ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΤΑΜΠΕΚΗΣ Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Χαρτογράφηση της χωρικής μεταβλητότητας του βέλτιστου δασικού οδικού δικτύου με την εφαρμογή της μεθόδου της Πολύ-Κριτηριακής Εκτίμησης (Multi-Criteria Evaluation, MCE) ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΤΑΜΠΕΚΗΣ Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΣΤΑΥΡΟΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΦΑΝΗ ΣΑΜΑΡΑ Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΟΛΓΑ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Περίληψη Η κατάλληλη διαχείριση των φυσικών διαθέσιμων των δασικών περιοχών και η κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη των ανθρωπίνων διαθέσιμων τους απαιτεί άμεση δράση και αποτελεί βασικό άξονα της αειφόρου ανάπτυξης. Η αειφόρος διαχείριση των δασών (Sustainable Forest Management, SFM) μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων που προκαλούνται στα δάση και τους ανθρώπους που εξαρτώνται από αυτά, συμβάλλοντας συγχρόνως και στην ανάπτυξη. Η διάνοιξη των δασικών δρόμων αποτελεί ένα στρατηγικό στοιχείο για την κοινωνικό-οικονομική ανάπτυξη των πληθυσμών που ζουν σε δασικές περιοχές και θεωρείται απαραίτητο για την άσκηση της ορθολογικής και οικονομικής διαχείρισης των δασών, των ορεινών βοσκοτόπων και των γεωργικών εκτάσεων (Cielo e Gottero, 2004, Pellegrini 2012). Οι δασικοί δρόμοι επηρεάζουν τη δομή των οικοσυστημάτων, τη δυναμική της λειτουργίας τους και προκαλούν άμεσες επιπτώσεις στα οικοσυστήματα και στη σύνθεσης των ειδών τους. Επίσης, η κατασκευή των δρόμων, προκαλεί μια μεγάλη ποικιλία από πρωτογενείς ή άμεσες, οικολογικές επιδράσεις, καθώς και δευτερεύουσες, ή έμμεσες, στα τοπία που διαπερνούν (Seiler, 2001, Coffin, 2007, Robinson et al., 2010). Τα αποτελέσματα των δρόμων μπορεί να φανούν στο σύνολο των αβιοτικών και βιοτικών συστατικών των χερσαίων και υδάτινων. Ο σχεδιασμός των δασικών οδικών δικτύων είναι ένα δύσκολο έργο. Πρόοδος έχει προκληθεί τόσο από την αυξημένη διαθεσιμότητα και την ακρίβεια των νέων τεχνολογιών και των δεδομένων υψηλής ακρίβειας, όσο και από τις βελτιώσεις στις τεχνικές βελτιστοποίησης. Ο καθορισμός των συναρτήσεων που επηρεάζουν τον σχεδιασμό των δασικών δόμων (α) κόστος κύκλου ζωής, δηλαδή κόστος κατασκευής και συντήρησης των δασικών δρόμων, κόστος μετατόπισης του ξύλου και απώλεια της εδαφικής προσόδου, β) περιβαλλοντικές επιπτώσεις και γ) αλλαγή χρήσεων γης) αποτελεί ένα κρίσιμο βήμα στην καθοδήγηση της διαδικασίας σχεδιασμού τους και ελέγχου της βελτιστοποίησης τους. Ωστόσο, το πρόβλημα εξακολουθεί να υπάρχει για τη χαρτογράφηση της καταλληλότητας των εναλλακτικών σχεδιασμών των δασικών δρόμων και για να αξιολογηθούν τα χωρικά, σαφή στοιχεία, για μία ή περισσότερες λειτουργίες (Stückelberger et al., 2006a). Η εκτίμηση των επιπτώσεων της κατασκευής των δρόμων στο φυσικό περιβάλλον πρέπει να πραγματοποιείται πριν από την κατασκευή των δρόμων για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων. Ο σωστός σχεδιασμός της διάνοιξης του δασικού οδικού δικτύου και οι στρατηγικές διαχείρισης του αποτελούν τη θεμελιώδη αρχή, προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές επιπτώσεις λόγω της παρουσίας των 1

δασικών δρόμων, ενώ ταυτόχρονα ικανοποιούν τις ανάγκες προσβασιμότητας στο δάσος για την ορθολογική του εκμετάλλευση και την προστασία του. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να πραγματοποιηθεί αξιολόγηση της χωρικής μεταβλητότητας του βέλτιστου δασικού οδικού δικτύου και των περιβαλλοντικών του επιπτώσεων που προκαλούνται από τα έργα διάνοιξης του δασικού οδικού δικτύου στο φυσικό περιβάλλον στο ορεινό δασικό σύμπλεγμα του νησιού της Θάσου. Για τον σκοπό αυτό αναπτύσσεται και εφαρμόζεται μια καινοτόμος μέθοδος αξιολόγησης της χωρικής διάταξης του βέλτιστου δασικού οδικού δικτύου και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκαλούνται στο φυσικό περιβάλλον με τη βοήθεια των Πολλαπλών Κριτηρίων Εκτίμησης (Multi-Criteria Evaluation, MCE). Στην παραπάνω