ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΔΙΗΜΕΡΟ 1, 2 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2005 «ΕΚΤΡΟΠΗ ΑΧΕΛΩΟΥ» Ε Ι Σ Η Γ Η Σ Η ΜΑΚΗ ΓΚΑΝΗ Πολιτικού Μηχανικού «Ωφελιμότητα, καθυστερήσεις του έργου Πρόταση για τα προβλήματα του Περιβάλλοντος» Η Θεσσαλική Πεδιάδα έχει έκταση 14.202 χιλ. Στρέμματα από τα οποία τα 5.172 χιλ. Στρέμματα είναι γεωργικές εκτάσεις και τα 5.331 χιλ. στρέμματα είναι βοσκότοποι. Μετά τις πρώτες ιδέες που αναπτύχθηκαν στην δεκαετία του 50 για την «Εκτροπή Αχελώου», όπως αυτή του Καθηγητή Κουτσοκώστα ο οποίος πρότεινε να γίνει η «Εκτροπή» από τη Μεσοχώρα το 1972 οριστικοποιήθηκε η λύση της εκτροπής από τη θέση «Ανω Συκιά» που επεκράτησε ως η βέλτιστη λύση. Η λύση αυτή ονομάστηκε «ΛΥΣΗ ΜΑΓΕΙΡΙΑ» από το όνομα του εμπνευστή της συντάκτη και της σχετικής προκαταρκτικής Μελέτης για την οποία και βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 1983. Από την επιλεγείσα θέση εκτροπής που έχει ετήσια παροχή 1,5 δις m3 θα διοχετεύεται το νερό σε αρδευτικά δίκτυα μέσω των φραγμάτων Πύλης Μουζακίου, για συνολική άρδευση έως 3.500 χιλ. στρεμμάτων. Είναι η επιφάνεια των γεωργικών εκτάσεων της Θεσσαλίας έως το υψόμετρο + 200, δηλαδή 3.759 χιλ. στρέμματα μείον 7% περίπου που καταλαμβάνουν τα αρδευτικά δίκτυα. Υπό την προϋπόθεση ότι λύνονται τα προβλήματα Περιβάλλοντος μπορούμε να έχουμε τριπλασιασμό περίπου των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και εκσυγχρονισμό των καλλιεργειών.
2 Να έχουμε επίσης σημαντική αύξηση των στρεμματικών αποδόσεων με παράλληλη αντικατάσταση των απηρχειωμένων και πολυδάπανων καλλιεργητικών μεθόδων με σύγχρονες, τη βοηθεία και των αρδευτικών δικτύων. Ετσι το ύψος της αγροτικής παραγωγής μπορεί να γίνει κυριολεκτικά πολλαπλάσιο εις το τετράγωνο και να συνδυαστεί μάλιστα με ένα αξιόλογο πρόγραμμα καθετοποίησής της που θα συμβάλλει σε μία άλλη θέση της χώρας μας στο Διεθνή καταμερισμό εργασίας. Τεράστιο το όφελος όχι μόνο για τη Θεσσαλία αλλά συνολικά για την Εθνική Οικονομία αφού ο Θεσσαλικός Κάμπος διαθέτει το 14% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων της χώρας. Η «Εκτροπή Αχελώου» εξαγγέλθηκε πλείστες όσες φορές από τις Κυβερνήσεις με χαρακτηριστικές τις εξαγγελίες στις επετείους του Κιλελέρ το 1983, 1984, 1985, 1986. Τα έργα της «Εκτροπής» προχώρησαν έκτοτε μετ εμποδίων. Κορυφαίο είναι το πρόβλημα της Προστασίας του Περιβάλλοντος που έχει όμως δύο όψεις: Δεν είναι μόνο η προστασία του Περιβάλλοντος από τις συνέπειες της «Εκτροπής» αλλά και η προστασία του ήδη επιβαρυνθέντος Περιβάλλοντος της Θεσσαλίας εφόσον δεν πραγματοποιηθεί η «Εκτροπή του Αχελώου». Στην τελευταία περίπτωση οι περιβαλλοντικές συνθήκες στον Θεσσαλικό χώρο θα καταστούν απολύτως κρίσιμες. Η παροχή του Πηνειού τα τελευταία 30 χρόνια έχει παρατηρηθεί να πέφτει κάτω από 3 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο κατά τους θερινούς μήνες και αφ ετέρου τα ρυπαντικά του φορτία να παραμένουν τα ίδια με αποτέλεσμα να μετατρέπεται κυριολεκτικά σε βούρκο. Σε πολλά Συνέδρια έχει τονισθεί ότι ο Πηνειός είναι δεύτερος ποταμός σε ρύπανση στην Ευρώπη μετά τον Πάδο της Ιταλίας.
