνηήζεη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν πνπ ηνπ απνκέλεη πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιε θνξά, θαη ηνπ παξέρεηαη, έηζη, ε δπλαηφεηα γηα αλάπαπζε θαη μεθνχξαζε, πνπ, θπζηθά, έρεη σο επαθφινπζν ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο θαη ηελ θαιιηέξγεηα ηνπ πλεχκαηνο θαη ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Η αχμεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ζπλεπάγεηαη θαη αχμεζε ηεο θαηαλάισζεο, ηνπηέζηηλ αχμεζε ηεο δήηεζεο ππεξεζηψλ θαη αγαζψλ. Η δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο επηηξέπεη ζηελ επηρείξεζε λα επηκεξίζεη ηηο ζπλνιηθέο ψξεο εξγαζίαο πνπ έρεη αγνξάζεη, κε απνηέιεζκα, θαηαξράο, ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ ππεξσξηψλ θαη, θαη επέθηαζε, ηελ κείσζε ηεο ζπλνιηθήο δαπάλεο ηεο επηρείξεζεο γηα ακνηβή ηεο εξγαζίαο, πνπ ζα επηθέξεη κεγαιχηεξε θεξδνθνξία ζηελ επηρείξεζε 23. Η επηρίξεζε δχλαηαη, κέζσ ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, λα επηκεθχλεη ην ρξφλν ιεηηνπξγίαο ησλ εγθαηαζηάζεψλ ηεο, πξάγκα πνπ ζα νδεγήζεη ζε κείσζε ησλ απνζεκάησλ ησλ έηνηκσλ πξντφλησλ ηεο, επηηάρπλζε ηεο απφζβεζεο ηνπ πάγηνπ θεθαιαίνπ θαη ηειηθψο απνθπγή επέλδπζεο πάγηνπ θεθαιαίνπ, πνπ ζα ήηαλ αλαγθαίν ρσξίο ηε δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ 24. Η δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο είλαη ζήκεξα επηηαθηηθή αλάγθε θαη έλεθα ηνπ ηφπνπ δηαβίσζεο θαη εξγαζίαο ηνπ εξγαδφκελνπ. Οη απνζηάζεηο πνπ δηαλχεη θαζεκεξηλά ν εξγαδφκελνο γηα λα κεηαβεί απφ ηνλ ηφπν θαηνηθίαο ηνπ ζηνλ ρψξν εξγαζίαο είλαη ζαθψο κεγαιχηεξεο απφ απηέο πνπ δηέλπε παιαηφηεξα, κε απνηέιεζκα λα δηαθαίλεηαη ε αλάγθε ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο κε θάπνηα κείσζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ. Ωζηφζν, πέξα απφ ηα επηρεηξήκαηα πνπ παξνπζηάδνληαη θαη είλαη ππέξ ηεο κεξηθήο ή νιηθήο δηεπζέηεζεο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, ζηνλ αληίπνδα βξίζθνληαη θαη ηα επηρεηξήκαηα εθείλσλ ησλ ζηαζσηψλ πνπ ππεξαζπίδνληαη ηε δηαηήξεζε ηνπ θεθηεκέλνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ ρσξίο πεξαηηέξσ αιιιαγέο. Σα ζεκαληηθφηεξα επηρεηξήκαηα πνπ αληηηίζεληαη ζηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ είλαη 25 : 23 Ισαθεηκφγινπ Η., «H δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο», www.inegsee.gr/tetradia 24 Ισαθεηκφγινπ Η., «H δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο», www.inegsee.gr/tetradia 25 Σδεθίλεο Υ., Κνπηξνχθεο Θ, «Απαζρφιεζε θαη εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζε δίλε ηνπ 21 νπ αηψλα», Δπηζεψξεζε Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ, Αζήλα 1998, ζει.48 22

