ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Αντιχάσια Όρη και Μετέωρα» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ:

ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1440005 Αντιχάσια Όρη και Μετέωρα» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Ευστράτιος Μπουρδάκης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΓΟΥ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Μπουρδάκης Ε. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1440005 Αντιχάσια Όρη και Μετέωρα». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Bourdakis E. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR1440005 Antihasia Ori kai Meteora». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΧΟΣ...3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...8 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...22 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...23 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...28 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR1440005 Αντιχάσια Όρη και Μετέωρα». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR1440005 Αντιχάσια Όρη και Μετέωρα», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει τα Αντιχάσια όρη εντός των ορίων του νομού Τρικάλων, τα βράχια των Μετεώρων, την κοιλάδα του ποταμού Ίωνα, την πεδιάδα του ποταμού Ληθαίου, τον κάμπο και την κοίτη του ποταμού Πηνειού με τον σκουπιδότοπο της Καλαμπάκας, και το βορειοδυτικό τμήμα του όρους Κερκέτιο (Κόζιακα) απέναντι της Καλαμπάκας. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 72.047 εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Η προτεινόμενη περιοχή έχει ενιαίο οικολογικό χαρακτήρα και περιλαμβάνει τους βράχους των Μετεώρων που εκτείνονται σε όλο το δυτικό τμήμα της περιοχής, τα δάση και δασικές εκτάσεις του ορεινού όγκου των Αντιχασίων, τα παραποτάμια δάση των ποταμών Ίωνα, Πηνειού και Νεοχωρίτη, τις ξηρές βραχώδεις εκτάσεις στο νότιο τμήμα της περιοχής και το βόρειο άκρο του όρους Κερκέτιου (Κόζιακα). Η περιοχή χαρακτηρίζεται από δασωμένους λόφους με δάση φυλλοβόλων πλατύφυλλων, που εναλλάσσονται εκτατικές καλλιέργειες, λιβάδια, θαμνώνες στα χαμηλότερα υψόμετρα, καλλιέργειες και παραποτάμιες συστάδες στις κοιλάδες των ποταμών. Στο βορειοδυτικό τμήμα των Αντιχασίων στα μεγαλύτερα υψόμετρα υπάρχει δάσος οξυάς. Η περιοχή είναι γνωστή κυρίως για τους εντυπωσιακούς βραχώδεις σχηματισμούς των Μετεώρων πάνω από την Καλαμπάκα και το Καστράκι. Αντίστοιχα βράχια υπάρχουν σε όλο το βορειοδυτικό τμήμα της περιοχής. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1440005 Αντιχάσια Όρη και Μετέωρα»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 69 Milvus migrans Τσίφτης Ισχύει * 73 Neophron percnopterus Ασπροπάρης 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα παγκος. απειλ. ειδ. 1% ελάχ. αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε Ισχύει * 87 Aquila pomarina Κραυγαετός Ισχύει * 101 Falco biarmicus Χρυσογέρακο παγκος. απειλ. ειδ. 1% ελάχ. αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε Ισχύει * 241 Coracias garrulus Χαλκοκουρούνα 374 Lanius collurio Αετομάχος Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1440005 Αντιχάσια Όρη και Μετέωρα»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 24 Egretta garzetta Λευκοτσικνιάς >1% πληθυσμού Ελλάδας 28 Ciconia nigra Μαυροπελαργός >4% πληθυσμού Ελλάδας 67 Pernis apivorus non br Σφηκιάρης >1% πληθυσμού Ελλάδας 76 Circaetus gallicus Φιδαετός >1% πληθυσμού Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 83 Accipiter brevipes non br Σαΐνι >1% πληθυσμού Ελλάδας 92 Hieraaetus pennatus Σταυραετός >1% πληθυσμού Ελλάδας 103 Falco peregrinus Πετρίτης >1% πληθυσμού Ελλάδας 249 Dendrocopos medius Μεσαίος Δρυοκολάπτης >1% πληθυσμού Ελλάδας 250 Dendrocopos leucotos Λευκονώτης Δρυοκολάπτης >1% πληθυσμού Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Λευκοτσικνιάς (Egretta garzetta) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Λευκοτσικνιάς είναι αναπαραγόμενος επισκέπτης στην περιοχή, όπου φωλιάζει στο παραποτάμιο δάσος μέσα σε αποικία Χαβαρονιών στην έξοδο του ποταμού Νεοχωρίτη στο Θεσσαλικό κάμπο, στο ύψος της Οιχαλίας. Το είδος παρατηρείται τακτικά να τρέφεται και να πετάει κατά μήκος των ποταμών Ίωνα, Πηνειού και Ληθαίου ως και το βορειοδυτικό τμήμα των Αντιχασίων. Ο πληθυσμός του είδους στην αποικία του Νεοχωρίτη εκτιμάται είναι 20-50 ζευγάρια. Αποικία του Λευκοτσικνιάδων υπάρχει και στο παραποτάμιο του ποταμού Πηνειού κοντά στα Τρίκαλα (Βαβύλης Δ. προς. επικ.). Ο πληθυσμός του Λευκοτσικνιά στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 2.069-2.119 ζευγάρια (Υφαντής & Καζαντζίδης 2004). Οικολογία. Ο Λευκοτσικνιάς είναι είδος που βρίσκεται σε όλους του τύπους των υγροτόπων, τόσο σε γλυκά όσο και αλμυρά ή υφάλμυρα νερά. Φωλιάζει σε δέντρα κατά μήκος ποταμών ή στις όχθες λιμνών, αλλά και σε πυκνή θαμνώδη βλάστηση που βρίσκεται κοντά στο νερό (Καζαντζίδης 2005). Tρέφεται σε ρηχά νερά στον ποταμό Νεοχωρίτη, αλλά και σε γειτονικά ρέματα και κανάλια όταν στερέψει ο ποταμός. Τρέφεται με μια μεγάλη ποικιλία υδροβίων οργανισμών, ψάρια, αμφίβια και έντομα (υδρόβια ή χερσαία). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

