µελέτη περίπτωσης του HOMO EDUCANDUS- ΑΓΩΓΗ

HOMO EDUCANDUS ΑΓΩΓΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Θέµα: Περί του σχολικού εκφοβισµού (bullying): Η µελέτη περίπτωσης του HOMO EDUCANDUS- ΑΓΩΓΗ Συγγραφείς (µε αλφαβητική σειρά): Άλβες Περέιρα Νεφέλη, Αλτάνης Μιχάλης, Γκιώνη Κατερίνα, Γκρίτζαλη Ελένη- Δανάη, Δασκαλόπουλος Χρήστος, Ευµορφιάδης Ιωάννης, Ζαργάνη Κατερίνα, Θεοδωρίδου Ευδοξία, Κατσαρός Δηµήτριος, Κορίλης Κων/νος, Μαρδίκης Θεοφάνης του Δηµητρίου, Μαρδίκης Θεοφάνης του Βασιλείου, Μπολέτη Παναγιώτα, Ντελγκάντο Παολίνα, Παπαπετρόπουλος Στυλιανός, Πίπιλου Αλεξάνδρα, Σταύρου Χρήστος, Στόκας Ιωάννης και Τσαούσης Χρίστος. Υπεύθυνη Εκπαιδευτικός: Μαρία Παντελέου (ΠΕ 10) 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 3 Πρώτο Μέρος: Παρουσίαση της βιβλιογραφίας για τον σχολικό εκφοβισµό 1.1 Ορισµός του σχολικού εκφοβισµού.4 1.2 Μορφές σχολικού εκφοβισµού 4 1.3 Θύτες 5 1.4 Θύµατα 6 1.5 Παρατηρητές 6 1.6 Πρόληψη σχολικού εκφοβισµού: Τι µπορεί να κάνει το σχολείο 7 1.7 Πρόληψη σχολικού εκφοβισµού: Τι µπορούν να κάνουν οι γονείς.8 1.8 Πρόληψη σχολικού εκφοβισµού: Τι µπορεί να κάνει το κράτος.8 1.9 Αντιµετώπιση σχολικού εκφοβισµού: Συνεργασία γονέων και σχολείου...9 Δεύτερο Μέρος: Η µελέτη περίπτωση του Homo Educandus ΑΓΩΓΗ 2.1 Πεδίο έρευνας και µεθοδολογία.11 2.2 Αποτελέσµατα της έρευνας 12 2.3 Συµπεράσµατα 14 Βιβλιογραφία 16 Παράρτηµα: Υπόδειγµα ερωτηµατολογίου..17 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το φαινόµενο του σχολικού εκφοβισµού έχει πάρει µεγάλη έκταση διεθνώς. Πολλοί ενήλικες (34%) τον θεωρούν ως µέρος της ανάπτυξης ενός παιδιού και περιστατικά του φαινοµένου στις Η.Π.Α. µας δείχνουν ότι το 76% των µαθητών έχουν υπάρξει παρατηρητές σε περιστατικά στο σχολείο ενώ µόνο το 20-30% των µαθητών που υφίστανται σχολικό εκφοβισµό ενηµερώνουν κάποιον ενήλικα. Πιστεύεται ότι το φαινόµενο θα µειωνόταν, αν τα παιδιά απευθύνονταν σε κάποιον ενήλικα. Η σηµαντικότερη επίπτωση του φαινοµένου αυτού είναι η κατάθλιψη, µε περισσότερο από 1/3 των παιδιών να υποστηρίζουν ότι αυτοτραυµατίστηκαν ή πήγαν να αυτοκτονήσουν. Η Ελλάδα βρίσκεται στις τέσσερις πρώτες χώρες µε τα υψηλότερα ποσοστά µαθητών που εµπλέκονται σε περιστατικά σχολικού εκφοβισµού, σε ποσοστό 31, 98% και ακολουθούν η Λιθουανία, η Εσθονία και η Λετονία. Σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Καµπάνια κατά του Σχολικού Εκφοβισµού 1 στους 3 µαθητές της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης έχει πέσει θύµα σχολικού εκφοβισµού, ενώ 1 στους 2 γίνεται παρατηρητής τέτοιων περιστατικών στο σχολείο. Η σπουδαιότητα του φαινοµένου και η ταχεία εξάπλωσή του στο εσωτερικό των περισσότερων σχολείων µας οδήγησε στην ανάγκη εξέτασης του φαινόµενου. Η παρούσα βιωµατική δράση χωρίζεται σε δυο µέρη. Στο πρώτο µέρος παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο του σχολικού εκφοβισµού