Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Χειμερινό εξάμηνο 2008-09 Διδακτική του Μαθήματος Μελέτη Περιβάλλοντος # 3η Συνάντηση # Διδάσκων: Γεώργιος Μαλανδράκης, (Π.Δ. 407/80) http://users.thess.sch.gr/gmalandr 1/44

Θεωρίες μάθησης - Εποικοδομισμός Βασικές αρχές του εποικοδομισμού Εννοιολογική αλλαγή εννοιολογική ανάπτυξη Κοινωνικο-πολιτισμική θεωρεία Vygotsy Εναλλακτικές ιδέες των παιδιών Τρόποι εκμαίευσης αυτών των ιδεών Αξία και χρήση τους στη διδασκαλία Εννοιολογικά μονοπάτια διδακτικά μονοπάτια Μεταγνωστικές αντιλήψεις μαθητών/τριών Χρήση όλων των παραπάνω στη διδασκαλία 2/44

Βασικές αρχές του εποικοδομισμού 1. Η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία κατά την οποία ο μαθητής χρησιμοποιεί εμπειρικά δεδομένα και δομεί νόημα από αυτά 2. Χρειάζεται χρόνος για τη μάθηση 3. Οι άνθρωποι μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν όσο μαθαίνουν 4. Η κρίσιμη δραστηριότητα της κατασκευής νοήματος είναι πνευματική διαδικασία 5. Η μάθηση συνδέεται με τη γλώσσα 3/44

Βασικές αρχές του εποικοδομισμού συνέχεια 1. Η μάθηση είναι κοινωνική διαδικασία 2. Η μάθηση είναι συνδεδεμένη με το πλαίσιο στο οποίο λαμβάνει χώρα 3. Δεν είναι δυνατόν να μάθουμε κάτι αν δεν έχουμε ήδη κάποια σχετική γνωστική δομή από προηγούμενη γνώση. Όσο περισσότερο μαθαίνουμε για ένα θέμα τόσο πιο πολύ μπορούμε να μάθουμε για αυτό 4. Μάθηση δεν είναι μια παθητική αποδοχή της γνώσης η οποία υπάρχει εκεί έξω 5. Το ενδιαφέρον- κίνητρο είναι σημαντικό συστατικό στοιχείο της μάθησης 4/44

Εννοιολογική αλλαγή -Εννοιολογική ανάπτυξη (conceptual change conceptual development) Διδακτική των επιστημών (science education) Αναπτυξιακή ψυχολογία (developmental psychology)- Piaget Επιπλέον έχουμε: Κοινωνικός εποικοδομισμός (social constructivism), Vygotski - 0 ρόλος της γλώσσας (socio-cultural theory) 5/44

Μονοπάτια εννοιολογικής αλλαγής Ξεκινάμε από τις ιδέες των παιδιών Συνεχές (εξελικτικό) Επανερμηνεία των ιδεών των παιδιών προβλέψεις μαθητών πειραματικά δεδομένα Ασυνεχές (επαναστατικό) Γνωστική σύγκρουση δασκάλου - μαθητή μεταξύ μαθητών Duit, R. (1999). Conceptual Change Approaches in Science Education. In W. Schnotz, S. Vosniadou, & M. Carretero (Eds.), New Perspectives on Conceptual Change (pp. 263-282). Oxford, England: Pergamon Press. 6/44

Κοινωνικο-πολιτισμική θεωρεία (socio-cultural theory) Vygotski (1896 1934) Ο ριζικός εποικοδομισμός υπερτονίζει την ατομική γνώση στη μαθησιακή διαδικασία Αλλαγή ενδιαφέροντος από την προσωπική δόμηση της γνώσης στη γλωσσική αλληλεπίδραση Αντίστοιχη αλλαγή του ενδιαφέροντος από το ατομικό στο κοινωνικό επίπεδο Vygotsky: H γνώση των παιδιών διαμορφώνεται κυρίως από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και οι ανώτερες κοινωνικές λειτουργίες του ατόμου προέρχονται από αυτού του τύπου τις αλληλεπιδράσεις 7/44