μέθοδο αξιολογείται μέσω των κριτηρίων της έντασης της ανθρώπινης επίδρασης στο δασικό οικοσύστημα και της απορροφητικότητας του οικοσυστήματος των επιδράσεων που προκαλούνται από τα έργα διάνοιξης, η χωρική μεταβλητότητα του βέλτιστου δασικού οδικού δικτύου και οι περιβαλλοντικές του επιπτώσεις. Λέξεις Κλειδιά: Χωρική μεταβλητότητα, δασικό οδικό δίκτυο, περιβαλλοντικές επιπτώσεις, φυσικοί πόροι, πολύ-κριτηριακή εκτίμηση, Multi-Criteria Evaluation 1. Εισαγωγή Οι διαχειριστές-σχεδιαστές των δασικών δρόμων θα πρέπει να τους σχεδιάζουν λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο την αποδοτικότητα του κόστους (κατασκευής και συντήρησης), αλλά και της βιώσιμης διαχείρισης του δασικού περιβάλλοντος (Aruga et al., 2005, Stückelberger, 2006, Stückelberger et al., 2007, Akay et al., 2008). Για την επίτευξη των πολλαπλών στόχων στην εκμετάλλευση των δασών θα πρέπει να πραγματοποιείται ο σχεδιασμός του δασικού οδικού δικτύου βάση μοντέλων που να καθορίζουν τη χωρική διάταξη του βέλτιστου δασικού οδικού δικτύου και να βοηθούν στη χαρτογράφηση της χωρικής μεταβλητότητας των τριών αντικειμενικών συναρτήσεων στο σχεδιασμό των δασικών δρόμων (το κόστος κατασκευής και συντήρησης, ή "life-cycle costs, τις αρνητικές οικολογικές επιπτώσεις, και την καταλληλότητα του εδάφους για την μεταφορά-μετατόπιση του ξύλου) (Heinimann et al., 2003, Ulber, 2004, 2005). Στη Πολλαπλών Κριτηρίων Αξιολόγηση (Multi- Criteria Evaluation, MCE), γίνεται μια προσπάθεια να συνδυαστεί ένα σύνολο κριτηρίων με σκοπό να αναπτυχθεί μια ενιαία σύνθετη βάση δεδομένων για μια απόφαση σύμφωνα με ένα συγκεκριμένο στόχο (Eastman et al., 1993). Ένα πλεονέκτημα της μεθόδου MCE είναι ότι παρέχει έναν ευέλικτο τρόπο αντιμετώπισης των ποιοτικών πολυδιάστατων περιβαλλοντικών επιπτώσεων των αποφάσεων (Munda et al., 1995, Malczewski, 1999). Σκοπός της έρευνας αυτής είναι να πραγματοποιηθεί αξιολόγηση της χωρικής μεταβλητότητας των έργων της διάνοιξης των δασικών δρόμων στο νησί της Θάσου. Για τον σκοπό αυτό αναπτύσσεται και εφαρμόζεται μια καινοτόμος μέθοδος αξιολόγησης της χωρικής διάταξης του βέλτιστου δασικού οδικού δικτύου και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκαλούνται στο φυσικό περιβάλλον με τη βοήθεια των Πολλαπλών Κριτηρίων Εκτίμησης (Multi-Criteria Evaluation, MCE). 2. Υλικά και Μέθοδοι 2.1 Περιοχή έρευνας Σαν περιοχή έρευνας έχει επιλεχθεί το νησί της Θάσου και το δασικό σύμπλεγμα που περιλαμβάνει. Η περιοχή έρευνας εκτείνεται μεταξύ 40,5495 έως 40,8351 Βόρειου Γεωγραφικού Πλάτους και μεταξύ 24,4808 έως 24,797 Δυτικού Γεωγραφικού Μήκους από το βάθρο του Αστεροσκοπείου Αθηνών. Η περιοχή έρευνας φαίνεται στο χάρτη προσανατολισμού που παρουσιάζεται στο Σχήμα 2.1-1. 2.2. Μέθοδος Για την ανάπτυξη της προτεινόμενης μεθόδου Πολλαπλών Κριτήριων Αξιολόγησης (MULTI-CRITERIA EVALUATION, MCE) της χωρικής διάταξης του βέλτιστου δασικού οδικού δικτύου και των περιβαλλοντικών του επιπτώσεων εξετάστηκε μια σειρά κριτηρίων. Τα 2

κριτήρια αφορούσαν την εκτίμηση: α) της έντασης της ανθρώπινης παρέμβασης στο φυσικό περιβάλλον από τα υφιστάμενα έργα διάνοιξης και β) της απορροφητικότητας των επιδράσεων των δασικών δρόμων από το φυσικό περιβάλλον (Γιαννούλας, 2001, Δούκας, 2004, Ταμπέκης, 2009). Για την έρευνα στη περιοχή χρησιμοποιήθηκε λογισμικό GIS, γεωχωρικά δεδομένα για τη νήσο Θάσο και η «Υπό έγκριση Διαχειριστική Μελέτη των δημόσιων δασών της νήσου Θάσου (περιόδου 2011-2020)». 