Η φπνηα δηεπζέηεζε ζα ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο ησλ επηρεηξήζεσλ, ηε κείσζε ηεο αληαγσληζηεθφηεηαο ησλ παξαγφκελσλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ θαη ζπλεπψο ηε δηαηήξεζε ζε πςπιά επίπεδα ηεο αλεξγίαο. Καη γηα λα απνθεπρζνχλ φια ηα αλσηέξσ ζα πξέπεη λα ππάξμεη κείσζε ησλ απνδνρψλ ησλ εξγαδνκέλσλ, ψζηε λα επέιζεη κηα εμηζνξξφπεζε. Η δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο θαη ε αληίζηνηρε αχμεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ κπνξεί λα ζπληειέζεη ζηελ αχμεζε ηεο παξανηθνλνκίαο( ιαζξαία εξγαζία, πνιπαπαζρφιεζε θηι). Η ελδερφκελε αχμεζε ηνπ εκεξήζηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ κέρξη 2 ψξεο αλαηξέπεη ηε ινγηθή ηνπ νθηαψξνπ. Η κείσζε ή θαηάξγεζε ησλ ππεξσξηψλ ζα κεηψζεη ζνβαξά ην επίδνκα ησλ εξγαδνκέλσλ. Η αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ζα επέιζεη κφλνλ εάλ ε κείσζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ αλέιζεη ηνπιάρηζηνλ 3 ψξεο ( νη κηθξφηεξεο κεηψζεηο, φπσο, άιισζηε, έρεη δηαπηζησζεί απφ εκπεηξίεο ζε πνιιέο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, δελ κεηαηξέπνληαη ζε απμήζεηο ηεο απαζρφιεζεο, αιιά ζε εληαηηθνπνίεζε ηεο εξγαζίαο ) 26. Η επειημία πνπ ζα εηζαρζεί κέζσ ηεο δηεπζέηεζεο ζα επλνήζεη ηε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο κεξηθήο απαζρφιεζεο εηο βάξνο ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο πιήξνπο απαζρφιεζεο. Η δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζε αηνκηθή βάζε εηθάδεηαη φηη ζα ππνλνκεχζεη ζηαδηαθά ην ζεζκφ ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ. Η αχμεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ζπλεπηθνπξνχκελε κε ηελ έιιεηςε ζσζηήο δηαπαηδαγψγεζεο κπνξεί λα δηνγθψζεη θαηλφκελα αληηθνηλσληθά, φπσο ε εγθιεκαηηθφηεηα, ηα λαξθσηηθά, ν αιθννιηζκφο θηι 27. Σέινο, ε απνδνρή ηεο δηεπζέηεζεο ρσξίο κείσζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, ζεσξείηαη απφ ηνπο ζπλδηθαιηζηηθνχο θνξείο σο ππνλφκεπζε ηεο πξφηαζεο ηεο ΓΔΔ γηα κείσζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζηηο 35 ψξεο, ρσξίο παξάιιειε κείσζε ησλ απνδνρψλ ησλ εξγαδνκέλσλ 28. 26 Ισαθεηκφγινπ Η., «H δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο», www.inegsee.gr/tetradia 27 Σδεθίλεο Υ., Κνπηξνχθεο Θ, «Απαζρφιεζε θαη εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζε δίλε ηνπ 21 νπ αηψλα», Δπηζεψξεζε Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ, Αζήλα 1998, ζει.48 28 Ισαθεηκφγινπ Η., «H δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο», www.inegsee.gr/tetradia 23