Κοινωνικο-πολιτισμική θεωρεία (socio-cultural theory) Γενικός νόμος πολιτισμικής ανάπτυξης (Vygotsky): «Κάθε ανώτερη ψυχολογική λειτουργία εμφανίζεται δύο φορές, πρώτα στο κοινωνικό πεδίο και μετά στο ψυχολογικό. Πρώτα δηλαδή εμφανίζεται μεταξύ των ανθρώπων ως μία διαψυχολογική κατηγορία (interpsychological) και μετά στο άτομο ως μια ενδο-ψυχολογική (intrapsychological)» Εσωτερίκευση (internalistation): Μεταμόρφωση μιας δια-ψυχολογικής διαδικασίας ή έννοιας σε μια ενδο-ψυχολογική 8/44

Κοινωνικο-πολιτισμική θεωρεία (socio-cultural theory) Οι ανθρώπινες κοινωνικές και ψυχολογικές διαδικασίες διαμεσολαβούνται (mediated) από τα επονομαζόμενα εργαλεία (ψυχολογικά και τεχνικά psychological & technical tools) Τεχνικά εργαλεία (technical tools, π.χ. όργανα, εργαλεία, Η/Υ, κτλ) Ψυχολογικά εργαλεία (psychological tools, κυρίως η γλώσσα, τα διάφορα συστήματα μέτρησης, τεχνικές απομνημόνευσης, αλγεβρικά συμβολικά συστήματα; Έργα τέχνης, η γραφή, σχήματα, διαγράμματα, χάρτες, και γενικά όλα τα είδη συμφωνηθέντων σημάτων) Τα ψυχολογικά εργαλεία ούτε εφευρίσκονται ούτε ανακαλύπτονται από τα άτομα ανεξάρτητα από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις: προσαρτώνται (appropriated) 9/44

Κοινωνικο-πολιτισμική θεωρεία (socio-cultural theory) Τα άτομα αποκτούν πρόσβαση στα ψυχολογικά εργαλεία με το να αποτελούν μέρος του κοινωνικο-πολιτισμικού περιβάλλοντος H γλώσσα και οι λέξεις μπορούν να ειδωθούν ως το ψυχολογικό εργαλείο της σκέψης Tα σημάδια διαμεσολαβούν τη σκέψη εξωτερικά, αλλά επίσης την διαμεσολαβούν και εσωτερικά, αυτή τη φορά από το νόημα των λέξεων Η σκέψη πρέπει πρώτα να περάσει μέσα από τα νοήματα και μόνο μετά μέσα από τις λέξεις 10/44

Κοινωνικο-πολιτισμική θεωρεία (socio-cultural theory) Αλληλεπίδραση μεταξύ ψυχολογικών και τεχνικών εργαλείων για τη δημιουργία του ενδο-ψυχολογικού πεδίου Τα τεχνητά εργαλεία παρέχουν πρόσβαση σε διαφορετικές προοπτικές Όμως μόνο μέσω των ψυχολογικών εργαλείων βλέπουμε τα φαινόμενα από διαφορετική προοπτική Η μάθηση περιλαμβάνει την αλλαγή προοπτικής, το να μαθαίνεις δηλαδή να βλέπεις τα πράγματα ή τις καταστάσεις από ένα διαφορετικό σημείο αναφοράς Ζώνης Εγγύτατης Ανάπτυξης (Zone of Proximal Development): Η απόσταση ανάμεσα στην πραγματική του επίδοση, καθορισμένη με την βοήθεια ανεξαρτήτων επιλυμένων τεστ, και το επίπεδο της εν δυνάμει ανάπτυξής του, καθορισμένο με τη βοήθεια τεστ τα οποία επιλύθηκαν με την καθοδήγηση ενηλίκων και σε συνεργασία με τους πιο έξυπνους συμμαθητές του 11/44

Παράδειγμα από έρευνα

? 13/44

Επιστροφή στον εποικοδομισμό Τρόποι εκμαίευσης των ιδεών Αναζήτηση στη βιβλιογραφία Εισαγωγικές ερωτήσεις στο μάθημα Σύντομες συνεντεύξεις με μαθητές/τριες Σκέφτομαι και Γράφω Χάρτες εννοιών Εννοιολογικά σκίτσα Υποθετικά σενάρια 14/44

Τρόποι εκμαίευσης των ιδεών Χάρτες εννοιών Φυσικά ΣΤ τάξης 15/44

Τρόποι εκμαίευσης των ιδεών Χάρτες εννοιών Φυσικά ΣΤ τάξης

Παράδειγμα Κόμβος Χίτλερ Συνδετική φράση Ξεκί Κόμβος νησε Συνδετική γραμμή Β παγκόσμιος πόλεμος Γραμμή με ετικέτα Πρόταση (proposition) 17/44