Μαυροπελαργός (Ciconia nigra) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μαυροπελαργού στη χώρα μας εκτιμάται σε 90-130 ζευγάρια σύμφωνα με προσωπικά αδημοσίευτα δεδομένα και αδημοσίευτα δεδομένα της ΕΟΕ και συνεργατών (Ποϊραζίδης και Κακαλής προσ. επικ). Στα Αντιχάσια όρη Μετέωρα, (το βόρειο τμήμα του όρος Κόζιακα και τη κοιλάδα του Νεοχωρίτη) ο πληθυσμός των Μαυροπελαργών είχε εκτιμηθεί σε 2 ζευγάρια το 1980 (Hallmann 1980 μόνο στο δυτικό τμήμα της περιοχής), σε 2-4 ζευγάρια το 1995 (Μελιάδης κα 2000), σε 1-3 ζευγάρια το 1996 (Μπούσμπουρας 1996), σε 2-3 ζευγάρια το 2002 (Κασιούμης 2004), σε 3-5 ζευγάρια το 2003 (Μπουρδάκης 2003). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε 6-7 ζευγάρια, που φωλιάζουν στις βραχώδεις εκτάσεις και δάση κατά μήκος του ποταμών Ίωνα και Πηνειού (5-6 ζευγ) και του Νεοχωρίτη (1 ζευγ) και τρέφονται κυρίως στους ποταμούς, αλλά και στα συμβάλλοντα ρέματα και τους μικρούς υγροτόπους (πχ. καρστικό βύθισμα στο χ. Πετρόπορο). Επιπλέον της κατανομής του είδους στο χάρτη των ενδιαιτημάτων, ένα ζευγάρι φωλιάζει ανατολικά του χ. Ψήλωμα και άλλο ένα στο νοτιοδυτικό τμήμα της περιοχής. Οικολογία. Το είδος χρειάζεται συνδυασμό υγροτοπικών εκτάσεων και ημιορεινών ή ορεινών δασών. Η αναπαραγωγική πυκνότητά του σε αδιατάρακτα δάση της ανατολικής Ευρώπης βρίσκεται μεταξύ 1,3-8,4 ζευγάρια/100 χλμ2 (Hagemeijer & Blair 1997). Φωλιάζει σε ψηλά δένδρα ή βράχια, ενώ τρέφεται σε γειτονικά ρέματα, ποτάμια και υγροτόπους. Τρέφεται με ψάρια, αμφίβια, μικρά σπονδυλόζωα και ασπόνδυλα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

Σφηκιάρης (Pernis apivorus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Σφηκιάρης είναι αναπαραγόμενος επισκέπτης στην περιοχή, όπου διέρχεται τακτικά και κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. Είναι κοινό είδος στα δάση των Αντιχασίων σε δάση δρυός ή οξυάς, με πληθυσμό πολύ μεγαλύτερο των 10 ζευγαριών. Ο πληθυσμός του Σφηκιάρη στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 1.000-2.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Οικολογία. Είναι μεταναστευτικό δασόβιο είδος που φωλιάζει σε δέντρα και μοιάζει με την γερακίνα. Έρχεται στην Ελλάδα κυρίως αρχές Μαΐου και φεύγει κατά τα τέλη Σεπτεμβρίου στην Αφρική (νότια από τη Σαχάρα) όπου διαχειμάζει. Τρέφεται κυρίως με υμενόπτερα (σφήκες κλπ) εντοπίζοντας τις φωλιές τους και τις προνύμφες και σπανιότερα με ερπετά, αμφίβια, αλλά και με καρπούς. Φωλιάζει σε δένδρα και αναζητάει την τροφή του στις παρυφές δασών και τις άκρες των ρεματιών και σε ανοικτές εκτάσεις με αραιή βλάστηση. Τσίφτης (Milvus migrans) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κρισίμως Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Τσίφτης είναι αναπαραγόμενος επισκέπτης στα Αντιχάσια. Απειλείται άμεσα με εξαφάνιση από την Ελλάδα, και στην περιοχή υπάρχει μία από τις ελάχιστες αποικίες ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

του είδους στην χώρα. Φωλιάζει σε ώριμα δένδρα στις δασωμένες πλαγιές κυρίως στη δυτική πλευρά των Αντιχασίων, στη κοιλάδα του ποταμού Ίωνα (από το ύψος του χωριού Σκεπάρι και κατάντι ως τις πλαγιές του Πηνειού στο ύψος της Θεόπετρας και της Σαρακήνας). Ενδείξεις αναπαραγωγής του έχουν καταγραφεί και στο κεντρικό τμήμα της περιοχής σε δρυοδάσος βόρεια του Καλοχωρίου. Η περιοχή κυνηγίου έχει πολύ μεγαλύτερο εύρος. Ο πληθυσμός του Τσίφτη στη χώρα μας εκτιμάται σε λίγες δεκάδες ζευγάρια. Οικολογία. Είναι μεταναστευτικό δασόβιο είδος που φωλιάζει σε ώριμα δέντρα. Τρέφεται με ψόφια ζώα και ψάρια, αλλά ως ευκαιριοθήρας στην διατροφή, χρησιμοποιεί ως πηγή τροφής τα ζωικά υπολείμματα που ρίχνονται στον σκουπιδότοπο της Καλαμπάκας. Ασπροπάρης (Neophron percnopterus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Παγκόσμιος Κόκκινος Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Κατάλογος Κατάλογος IUCN Κρισίμως Κινδυνεύον Κινδυνεύον Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του παγκοσμίως απειλούμενου με εξαφάνιση Ασπροπάρη στην Ελλάδα έχει μειωθεί πολύ τις τελευταίες δεκαετίες, εκτιμάται πλέον σε 30-50 ζευγάρια (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία αδημοσίευτα δεδομένα) και απειλείται άμεσα με εξαφάνιση. Ο Ασπροπάρης ήταν το πιο κοινό αρπακτικό στην περιοχή, αφού στα Αντιχάσια όρη Μετέωρα φώλιαζαν περίπου 50 ζευγάρια την δεκαετία του 1980, με μέγιστη παρατήρηση 143 άτομα τον Αύγουστο του 1979. Το 1994 ο πληθυσμός του είχε εκτιμηθεί σε 10-20 ζευγάρια (Hallmann σε Μελιάδης κα. 1995), το 1996 σε λιγότερα από 10 ζευγάρια (Μπούσμπουρας 1996), ττο 2000 σε περισσότερα από 10 ζευγάρια με μέγιστη καταγραφή 35 ατόμων (Κασιούμης 2004), το 2003 σε 9-11 (Μπουρδάκης 2003), το 2008 σε τουλάχιστον τρία ζευγάρια (Μπουρδάκης 2008). Κατά τη διάρκεια της παρούσας μελέτης συγκεντρώθηκαν στοιχεία που αφορούν στην αναπαραγωγή του Ασπροπάρη σε τρεις περιοχές (ανατολικά βράχια Μετεώρων ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