και στηρίζεται στην υπάρχουσα βιβλιογραφία για το ζήτηµα. Συγκεκριµένα εξετάζεται ο ορισµός του σχολικού εκφοβισµού, οι µορφές που λαµβάνει, ο ρόλος και τα χαρακτηριστικά του θύτη, του θύµατος και των παρατηρητών, το ζήτηµα της πρόληψης εκ µέρους των γονέων, του σχολείου και του κράτους και ο τρόπος αντιµετώπισης του φαινοµένου που απαιτεί τη συνεργασία των γονέων και του σχολείου. Στο δεύτερο µέρος παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα της δική µας έρευνας για τον σχολικό εκφοβισµό, τα οποία προέκυψαν µέσα από την ποσοτική έρευνα που διεξήγαµε στο Homo Educandus ΑΓΩΓΗ µε τη χρήση ερωτηµατολογίων. Αναλύεται επίσης το πεδίο έρευνας και η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε. 3

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ O σχολικός εκφοβισµός αποτελεί µια βίαιη και επιθετική συµπεριφορά, η οποία εντοπίζεται στα πλαίσια του σχολείου και έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχολογική και συναισθηµατική κατάσταση του µαθητή καθώς επίσης και στην διαδικασία της µάθησης. Πρόκειται για τη σκόπιµη και επαναλαµβανόµενη βίαιη συµπεριφορά ενός µαθητή απέναντι σε έναν άλλον, η οποία έχει στόχο την επιβολή αλλά και την πρόκληση σωµατικού ή ψυχικού πόνου. Η σχέση µεταξύ του ατόµου που εκφοβίζει, δηλαδή του θύτη και εκείνου που εκφοβίζεται, δηλαδή του θύµατος, χαρακτηρίζεται ως ασύµµετρη. Η ασυµµετρία αυτή µπορεί να είναι κοινωνική, ψυχολογική ή και σωµατική. Το άτοµο δηλαδή που εκφοβίζει µπορεί να είναι µεγαλύτερο ηλικιακά, ψηλότερο, καλύτερο στις επιδόσεις του σχολείο, πιο δηµοφιλές, µε µεγαλύτερη αυτοπεποίθηση σε σύγκριση µε το άτοµο που εκφοβίζεται. Τα περιστασιακά καλοπροαίρετα σχόλια και πειράγµατα µεταξύ των φίλων µε ίση δύναµη και επιρροή, όταν γίνονται αποδεκτά και από τις δυο πλευρές και δεν θίγουν κανέναν δεν θεωρούνται ως περιστατικά σχολικού εκφοβισµού. 1.2 ΜΟΡΦΕΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ Ο σχολικός εκφοβισµός εκδηλώνεται κυρίως µε λεκτική, ρατσιστική, σεξουαλική και σωµατική βία. Η λεκτική βία αφορά την συστηµατική χρήση υβριστικών φράσεων, προσβολών, απειλών και αρνητικών σχολίων. Η ρατσιστική βία περιλαµβάνει αρνητικά σχόλια λόγω της διαφορετικής καταγωγής, φύλου, χρώµατος δέρµατος και της οικονοµικής κατάστασης ενός παιδιού. Οι ανήθικες χειρονοµίες, τα ανεπιθύµητα αγγίγµατα και τα υβριστικά σχόλια µε σεξουαλικό περιεχόµενο συνιστούν τη σεξουαλική βία. Η σωµατική βία εκδηλώνεται µε τον φυσικό τραυµατισµό ή την απειλή τραυµατισµού. Τα σπρωξίµατα, οι γροθιές, οι κλωτσιές, οι δαγκωνιές και τα τσιµπήµατα αποτελούν τις κυριότερες µορφές σωµατικής βίας. 4