2.2.1. Κριτήρια αξιολόγησης της έντασης της επίπτωσης σε μη παραγωγικά δάση Ι. Οδική πυκνότητα απόσταση και ποσοστό δασοπροστασίας. Το ποσοστό της υπέρβασης ή της μείωσης από τις τιμές D=12,5-15 m/ha, S=666,67-800 m και το ποσοστό δασοπροστασίας <85%, βαθμολογείται αθροιστικά σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. ΙΙ. Μέσο μετατόπισης. Το ποσοστό της μετατόπισης που δεν γίνεται με σχοινιογερανό ή ζώα ή συνδυασμό αυτών, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. ΙΙΙ. Κατεύθυνση σύρσης (Ζώα, ελκυστήρες, σχοινιοσύρτες). Το ποσοστό της μετατόπισης που δεν γίνεται διαγώνια ή παράλληλα στον δασικό δρόμο, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. ΙV. Κυκλοφοριακός φόρτος και τύπος των οχημάτων. α) Το ποσοστό της υπέρβασης του αριθμού των επισκεπτών από την δυνατότητα υποδοχής του χώρου (έχοντας σαν άριστο αριθμό επισκεπτών τον αριθμό των κατοίκων του νησιού, οι οποίοι θεωρούνται ότι δεν προκαλούν κατά την επίσκεψη τους στο δάσος καμία επίπτωση), βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. β. Το ποσοστό των οχημάτων με ομοιόμορφη φόρτιση στους τροχούς μεγαλύτερη της επιτρεπόμενης από τους εθνικούς κανονισμούς που ισχύουν σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. V. Θέση δασικών δρόμων. α. Η απόσταση των δασικών δρόμων από τα ρέματα πρέπει να είναι αρκετή ώστε να μην επηρεάζει το δασικό οικοσύστημα. Το ποσοστό των δασικών δρόμων που χαράσσεται σε κοιλάδα που απέχει από την όχθη του ρέματος λιγότερο από 10 m, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. β. Το ποσοστό των δρόμων που χαράσσεται σε λιγότερο από 10 μέτρα απόσταση έξω από τα όρια του δάσους ή από 20 μέτρα μέσα από τα όρια του, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. γ. Οι δασικοί δρόμοι δεν πρέπει να χαράσσονται σε ασταθή εδάφη όπου μπορεί να γίνει ολίσθηση, κατολίσθηση ή αστοχία στην κατασκευή των πρανών. Θα πρέπει να αποφεύγονται τα σημεία όπου υπάρχει φλύσχης ή άλλα αργιλικά πετρώματα που με το διαποτισμό τους με νερό αρχίζουν να κατολισθαίνουν, εφόσον αυτό είναι δυνατό. Το ποσοστό χάραξης των δασικών δρόμων, που διέρχονται από αργιλώδες έδαφος, ρέματα μεγάλων ανοιγμάτων, ασταθή εδάφη, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. 2.2.2. Πολλαπλά Κριτήρια Αξιολόγησης της απορροφητικότητας του οικοσυστήματος Απορροφητικότητα του οικοσυστήματος είναι το κατά πόσο η επίπτωση της επίδρασης θα απορροφηθεί με τον καιρό από το περιβάλλον, αλλά και ο αριθμός δεκτών της επίπτωσης. Κριτήρια αξιολόγησης της απορροφητικότητας (χωρητικότητας) του οικοσυστήματος και οι αντίστοιχες βαρύτητες μπορεί να είναι: Ι. Δασοκομικά κριτήρια Απορρόφηση (%) 1. Είδος κάλυψης α. Δάσος 100 β. Δασική έκταση 25-50 γ. Γυμνό 15 2. Δασοπονικό είδος α. Μεικτά 100 β. Πλατύφυλλα 75 γ. Κωνοφόρα 65 3

3. Διαχειριστική μορφή α. Σπερμοφυής 100 β. Πρεμνοφυής 50 γ. Διφυής 75-100 4. Ηλικία α. Υποκηπευτό 100 β. Ομήλικο 50 γ. Κηπευτό 75 5. Ύψος δέντρων α. Μεγάλο >20 m 100 β. Μεσαίο 10-20 m 75 γ. Μικρό < 10 m 25-50 6. Ποιότητα τόπου α. Πρώτη-Δεύτερη 100 β. Τρίτη-Τέταρτη 50 γ. Πέμπτη-Έκτη 25 7. Παραγωγικότητα α. Κατηγορία Ι (>3 m 3 ανά έτος και ha) 100 β. Κατηγορία ΙΙ (1-3 m 3 ανά έτος και ha) 50 γ. Κατηγορία ΙΙΙ (<1 m 3 ανά έτος και ha) 25 ΙΙ. Τοπογραφικά κριτήρια 1. Κλίση εδάφους α. Μικρή <8% 100 β. Μεσαία 8-20% 50 γ. Μεγάλη 100 2. Έκθεση 2.1. Υψόμετρο <1000 μέτρα α. Βόρεια 100 β. Ανατολική-Δυτική 75 γ. Νότια 50 2.2. Υψόμετρο >1000 μέτρα α. Βόρεια 70 β. Ανατολική-Δυτική 100 γ. Νότια 70 3. Κριτήρια ανάγλυφου α. Ήπιο 100 β. Ποικίλο 50 γ. Πολυσχιδές 15 ΙΙΙ. Κοινωνικά κριτήρια (αριθμός δεκτών) Εξαρτάται από τον αριθμό των ανθρώπων που δέχονται την επίπτωση (δεκτών) π.χ. 1. Τουριστικό θέρετρο 2. Από εθνικό οδικό δίκτυο 3. Από σιδηροδρομική γραμμή 4. Από αρχαιολογικό χώρο 5. Από παρακείμενη πόλη 6. Από παρακείμενο χωριό 7. Από ευρωπαϊκό μονοπάτι 8. Από φυσική ή τεχνική λίμνη ή ποταμό Στις περιπτώσεις αυτές βαθμολογούνται με 25%, όταν οι δείκτες είναι πολλοί, με 50% λίγοι και 100% καθόλου σύμφωνα με τη γνώμη ειδικών επιστημόνων. 2.2.3. Αξιολόγηση της βαρύτητας των κριτηρίων της έντασης και της απορροφητικότητας Όπως προέκυψε κατόπιν συνεννόησης με ειδικούς επιστήμονες η σημαντικότητα των κριτηρίων εκτίμησης της έντασης, βαθμολογείται με αριθμούς 1=λίγη, 2=μέτρια και 3=μεγάλη βαρύτητα (σημαντικότητα). Εδώ συνεκτιμάτε η σημασία της επίπτωσης και η διάρκειά της. Παρομοίως για την απορροφητικότητα οι βαρύτητες είναι: 3 για τα Δασοκομικά κριτήρια, 2 για τα Τοπογραφικά κριτήρια και 1 για τα Κοινωνικά. 2.2.4. Τελική βαθμολόγηση 4