Υαξαθηεξηζηηθφο θαη άθξσο δηαθσηηζηηθφο είλαη ν πίλαθαο πνπ αθνινπζεί θαη παξνπζηάδεη επξσπατθά πνζνζηά ζπκκεηνρήο θαη απνδνρήο εθ κέξνπο ησλ πνιηηψλ ζηε δηεπζέηεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηνλ ΠΗΝΑΚΑ Γ κπνξεί λα αληηιεθζεί θάπνηνο, θαηφπηλ παξαηήξεζήο ηνπ νηη νη Δπξσπαίνη ζην ζχλνιφ ηνπο θαη κε πνζνζηφ πνπ αγγίδεη ην 51% απνξξίπηνπλ θάζε ηδέα δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ έλαξμεο θαη ιήμεο ηεο εξγαζίαο ηνπο. Απφ ρψξα ζε ρψξα ηα πνζνζηά απηά πνηθίιινπλ κε ηελ Διιάδα λα δηαθσλεί ζε πνζνζηφ 55%, ηελ Ιζπαλία ζε πνζνζηφ 68%, ελψ ζηνλ αληίπνδα βξίζθνληαη ην Ηλ. Βαζίιεην θαη ε νπεδία, φπνπ ηα πνζνζηά δηαθσλίαο είλαη ηα κηθφηεξα ζηελ Δ.Δ. ησλ 15 κε 45% θαη 42% αληηζηνίρσο. Αμηνζεκείσηα είλαη θαη ηα πνζνζηά ηεο έξεπλαο πνπ έγηλαλ ζηα 10 λέα θξάηε κέιε ηεο Δ.Δ., φπνπ εθεί κπνξεί θάπνηνο λα δηαπηζηψζεη φηη ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ πνιηηψλ δηαθσλεί κε 78% ζηελ νπνηαδήπνηε δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. Αληηζέησο, ελψ ηα πνζνζηά ζχκθσλεο γλψκεο γηα ηε δηεπζέηεζε ηεο έλαξμεο θαη ιήμεο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ θκαίλνληαη ζηελ Δπξψπε ησλ 15 ζε πνζνζηά απφ 16% έσο θαη 36%, κε έλαλ κέζν φξν ζηελ Δ.Δ. ησλ 15 πνπ θηάλεη ζην 24%, ην πνζνζηφ απηφ κεηψλεηαη δξακαηηθά ζηηο 10 λέεο ρψξεο- κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Αγγίδεη ην 9% ζε απηνχο πνπ ζπκθσλνχλ απφιπηα θαη ην 16% ζε φζνπο απιά ζπκθσλνχλ 29. 29 «Quality in work and employment», European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2005, http://www.eurofound.eu.int 24

ΠΗΝΑΚΑ Γ ΠΟΟΣΟ % ΑΠΟΓΟΥΖ ΣΖ ΓΗΔΤΘΔΣΖΖ ΣΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΔΝΑΡΞΖ ΚΑΗ ΛΖΞΖ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ ΤΜΦΧΝΧ ΤΜΦΧΝΧ ΓΗΑΦΧΝΧ ΓΔΝ ΑΠΟΛΤΣΑ ΓΝΧΡΗΕΧ ΒΔΛΓΗΟ 25 24 54 0 ΓΑΝΗΑ 22 23 54 1 ΓΔΡΜΑΝΗΑ 31 22 47 0 ΔΛΛΑΓΑ 18 27 55 0 ΗΠΑΝΗΑ 16 16 68 0 ΓΑΛΛΗΑ 18 27 55 0 ΗΡΛΑΝΓΗΑ 19 20 61 0 ΗΣΑΛΗΑ 25 28 47 1 ΛΟΤΞΔΜΒΟΤΡΓΟ 24 17 59 0 ΟΛΛΑΝΓΗΑ 36 16 49 0 ΑΤΣΡΗΑ 23 19 58 0 ΠΟΡΣΟΓΑΛΗΑ 14 20 66 0 ΦΗΝΛΑΝΓΗΑ 23 31 46 0 ΟΤΖΓΗΑ 21 37 42 0 ΖΝ.ΒΑΗΛΔΗΟ 23 32 45 0 ΜΔΟ ΟΡΟ Δ.Δ 15 24 25 51 ΜΔΟ ΟΡΟ 9 16 78 ΝΔΧΝ ΜΔΛΧΝ Πεγή: EWCS (European Working Conditions Surveys) 2000 and 2001 25