1.3 ΘΥΤΕΣ Ως θύτες ονοµάζουµε τα άτοµα που ασκούν σχολικό εκφοβισµό. Πρόκειται για δυναµικά παιδιά, µε υψηλή αυτοπεποίθηση τα οποία προσπαθούν να αυξήσουν τη δηµοτικότητά τους στο σχολείο µέσω της εκδήλωσης µιας βίαιης συµπεριφοράς. Επιλέγουν τον αρνητικό δρόµο, αυτό της βίας αντί να προσπαθούν να αυτοπροβληθούν µε θετικό τρόπο µέσω των υψηλών επιδόσεών τους στο σχολείο. Ο εκφοβισµός αποτελεί µια αντικοινωνική συµπεριφορά, η οποία δεν αφορά µόνο τις σχέσεις µεταξύ θύτη- θύµατος αλλά και τις σχέσεις µιας ευρύτερης οµάδας. Όσοι από την παρέα του θύτη ενθαρρύνουν και υποστηρίζουν την συµπεριφορά του, κατά την άσκηση της βίας, δηµιουργούν µια αίσθηση κοινής ταυτότητας- «ανήκειν», µε αποτέλεσµα ο εκφοβισµός να γίνεται οµαδικός. Ο θύτης έχει ανάγκη να προβληθεί και να γίνει κοινωνικά αποδεκτός και όταν η παρέα του επικροτεί τη συµπεριφορά του, ενδυναµώνεται η στάση του και επιτυγχάνεται ο στόχος του. Αλλά και όσοι παρευρίσκονται σε περιστατικά σχολικού εκφοβισµού και αδιαφορούν για το συµβάν ενδυναµώνουν επίσης τον θύτη, ο οποίος ερµηνεύει την συµπεριφορά τους ως συγκατάθεση για τη συνέχιση της επιθετικότητάς του. Οι θύτες επιλέγουν συνήθως τα θύµατα µε συγκεκριµένα κριτήρια. Η διαφορετικότητα των τελευταίων, η οποία προκύπτει λόγω της καταγωγής τους, των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων ή λόγω οποιουδήποτε εξωτερικού χαρακτηριστικού (π.χ. αν κάποιος φοράει σιδεράκια) που τους διακρίνει από τα υπόλοιπα παιδιά γίνεται η αφορµή για να γίνουν αποδέκτες βίας. Επίσης, η µοναχικότητα των θυµάτων αποτελεί ένα άλλο χαρακτηριστικό µε βάση το οποίο ένας θύτης τους επιλέγει. Ο θύτης γνωρίζει πως αυτά τα παιδιά επειδή δεν κάνουν εύκολα φίλους, σπάνια θα βρουν υποστήριξη από συµµαθητές. Εξετάζοντας τα κριτήρια µε βάση τα οποία οι θύτες επιλέγουν τα θύµατά τους καταλήγουµε στο συµπέρασµα πως οι πρώτοι αδυνατούν να δείξουν ανοχή στη διαφορετικότητα µερικών παιδιών, αγνοώντας το γεγονός πως όλοι οι άνθρωποι είµαστε µεταξύ µας διαφορετικοί ακόµα και εάν καταγόµαστε από την ίδια χώρα, έχουµε την ίδια θρησκεία και η εξωτερική µας εµφάνιση µοιάζει µε εκείνη των υπόλοιπων παιδιών. Οι θύτες όµως κάνουν και ένα ακόµη λάθος τείνουν να δικαιολογούν την βίαιη συµπεριφορά τους παρουσιάζοντάς την ως απάντηση στην πρόκληση των θυµάτων και µε αυτόν τον τρόπο να την εκλογικεύουν και να τη συνεχίζουν. 5

1.4 ΘΥΜΑΤΑ Ως θύµατα ορίζονται τα παιδιά που γίνονται αποδέκτες βίαιης συµπεριφοράς. Οι µαθητές αυτοί θα µπορούσαν να διακριθούν σε τρείς κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα «παθητικά θύµατα», τα οποία είναι ανασφαλή άτοµα, αρκετά αγχώδη, µοναχικά σε σχέση µε τα υπόλοιπα παιδιά και έχουν αρκετά χαµηλή αυτοεκτίµηση. Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται τα «προκλητικά θύµατα». Πρόκειται για αντιδραστικά, αυθόρµητα και συχνά υπερκινητικά παιδιά. Στη τρίτη κατηγορία ανήκουν τα θύµατα που προέρχονται από µειοψηφικές οµάδες. Ενδέχεται να έχουν διαφορετική καταγωγή από τα υπόλοιπα παιδιά, διαφορετικά πιστεύω, διαφορετική εξωτερική εµφάνιση ή να είναι άτοµα µε ειδικές ανάγκες. Τα συναισθήµατα των παιδιών- θυµάτων και από τις τρείς