Σφραγίδες και σφραγιστική δραστηριότητα στα νησιά του Αιγαίου κατά την 3 η χιλιετία π.χ Μαστρογιαννόπουλος Λάμπρος Αρ.Μητρώου: 10114
Η
Νεολιθική Περίοδος Η σφραγιδογλυφία είναι γνωστή στον ελλαδικό χώρο από τη νεολιθική ήδη εποχή μολονότι πιθανότατα ο προορισμός των πρώτων σφραγίδων να ήταν διαφορετικός από τη σφράγιση αντικειμένων. Οι νεολιθικές σφραγίδες, συνήθως κατασκευασμένες από πηλό ή λίθο φέρουν σύνθετα ή απλούστερα γεωμετρικά μοτίβα (σταυρό, σπείρες, έλικες) ενώ η συνήθης παρουσία οπής ανάρτησης πιθανόν να υποδεικνύει ότι αποτελούσαν προσωπικά αντικείμενα.
Κρήτη-Ηπειρωτική Ελλάδα κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού Από την Πρωτομινωική Κρήτη προέρχεται το μεγαλύτερο αριθμητικά σύνολο σφραγίδων, κυρίως από τάφους ενώ συνήθης είναι και η κατασκευή τους από πολύτιμα υλικά. Στον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο τα περισσότερα ευρήματα προέρχονται από οικιστικά σύνολα, με αντιπροσωπευτικότερα ίσως τα πήλινα σφραγίσματα από την Οικία των Κεράμων στη Λέρνα, που συνδέθηκαν με διοικητικές πρακτικές.
Νησιά του Αιγαίου Μολονότι στο χώρο του νησιωτικού Αιγαίου ο αριθμός των σφραγίδων και των σφραγισμάτων είναι συγκριτικά μικρότερος από εκείνα του υπόλοιπου ελλαδικού χώρο τα σχετικά ευρήματα συναντώνται σε μεγάλο γεωγραφικό εύρος. Υλικά κατασκευής των σφραγίδων είναι ο πηλός, ο λίθος και σπανιότερα το μέταλλο ή άλλα πολύτιμα υλικά ενώ στη σφραγιστική τους επιφάνεια εμφανίζονται γεωμετρικά θέματα, με αρκετά σύνηθες εκείνο του σταυρού με συστήματα γωνιών στα τεταρτοκύκλιά του. Τόσο τα νησιά του βορείου Αιγαίου όσο και οι Κυκλάδες παρουσιάζουν σφραγιστική δραστηριότητα.
Λήμνος Όλες οι φάσεις του οικισμού της Πολιόχνης της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού αντιπροσωπεύονται από σφραγιστικά ευρήματα. Από τις επτά σφραγίδες οι τρεις ανάγονται στην κυανή, δύο στην κόκκινη και δύο στην κίτρινη περίοδο. Από την τελευταία μοναδικό εύρημα συνιστά ο κυλινδρικός σφραγιδόλιθος από ελεφαντοστό. Σφράγισμα εντοπίστηκε και στον προϊστορικό οικισμό της Μύρινας, στη δυτική πλευρά του νησιού.
Σφραγίδες από την Πολιόχνη και σφράγισμα από τη Μύρινα
Λέσβος Στον οικισμό της Θερμής εντοπίστηκε μεταλλική (από χαλκό ή μπρούντζο) σφραγίδα με λαβή με το διακοσμητικό μοτίβο του σταυρού στο σφραγιστικό της δίσκο.
Χίος Από την περίοδο V του οικισμού στο Εμποριό της Χίου προέρχεται πήλινη σφραγίδα με το εξαιρετικά διαδεδομένο θέμα του angle-filled cross, τμήμα μιας άλλης από το ίδιο υλικό (περ. ΙV ή II) καθώς και σφράγισμα σε κομμάτι πηλού (περ. VII)
Σαμοθράκη Στον προϊστορικό οικισμό Μικρό Βουνί στη νοτιοδυτική ακτή της Σαμοθράκης διαπιστώνεται σφραγιστική δραστηριότητα με την παρουσία σε σφραγίδα και σε σφράγισμα του γραμμικού μοτίβου του σταυρού με συστήματα γωνιών στα τεταρτοκύκλια.
Σκύρος Στον τειχισμένο οικισμό που ανασκάφηκε στο Παλαμάρι της Σκύρου και στη φάση Παλαμάρι Ι που αντιστοιχεί στη δεύτερη Πρωτοχαλκή περίοδο έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη τριών σφραγιστικών ευρημάτων, ενώ από τη φάση Παλαμάρι ΙΙ, που είναι χρονολογικά αντίστοιχη με τη φάση του Καστριού, προέρχονται δύο πήλινες σφραγίδες, ανατολικής ίσως επίδρασης.