3. Μνξθέο θαη είδε ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο Η δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο είλαη έλα δήηεκα πνπ απαζρνιεί εδψ θαη πνιχ θαηξφ ηηο αγνξέο εξγαζίαο ζε φιεο ηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ. Απφ ηηο πξψηεο απφπεηξεο δηεπζέηεζεο ηνπ ήδε ππάξρνληνο ζπκβαηηθνχ ρξφλνπ εξγαζίαο ην γλσζηφ εκεξήζην 8σξν - έσο θαη ζήκεξα, ε δηεπζέηεζε θαζαπηή έρεη πάξεη πνιιέο κνξθέο θαη δηαξθψο ηξνπνπνηείηαη θαη κεηαβάιιεηαη. Απηφ θπζηθά εμαξηάηαη άκεζα απφ ηηο νηθνλνκηθέο επηηαγέο πνπ επηβάιινληαη ζε θάζε ρξνληθή ζηηγκή, ψζηε λα ηθαλνπνηεζνχλ νη απαηηήζεηο ηνπ θεθαιαίνπ, ηεο παγθφζκηαο αγνξάο γεληθφηεξα. Η επέιηθηε κνξθή δηαρείξηζεο ηνπ ρξφλνπ ζηελ παξαγσγή ζπλδέεηαη άκεζα θαη κε ηελ κνξθή ηεο ζχκβαζεο εξγαζίαο. Ωζηφζν, ην πεξηερφκελν πνπ απνθηά ε ειαζηηθφηεηα ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο είλαη κεηαβιεηφ, ηφζν απφ ρψξα ζε ρψξα, φζν θαη απφ κηα ρξνληθή πεξίνδν ζε θάπνηα άιιε. Καη, αλαπφθεπθηα, ην ηη είλαη, εληέιεη, λφκηκνο ρξφλνο εξγαζίαο θαη ηη απνηειεί επέιηθηε κνξθή ηνπ, δηαθνξνπνηείηαη σο πξνο ηελ έλλνηα θαη κεηαβάιιεηαη ζε θάζε πεξηνρή θαη θάζε ρξνληθή ζηηγκή. Πξέπεη, θαηαξράο, λα δηεπθξηληζηέη φηη ν ρξφλνο εξγαζίαο δηέπεηαη απφ ζπγθεθξηκέλα φξηα, πνπ πξνβιέπνληαη απφ ηελ λνκνζεζία θαη ηηο ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο 30. ήκεξα, ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ είλαη απνδεθηφ ην εκεξήζην νθηάσξν, θαηφπηλ πηνζεηήζεσο ηεο 1 εο Γηεζλνχο χκβαζεο Δξγαζίαο (ΓΔ) 31 ηνπ 1919, θαζψο θαη ηεο 116 εο ΓΔ ΣΟΤ 1962. ηελ 116 ε ΓΔ γίλεηαη ζαθήο ιφγνο θαη γηα ην εβδνκαδηαίν 40σξν, ην νπνίν έγηλε βαζκηαία απνδεθηφ απφ φιεο ηηο Γπηηθέο ρψξεο. Ωζηφζν, πάληνηε ππάξρνπλ πεξηπηψζεηο εμαηξέζεσλ ηνπ θαζνξηζκέλνπ απφ ηηο Γηεζλείο πκβάζεηο ρξφλνπ εξγαζίαο γηα ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίεο, φπσο νη αλζπγηεηλέο ή νη εξγαζίεο ζηηο νπνίεο απαζρνινχληαη λένη ή ειηθησκέλνη. Απηφο, ινηπφλ, ν ζηαζεξφο δηαθαλνληζκφο ηνπ εκεξεζίνπ θαη εβδνκαδηαίνπ ρξφλνπ εξγαζίαο είλαη αληηθείκελν έληνλεο θαη δηαξθνχο επαλαδηαπξαγκάηεπζεο ηηο ηειεπηαίεο δπφκηζε δεθαεηίεο 32. ε αξθεηέο ρψξεο άξρηζαλ λα εκθαλίδνληαη θαη λα πινπνηνχληαη επέιηθηα ζπζηήκαηα θαζνξηζκνχ θαη δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζε βάζε κεληαία, 30 Δπηζεψξεζηο Δξγαηηθνχ Γηθαίνπ, Σφκνο: 57 νο, ηεχρνο 9, ππξφπνπινο Γ. «Γηεζλήο δηάζηαζε κηαο επέιηθηεο αιιά θνηλσληθά απνδεθηήο πνιηηηθήο απαζρφιεζεο», 1998 31 Γνπθάθεο Λάδαξνο, «Δξγαζηαθέο ζρέζεηο Οηθνλνκία θαη ζεζκνί», 1988, ζει: 120 32 Γνπθάθεο Λάδαξνο, «Δξγαζηαθέο ζρέζεηο Οηθνλνκία θαη ζεζκνί», 1988, ζει: 121 26