θέση, βράχια Γαύρου, και περιοχή μεταξύ των οικισμών Ψήλωμα και Αγ. Τριάδα) και πιθανή αναπαραγωγή σε άλλες δύο (βράχια Αγ. Δημητρίου, περιοχή χωριού Φωτεινού). Υπάρχουν επίσης πρόσφατες παρατηρήσεις του είδους που συνηγορούν σε πιθανή αναπαραγωγή του στον βόρειο Κόζιακα ή λίγο δυτικότερα, καθώς και βορειοδυτικά των Αντιχασίων στη περιοχή του χωριού Αγνάντια. Ο προτιμόμενος βιότοπος του είδους για τροφοληψία είναι οι βοσκόμενες εκτάσεις με λιβάδια ανοικτά δρυοδάση και μακί, και ο σκουπιδότοπος της Καλαμπάκας που τυπικά έχει κλείσει.. Οικολογία. Ο Ασπροπάρης ζει κυρίως σε χαμηλού ως μέσου υψομέτρου λοφώδεις και ορεινές περιοχές, συνήθως κάτω από 1000 μέτρα υψόμετρο στην Ελλάδα (Handrinos & Akriotis 1997). Συνήθως συναντάται σε λοφώδεις περιοχές που περιλαμβάνουν μικρές ορθοπλαγιές για το φώλιασμα, και μεγάλες εκτάσεις βοσκοτόπων και ζωνών παραδοσιακών καλλιεργειών. Ψάχνει σε σχετικά μεγάλες περιοχές γύρω από τη φωλιά του για τροφή, πάνω από κάθε είδους ανοιχτή περιοχή, με χαμηλή βλάστηση ή αραιή φυτοκάλυψη. Συχνάζει κοντά σε οικισμούς και σε σκουπιδότοπους όπου και αναζητεί την τροφή του. Φωλιάζει κυρίως σε τρύπες και σπηλιές στα βράχια και σπανιότερα σε δέντρα, συνήθως σε θέσεις με μεγάλη θέα (Snow and Perrins 1988). Φωλιάζει μοναχικά, ενώ σε ορισμένες περιοχές που υπάρχει αφθονία τροφής, όπως π.χ. από τη λειτουργία παράνομων σκουπιδότοπων στα Μετέωρα Αντιχάσια, μπορεί να φωλιάσει σε μεγαλύτερη πυκνότητα. Τρέφεται με ένα μεγάλο εύρος ειδών και αντικειμένων, και σε αντίθεση με τους άλλους γύπες τρέφεται και με οργανικά απορρίμματα. Λόγω του αδύνατου ράμφους του μπορεί να σκίσει μόνο μαλακούς ιστούς και για αυτό τα ψοφίμια μεγάλων ζώων έχουν μικρότερη σημασία στη διατροφή του. Όταν τρέφεται μαζί με άλλους γύπες, παίρνει μικρά κομμάτια από τα ψοφίμια. Η δίαιτά του εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα της τροφής, και στις περισσότερες πολλές περιοχές τρέφεται τακτικά σε σκουπιδότοπους. Αναζητεί την τροφή του σε μεγάλες αποστάσεις (Μπουρδάκης 2003b). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Φιδαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 300-500 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στη περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 7-9 ζευγάρια, σε όλα τα ανοιχτές εκτάσεις και δάση της περιοχής. Οικολογία. Είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή. Ο Φιδαετός προτιμάει ψηλά δέντρα για το φώλιασμα, αλλά αν δεν υπάρχουν, φτιάχνει τη φωλιά του σε ψηλούς θάμνους. Τρέφεται κυρίως με φίδια, αλλά και με σαύρες που βρίσκει σε ανοιχτές εκτάσεις με φρύγανα, αραιή δενδρώδη ή θαμνώδη βλάστηση, ανοίγματα δασών, οι βοσκότοποι και οι εκτατικές καλλιέργειες. Η αναπαραγωγική πυκνότητα του Φιδαετού σε κατάλληλο βιότοπο ποικίλει από 2 ζευγ/χλμ 2 στην Ιταλία ως 15,7 ζευγ/χλμ 2 στην ΒΕ Ελλάδα (Hagemeijer and Blair 1997). Σαΐνι (Accipiter brevipes) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Σαϊνιού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 1000-2000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο αναπαραγωγικός πληθυσμός του είδους στα Αντιχάσια εκτιμάται σε 14-30 ζευγάρια (Μελιάδης κα 1995), κυρίως σε ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