Η βαθμολόγηση γίνεται ως εξής: 1. Ο μέσος όρος της εκτίμησης της έντασης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΣΕ) που προκαλούνται από τους δασικούς δρόμους στο φυσικό περιβάλλον, ισούται με το άθροισμα των γινομένων Σ(Ε x Β Ε ) προς το σύνολο των αριθμών βαρύτητας (ΣΒ Ε ), δηλαδή ΣΕ=Σ(Ε x Β Ε )/ΣΒ Ε όπου: Ε= η εκτίμηση της τιμής του κάθε κριτηρίου που αξιολογεί την ένταση της επίδρασης που δεν είναι αρνητική, Β Ε = η βαρύτητα κάθε κριτηρίου, και ΣΒ Ε = το σύνολο των αριθμών βαρύτητας για τα κριτήρια της έντασης. Παρόμοια πραγματοποιείται η εκτίμηση της απορροφητικότητας των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από το δασικό οικοσύστημα. Οπότε ο μέσος όρος της απορροφητικότητας των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΣΑ) που προκαλούνται από τους δασικούς δρόμους από το φυσικό περιβάλλον, ισούται με το άθροισμα των γινομένων Σ(Α x Β Α ) προς το σύνολο των αριθμών βαρύτητας (ΣΒ Α ), δηλαδή ΣΑ=Σ(Α x Β Α )/ΣΒ Α όπου: Α= η εκτίμηση της τιμής του κάθε κριτηρίου που αξιολογεί την απορροφητικότητα της επίδρασης που δεν είναι αρνητική, Β Α = η βαρύτητα κάθε κριτηρίου, και ΣΒ Α = το σύνολο των αριθμών βαρύτητας για τα κριτήρια της απορροφητικότητας. Οι ποσότητες αυτές ΣΕ και ΣΑ στο βαθμό που οι βαρύτητες δεν είναι υποκειμενικές δίνουν κατά προσέγγιση το βαθμό προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος από την κατασκευή των δασικών δρόμων και έτσι συμπεραίνουμε την καλύτερη χάραξη μεταξύ εναλλακτικών χαράξεων, τη λύση δηλαδή αυτή που θα έχει το μεγαλύτερο % νούμερο ΣΕ x ΣΑ. 2. Στα τμήματα των δρόμων όπου: Η θετική ένταση της επίδρασης ΣΕ είναι >50% και η απορροφητικότητα ΣΑ είναι > 50% είναι δεκτή η κατασκευή τους χωρίς όρους. ΣΕ<50% και ΣΑ>50% ή ΣΕ>50% και ΣΑ<50% είναι δεκτή η κατασκευή τους με όρους. ΣΕ<50% και ΣΑ<50% είναι δεκτή η κατασκευή τους με τη βοήθεια έργων αποκατάστασης του Φυσικού Περιβάλλοντος. 3. Αποτελέσματα 3.1. Αποτελέσματα κριτηρίων αξιολόγησης της έντασης της επίπτωσης σε μη παραγωγικά δάση Στην εκτίμηση του ποσοστού διάνοιξης λαμβάνεται υπόψη ότι οι δασικοί δρόμοι μπορούν να αποτελέσουν και αποτελεσματικές διόδους για την πρόσβαση των πυροσβεστικών οχημάτων και την συμβολή τους στην αντιπυρική προστασία. Αυτό συμβαίνει γιατί από τους δασικούς δρόμους έχουν άμεση πρόσβαση τα πυροσβεστικά οχήματα προς την κατάσβεση των πυρκαγιών. Η Πυροσβεστική Υπηρεσία στην Ελλάδα χρησιμοποιεί σαν πυροσβεστικά οχήματα μικρά φορτηγάκια (οχήματα 4x4) εξοπλισμένα με δεξαμενές νερού, σωληνώσεις και αντλίες που έχουν τη δυνατότητα να παροχετεύουν νερό με πίεση σε απόσταση 300 μέτρα προς τα ανάντη και 500 μέτρα προς τα κατάντη των δρόμων. Επομένως το ποσοστό διάνοιξης μπορεί να θεωρηθεί και ποσοστό δασοπροστασίας του νησιού λόγω της πρόσβασης των πυροσβεστικών οχημάτων για την πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών. Επομένως στους δασικούς δρόμους με τη βοήθεια του λογισμικού GIS δημιουργήθηκαν ψηφιακά ζώνες (Buffers) πλάτους 300 m προς τα ανάντη και 500 m προς τα κατάντη (Σχήμα 3.1-1). Επίσης δημιουργήθηκε η γεωβάση δεδομένων. Από τον χάρτη εκτιμάται η επιφάνεια του ποσοστού διάνοιξης για τη περιοχή έρευνας, η οποία δίνεται και ανέρχεται σε Ε=70,39%. Ι. Οδική πυκνότητα απόσταση και ποσοστό δασοπροστασίας. Η οδική πυκνότητα στο νησί της Θάσου για τους δασικούς, αγροτικούς δρόμους και τις αντιπυρικές ζώνες εκτιμήθηκε ότι είναι D υπ =L/F=36,5955m/ha (Σχήμα 3.1-2). Ενώ το ποσοστό 5

διάνοιξης για το νησί εκτιμήθηκε ότι ανέρχεται στο Ε=70,39%. Αυτό αποτελεί και το ποσοστό δασοπροστασίας του νησιού λόγω της πρόσβασης των πυροσβεστικών οχημάτων για την πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών. Ο μέσος όρος των ποσοστών των διαφορών της οδικής πυκνότητας από τις τιμές της για το κριτήριο είναι: 65,84+59,01 =62,425%. 