κατηγορίες που αναφέραµε είναι κοινά. Νιώθουν θυµό γι αυτό που τους συµβαίνει και συνήθως τον εκφράζουν στα οικεία τους πρόσωπα, όπως είναι οι γονείς ή τα αδέλφια τους. Ντρέπονται για όσα βιώνουν και πιστεύουν ότι οι συµµαθητές τους τους θεωρούν δειλούς. Η δειλία αυτή µπορεί να προκύπτει λόγω της ενοχής που νιώθουν. Πιστεύουν ότι οι ίδιοι είναι υπεύθυνοι για όσα βιώνουν και φοβούνται πολύ γιατί νοµίζουν ότι θα θυµώσει το παιδί που τους εκφοβίζει και η κατάσταση θα χειροτερέψει. Σκέφτονται πως αν το εξοµολογηθούν στους γονείς τους θα τους στεναχωρήσουν, γιατί όλα τα παιδιά αγαπούν τους γονείς τους µε αποτέλεσµα να µην το λένε σε κανέναν. 1.5 ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΕΣ Ως παρατηρητές ορίζουµε τα παιδιά που παρευρίσκονται στα περιστατικά σχολικού εκφοβισµού. Ο ρόλος τους είναι πολύ σηµαντικός γιατί αναλόγως µε τη συµπεριφορά που θα υιοθετήσουν διευκολύνουν ή παρεµποδίζουν την εµφάνιση και συνέχιση τέτοιων φαινοµένων. Υπάρχουν παρατηρητές που υποστηρίζουν το θύµα. Πρόκειται για παιδιά που βοηθούν ή προσπαθούν να βοηθήσουν το θύµα γιατί και οι ίδιοι ενδέχεται να έχουν υπάρξει θύµατα στο παρελθόν και γνωρίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις του φαινοµένου. Στους πιθανούς υποστηρικτές εντάσσονται και εκείνοι που πιστεύουν ότι ο θύτης δεν πρέπει να παρενοχλεί το θύµα αλλά φοβούνται ότι ενδέχεται να γίνουν το επόµενο θύµα µε αποτέλεσµα να µην αντιδρούν. Μερικοί παρατηρητές αδιαφορούν για το θύµα ίσως γιατί πιστεύουν ότι µπορεί να ανταπεξέλθει µόνο του και να αντιµετωπίσει τον θύτη. Άλλοι εµφανίζονται ως 6

κρυφοί υποστηρικτές. Δεν συµµετέχουν στην παρενόχληση του θύµατος αλλά δεν δείχνουν να τους ενοχλεί η συµπεριφορά του θύτη. Υπάρχουν βέβαια και φανεροί υποστηρικτές, οι οποίοι συµφωνούν µε τις πράξεις των θυτών, επειδή τις θεωρούν αστείες και διασκεδαστικές, χωρίς να λαµβάνουν υπ όψιν τους τα συναισθήµατα του θύµατος. Τέλος, υπάρχουν και οι ακόλουθοι του θύτη, οι οποίοι µαζί µε τον τελευταίο παρενοχλούν το θύµα. Πιστεύουν ότι ασκώντας βία ανεβαίνουν στην κοινωνική ιεραρχία και αποκτούν περισσότερη φήµη στο σχολείο. Σε πολλά περιστατικά σχολικού εκφοβισµού είτε είµαστε απλοί θεατές είτε συµµετέχουµε ενεργά. Ενδέχεται πολλές φορές οι ίδιοι µας οι φίλοι να βρεθούν στη θέση του θύµατος γι αυτό θα πρέπει να τους δώσουµε µερικές χρήσιµες συµβουλές για να µπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις δύσκολες στιγµές. «Πες το σε ένα ενήλικα που εµπιστεύεσαι. Μην σιωπάς». Όλοι έχουµε δικαίωµα να είµαστε διαφορετικοί!» Πολλά παιδιά παρατηρητές επειδή ντρέπονται να το πουν στους γονείς τους ή στους καθηγητές τους, αφήνουν την κατάσταση να διαιωνίζεται ενώ θα έπρεπε να κάνουν ακριβώς το αντίθετο. Το να µιλήσει κάποιος στους γονείς του ή στους καθηγητές του δεν είναι «κάρφωµα» αλλά βοηθάει και τα δυο παιδιά που εµπλέκονται σε τέτοια φαινόµενα. Η σιωπή είναι συνενοχή! 