παραποτάμιες εκτάσεις χαμηλού υψομέτρου, καθώς και σε υψηλότερες θέσεις με ώριμες συστάδες δρυός. Οικολογία. Αναπαράγεται σε περιοχές χαμηλού ή μεσαίου υψομέτρου με δάση ή συστάδες δένδρων που γειτονεύουν με ανοιχτές περιοχές και συχνά σε παραποτάμια δάση. Παρατηρείται και σε οροπέδια μεγαλύτερου υψομέτρου με ώριμα δρυοδάση. Ευνοείται από την ανοικτή δασική δομή που ζουν στρουθιόμορφα και ερπετά. Φωλιάζει σε δένδρα και τρέφεται κυρίως με μικρά πουλιά, ερπετά και έντομα. Αετογερακίνα (Buteo rufinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Αετογερακίνας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 200-300 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Χαρακτηριστικό είδος των ζεστής και ξηρής νοτιοανατολικής πλευράς του Μαυροβουνίου. Οι εκτατικές καλλιέργειες στον Θεσσαλικό κάμπο, αποτελούν τμήμα του χώρου τροφοληψίας των ζευγαριών της περιοχής. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στην περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 4-5 ζευγάρια. Οικολογία. Είναι κυρίως καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του φεύγει το χειμώνα. Τυπικός βιότοπος του είδους είναι οι ανοιχτές εκτάσεις με μικρά φαράγγια και γυμνές πετρώδεις πλαγιές, όπου φωλιάζει κυρίως σε βράχια. Τρέφεται με σαύρες, φίδια, μικρά πουλιά, μεγάλα έντομα, αλλά και μικρά θηλαστικά σε ανοικτές εκτάσεις και τα αραιά δρυοδάση (Tucker and Heath 1994). Έχει κανονική κατανομή κατά μήκος στη νοτιοανατολική πλευρά των Αντιχασίων. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

Κραυγαετός (Aquila pomarina) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Κραυγαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 67-90 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στα Αντιχάσια ο πληθυσμός των Κραυγαετών είχε εκτιμηθεί σε 6-8 ζευγάρια το 1994 (Μελιάδης κα. 1995), σε 4-6 ζευγάρια το 2002 (Κασιούμης 2004), σε 3-5 ζευγάρια το 2003 (Μπουρδάκης 2003) και σε τουλάχιστον 3-4 στην παρούσα μελέτη. Οι Κραυγαετοί φωλιάζουν σε μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις στη κοιλάδα της Λογγά Γερακαρίου Κονισκού, καθώς και νότια της Βλαχάβας. Τρέφονται σε ανοιχτές εκτάσεις με λιβάδια, ξηρικές καλλιέργειες, ρέματα και μικρούς υγροτόπους, όπως και στο σκουπιδότοπο της Καλαμπάκας, αλλά και την ταΐστρα των Μετεώρων, το σύντομο χρονικό διάστημα που αυτή λειτούργησε. Οικολογία. Ο Κραυγαετός φωλιάζει σε δάση, αλλά τρέφεται σε γειτονικά λιβάδια, καλλιεργούμενες εκτάσεις και υγρά λιβάδια. Φωλιάζει σε ημιορεινά και πεδινά δάση και παραποτάμιες συστάδες. Μία πολύ σημαντική παράμετρος της επιλογής της θέσης της φωλιάς του είναι η γειτνίαση της με ανοικτές εκτάσεις και υγροτόπους. Η μεγαλύτερη πυκνότητα αναπαραγόμενου πληθυσμού βρίσκεται σε πλαγιές με άφθονες γέρικες βελανιδιές κατά μήκος ανοικτών κοιλάδων με μικρά ή μεγάλα ρέματα ενώ μερικά ζευγάρια αναπαράγονται σε παλαιό παρόχθιο δάσος κατά μήκος μεγαλύτερων ποταμών. Οι χώροι τροφοληψίας του Κραυγαετού είναι υγρές κοιλάδες και παραποτάμιες ζώνες με παρουσία ανοιγμάτων, οι ανοιχτές εκτάσεις με λιβάδια και εκτατικές καλλιέργειες και οι υγρότοποι. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

Σταυραετός (Hieraaetus pennatus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Σταυραετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 50-100 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Η εκτίμηση αυτή θεωρείται σοβαρή υποεκτίμηση του πληθυσμού του είδους, καθώς είναι ένα από τα λιγότερα μελετημένα είδη αρπακτικών, που δύσκολα εντοπίζεται κατά τις συνήθεις ταχείες καταγραφές περιοχών στην Ελλάδα. Στα Αντιχάσια ο πληθυσμός του Σταυραετού είχε εκτιμηθεί σε 3-5 ζευγάρια το 1980 (Hallmann 1980, Grimmett & Jones 1989), 1-3 ζευγάρια το 1994 (Μελιάδης κα. 1995) και σε 0-1 ζευγάρια το 1998 (Τσιόντσης κα 2000). Καταγράφηκε σε δύο περιοχές, στα βόρεια όρια και στο κεντρικό τμήμα της περιοχής. Είχε παρατηρηθεί παλαιότερα λίγες φορές στην δυτική πλευρά του βουνού, μία στην ανατολική πλευρά (Βερδικούσα) (Μελιάδης κα 1995) καθώς και κοντά στα Μετέωρα (Μπουρδάκης αδημοσίευτα δεδομένα). Οικολογία. Τυπικό αρπακτικό της μερικώς δασοσκεπούς ημιορεινής ζώνης, προτιμάει λοφώδεις περιοχές με ανοιχτά δρυοδάση, συστάδες δέντρων μεγάλης ηλικίας που εναλλάσσονται με μεγάλα διάκενα με χαμηλή βλάστηση και περιοχές με μακκί όπου υπάρχουν λίγες ώριμες συστάδες. Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα, και κυνηγά κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις, συμπεριλαμβανομένων των δασών με ανοίγματα και εγκαταλειμμένους αγρούς και θαμνώνες. Τρέφεται με ερπετά, μικρού και μεσαίου μεγέθους πουλιά, και μικρά θηλαστικά. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