2 Το ποσοστό της μείωσης για S=800m από το ποσοστό δασοπροστασίας που είναι μικρότερο από 85%, είναι 85-70,39=14,61%. Συνολικά λοιπόν έχουμε 62,425+14,61=77,035%. Επομένως το ποσοστό αυτό βαθμολογείται αθροιστικά σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. Έτσι η τιμή του κριτηρίου εκτιμάται ότι είναι 100-77,035=22,965%. Συντελεστής βαρύτητας 3. ΙΙ. Μέσο μετατόπισης. Το δάσος στη περιοχή είναι μη παραγωγικό τα τελευταία 25 χρόνια και δεν παράγει ξυλεία για οποιαδήποτε χρήση εξαιτίας των πυρκαγιών που είχαν ξεσπάσει τη δεκαετία του 80. Επομένως δεν χρησιμοποιείται κάποιο μέσο μετατόπισης για την ξυλεία. Το κριτήριο αυτό λοιπόν δεν βαθμολογείται. ΙΙΙ. Κατεύθυνση σύρσης (Ζώα, ελκυστήρες, σχοινιοσύρτες). Το κριτήριο αυτό δεν βαθμολογείται γιατί δεν πραγματοποιείται μετατόπιση ξυλείας στο δάσος του νησιού εξαιτίας της προστασίας του δάσους και της μη παραγωγικής του διαχείρισης. ΙV. Κυκλοφοριακός φόρτος και τύπος των οχημάτων. α) Κατόπιν επιτόπιας έρευνας διαπιστώθηκε ότι δεν υπάρχει υπέρβαση στον αριθμό των επισκεπτών στο δάσος του νησιού (αριθμός επισκεπτών στο δάσος μικρότερος από τον αριθμό των κάτοικων του νησιού όπου θεωρείται πως δεν προκαλούν επιπτώσεις στο δάσος) που να ξεπερνάει τη δυνατότητα υποδοχής του χώρου. Επομένως το ποσοστό της υπέρβασης του αριθμού των επισκεπτών στο δάσος του νησιού της Θάσου από τη δυνατότητα υποδοχής του χώρου είναι 0%. Έτσι η εκτίμηση της τιμής του κριτηρίου είναι 100-0=100%. Συντελεστής βαρύτητας 2. β) Εξαιτίας της μη παραγωγής του δάσους τα προηγούμενα χρόνια δεν παρατηρείται διέλευση εντός των ορίων του δάσους από βαρέα οχήματα που θα μπορούσαν να προκαλέσουν καταστροφές στους δασικούς δρόμους και στο οικοσύστημα. Ακόμη και οι χώροι παραγωγής και εξαγωγής μαρμάρου (νταμάρια) τα τελευταία χρόνια υπολειτουργούν. Επομένως δεν παρατηρείται η παρουσία οχημάτων με ομοιόμορφη φόρτιση στους τροχούς μεγαλύτερη της επιτρεπόμενης όπως ορίζονται από τους εθνικούς νόμους. Αρά η τιμή του κριτηρίου εκτιμήθηκε ότι είναι 100-0=100%. Συντελεστής βαρύτητας 2. V. Θέση δασικών δρόμων α) Η απόσταση των δασικών δρόμων από τα ρέματα πρέπει να είναι αρκετή ώστε να μην επηρεάζει το δασικό οικοσύστημα. Η τιμή του κριτηρίου που σχετίζεται με την απόσταση των δασικών δρόμων από τα ρέματα εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 97,5465. Συντελεστής βαρύτητας 3. β) Το ποσοστό των δρόμων που χαράσσονται σε λιγότερο από 10 μέτρα απόσταση έξω από τα όρια του δάσους ή από 20 μέτρα μέσα από τα όρια του, εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 96,0152. Συντελεστής βαρύτητας 3. γ) Oι δασικοί δρόμοι του νησιού της Θάσου μετά από επιτόπια έρευνα και όπως φαίνεται στον ψηφιακό γεωλογικό χάρτη (Σχήμα 3.1-3), δεν διέρχονται από αργιλώδη εδάφη, ρέματα μεγάλων ανοιγμάτων και ασταθή εδάφη. Το ποσοστό επομένως των δρόμων που διέρχονται από επικίνδυνες θέσεις είναι 0%. Άρα η τιμή του κριτηρίου είναι 100-0=100%. Συντελεστής βαρύτητας 3. Στον πίνακα 3.1-2 που ακολουθεί φαίνεται συνολικά η εκτίμηση των κριτηρίων της έντασης της ανθρώπινης επίδρασης εξαιτίας της κατασκευής των δασικών δρόμων στο δασικό οικοσύστημα στο νησί της Θάσου και η οποία ανέρχεται σε ΣΕ=84,35%. 6

Πίνακας 3.1-2. Εκτίμηση των κριτηρίων της έντασης της ανθρώπινης επίδρασης εξαιτίας της κατασκευής των δασικών δρόμων. ΕΝΤΑΣΗ α/α Κριτήρια Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο 1 Οδική πυκνότητα - απόσταση 22,965 3 68,90 2 Μέσο μετατόπισης - - - 3 Κατεύθυνση σύρσης - - - 4 Κυκλοφοριακός φόρτος και τύπος οχημάτων 4.1 Ποσοστό υπέρβαση κυκλοφοριακού φόρτου 100,000 2 200,00 4.2 Ποσοστό υπέρβασης λόγω υπερφόρτωσης 100,000 2 200,00 5 Θέση δασικών δρόμων 5.1 Απόσταση δρόμων από ρέματα 97,547 3 292,64 5.2 Απόσταση δρόμων από τα όρια του δάσους 96,015 3 288,05 5.3 Θέση δασικών δρόμων σε σχέση με ασταθή εδάφη 100,000 3 300,00 ΣΥΝΟΛΟ 16 1349,58 Μέση τιμή ΣΕ=Σ(Ε*Β Ε )/ΣΒ Ε 134958/16=84,35% 3.2. Αποτελέσματα κριτηρίων απορροφητικότητας Βαθμολόγηση της ικανότητας απορρόφησης από το δασικό οικοσύστημα των επιπτώσεων που προκαλούνται από την διάνοιξη των δασικών δρόμων: 1. Δασοκομικά κριτήρια. α) Από τον ψηφιακό χάρτη χρήσεων γης (Σχήμα 3.1-2) προέκυψε ότι η περιοχή μελέτης καλύπτεται από: α) 62,7051% από δάσος, β) 35,0195% από δασική έκταση και γ) 2,2754% είναι γυμνή έκταση. Επομένως η εκτίμηση της απορροφητικότητας είναι 62,7051*1+ 