1.6 ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ: ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Κάθε σχολείο επιβάλλεται να υιοθετήσει κάποια βασικά µέτρα για την παρεµπόδιση του εκφοβισµού και της βίας στους σχολικούς χώρους. Αρχικά, ένας ιδανικός τρόπος είναι να διοργανώνονται ηµερίδες ενηµέρωσης, ευαισθητοποίησης και προβληµατισµού για τον σχολικό εκφοβισµό, οι οποίες θα απευθύνονται στους µαθητές, στους γονείς και στους καθηγητές. Επίσης, χρήσιµος θα ήταν ο διάλογος µεταξύ καθηγητών και µαθητών σχετικά µε τους αποδεκτούς τρόπους συµπεριφοράς εντός του σχολείου και τον τρόπο που θα πρέπει να αντιµετωπίζουν πιθανά φαινόµενα σχολικής βίας. Με αφορµή αυτό το γεγονός θα έπρεπε να συστήνονται στους µαθητές διάφοροι τρόποι εκτόνωσης ή και έκφρασης της επιθετικότητάς τους, όπως η παρακολούθηση µαθηµάτων πολεµικών τεχνών, για την αποφυγή διοχέτευσης αυτής της ενέργειας σε άλλους µαθητές µέσω της βίας. Η ανάπτυξη της φιλίας και της οικειότητας µεταξύ των παιδιών αποτελεί έναν άλλο τρόπο- µέσο για την πρόληψη των περιστατικών βίας. Οι καθηγητές θα πρέπει να ενδιαφέρονται για τα αίτια της αποµόνωσης και περιθωριοποίησης µερικών µαθητών και να προσπαθούν να τα 7

αντιµετωπίσουν. Τέλος, θα πρέπει να παρακολουθούνται οι χώροι στους οποίους πιθανόν να υπάρξουν εκδηλώσεις εκφοβισµού και βίας ανάµεσα στους µαθητές, όπως είναι οι τουαλέτες, το προαύλιο κτλ. 1.7 ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ: ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις στη συµπεριφορά του παιδιού, οι οποίες θα πρέπει να προβληµατίσουν τους γονείς και να τους κινητοποιήσουν για να προλάβουν οποιοδήποτε περιστατικό βίας. Αν το παιδί επιστρέφει στο σπίτι χτυπηµένο ή µε σχισµένα ρούχα, αν υποστηρίζει πως χάνει διαρκώς αντικείµενα, αν αντιµετωπίζει δυσκολίες µε τον ύπνο ή το φαγητό, αν είναι λυπηµένο, αγχώνεται πολύ, θυµώνει εύκολα, αν δεν επιθυµεί να πάει σχολείο, αν έχει λιγότερους φίλους σε σχέση µε παλιότερα, αν δεν συµµετέχει σε οµαδικές δραστηριότητες µε συµµαθητές του, αν η επίδοσή του στο σχολείο µειώνεται και γενικότερα αν παρουσιάζει κάποια περίεργη ή ασυνήθιστη συµπεριφορά σε σχέση µε εκείνη που είχε στο παρελθόν, θα πρέπει οι γονείς να εξετάσουν το ενδεχόµενο να έχει πέσει θύµα εκφοβισµού, δεδοµένου ότι το παιδί από µόνο του δύσκολα θα εξοµολογηθεί στους γονείς του τι του συµβαίνει. 1.8 ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ: ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ Το κράτος θα µπορούσε να κάνει πολλά πράγµατα για την πρόληψη του σχολικού εκφοβισµού. Αρχικά θα πρέπει να δηµιουργήσει προγράµµατα πρόληψης στα σχολεία στα οποία τα παιδιά θα συµµετέχουν στα πλαίσια βιωµατικών δράσεων, οι οποίες θα προωθούν και θα στηρίζονται στις αξίες της ισότητας, της αλληλεγγύης, της συλλογικότητας και του σεβασµού στη διαφορετικότητα. Θα µπορούσε επίσης να προσλάβει