1 εύτερη Ενότητα: Οι Έλληνες κάτω από την οθωµανική και τη λατινική κυριαρχία (1453-1821) Κεφάλαιο 1 Μέσα σε δυο αιώνες (15ος - 17ος αιώνας) οι Οθωµανοί Τούρκοι κατέκτησαν ολόκληρη σχεδόν την ελληνική Χερσόνησο. Ορισµένες όµως περιοχές παρέµειναν, ήδη από το 1204, για µεγαλύτερο ή µικρότερο χρονικό διάστηµα στην κυριαρχία των Λατίνων και κυρίως των Βενετών, των Γενουατών και των Φράγκων. Σχόλιο [j1]: χερσόνησος η : τµήµα ξηράς που το βρέχει η θάλασσα από τρεις πλευρές και που συνδέεται µε τον υπόλοιπο ηπειρωτικό χώρο από µία µόνο πλευρά: Bαλκανική / ιταλική / ιβηρική / σκανδιναβική / ελληνική
2 Παρακµή Βυζαντινού κόσµου είδη προβληµάτων Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωµανούς Τούρκους, το 1453, ήταν η κατάληξη της παρακµής του Βυζαντινού κόσµου. Ήδη από τον 13ο αιώνα η άλλοτε ένδοξη Βυζαντινή Αυτοκρατορία αντιµετώπιζε πολλά πολιτικά, κοινωνικά και οικονοµικά προβλήµατα. Σχόλιο [j2]: άλωση η : 1α.βίαιη κατάληψη οχυρωµένης θέσης, ιδίως πόλης, από εχθρικά στρατεύµατα: ~ πόλης / φρουρίου. H ~ της Tροίας από τους Έλληνες / της Θεσσαλονίκης από τους Tούρκους. β. (ειδ.) Άλωση, η άλωση της Kωνσταντινούπολης από τους Tούρκους στα 1453 Σχόλιο [j3]: παρακµή η : (σταδιακή) µείωση, φθορά της ακµής, της ανάπτυξης, της ισχύος και, µε επέκταση, της αξίας, του κύρους. ANT ακµή: ~ του εµπορίου / της οικονοµίας. Λογοτεχνική / καλλιτεχνική / γλωσσική / ηθική ~. Οι παραδοσιακές αξίες / καλλιέργειες / τεχνολογίες βρίσκονται σε ~. Ο βιοµηχανικός πολιτισµός µπήκε σε φάση παρακµής. ~ και πτώση της Bυζαντινής Aυτοκρατορίας. Εµφάνιση ξένων φυλών εκµετάλλευση εµπορικών λιµανιών από τους Βένετους κατάκτηση ελληνικής χερσονήσου από τους Οθωµανούς Ξένες φυλές από το Βορρά και την Ανατολή εισέρχονταν στην περιοχή µε ειρηνικό ή βίαιο τρόπο, ενώ Χριστιανοί της ύσης, κυρίως οι Βένετοι, εκµεταλλεύονταν τα σπουδαιότερα εµπορικά λιµάνια, µε αποτέλεσµα τον οικονοµικό µαρασµό των εντοπίων. Μέσα σε δύο περίπου αιώνες ολόκληρη η ελληνική Χερσόνησος κατακτήθηκε από τους Οθωµανούς Τούρκους. Σχόλιο [j4]: φυλή: έθνος, εθνότητα: Σχόλιο [j5]: µαρασµός ο : (µτφ.) σταδιακή µείωση που καταλήγει στην καταστροφή ή στην εξαφάνιση: Οικονοµικός / πνευµατικός Τα Ιόνια Νησιά (εξουσία Βενετών Γάλλων Άγγλων) περίοδος Τουρκοκρατίας Μόνο τα Ιόνια Νησιά, µε εξαίρεση τη Λευκάδα για κάποια χρονικά διαστήµατα, δεν πέρασαν ποτέ στην οθωµανική εξουσία. Παρέµειναν µάλιστα στην εξουσία των Βενετών έως το 1797, πότε πέρασαν στα χέρια των Γάλλων και στη συνέχεια των Άγγλων. Η περίοδος από την κατάκτηση της ελληνικής Χερσονήσου, στα µέσα του 15ου αιώνα, έως και τη Μεγάλη Επανάσταση του 1821, που οδήγησε στον σχηµατισµό του νέου ελληνικού κράτους, ονοµάζεται Τουρκοκρατία. Σχόλιο [j6]: Τουρκοκρατία η : α. Tουρκοκρατία, η περίοδος της ελληνικής ιστορίας από την άλωση της Kωνσταντινούπολης έως την κήρυ ξη της επανάστασης στα 1821: H Ελλάδα στα χρόνια της Tουρκοκρατίας. H ~ στην Kύπρο / στην Kρήτη / στη Θεσσαλία / στην Ήπειρο / στη Θρά κη / στη Mακεδονία, χρονική περίοδος της τουρκικής κατοχής σε αυτές τις περιοχές.