35,0195*0,5+2,2754*0,15=80,5561%. Συντελεστής βαρύτητας 3. β) Αντίστοιχα προέκυψε ότι η συγκεκριμένη περιοχή καλύπτεται από 62,39% κωνοφόρα, 0,27% πλατύφυλλα και 37,34% από μικτή βλάστηση. Άρα το ποσοστό απορροφητικότητας εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 62,39*0.65+0,27*0.75+37,34*1=78,096%. Συντελεστής βαρύτητας 3. γ) Η εκτίμηση της τιμής του κριτηρίου που αφορά την διαχειριστική μορφή της περιοχής έρευνας τελικά εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 81,1939%. Συντελεστής βαρύτητας 3. δ) Η απορροφητικότητα για το κριτήριο της ηλικίας του δάσους σύμφωνα με την «Υπό έγκριση Διαχειριστική Μελέτη των δημόσιων δασών της νήσου Θάσου (περιόδου 2011-2020)». Η τιμή του κριτηρίου εκτιμάται ότι είναι 81,19387%. Συντελεστής βαρύτητας 3. ε) Το κριτήριο της απορροφητικότητας που σχετίζεται με το μέσο ύψος των δένδρων σύμφωνα με την «Υπό έγκριση Διαχειριστική Μελέτη των δημόσιων δασών της νήσου Θάσου (περιόδου 2011-2020)» εκτιμάται ότι είναι 83,25%. Συντελεστής βαρύτητας 3. στ) Η ποιότητα τόπου που περιγράφεται στα φύλλα ειδικής σύνθεσης των συστάδων της «Υπό έγκριση Διαχειριστική Μελέτη των δημόσιων δασών της νήσου Θάσου». Για τα δημοτικά δάση υπήρξε πολύτιμη η συμβολή της Δασικής Υπηρεσίας Θάσου. Οπότε η εκτίμηση της απορροφητικότητας για τις ποιότητες τόπου είναι 0,560455%. Συντελεστής βαρύτητας 3. ζ) Η παραγωγικότητα για το σύνολο του δάσους τέλος είναι μικρότερη από 1 m 3 /έτος και ha, εφόσον το δάσος δεν διαχειρίζεται και θεωρείται μη παραγωγικό εξαιτίας των πυρκαγιών. Επομένως η απορροφητικότητα εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 100*0,25=25%. Συντελεστής βαρύτητας 3. 7

ΙΙ. Τοπογραφικά κριτήρια. Για την εκτίμηση των τιμών αυτών της απορροφητικότητας δημιουργηθήκαν χάρτες κλίσεων (Σχήμα 3.2-1), εκθέσεων (Σχήμα 3.2-2) και υψομέτρων (Σχήμα 3.2-3) της περιοχής. α) Η εκτίμηση της τιμής του κριτηρίου που αφορά την κλίση του εδάφους στην περιοχή έρευνας ανέρχεται σε 35,0146%. Συντελεστής βαρύτητας 2. β) Η εκτίμηση της τιμής του κριτηρίου που αφορά την έκθεση του εδάφους για τις δυο κατηγορίες υψομέτρων (<1000 m και 1000 m) δίνεται στα σχήματα 3.2-4 και 3.2-5. Παρατηρούμε ότι η εκτίμηση της τιμής του κριτηρίου που αφορά την έκθεση του εδάφους για υψόμετρα μικρότερα από 1000 m ανέρχεται σε 61,9345%. Ενώ η εκτίμηση της τιμής του κριτηρίου που αφορά την έκθεση του εδάφους για υψόμετρα μεγαλύτερα από 1000 m ανέρχεται σε 75,7233%. Επομένως για την τελική εκτίμηση του κριτηρίου υπολογίζεται ο μέσος όρος. 75,7233+ 61,9345 Μέσος όρος= = 68,8289%. Συντελεστής βαρύτητας 2. 2 γ) Το είδος το ανάγλυφου χαρακτηρίστηκε ως ποικίλο μετά από επιτόπια παρατήρηση της περιοχής. Έτσι η εκτίμηση της τιμής της απορροφητικότητας είναι 15%. Συντελεστής βαρύτητας 2. 3. Κοινωνικά κριτήρια. α) Η περιοχή έρευνας αποτελεί τουριστικό θέρετρο αφού ολόκληρο το νησί αποτελεί πόλο έλξης για πολλούς τουρίστες. Επομένως η τιμή του κριτηρίου εκτιμήθηκε σε 25%. Συντελεστής βαρύτητας 1. β) Στη περιοχή έρευνας υπάρχει το επαρχιακό δίκτυο που συνδέει τους διαφόρους οικισμούς του νησιού και το διατρέχει περιμετρικά. Η τιμή λοιπόν του κριτηρίου αυτού εκτιμήθηκε ότι ανέρχεται σε 25%. Συντελεστής βαρύτητας 1. γ) Σιδηροδρομική γραμμή που να διασχίζει τη περιοχή δεν υπάρχει, επομένως το κριτήριο δεν βαθμολογείται. δ) Αρχαιολογικός χώρος υπάρχει στην περιοχή στον οικισμό Λιμενάρια όπου αποτελεί και την χώρα του νησιού. Επομένως η τιμή του κριτηρίου αυτού εκτιμήθηκε ότι ανέρχεται σε 40%. Συντελεστής βαρύτητας 1. ε) Παρακείμενη μεγάλη πόλη δεν υπάρχει στο νησί της Θάσου. Άρα δεν βαθμολογείται το κριτήριο. στ) Στη περιοχή μελέτης υπάρχουν παρακείμενα χωριά. Ο αριθμός των δεκτών που δέχονται την επίδραση από την κατασκευή των δασικών δρόμων εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 40%. Συντελεστής βαρύτητας 1. ζ) Ευρωπαϊκό μονοπάτι δεν υπάρχει στη περιοχή επομένως δεν βαθμολογείται το κριτήριο. η) Στη περιοχή υπάρχει η φυσική λίμνη των Μαριών και αρκετά ρέματα όπως φαίνεται στο σχήμα 3.1-2. Έτσι ο αριθμός των δεκτών των επιδράσεων από την κατασκευή των δασικών δρόμων εκτιμήθηκε σε 45% οπότε και η απορροφητικότητα σε αυτή τη περίπτωση εκτιμήθηκε σε 45%. Συντελεστής βαρύτητας 1. Στον πίνακα 3.2-1 δίνεται συνοπτικά το ποσοστό των κριτηρίων της απορροφητικότητας καθώς και η αντίστοιχη τιμή ΣΑ=49,82%. 8