Επίπεδα εννοιών Ιστορία Πρώτης τάξης έννοια (υπερέχουσα) Μπορεί να μελετηθεί ως προς Περιοχή Χρόνο π.χ. π.χ. Αρχαία Δεύτερης τάξης έννοιες Σύγχρονη Ελληνική Ευρωπαϊκή Τρίτης τάξης έννοιες 18/44

Μορφές δομής χαρτών Ι Α Γ Β Β Α Γ Β Α Δ Γ Δ Γραμμική Δ Κυκλική = συνδετική Φράση Ε Κέντρο / ακτίνες = έννοια 19/44

Μορφές δομής χαρτών ΙΙ Α Α Β Β Γ Δ Ε Δ Γ Ε Δ Ζ Δέντρο Δίκτυ = συνδετική Φράση = έννοια 20/44

Παράδειγμα Φυσικά ΣΤ Φυσικά ΣΤ τάξης 21/44

Γ τάξη Βιβλίο μαθητή 22/44

Μεταβλητές αξιολόγησης Ι Ακρίβεια / ποιότητα (accuracy / quality) ΠΟΣΟΤΙΚΕΣ Βάθος εξήγησης (depth of explanation) ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ 1: Επιστημονικά έγκυρες «το γραμ. είναι μια μονάδα μέτρησης της μάζας» 2: Κοινή γνώση «το γραμ. μετράει μάζα» 3: Λανθασμένες προτάσεις «το γραμ. είναι μια μορφή μάζας» 4: Συναισθηματικές προτάσεις «το δάσος είναι καλό» 1: Βασική Περιγραφή - τι είναι 2: Ανώτερης τάξης περιγραφή - πώς / γιατί Πολυπλοκότητα (complexity) 1: Απλή πρόταση 2: Σύνθετη πρόταση, με 1 ή περισσότερες εξαρτημένες προτάσεις 23/44

Μεταβλητές αξιολόγησης ΙΙ Συνολική ακρίβεια προτάσεων (total proposition accuracy) = Βαθμός σύγκλισης (convergence score) = Βαθμός προβολής / προεξοχής (salience score) = Το συνολικό άθροισμα των βαθμών ποιότητας κάθε πρότασης από το χάρτη του μαθητή/τριας Οι σωστές προτάσεις κάθε μαθητή/τριας στο χάρτη του Συνολικός αριθμός των δυνατών σωστών προτάσεων Οι σωστές προτάσεις κάθε μαθητή/τριας στο χάρτη του Συνολικός αριθμός των προτάσεων στο χάρτη αυτό 24/44

Παράδειγμα Φυσικά ΣΤ α/α: 15 1 12 16 1 14 2 3 10 6 7 4 11 13 8 9 5

Ανάλυση βαθμολόγηση α/α Αριθμός παιδιών προτάσεων 1 8 Συνολική Πολυπλο ακρίβεια κότητα 5*3 2*2 0*1 1*0 = 20 Βάθος Βαθμός Βαθμός εξήγησης σύγκλισης προβολής 5*2 6*1 5/15 = 0,33 = 18 3*1 2 * 2 = 10 5/8 = 0,625 16 25 Π.χ. 167 26/44

Παράδειγμα από έρευνα

? 28/44

29/44

Τρόποι εκμαίευσης των ιδεών Εννοιολογικά σκίτσα 30/44

Τρόποι εκμαίευσης των ιδεών Εννοιολογικά σκίτσα

Τρόποι εκμαίευσης των ιδεών Σκέφτομαι και Γράφω 32/44

Τρόποι εκμαίευσης των ιδεών Σκέφτομαι και Γράφω

Τρόποι εκμαίευσης των ιδεών Σκέφτομαι και Γράφω

? 35/44

Μεταγνωστικές αντιλήψεις μαθητών/τριών Μεταγνώση: Η γνώση των μαθητών για τη δική τους νόηση (John Flavell, 1971) Γνώση και νόηση σχετικά με γνωστικά φαινόμενα Η νόηση για τη γνώση Σκέψη για τον τρόπο σκέψης του ατόμου Σχετίζεται με τη γνώση, συναίσθηση και έλεγχο από τον μαθητή της διαδικασίας με την οποία αυτός μαθαίνει Ο μαθητής/τρια με μεταγνωστικές ικανότητες χαρακτηρίζεται από την ικανότητά του: Να αναγνωρίζει, αξιολογεί και, όπου χρειάζεται να αναδομεί τις υπάρχουσες ιδέες του 36/44