ηξηκεληαία, εμακεληαία ή εηήζηα 33. πληειείηαη, δειαδή, κηα επαλαξχζκηζε ηνπ ήδε ππάξρνληνο αηνκηθνχ θαη ζπιινγηθνχ ρξφλνπ εξγαζίαο 34, πνπ έρεη άκεζν αληίθηππν ζηελ απνξξχζκηζε ηφζν ηνπ ζπλνιηθνχ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ησλ εξγαδνκέλσλ, φζν θαη ηνπ εξγάζηκνχ ηνπο ρξφλνπ. Η ηππηθή έθθξαζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο εμεηδηθεχεηαη ζην ζηαζεξφ ηεο σξάξην. Έηζη, ε δηεπζέηεζε ηνπ ζπκβαηηθνχ ρξφλνπ εξγαζίαο απνθηά πνθίιιεο κνξθέο, ηηο εμήο αθφινπζεο 35 : α. Τπεξσξηαθή απαζρόιεζε Οη ππεξσξίεο απνηεινχλ ηελ πην δηαδεδνκέλε κνξθή ειαζηηθφηεηαο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. Απηνχ ηνπ είδνπο ε απαζρφιεζε ζεσξείηαη πιένλ παξαδνζηαθή 36 θαη έγθεηηαη ζηελ πέξαλ ηνπ λφκηκνπ ρξφλνπ εξγαζίαο απαζρφιεζε ηνπ εξγαδνκέλνπ, πάληα φκσο ζε εζεινληηθή βάζε θαη έλαληη απμεκέλεο ακνηβήο, πξνθεηκέλνπ λα θαιπθζνχλ έθηαθηεο αλάγθεο ησλ επηρεηξήζεσλ 37. Η δηεπξπκέλε εθαξκνγή ηεο ππεξσξηαθήο απαζρφιεζεο έρεη σο απνηέιεζκα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ κηαο επηρείξεζεο φρη κε ηελ επηδίσμε δεκηνπξγίαο λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο, αιιά κε ηε ρξήζε ηνπ ππάξρνληνο πξνζσπηθνχ 38. Με ηηο ππεξσξίεο ε εξγνδνηηθή πιεπξά απνθεχγεη λα πξνβεί ζε πξνζιήςεηο έθηαθηνπ πξνζσπηθνχ, πνπ θαη πςειφηεξν θφζηνο έρνπλ θαη ρξνλνβφξα δηαδηθαζία είλαη. Έηζη, γηα λα κελ ππάξμεη αχμεζε ηνπ ιεηηνπξγηθνχ θφζηνπο ησλ επηρεηξήζεσλ, έλεθα ησλ πξνζιήςεσλ, ε επηρείξεζε αμηνπνηεί ην ήδε ππάξρνλ πξνζσπηθφ ηεο, ζπλήζσο ην πην εηδηθεπφκελν θαη έκπεηξν 39. Η ππεξσξηαθή απαζρφιεζε είλαη έλα ζέκα, κε ην νπνίν αζρνινχληαη επηκειψο νη θνηλσληθνί εηαίξνη. Καη ηνχην, δηφηη απνηειεί θνηλή απνδνρή φισλ, φηη ε ππεξσξηαθή απαζρφιεζε δελ πξέπεη λα απνηειεί ζπλήζε θαη κφληκε πξαθηηθή θαη, δε, ζε ρξνληθέο πεξηφδνπο απμεκέλεο αλεξγίαο. Δθφζνλ, δειαδή, ε ππεξσξηαθή απαζρφιεζε απνηξέπεη ηε 33 ILO, Provisional Record Information and reports on the application of Conventions and Recommedations, 93 rd Session, Geneva, 2005, p.22-24 34 Γνπθάθεο Λάδαξνο, ζει: 123 35 Κνπδήο Γ., «Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Δπξσπατθή Δλνπνίεζε- Δπειημία θαη απνξξχζκηζε ή αλαβάζκηζε ηεο εξγαζίαο;», Μειέηεο ΙΝΔ, Αζήλα Ινχληνο 2001, ζει56 36 Κνπδήο Γ., ζει: 57 37 Νηθνιαθνπνχινπ-ηεθάλνπ Ηξψ, ζει: 116 38 Κάζε εμάκελν ην Αλψηαην πκβνχιην Δξγαζίαο (ΑΔ), κε ηξηκεξή ζχλζεζε θξάηνπο εξγνδνηψλ εξγαδνκέλσλ, θαζνξίδεη ηα αλψηαηα φξηα ησλ ππεξσξηψλ γηα θάζε εξγαδφκελν. 39 Γήκνπ Γ., «Τπέξβαζε ηνπ εκεξήζηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ( ππεξσξηαθή απαζρφιεζε )», 1992, ζει: 961 27