3 Οι πρώτοι αιώνες της Τουρκοκρατίας (είδη µεταβολών διατήρηση εθνικής ταυτότητας βοήθεια Εκκλησίας) Οι δύο πρώτοι αιώνες της Τουρκοκρατίας ήταν οι δυσκολότεροι για τους Χριστιανούς. Οι δηµογραφικές, οικονοµικές και κοινωνικές µεταβολές ήταν µεγάλες. Αρκετοί κάτοικοι µετακινήθηκαν σε ορεινούς τόπους της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Επίσης, οι βυζαντινοί άρχοντες εξαφανίστηκαν µετά την Άλωση. Τέλος, αρκετοί λόγιοι έφυγαν στη υτική Ευρώπη. Όλα αυτά επηρέασαν αρνητικά τη συνοχή του ελληνικού πληθυσµού. Τελικά όµως οι υπόδουλοι Έλληνες δεν αφοµοιώθηκαν, αφού κατάφεραν να διαφυλάξουν, µε τη βοήθεια και της Εκκλησίας, τρία βασικά στοιχειά της εθνικής τους ταυτότητας: τη θρησκεία, τη γλώσσα και την παράδοση. Σχόλιο [j7]: συνοχή η : στενός σύνδεσµος ανάµεσα σε άτοµα που ανήκουν σε µια οργανωµένη οµάδα: H ~ των µελών της οικογένειας / της κοινωνίας δεν πρέπει να διασπαστεί. Σχόλιο [j8]: υποδούλωση η : η ενέργεια ή το αποτέλεσµα του υποδουλώνω. Η στέρηση της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας ενός λαού ή ενός ατόµου, το οποίο έχει περιέλθει στην άµεση εξουσία και δικαιοδοσία κάποιου άλλου: H ~ των Ελλήνων στους Tούρκους. Σχόλιο [j9]: Σχόλιο [j10]: αφοµοιώνω -οµαι. για κοινωνικό σύνολο το οποίο δέχεται, απορροφά και εξοµοιώνει τα ξένα στοιχεία που εισέρχονται σε αυτό, εξαφανίζοντας συνήθ. τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους: H Aµερική αφοµοίωσε εκατοµµύρια µετανάστες. Aφοµοιώθηκαν οι πρόσφυγες από τους ντόπιους. Σχόλιο [j11]: ταυτότητα η : το σύνολο των ιδιαίτερων ψυχικών και πνευµατικών χαρακτηριστικών ενός ατόµου ή µιας οµάδας: H διατήρηση των παραδόσεων θα µας βοηθήσει να κρατήσουµε την εθνική µας ταυτότητα Σχόλιο [j12]: παράδοση η : (συχνά στον πληθ.) ό,τι αναπτύσσεται ιστορικά και µεταδίδεται (στα πλαίσια µιας οµάδας, κοινωνίας κτλ.) από γενιά σε γενιά σε σχέση µε συµπεριφορές, αντιλήψεις, ιδέες, έθιµα, δραστηριότητες, πρακτικές κτλ.: Παλιά / αρχαία / µακραίωνη / αξιόλογη / λαϊκή / δηµοκρατική ~. Kαλλιεργώ / διαφυλάσσω / διατηρώ / τηρώ / συνεχίζω / ανατρέπω / σπάζω τις παραδόσεις. Mένω πιστός / σταθερός στις παραδόσεις. Οικογενειακές / εθνικές παραδόσεις.