Χρυσογέρακο (Falco biarmicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του Χρυσογέρακου στην περιοχή εκτιμάται σε 2-3 ζευγάρια. Οικολογία. Το Χρυσογέρακο φωλιάζει σε ορθοπλαγιές και κυνηγάει στις γύρω ανοιχτές ξηρές λιβαδικές, στεπικές, φρυγανικές περιοχές και το χειμώνα σε καλλιέργειες και υγροτοπικές εκτάσεις. Τρέφεται με μικρά ως μεσαίου μεγέθους πουλιά, αλλά και μικρά θηλαστικά, ερπετά και μεγάλα έντομα (Tucker and Heath 1994). Χαρακτηριστικός βιότοπός του είναι οι ξηρές ανοικτές, λοφώδεις, υποορεινές περιοχές. Κυνηγά σε περιοχές με αραιή βλάστηση διάσπαρτες από βράχια και αποφεύγει τις δασωμένες περιοχές. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στην περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 4-5 ζευγάρια στα Μετέωρα, περιφερειακά του ορεινού όγκου των Αντιχασίων και στο βορειοδυτικό άκρο του Κόζιακα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

Οικολογία. Ο Πετρίτης φωλιάζει σε απόκρημνα βράχια και χαράδρες ή σε ψηλά δένδρα, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι την υποαλπική ζώνη. Τρέφεται κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις με πουλιά μεσαίου μεγέθους, ανάλογα με την κατά τόπο διαθεσιμότητα, αλλά και με ένα μεγάλο αριθμό άλλων ειδών πουλιών. Τον χειμώνα κυνηγάει και σε άλλες περιοχές από αυτές που φωλιάζει. Χαλκοκουρούνα (Coracias garrulus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Παγκόσμιος Κόκκινος Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Κατάλογος Κατάλογος IUCN Τρωτό Σχεδόν Απειλούμενο Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Χαλκοκουρούνας στη χώρα μας εκτιμάται σε 200-300 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο πληθυσμός του στη περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 10-20 ζευγάρια. Είναι κοινό είδος στη κοιλάδα του ποταμού Ίωνα, σε περιοχές με μίξη ώριμων συστάδων με πλατάνια ή δρυς και ξηρικές καλλιέργειες και λιβάδια. Έχει καταγραφεί και στο νότιο τμήμα της περιοχής μελέτης. Οικολογία. Η Χαλκοκουρούνα προτιμά ανοιχτά ώριμα δρυοδάση χαμηλού υψομέτρου, παραποτάμια δάση, μωσαϊκό οικοτόπων με ώριμα δέντρα ή συστάδες με λιβαδικές εκτάσεις, ξηρικές καλλιέργειες, αγροδασικά οικοσυστήματα και στεππικές εκτάσεις. Φωλιάζει σε εγκαταλειμμένες φωλιές δρυοκολαπτών, σε κοιλώματα πλατανιών, αλλά και σε τρύπες σε αμμώδη ή άλλα πρανή, τοίχους, ή βράχια. Τρέφεται με αγροτικές περιοχές, σε λιβάδια τον Μάιο και τον Αύγουστο και σε σιτηρά τον Ιούνιο Ιούλιο. Τρέφεται με μεγάλη ποικιλία ασπόνδυλων (κυρίως Orthoptera, Coleoptera, Araneae, Hymenoptera κα.) και περιστασιακά σπονδυλόζωων ή και φρούτων (Κοvacs 2008). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

Μεσαίος Δρυοκολάπτης (Dendrocopos medius) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μεσαίου Δρυοκολάπτη στη χώρα μας εκτιμάται σε 10.000-30.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Βρίσκεται σε όλες τις δασωμένες περιοχές των Αντιχασίων, σε όλα τα υψόμετρα, συχνότερα συναντάται σε ώριμες συστάδες δρυός. Ο πληθυσμός του έχει εκτιμηθεί σε 50-100 ζευγάρια το 1994 (Μελιάδης κα 1995). Οικολογία. Τα ενδιαιτήματα του Μεσαίου Δρυοκολάπτη συμπίπτουν με τις ζώνες των φυλλοβόλων δασών δρυός και της οξυάς. Φωλιάζει σε τρύπες σε κορμούς δέντρων διαμέτρου 5 εκατοστών, σε ύψος 1,2-4,5 μέτρα από το έδαφος (Snow and Perrins 1998). Είναι δρυοκολάπτης χωρίς μεγάλες ικανότητες εκσκαφής του ξύλου ο οποίος τρέφεται με έντομα που αναζητά πάνω στον κορμό, στα κλαδιά και στην επιφάνεια των φύλλων του δένδρου. Το μεγαλύτερο μέρος της διατροφής του αποτελείται από φλοιοφάγα έντομα, ενώ κατά την ψυχρή περίοδο του έτους μέρος των τροφικών του αναγκών καλύπτεται από φυτική τροφή. Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Λευκονώτη Δρυοκολάπτη στη χώρα μας εκτιμάται σε 500-2.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Έχει καταγραφεί στα δάση οξυάς στο βορειοανατολικό τμήμα των Αντιχασίων. O πληθυσμός του Λευκονώτη Δρυοκολάπτη στα Αντιχάσια έχει εκτιμηθεί σε 5-20 ζευγάρια το 1994 (Μελιάδης κα 1995). Οικολογία. Ζει σε ώριμα δάση (κυρίως φυλλοβόλα ή μικτά) με μεγάλο αριθμό υπερώριμων και κατακείμενων σάπιων δέντρων, στις ορεινές κυρίως περιοχές. Δάση τέτοιας δομής σπανίζουν λόγω της σύγχρονης δασοπονικής εκμετάλλευσης και θα πρέπει να διατηρούνται σε ειδικά διαχειριζόμενες προστατευόμενες περιοχές. Η τροφή του αποτελείται κυρίως από λάρβες εντόμων (Κολεόπτερων) που βρίσκει μέσα στο ξύλο σάπιων δέντρων. Αετομάχος (Lanius collurio) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Αετομάχου στην Ελλάδα εκτιμάται σε 10.000-30.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο Αετομάχος είναι κοινό είδος στις ανοιχτές περιοχές με αραιούς θάμνους και δένδρα των Αντιχασίων, ιδιαίτερα στα μεγαλύτερα υψόμετρα. Ο πληθυσμός του έχει εκτιμηθεί σε 100-300 ζευγάρια το 1994 (Μελιάδης κα 1995). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