ψυχολόγους στα σχολεία, οι οποίοι θα επιλύουν τις όποιες συγκρούσεις των µαθητών βοηθώντας εποµένως και τα παιδιά που έχουν δεχθεί σχολικό εκφοβισµό. Ένα άλλο χρήσιµο πράγµα που θα µπορούσε να βοηθήσει, είναι η δηµιουργία εκποµπών ή διαφηµίσεων που σκοπό θα είχαν την ευαισθητοποίηση και ενηµέρωση των πολιτών και κυρίως των παιδιών, ώστε να µάθουν πως θα πρέπει να αντιδρούν σε τέτοιες περιπτώσεις είτε είναι θύµατα είτε παρατηρητές και να µην φοβούνται να εκµυστηρευτούν όσα βίωσαν ή όσα είδαν στους ενήλικες. Επίσης, η δηµιουργία µιας τηλεφωνικής γραµµής βοήθειας όπου θα µπορούσαν ανώνυµα ή 8

επώνυµα να επικοινωνούν, τα παιδιά, οι γονείς και οι καθηγητές που αντιµετωπίζουν τέτοια περιστατικά θα ήταν ένα χρήσιµο εργαλείο πρόληψης. Οι ήδη υπάρχουσες γραµµές επικοινωνίας, όπως αυτές της Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε) ( 801-801-1177) που απευθύνεται σε γονείς και εκπαιδευτικούς, της Ευρωπαϊκής γραµµής στήριξης παιδιών και εφήβων (116 111) και της Εθνικής Τηλεφωνικής Γραµµής για τα Παιδιά SOS (1056) κρίνεται απαραίτητο να γίνουν ευρέως γνωστές σε όλες τους ενδιαφερόµενους µέσω της διαφήµισης. 1.9 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ: ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Η αντιµετώπιση του σχολικού εκφοβισµού απαιτεί την έγκυρη αναγνώρισή του από τους γονείς και την άµεση δράση τους σε συνεργασία µε το σχολείο. Πιο συγκεκριµένα οι γονείς είναι απαραίτητο να παρακολουθούν καθηµερινά την συµπεριφορά των παιδιών τους. Η εµφάνιση περίεργων "συνηθειών" θα πρέπει να προβληµατίσει τους συγγενείς του παιδιού και θα πρέπει να ερευνηθεί µε ιδιαίτερη προσοχή. Έτσι, σε περίπτωση που το παιδί τους βιώνει σχολικό εκφοβισµό θα πρέπει να συζητήσουν ήρεµα µαζί του, ώστε να τον πληροφορήσουν για το φαινόµενο αυτό. Κατά τη διάρκεια του διαλόγου τους σηµαντικό επίσης είναι να εξηγήσουν στο παιδί πως δεν είναι ένοχος για την κατάσταση αυτή καθώς και να τον βοηθήσουν να κατανοήσει πως δεν πρέπει να δέχεται τέτοια βάρβαρη συµπεριφορά χωρίς όµως να τον επηρεάσουν αρνητικά, ώστε να πράξει κάτι παρόµοιο. Ο στόχος εξάλλου είναι η βοήθεια και η ψυχολογική ανάταση του παιδιού και όχι η εκδίκηση του θύµατος. Επιπλέον είναι χρήσιµο το παιδί να αναγνωρίσει τη διαφορά ανάµεσα στις λέξεις «µαρτυράω» και «ζητάω βοήθεια». Με αυτόν τον τρόπο θα µπορέσει να αναφερθεί σε περίπτωση επικινδυνότητας στους υπεύθυνους του σχολείου του. Στην περάτωση της συνοµιλίας τους είναι απαραίτητο να υπάρξει επιβράβευση για τις πληροφορίες που οµολόγησε ο νέος. Σε περίπτωση που το παιδί αποδειχθεί ότι είναι θύµα οφείλουν να του συµπαρασταθούν και να του δώσουν κάθε δυνατή βοήθεια και όχι να του φορτώσουν την ευθύνη για την αδυναµία του να αντιδράσει στη βία που δέχεται. Αυτό όµως πρέπει να γίνει µε διάλογο που θα οδηγεί το θύµα στο συµπέρασµα ότι η βία που δέχεται δεν πρέπει να γεννήσει κι άλλη βία, αντίθετα πρέπει να βρεθεί τρόπος πολιτισµένος για την επίλυση των προβληµάτων. Γονείς και σχολείο πρέπει να 9