3 Η ανάγκη εμπλουτισμού του είναι άμεση και είναι σαφές ότι δεν μπορεί να «συνεισφέρει» στην επίλυση του οξυμένου Υδατικού προβλήματος της περιοχής. Η κατάσταση του υπογείου Υδροφόρου Ορίζοντα παρουσιάζεται ολοένα επιδεινούμενη ένεκα και του «προβληματικού» Υδατικού ισοζυγίου, αφού με στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας απαιτούνται 640 m3 νερού ανά στρέμμα Γεωργικών Εκμεταλλεύσεων. Χαρακτηριστικό της ανατροπής του Οικοσυστήματος είναι ότι εναλλάσσονται ακραία φαινόμενα πλημμυρών και ξηρασίας. Και πέραν από την βεβαία συν τοις άλλοις οικονομική αιμορραγία της περιοχής που τα φαινόμενα αυτά συνεπάγονται, αντικείμενο Μελέτης πρέπει οπωσδήποτε να αποτελέσει και το ορατό ζήτημα της ενδεχόμενης αλλαγής συμπεριφοράς και αστοχίας των εδαφών του Θεσσαλικού χώρου σε περίπτωση σεισμικής διέγερσης. Η οικολογική υποβάθμιση της περιοχής σημειωθήτω ότι καλπάζει επί το δυσμενέστερον με ανυπολόγιστες συνέπειες. Εξάλλου ο Καθηγητής Πολυτεχνείου και σημερινός Υφυπουργός ΥΠΕΧΩΔΕ κος Ξανθόπουλος στην διημερίδα για τον Πηνειό στην Λάρισα στις 29,30/05/82 που οργάνωσαν οι ΔΕΥΑ (Δημοτικές Επιχειρήσεις Υδρευσης Αποχέτευσης) της περιοχής τεκμηριώνει την κατεπείγουσα ανάγκη εμπλουτισμού του Πηνειού για διάσωσή του, τονίζοντας ότι: «οι προγραμματισμένες, μακροπρόθεσμες ανάγκες είναι μεγαλύτερες από τους τοπικούς πόρους και θα υπάρξει στο μέλλον ένα έγκλημα». Πράγματι, το Οικολογικό αυτό έγκλημα συντελείται κάθε στιγμή στον Θεσσαλικό χώρο και δια ταύτα η Πολιτεία επιβάλλεται να το αντιμετωπίσει κατά προτεραιότητα ως κατεπείγον. Τοποθετήθηκα υπέρ του έργου της εκτροπής ως εισηγητής στο Διήμερο του ΤΕΕ στο Ευγενίδειο Ιδρυμα στις 16 και 17 Μαρτίου 1988 και επιμένω και σήμερα στην ωφελιμότητα και την αναγκαιότητά του. Μπορεί και πρέπει να προχωρήσει το έργο με όλη την απαιτούμενη φροντίδα και σεβασμό στο περιβάλλον.