Οικολογία. Ζει σε ανοιχτές περιοχές με αραιούς θάμνους, φυτοφράχτες, μεμονωμένα δένδρα και στα δασοόρια. Φωλιάζει σε θάμνους ή χαμηλά δένδρα και τρέφεται με μεγάλα έντομα, αλλά και παρά το μικρό του μέγεθος, με σαύρες, μικρά θηλαστικά κλπ. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας: Αιολικά Πάρκα Παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για έλεγχο "επιβλαβών" θηλαστικών Εντατικοποίηση πολυετών καλλιεργειών (αμπέλια, οπωρώνες, ελαιώνες κλπ) Εντατικής μορφής και σταβλισμένη κτηνοτροφία Αναδασμός Υποδομές τουρισμού-αναψυχής (χιονοδρομικά, γκολφ, γήπεδα, κατασκηνώσεις) Κατασκευή δρόμων όλων των κατηγοριών, καθώς και σιδηροδρομικών γραμμών Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων Αποψιλωτικές υλοτομίες Ακατάλληλη διαχείριση δασών Άλλες οχλούσες δραστηριότητες (στρατιωτικές ασκήσεις, επιστημονική έρευνα, βανδαλισμοί) Αποξηράνσεις υγροτόπων και άλλα εγγειοβελτιωτικά έργα Κατασκευή φραγμάτων και παρεμβάσεις αντιπλημμυρικής προστασίας, αρδευτικών δικτύων Καταστροφή παρόχθιων οικοσυστημάτων 1 Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης για τη ΖΕΠ. Θεσμοθέτηση Καταφυγίων Άγριας Ζωής για την προστασία των ειδών χαρακτηρισμού. Επικαιροποίηση της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης για την περιοχή Λειτουργία του υφιστάμενου χώρου τροφοδοσίας αρπακτικών πτηνών (ΧΤΑΠ) στα Μετέωρα. Βελτιώσεις στην κατασκευή της περίφραξης και απομάκρυνση του παρατηρητηρίου. Λήψη κατάλληλων διοικητικών μέτρων για διασφάλιση της μόνιμης και απρόσκοπτης λειτουργίας (ορισμός υπεύθυνου φορέα, πρόσληψη προσωπικού, κάλυψη εξόδων, συντονισμό συναρμόδιων Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

υπηρεσιών) και επιστημονικό συντονισμό του ΧΤΑΠ των Μετεώρων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις των προστατευόμενων ειδών (Ασπροπάρης, Τσίφτης, κα.). Αποκλεισμός της χωροθέτησης Αιολικών Πάρκων εντός της ΖΕΠ Αποτελεσματικός έλεγχος της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων και Εκστρατεία ενημέρωσης. Λήψη κατάλληλων μέτρων διαχείρισης ώστε να διασφαλίζονται τα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών χαρακτηρισμού από υποβάθμιση, αλλοίωση οικοτόπων και ανθρώπινη όχληση. Αποφυγή υποβάθμισης αλλοίωσης των γνωστών θέσεων αναπαραγωγής του Ασπροπάρη Υιοθέτηση φιλικών για τη βιοποικιλότητα και τα είδη χαρακτηρισμού πρακτικών δασοκομικής διαχείρισης Διατήρηση εκτεταμένων εκτάσεων με εναλλαγή ανοιχτών εκτάσεων και ώριμων δασών είναι απαραίτητη για τη διατήρηση του Σταυραετού. Με τις δασοκομικές επεμβάσεις θα πρέπει να μην επέρχεται ολοκληρωτική αλλαγή του οικοτόπου στην επικράτεια του είδους, και να διατηρείται μια κατάλληλη ισορροπία ανοιχτών και δασωμένων εκτάσεων και ένας επαρκής αριθμός ώριμων δέντρων η μικρών ομάδων ώριμων δένδρων (<10 άτομα) ή συστάδες <5 ha κοντά σε ανοιχτές εκτάσεις (Suarez et al. 2000). Για την ελαχιστοποίηση της όχλησης οι δασικές εργασίες θα πρέπει να γίνονται εκτός αναπαραγωγικής περιόδου στην περιοχή που αναπαράγεται ο Σταυραετός. Διατήρηση επαρκούς πυκνότητας ώριμων δένδρων. Διατήρηση κατάλληλων θέσεων φωλιάσματος του Μαυροπελαργού σε βραχώδεις εκτάσεις και ώριμα δένδρα, και επαρκούς ποσότητας και ποιότητας νερού στα ρέματα της περιοχής και στους υγροτόπους της Κάρλας. Υψηλή Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