Πίνακας 3.2-1. Αξιολόγηση κριτηρίων απορροφητικότητας. ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΟΤΗΤΑ α/α Κριτήριο Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο 1 Δασοπονικά κριτήρια α Είδος κάλυψης 80,556 3 241,668 β Δασοπονικό είδος 78,096 3 234,287 γ Διαχειριστική μορφή 81,194 3 243,582 δ Ηλικία 81,194 3 243,582 ε Ύψος δένδρων 58,250 3 174,750 στ Ποιότητα τόπου 0,560 3 1,681 ζ Παραγωγικότητα 25,000 3 75,000 2 Τοπογραφικά κριτήρια α Κλίση εδάφους 23,568 2 47,136 β Έκθεση 68,829 2 137,658 γ Ανάγλυφο 15,000 2 30,000 3 Κοινωνικά κριτήρια α Τουριστικό θέρετρο 25,000 1 25,000 β Εθνικό οδικό δίκτυο 25,000 1 25,000 γ Σιδηροδρομικό δίκτυο - - - δ Αρχαιολογικός χώρος 40,000 1 40,000 ε Παρακείμενη μεγάλη πόλη - - - στ Παρακείμενο χωριό 30,000 1 30,000 ζ Ευρωπαϊκό μονοπάτι - - - η Λίμνη ή Ποταμός 45,000 1 45,000 ΣΥΝΟΛΟ 32 1594,344 Μέση τιμή ΣΑ=Σ(Α*Β Α )/ΣΒ Α 1594,344/32=49,82% Έχοντας τα ποσοστά για κάθε κριτήριο έντασης (Πίνακας 4.4.1-3) και απορροφητικότητας (4.4.2-10) και τους αντίστοιχους συντελεστές βαρύτητας για κάθε κριτήριο, εκτιμήθηκε η μέση τιμή έντασης ΣΕ η οποία είναι 84.35% και η μέση τιμή απορροφητικότητας ΣΑ η οποία ανέρχεται σε 49.82%. 4. Συμπεράσματα Από την εφαρμογή της μεθόδου προέκυψε ότι η εκτίμηση για το σύνολο των κριτηρίων της έντασης, της ανθρώπινης επίδρασης, εξαιτίας της κατασκευής των δασικών δρόμων στο δασικό οικοσύστημα στο νησί της Θάσου ανέρχεται σε ΣΕ=84,35% (Πίνακας 4.4.1-3). Ενώ η εκτίμηση για το σύνολο των κριτηρίων της απορροφητικότητας ανέρχεται σε ΣΑ=49,82% που είναι μικρότερη του 50% (Πίνακας 4.4.2-8). Επομένως από την εκτίμηση των τιμών της έντασης και της απορροφητικότητας συμπεραίνουμε ότι, οι δασικοί δρόμοι στην περιοχή έρευνας δεν έχουν κατασκευαστεί με την βέλτιστη χωρική διάταξη στο δασικό περιβάλλον και έχουν προκαλέσει αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, οι οποίες δεν έχουν απορροφηθεί από το φυσικό περιβάλλον. Με την εφαρμογή της προτεινόμενης μεθόδου πραγματοποιείται μια ολοκληρωμένη εκτίμηση των συναρτήσεων και μεταβλητών (οδική πυκνότητα και οδική απόσταση, μέσο 9

μετατόπισης, ποσοστό διάνοιξης, κατεύθυνση σύρσης, κυκλοφοριακός φόρτος και τύπος των οχημάτων, κατηγορίες δασικών δρόμων, θέση δασικών δρόμων, δασοκομικά, τοπογραφικά και κοινωνικά κριτήρια) που σχετίζονται με την μεταβλητότητα της χωρικής διάταξης του βέλτιστου δασικού οδικού δικτύου. Στις μέχρι τώρα ισχύουσες διαδικασίες υποβολής των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για έργα δασικών δρόμων αρκούσε η απάντηση (ναι, ίσως, όχι) από τον εκάστοτε μελετητή στον πίνακα του ερωτηματολογίου (νόμος 1650/86, «Περί Προστασίας του Περιβάλλοντος», ΚΥΑ 15393/2332/2002, ΦΕΚ 1022Β/580/2002, «Κατασκευή δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες σύμφωνα με το άρθρο 3, του νόμου 1650 του 1986, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 1, του νόμου 3010/2002») που υποβάλλεται πριν από την διάνοιξη του κάθε δασικού δρόμου. Με την πολυκριτηριακή μέθοδο εκτίμησης της χωρικής μεταβλητότητας των έργων διάνοιξης των δασικών δρόμων που περιγράφηκε, αναπτύσσεται μια καινοτόμος μέθοδος αξιολόγησης της χωρικής διάταξης του βέλτιστου δασικού οδικού δικτύου ενώ συγχρόνως επιτυγχάνεται προληπτικά ο αυστηρότερος έλεγχος για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος (μικροπεριβάλλον, φυσική βλάστηση, οικοφωλιές, υδάτινοι πόροι, προστασία από πυρκαγιά, προστασία αισθητικής τοπίου, ατμόσφαιρα κ.ά) από τα έργα διάνοιξης. Ευχαριστίες «H παρούσα έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) Ερευνητικό Χρηματοδοτούμενο Έργο: ΘΑΛΗΣ. Επένδυση στην κοινωνία της γνώσης μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου.» Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Akay, A. E., Erdas, O., Reis, M. and Yukse, A. (2008). Estimating Sediment Yield from a Forest Road Network by Using a Sediment Prediction Model and GIS Techniques. Build. Environ., 43: 687 695. Aruga, Κ., Sessions, J., & Miyata, E. S. (2005b). Forest road design with soil sediment evaluation using a high-resolution DEM, Journal of Forest Research December 2005, Volume 10, Issue 6, pp 471-479. Cielo P., and Gottero F. (2004). Piano della viabilità. Finalità, analisi ed elaborati. Sherwood, 10 (10): 33-38. Coffin, A.W. (2007). From roadkill to road ecology: a review of the ecological effects of roads. Journal of Transport Geography, 15, 396-406. Eastman, J. R., Kyem, P. A. K., Toledano, J. Jin, W. (1993). GIS and decision making. Explorations in Geographic Information System Technology, 4. Geneva: UNITAR. Heinimann, H.R., Stückelberger, J. and Chung, W. (2003): Improving automatic grid cell based road route location procedures. In: Stampfer, K. (Ed.): Proceedings Austro 2003. October 5 9, 2003. Schlaegl, Austria. CD-ROM. Malczewski J. (1999). GIS and Multicriteria Decision Analysis. 408 pp. New York: John Wiley. Munda, G., Nijkamp, P., Rietveld, P. (1995). Qualitative multi-criteria methods for fuzzy evaluation. European Journal of Operational Research, Volume 82, Issue 1, 6 April 1995, Pages 79 97. Pellegrini, M. (2012). Support tools for planning and management of a forest road network. (Tesi di dottorato), http://paduaresearch.cab.unipd.it/4454/1/tesi_phd_pellegrini.pdf, ttp://paduaresearch.cab.unipd.it/4454/. Robinson, C., Duinker, P.N., and Beazley. K.F. (2010). A conceptual framework for understanding, assessing, and mitigating ecological effects of forest roads. Environmental Reviews, 2010, Vol. 18, No. NA : pp. 61-86. Seiler, A. (2001) Ecological Effects of Roads, A Review. Introductory Research Essay, Volume 9, Department of Conservation Biology, SLU Uppsala. 10

Stückelberger, J.A., Heinimann, H.R., Chung, W. and Ulber, M. (2006a): Automatic road-network planning for multiple objectives. In: Chung, W. and Han, H.S. (Eds.): The 29th Council on Forest Engineering, pp. 233 248. July 30 August 2, 2006, Coeur d Alene, ID, U.S.A. Stückelberger, J.A. (2006): GIS-gestützte Erschliessungsplanung [GIS-based road network planning]. In: Bündnerwald [Journal of Forest Service, Canton of Grisons, Switzerland], (3), pp. 19 24. Stückelberger, J.A., Heinimann, H.R. and Chung, W. (2007): Improved road network design models with the consideration of various link patterns and road design elements. In: Canadian Journal of Forest Research, Vol. 37 (11), pp. 2281 2298. Doi:10.1139/X07-036. Ulber, M. (2004): Ber ucksichtigung von Auswirkungen auf das Auerhuhn bei der Planung von Forststrassen [Influence and impact of forest roads on capercaillie habitat. Guidelines for the preliminary forest road planning]. Internal Report, Forest Engineering Group, ETH Zurich, CH- 8092 Zurich, Switzerland. Ulber, M. (2005): Einfluss von Forststrassen auf Moore und Feuchtgebiete [Impact of forest roads on marshland and reeds]. Internal Report, Forest Engineering Group, ETH Zurich, CH-8092 Zurich, Switzerland. Ελληνόγλωσση Γιαννούλας, Β., (2001). Διάνοιξη Δάσους με σύγχρονα μέσα-τεχνοοικονομικές, Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις, Διδακτορική Διατριβή, Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη. Δούκας, Κ., (2004). Δασικές Κατασκευές και Φυσικό Περιβάλλον. Εκδόσεις Γιαχούδη, σελ. 269-311, Θεσσαλονίκη. Ταμπέκης, Σ., (2009). Συμβατότητα δασοτεχνικών έργων για την ανάπτυξη της ορεινής περιοχής Μετσόβου. Διδακτορική Διατριβή. Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, ΑΠΘ. Θεσσαλονίκη, http://hdl.handle.net/10442/hedi/19286 11

Σχήμα 2.1-1. Χάρτης Προσανατολισμού Σχήμα 3.1-1. Ποσοστό δασοπροστασίας Σχήμα 3.1-2. Χάρτης χρήσεων γης Σχήμα 3.1-3. Γεωλογικός χάρτης Σχήμα 3.2-1. Χάρτης κλίσεων Σχήμα 3.2-2. Χάρτης εκθέσεων Σχήμα 3.2-3. Χάρτης υψομέτρων Σχήμα 3.2-4. Εκθέσεις για υψόμετρα< 1000μ. Σχήμα 3.2-5. Εκθέσεις για υψόμετρα 1000μ. 12