4 Σ αυτή την κατεύθυνση προτείνω: α) Να υλοποιηθεί το έργο της «Εκτροπής» του Αχελώου με μέγιστη δυνατότητα λειτουργίας 1,5 δις m3 νερού που αντιστοιχεί στο 30% περίπου της συνολικής ετήσιας παροχής. β) Το σύστημα της «Εκτροπής» να λειτουργεί με διοχέτευση μικροτέρων ποσοτήτων νερού στο Θεσσαλικό Κάμπο δηλαδή να μην εξαντλείται η μέγιστη δυνατότητα λειτουργίας του. Στην πορεία να γίνουν οι απαραίτητες δοκιμές ως προς τις ανεκτές ποσότητες που δε δημιουργούν προβλήματα στο Περιβάλλον. γ) Πέραν της αναπτυξιακής ωφέλειας το σύστημα των ταμιευτήρων της «Εκτροπής», συν τοις άλλοις μπορεί να λειτουργήσει ρυθμιστικά στη διαχείριση του Υδάτινου Δυναμικού της Θεσσαλίας και να συνδυάσει παράλληλα την άμβλυνση των συνεπειών των πλημμυρών και ξηρασίας του Πηνειού και να συμβάλλει στον εμπλουτισμό του. Ετσι θα έχουμε αφ ενός μεν περιβαλλοντική προστασία από το σύστημα της εκτροπής και αφ ετέρου περιβαλλοντική αποκατάσταση του υφισταμένου οικοσυστήματος της Θεσσαλίας. Το έργο της εκτροπής του Αχελώου σαν έργο πολλαπλής χρησιμότητας μπορεί και πρέπει παραλλήλως: Να είναι κύρια αρδευτικό για να δώσει τη δυνατότητα στη χώρα μας να αποτελέσει ισχυρότατη αναπτυξιακή συνιστώσα του Ευρωπαϊκού και Βαλκανικού χώρου στον αγροτικό τομέα. Πιστεύω ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση «ήνεγκεν η στιγμή» να αντιμετωπίσει το έργο επιτέλους με τη δέουσα ευρυγώνια δεοντολογία. Να λειτουργεί εναλλακτικά για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Υλοποιούμενο το έργο της εκτροπής, ως το μεγαλύτερο Δημόσιο Εργο της χώρας (όπως το είχε χαρακτηρίσει κάποτε
5 και ο τέως Πρόεδρος του ΤΕΕ Κώστας Λιάσκας) θα δώσει τη δυνατότητα της παραγωγικής αξιοποίησης και απασχόλησης πληθώρας Τεχνικών Επιστημόνων. Και είναι βέβαιο ότι οι συνάδελφοι αυτοί λειτουργούντες επ ωφελεία του τόπου θα επιβεβαιώσουν και την ορθότητα της απόφασης του ΤΕΕ που κήρυξε το έτος 2005 έτος απασχόλησης των Μηχανικών, σαν απόφαση ευρύτερης λογικής και μακρόπνοης σημασίας. Είναι καθαρά θέμα πολιτικής απόφασης η υλοποίηση του έργου της εκτροπής. Ας δούμε μια παράγραφο της εισήγησης στην ημερίδα του ΤΕΕ για τον Αχελώο (Αθήνα 23.3.1984) της σχετικής Ομάδας Εργασίας του ΤΕΕ: «Με την προϋπόθεση ότι αποφασίζεται η αγροτική ανάπτυξη της Θεσσαλίας σε μεγάλη κλίμακα η Εκτροπή είναι απαραίτητη». Αρα είναι θέμα επιλογής ή μη επιλογής της Αγροτικής Ανάπτυξης της πατρίδας μας. Από το 1985 εξάλλου, ο τότε Υπουργός Ενέργειας και Φυσικών Πόρων κ. Βερυβάκης είχε δηλώσει ότι μόνο το 20% του Υδάτινου Δυναμικού της χώρας μας αξιοποιείται ορθολογικά. Και οπωσδήποτε αυτό παραμένει ένα μεγάλο πρόβλημα που σχετίζεται και με την μη εισέτι υλοποίηση του ειδικού φορέα Διαχείρισης των Υδάτων που αποτελεί τεράστια ευθύνη όλων των μέχρι τούδε κυβερνήσεων. Από παλιά ο Θεσσαλικός Κάμπος είχε ονομαστεί «κοιμώμενος γίγας» για τις τεράστιες δυνατότητες αξιοποίησης που διαθέτει. Ο ίδιος ακριβώς χαρακτηρισμός πιστεύω ότι ταιριάζει και για το Υδάτινο Δυναμικό της Χώρας. Μετά τις ξεκάθαρες ανωτέρω διαπιστώσεις πιστεύω ότι η Πολιτεία πρέπει να προχωρήσει στην υλοποίηση του έργου με το βηματισμό που επιβάλλουν οι περιστάσεις.
6 Την Εισήγησή μου αυτή επιτρέψατέ μου να αφιερώσω στον εμπνευστή του έργου της Εκτροπής διακεκριμένο επιστήμονα Υδροενεργειακό Μηχανικό και πολυαγαπημένο φίλο, τον αείμνηστο Στέλιο Μαγειρία που κόσμησε και κοσμεί αν και απών το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας και την Ιστορία του. Μάκης Γκανής Πολιτικός Μηχανικός