Διατήρηση ώριμων δένδρων και των υφιστάμενων ανοιγμάτων μέσω κατάλληλης διαχείρισης του δάσους και εκτατικών μορφών αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Θέσπιση ζώνης προστασίας περιφερειακά των φωλιών του Κραυγαετού και μείωση όλων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων κατά την αναπαραγωγική περίοδο. Όσο αφορά στις δασικές δραστηριότητες αυτές θα πρέπει να απαγορεύονται σε ακτίνα 300 μέτρων γύρω από όλες τις ενεργές φωλιές του είδους (όπως και όλων των μεγάλων αρπακτικών) από το τέλος του Μαρτίου έως το τέλος του Σεπτεμβρίου Περιορισμό των επιδοτούμενων δασώσεων γεωργικών εκτάσεων εντός των ορίων της ΖΕΠ. Απαγόρευση της χρήσης ψευδακακίας Robinia pseudacaccia για δάσωση εγκαταλειμμένων αγροτικών γαιών Τα σημαντικότερα μέτρα προστασίας για τον Μαυροπελαργό θα πρέπει να καλύπτουν τις θέσεις φωλιάσματός του καθώς και τα αργής ροής ποτάμια και ρέματα μέσα σε δασωμένες περιοχές που τρέφεται, σε ακτίνα έως 20 χιλιομέτρων από την φωλιά του (Jiguet & Villarubias 2004). Καθώς η ενόχληση στις θέσεις φωλιάσματος μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην αναπαραγωγική επιτυχία του μαυροπελαργού συνιστάται (Profus 1994): Υψηλή Υψηλή Υψηλή η απαγόρευση λειτουργίας θορυβωδών μηχανημάτων κοντά σε ενεργές φωλιές κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου. να μην υπάρχει η ανθρώπινη παρουσία σε απόσταση 100 μέτρων, να απαγορεύονται οι αποψιλωτικές υλοτομίες σε απόσταση 200 μέτρων από τις φωλιές, ακόμα και εκτός αναπαραγωγικής περιόδου. Θεσμοθέτηση ζωνών προστασίας στο παραποτάμιο δάσος και την Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

αποικία και στα ρέματα που τρέφεται ο Λευκοτσικνιάς και εκτός των Αντιχασίων Αποτελεσματική πρόληψη των πυρκαγιών Εφαρμογή των απαγορευτικών διατάξεων θήρας, ενίσχυση του ελέγχου της λαθροθηρίας Διατήρηση ώριμων δένδρων και των υφιστάμενων ανοιγμάτων μέσω κατάλληλης διαχείρισης του δάσους και εκτατικών μορφών αγροτικών εκμεταλλεύσεων Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Διατήρηση επαρκούς ποσότητας και ποιότητας νερού στα ποτάμια και ρέματα της περιοχής. Διατήρηση και ενίσχυση του παραποτάμιου δάσους στο Νεοχωρίτη και στα άλλα ποτάμια και ρέματα της περιοχής Ίδρυση και θεσμοθέτηση Καταφυγίων Άγριας Ζωής για τα είδη χαρακτηρισμού της ΖΕΠ Επεξεργασία και νομική θέσπιση εθνικού καταλόγου απειλούμενων ειδών και σχεδίων επανεισαγωγής στην εθνική νομοθεσία Θεσμοθέτηση ζωνών προστασίας στο παραποτάμιο δάσος και την αποικία και στα ρέματα που τρέφεται ο Λευκοτσικνιάς και εκτός των Αντιχασίων Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για τη διατήρηση αραιών θαμνολίβαδων και μεμονωμένων δέντρων στην ημιορεινή ζώνη Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για την στήριξη της εκτατικής και ημινομαδικής κτηνοτροφίας Περιορισμός της αγροχημικής ρύπανσης αυστηρή τήρηση του κώδικα ορθής γεωργικής πρακτικής. Διατήρηση των εκτατικών μορφών αγροτικών εκμεταλλεύσεων, προστασία των θαμνοφραχτών και περιορισμό της χρήσης των φυτοφαρμάκων, δράσεις που Υψηλή Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Υψηλή Ενδιάμεση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

χρηματοδοτούνται στα πλαίσια των αγροπεριβαλλοντικών μέτρων. Λήψη κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων για την διασφάλιση της μη υποβάθμισης του ενδιαιτήματος της Χαλκοκουρούνας, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο Διεθνές Σχέδιο Δράσης του είδους ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ BirdLife International 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No.12). Bourdakis S. & Vareltzidou, S. 2000. Greece pp 261-333. In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p. 791. Bousbouras, D. 1999. Important Bird Areas in Greece: 053. Antikhassia mountains and Meteora. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) Geroudet, P. 1963. Notes d ornithology grecque : les Meteores. Nos Oiseaux 27, pp. 136-139. Gustin M., G. Palumbo & A. Corso 1999. International Species Action Plan. Lanner Falcon Falco biarmicus. BirdLife International. The Netherlands. Hagemeijer, E.J.M. and M.J. Blair (Editors). 1997. The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T & A D Poyser, London. Handrinos, G. and Akriotis, T. 1997. The Birds of Greece. London, UK: Helm Publ. Heredia, B., L. Rose, and M. Painter. 1996: Globally threatened birds in Europe. Action Plans. Birdlife International, Council of Europe, Germany. Heath, M.F. and Evans, M.I. eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International (Birdlife Conservation Series No. 8). Kovacs A., Barov B., Orhun C. and Gallo-Orsi U. 2008. International Species Action Plan for the European Roller Coracias garrulus garrulus. BirdLife International. Schaffer, N and U. Gallo Orsi (eds). 2001. European Union action plans for eight priority species. BirdLife International European Commission. 247 pp. Snow, D. and Perrins, C. M. (eds.) (1998) The Birds of the Western Palearctic, Concise Edition. Vol. 2. Oxford University Press, Oxford. Tucker, G. M. and Heath, M. F. (eds.) (1994) Birds in Europe: Their Conservation Status. BirdLife International, Cambridge (BirdLife Conservation Series No. 3). Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους. 2004. Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας. 2009. Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28