Τροία Από τη φάση Τροία ΙΙΙ υπάρχουν αντιπροσωπευτικά παραδείγματα πήλινων σφραγίδων στις οποίες κυριαρχούν παραλλαγές του μοτίβου του σταυρού ή και άλλα γραμμικά σχέδια ή απλές τελείες ενώ στη φάση Τροία ΙV συναντάται και σφραγίδα με φυτικά θέματα
Νάξος Στο σπήλαιο του Ζα σφραγίσματα με γραμμικά διακοσμητικά μοτίβα (κύκλοι, τρίγωνα και ρόμβοι, σταυρός και σύστημα σπειρών) αποτυπωμένα πάνω σε μάζες πηλού έχουν συνδεθεί με διοικητικές λειτουργίες. Πήλινη σφραγίδα από τη Γρόττα με τεταρτοκύκλια σταυρού, μεταλλική από τα Απλώματα και λίθινη από το Χείμαρρο συνιστούν σημαντικότατα τεκμήρια σφραγιστικής δραστηριότητας.
Ευρήματα από το σπήλαιο του Ζα
Πήλινη σφραγίδα από τη Γρόττα
Σφραγίδες από τα Απλώματα και τον Χείμαρρο
Κέα: Ενσφράγιστες πήλινες εστίες με μεγάλη ποικιλία διακοσμητικών μοτίβων και πιθανή τελετουργική χρήση.
Ίος Στον οικισμό του Σκάρκου στην Ίο διαπιστώθηκε η παρουσία πήλινων ορθογώνιων ενσφράγιστων αντικειμένων με γεωμετρικά μοτίβα.
Αμοργός Σφραγιδοκύλινδρος εμφανούς συριακής επιρροής με λαβή αποκαλύφτηκε στον Κάπρο, κατασκευασμένος από εντόπιο ανοιχτόχρωμο φαιοπράσινο στεατίτη. Στη Μαρκιανή Αμοργού περισυνελέγη μολύβδινη σφραγίδα με το θέμα του σταυρού με ενάλληλες γωνίες στα τεταρτημόρια, καθώς και τέσσερα σφραγίσματα, ενώ από τα γειτονικά Κουφονήσια προέρχεται τετράγωνη σφραγίδα με αλληλοσυνδεόμενες σπείρες
Ευρήματα από τη Μαρκιανή και τα Κουφονήσια
Αστυπάλαια Μικρή πήλινη σφραγίδα προέρχεται από ανασκαφή στο Βαθύ της Αστυπάλαιας. Στο σφραγιστικό της δίσκο δεσπόζει και εδώ το ιδιαίτερα σύνηθες στον Αιγαιακό χώρο σταυροειδές μοτίβο με ενάλληλες γωνίες στο εσωτερικό των τεταρτοκυκλίων.
Ερμηνευτικές προσεγγίσεις για τη λειτουργία της σφραγιστικής δραστηριότητας. Παλαιότερα ο ρόλος των σφραγίδων και η σφραγιστική δραστηριότητα είχε θεωρηθεί ότι εξυπηρετούσαν πρωτίστως διακοσμητικούς σκοπούς, προτάσσεται όμως πλέον μια πιο συμβολική διάσταση. Η -ενίοτε έντονη- κτερισματική χρήση των σφραγίδων, η κειμηλιακή τους αξία, η παρουσία σφραγισμάτων ως δικλείδων ασφαλείας για την αποτροπή υπεξαίρεσης των περιεχομένων τους, μια ενδεχόμενη τελετουργική ή αποτροπαϊκή τους χρήση και η ιδιαίτερα τονιζόμενη διοικητική τους λειτουργία αποτελούν αντικείμενα διαρκούς επιστημονικού διαλόγου. Η αναγνωρισιμότητα των μοτίβων των σφραγίδων από πομπούς και αποδέκτες συνεπάγεται μιας μορφής αναγνωσιμότητά τους, ενδεχομένως συναπτόμενη με την μακρά πορείας της μετάβασης από τα διακοσμητικά μοτίβα σε έναν γραπτό κώδικα επικοινωνίας.
Επιλεγμένη βιβλιογραφία - Αγγελοπούλου Α. Σφραγίδες και Σφραγίσματα, Ενδείξεις Εμπορικών Δραστηριοτήτων στις Κυκλάδες την Πρώιμη Εποχή Χαλκού, Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, Τόμος ΙΗ 2002-2003, Αθήνα 2005 - Βλαχόπουλος Α. 2017 Πήλινη Πρωτοκυκλαδική Σφραγίδα από τη Γρόττα της Νάξου- Συμβολή στην «ανάγνωση» των σφγραγίδων της 3 ης χιλιετίας π.χ, ΤΕΡΨΙΣ, Studies in Mediterranean Archaeology in Honor of Nota Kourou, Brussels, σελ. 543-559 -Branigan Κ. 1976, Early Aegean Metal Seals and Signets, SMEA 17, 157-166. -Zachos K. - A. Dousougli, 2008, Observations on the Early Bronze Age Sealings from the Cave of Zas on Naxos, στο N. Brodie, J. Doole, G. Gavalas, and C. Renfrew (επιμ.), ORIZON. A Colloquium on the Prehistory of the Cyclades, Cambridge, σελ. 85-95 -Wilson D. 2015 The Early Bronze II seal impressions from Ayia Irini, Kea: Their context, pan-aegean links, and meaning, The great Islands, studies of Greece and Cyprus presented to Gerald Cadogan, Athens, σελ. 168-174