Μεταγνωστικές αντιλήψεις μαθητών/τριών Τρόποι διαπίστωσης των μεταγνωστικών αντιλήψεων των μαθητών/ τριών: (α) να τους ρωτάμε (β) να σκέφτονται φωναχτά ενώ εκτελούν κάποια δραστηριότητα (γ) να τα βάλουμε να διδάξουν σε μικρότερα παιδιά τη λύση ενός προβλήματος Προβλήματα: - Γλωσσική επάρκεια των μαθητών - Διαφορές στη χρήση της γλώσσας μεταξύ ενηλίκων και παιδιών - Δυσκολίες των παιδιών να συζητήσουν γενικά γνωστικά συμβάντα - Την τάση τους να περιγράφουν μόνο συγκεκριμένα περιστατικά που έχουν βιώσει 37/44

Μεταγνωστικές δραστηριότητες Ερωτήσεις στο πρόγραμμα IMPROVE μαθηματικά (Mevarech & Kramarski, 1997) (α) Ερωτήσεις κατανόησης, π.χ. Για τι πράγμα μιλάει το πρόβλημα; (β) Κατασκευή συνδέσεων ανάμεσα στην παλιά και τη νέα γνώση, π.χ. Ποιες είναι οι ομοιότητες / διαφορές ανάμεσα σε αυτό το πρόβλημα και σε άλλα που έχουμε λύσει στο παρελθόν και γιατί; (γ) Χρήση κατάλληλων στρατηγικών για τη λύση των προβλημάτων, π.χ. Ποιες είναι οι στρατηγικές / μέθοδοι / τακτικές που είναι κατάλληλες για τη λύση του προβλήματος και γιατί; (δ) Στοχασμός πάνω στη διαδικασία και στη λύση, π.χ. Τι έκανα λάθος εδώ; Η λύση έχει νόημα; 38/44

Μεταγνώση και διδασκαλία Κατά τη διάρκεια και μετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας οι ΜΑΘΗΤΕΣ/ΤΡΙΕΣ Θα πρέπει να μπορούν να απαντήσουν στις ερωτήσεις: Τι είναι αυτό που μάθαμε; Τι ξέραμε πριν και τι τώρα; Πώς το μάθαμε πώς γίνεται; Γιατί το μάθαμε; Πού μας χρειάζεται; Πού θα μας χρησιμεύσει; (σύνδεση με προηγούμενη και επόμενη γνώση) Σε επίπεδο: Δραστηριότητας πειράματος Ωριαίου μαθήματος Θεματικής Ενότητας Γνωστικού αντικειμένου Τάξης

Γνωστικά οφέλη από τη χρησιμοποίηση των μεταγνωστικών δραστηριοτήτων Πρόγραμμα IMPROVE (Mevarech & Kramarski, 1997) Οι μαθητές έχουν καλύτερες επιδόσεις στα γνωστικά αντικείμενα που διδάσκονται Μπορούν πιο εύκολα να μεταφέρουν τη γνώση που απόκτησαν σε νέες καταστάσεις (situations) Αυξημένη ικανότητα να κατατοπίζονται και να αυτόαξιολογούνται στα νέα μαθήματα Όλα τα παραπάνω συσχετίζονταν με την ακαδημαϊκή τους επίδοση Πρόγραμμα CASE (Adey et al., 1989; Adey & Shayer,1994; Adey, 2000; Adey et al, 2002) Μακροπρόθεσμα (βελτίωση ακόμα και 2-3 χρόνια μετά) Γενικά (βελτίωση και σε άλλα γνωστικά αντικείμενα π.χ. επιστήμες γενικά, μαθηματικά, γλώσσα) 40/44

Χρήση όλων των παραπάνω στη διδασκαλία Οι συνθήκες μάθησης (Glynn & Duit, 1995): 1. Η υπάρχουσα γνώση ενεργοποιείται, 2. Η υπάρχουσα γνώση συσχετίζεται με τις εκπαιδευτικές εμπειρίες, 3. Ουσιαστικά κίνητρα αναπτύσσονται, 4. Νέα γνώση δομείται, 5. Η νέα γνώση εφαρμόζεται, αξιολογείται και αναθεωρείται. 41/44

Χρήση όλων των παραπάνω στη διδασκαλία Επίδοση στην επιστήμη Το εποικοδομητικό μοντέλο διδασκαλίας των Glynn & Duit (1995). 42/44

? 43/44

ευχαριστώ 44/44