των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. 1994. Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας: Μια γνωριμία με τους σημαντικούς βιοτόπους της Ελλάδας. Ειδική Έκδοση, Αθήνα. 272 σ. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΕΘΙΑΓΕ. 1994. Πρόγραμμα ENVIREG: Αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων και διερεύνηση της δυνατότητας ένταξής τους στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας. Ταχεία ορνιθολογική αναγνώριση του συνόλου των 16 βιοτόπων. 138 σ. Καζαντζίδης Σ. 2005. Ερωδιοί. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Θεσσαλονίκη, σελ. 115. Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες). 2001. Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Αντιχάσια όρη Μετέωρα»με κωδικό ΣΠΠΕ GR053. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ. Μελιάδης Ι., Δ. Μπούσμπουρας & Hallmann B. 1998. Έκθεση Τεκμηρίωσης για την Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) με θέμα: Μέτρα διατήρησης Περιοχής Ειδικής Προστασίας (ορνιθοπανίδας) «Όρη Αντιχάσια - Μετέωρα». ΕΘΙΑΓΕ - Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. - ΥΠΕΧΩΔΕ σελ.15, παράρτημα (προτεινόμενη ΚΥΑ), χάρτης Μελιάδης, Ι., Τσιόντσης, Α., Hallmann, B. και Μπούσμπουρας, Δ. 1995. Αναγνώριση και αξιολόγηση Βιοτόπων Ορνιθοπανίδας για ένταξη στο Κοινοτικό Δίκτυο της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «Όρη Αντιχάσια - Μετέωρα». Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Ερευνας, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Τελική έκθεση για το πρόγραμμα ENVIREG του ΥΠΕΧΩΔΕ, 78 σελ + παραρτήματα & χάρτες. Μελιάδης Ι, Ραδόγλου Κ., Λυριντζής Γ., Κωνσταντινίδης Π., Κασιούμης Κ., Χατζηλάκου Δ., Halmann B. & Δ. Μπούσμπουρας. 2000. Ειδική περιβαλλοντική μελέτη περιοχής ειδικής προστασίας (Σχέδιο Διαχείρισης) "Όρη Αντιχάσια - Μετέωρα". ΕΘΙΑΓΕ - Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, Πρόγραμμα LIFE-NATURE «Διαχειριστικές Δράσεις Περιοχών Ειδικής Προστασίας στην Ελλάδα». Θεσσαλονίκη, σελ. 367 (αυτοτελής έκδοση) + 13 χάρτες. ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ. Μπουρδάκης Σ. 2009. Παρουσία του Ασπροπάρη Neophron percnopterus στα Αντιχάσια όρη και την ευρύτερη περιοχή το 2008. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. (αδημοσίευτη αναφορά) Μπουρδάκης Σ. 2003. Αναφορά για την παρακολούθηση της ορνιθοπανίδας στην περιοχή Όρη Αντιχάσια Μετέωρα κατά τη διάρκεια του 2003. Έργο LIFE Φύση B4-3200/97/243. Διαχειριστικές Δράσεις Ζωνών Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) στην Ελλάδα. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε, Σταθμός Γεωργικής Έρευνας Ιωαννίνων. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 29

Μπουρδάκης Ε., Δημαλέξης Α., & Δ. Μπούσμπουρας. 2004. Έκθεση αποτελεσμάτων βιβλιογραφικής ανασκόπησης και εκτίμησης ύπαρξης αδημοσίευτων δεδομένων για τις 79 περιοχές του προγράμματος «Καθορισμός μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές». ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 115 σελ. + παράρτημα. Μπούσμπουρας, Δ. 2003. Έκθεση παρακολούθησης για τον Ασπροπάρη και τον τσίφτη στην Ζώνη Ειδικής Προστασίας Μετέωρα Αντιχάσια. «Πρόγραμμα ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: Ενίσχυση εκτατικής κτηνοτροφίας και προστασία πληθυσμών ειδών απειλούμενων αρπακτικών πουλιών και μεγάλων σαρκοφάγων θηλαστικών στα Αντιχάσια όρη - Αρκτούρος, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, ΥΠΕΧΩΔΕ». Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Θεσσαλονίκη. σελ. 24, χάρτης Μπούσμπουρας Δ. & Σ. Μπουρδάκης 2001. Αναφορά για την Ταΐστρα στα Μετέωρα Αντιχάσια. Πρόγραμμα ΕΤΕΡΠΣ «Άμεσες ενέργειες για την προστασία των απειλούμενων αρπακτικών στην Ελλάδα». Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία Μπούσμπουρας Δ., B. Hallmann και Ε. Μπουρδάκης 1998. Οργάνωση ταίστρας (για γύπες και τσίφτηδες), παρατηρητηρίου και κέντρου ενημέρωσης στην περιοχή Μετεώρων - Αντιχασίων. Τεκμηρίωση αναγκαιότητας- Χωροθέτηση- Σχεδιασμός- Αρχές λειτουργίας σελ 25, χάρτες, φωτογραφίες. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Πρόγραμμα LIFE-NATURE «Διαχειριστικές Δράσεις Περιοχών Ειδικής Προστασίας στην Ελλάδα» (ΕΘΙΑΓΕ, ΕΟΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ, Υπ. Γεωργίας, Ευρωπαϊκή Ένωση Γεν. Διευθ. ΧΙ) Περιοχή Εφαρμογής: Όρη Αντιχάσια και Μετέωρα Υφαντής Γ. και Σ. Καζαντζίδης, 2004. Καταγραφή των αποικιών των ερωδιών στην Ελλάδα. Τελική αναφορά. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Αθήνα. 53 σελ. Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ. 2009. Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). Χατζηχαραλάμπους Έλενα, Α. Δημαλέξης, Ε. Μπουρδάκης και Δ. Μπούσμπουρας. 2004: Τεύχος αναλυτικών προδιαγραφών των απαραίτητων εργασιών για την οριοθέτηση ΖΕΠ και των παραδοτέων τους. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 30