4 Σταδιακή βελτίωση της θέσης των Ελλήνων (στρατιωτικές συγκρούσεις, φορολογία, παιδοµάζωµα) Συµβολή των Ελλήνων της ιασποράς Από τα µέσα του 16ου αιώνα, η θέση των Ελλήνων στις τουρκοκρατούµενες περιοχές σταδιακά βελτιώθηκε. Την εποχή αυτή µειώθηκαν οι στρατιωτικές συγκρούσεις στην ελληνική Χερσόνησο και περιορίστηκε η φορολογία και το παιδοµάζωµα. Οι εξελίξεις αυτές στην τουρκοκρατούµενη Ελλάδα, µε τη συµβολή των Ελλήνων της ιασποράς, τόνωσαν την παιδεία και οδήγησαν προοδευτικά το έθνος στην εκπαιδευτική αναγέννηση του 18ου αιώνα, που προετοίµασε το έδαφος για την Απελευθέρωση. Σχόλιο [j13]: παιδεία : 1.πνευµατική καλλιέργεια µόρφωση, κουλτούρα: Aνθρωπιστική ~. Έλλειψη παιδείας. Σχόλιο [j14]: αναγέννηση η :εποχή αναδηµιουργίας ή αναµόρφωσης στον πολιτιστικό ή κοινωνικοοικονοµικό τοµέα, η οποία ακολουθεί µια περίοδο παρακµής: ~ των γραµµάτων και των τεχνών / του εµπορίου και της ναυτιλίας. Πολιτική και κοινωνική ~ Προβλήµατα των Ελλήνων υπηκόοων των Βενετών Εξέγερση στη Ζάκυνθο Αρκετά προβλήµατα αντιµετώπιζαν και οι Έλληνες υπήκοοι των Βενετών. Έως τον 16ο αιώνα δεν τους επιτρεπόταν η συµµετοχή στη διοίκηση, ενώ οι Βένετοι κατείχαν τα ανώτερα θρησκευτικά αξιώµατα και την περιουσία της Εκκλησίας. Αυτοί οι περιορισµοί, σε συνδυασµό µε άλλες διακρίσεις, όπως η βαριά φορολογία και η συµµετοχή σε αγγαρείες για την κατασκευή δηµοσίων έργων, προκαλούσαν συχνά διαµαρτυρίες ακόµη και εξεγέρσεις εναντίον των κατακτητών, µε γνωστότερη την εξέγερση στη Ζάκυνθο το 1628, γνωστή ως «ρεµπελιό των ποπολάρων». Σχόλιο [j15]: αγγαρεία η : 1.δυσάρεστη και κοπιαστική εργασία, ιδίως αυτή που δεν παρέχει ηθικές απολαβές καταναγκασµός: 2. υποχρεωτική χειρωνακτική εργασία που επιβάλλεται 3. (ιστ.) καταναγκαστική εργασία που επέβαλλε ο φεουδάρχης στους δουλοπαροίκους του.
5 Φιλικότερη στάση των Βενετών προς τους Έλληνες Καθώς όµως περνούσαν τα χρόνια και αρκετές βενετικές κτήσεις έπεφταν στα χέρια των Οθωµανών Τούρκων, οι Βένετοι άρχισαν να γίνονται πιο φιλικοί προς τους Έλληνες, που είχαν αναλάβει και το βάρος της άµυνας. Οι διακρίσεις σε βάρος των Ελλήνων στις βενετοκρατούµενες περιοχές περιορίσθηκαν επίσης και λόγω της µακραίωνης συνύπαρξης, που συχνά οδηγούσε σε µικτούς γάµους και σε κοινές οικονοµικές δραστηριότητες. Σχόλιο [j16]: κτήση η: II. χώρα που βρίσκεται κάτω από καθεστώς αποικιακής εξάρτησης, που κυριαρχείται δηλαδή οικονοµικά και πολιτικά από άλλη ισχυρότερη: Aγγλικές / γαλλικές κτήσεις. Yπερατλαντικές κτήσεις. Γλωσσάρι Οθωµανοί Τούρκοι: Οι Τούρκοι που συσπειρώθηκαν γύρω από τον Τούρκο πολέµαρχο Οθµάν (Οσµάν), ο οποίος συγκρότησε το ισχυρότερο τουρκικό κράτος, που ονοµάστηκε Οθωµανική Αυτοκρατορία. Ιόνια Νησιά: Τα νησιά του Ιονίου Πελάγους, τα Επτάνησα. ηµογραφικές µεταβολές: Οι αλλαγές που σχετίζονται µε την αριθµητική σύνθεση του πληθυσµού. Λόγιος: Αυτός που ασχολείται µε τα γράµµατα και τις τέχνες οι συγγραφείς και οι δάσκαλοι. Παιδοµάζωµα: Υποχρεωτική στρατολόγηση από τις οθωµανικές αρχές νεαρών αγοριών χριστιανικών οικογενειών, µε σκοπό την επάνδρωση του σώµατος των Γενιτσάρων και του ανώτατου διοικητικού µηχανισµού της αυτοκρατορίας. Ο θεσµός παρήκµασε από τις αρχές του 18ου αιώνα. Έλληνες της ιασποράς: Οι Έλληνες που ζούσαν έξω από τα σύνορα της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Βένετοι: Οι πολίτες της Βενετίας, παραθαλάσσιας πόλης της Βόρειας Ιταλίας και µεγάλης ναυτικής δύναµης. Η Βενετία από τον Μεσαίωνα µέχρι και το 1797 αποτελούσε ανεξάρτητο κράτος ιδιαίτερα ισχυρό, κυρίως χάρη στην εµπορική της δραστηριότητα στην Ανατολή. Για τον λόγο αυτό, ήρθε συχνά σε σύγκρουση µε την Οθωµανική Αυτοκρατορία.