βρίσκονται σε στενή επαφή και να ανταλλάσουν πληροφορίες σχετικές µε τις αναφορές των παιδιών για το συγκεκριµένο ζήτηµα. Η υποµονή πρέπει να είναι ο βασικός σύµµαχος των γονέων αφού δεν µπορούν να αλλάξουν από τη µία µέρα στην άλλη τις συµπεριφορές των παιδιών τους. Επίσης σηµαντικό ρόλο στο να αποφευχθούν τέτοιου είδους δυσάρεστες καταστάσεις στη ζωή ενός παιδιού παίζει και ο τρόπος ανατροφής του. Οι γονείς οφείλουν να φροντίζουν ώστε το παιδί, από µικρή ηλικία, να έχει υψηλή αυτοεκτίµηση. Ένα παιδί δειλό, µε χαµηλή αυτοεκτίµηση, χωρίς µεγάλο κύκλο γνωριµιών είναι εύκολο να πέσει θύµα εκφοβισµού γι αυτό οι γονείς πρέπει να ενισχύουν διαρκώς την αυτοεκτίµηση του παιδιού τους και να δηµιουργούν ευκαιρίες, ώστε να ανακαλύπτει τις ικανότητές του. Αυτές θα αποτελέσουν την ασπίδα του στα χρόνια της ζωής του, όπως και οι φίλοι που πρέπει να είναι συµπαραστάτες του. Όλοι ξέρουµε ότι τα παιδιά έχουν ως πρότυπα τους γονείς τους γι αυτό οι γονείς δεν πρέπει να επιδεικνύουν επιθετική συµπεριφορά, πρέπει να ελέγχουν το θυµό τους, να µην επιβάλλουν σωµατικές τιµωρίες και να προτιµούν το διάλογο, τη συζήτηση και την καλή και ήρεµη συµπεριφορά. Τα προβλήµατα των παιδιών είναι και προβλήµατα των γονιών και πρέπει να αντιµετωπίζονται από κοινού, γιατί µόνο έτσι θα βρεθεί η καλύτερη λύση. Σε κάθε περίπτωση εάν το πρόβληµα συνεχιστεί ή οι γονείς αισθάνονται ανήµποροι να χειριστούν την κατάσταση οφείλουν να επισκεφθούν έναν ειδικό και να ζητήσουν την βοήθειά του. 10

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: Η ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΤΟΥ HOMO EDUCANDUS ΑΓΩΓΗ 2.1 ΠΕΔΙΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Το δεύτερο µέρος της παρούσας βιωµατικής δράσης αναφέρεται στην µελέτη περίπτωσης του σχολικού εκφοβισµού στο σχολείο του Homo Educandus ΑΓΩΓΗ. Εξετάζοντας µε προσοχή την υπάρχουσα βιβλιογραφία για τον σχολικό εκφοβισµό αποφασίσαµε να διενεργήσουµε µια ποσοτική έρευνα στο σχολείο µας για να διαπιστώσουµε εάν τα παιδιά γνωρίζουν τι είναι ο σχολικός εκφοβισµός, εάν έχουν υπάρξει θύτες, θύµατα ή και παρατηρητές αλλά και ποια ήταν η συµπεριφορά τους κατά τη διάρκεια αυτών των περιστατικών. Επίσης, ρωτήσαµε τα παιδιά για να µας υποδείξουν τους χώρους που κατά τη γνώµη τους συµβαίνουν τα περισσότερα περιστατικά σχολικού εκφοβισµού. Γνωρίζοντας τον σηµαντικό ρόλο που διαδραµατίζουν οι παρατηρητές στον σχολικό εκφοβισµό ρωτήσαµε τα παιδιά που δεν έχουν παρευρεθεί σε παρόµοια συµβάντα να µας πουν ποια θα ήταν η συµπεριφορά τους και που θα απευθύνονταν αν τύγχανε να είναι παρατηρητές. Λαµβάνοντας υπ όψιν το γεγονός ότι τα περισσότερα παιδιά θα δυσκολεύονταν να παραδεχτούν ότι έχουν ασκήσει σχολικό εκφοβισµό διατυπώσαµε τις ερωτήσεις µας µε τέτοιο τρόπο ώστε ο θύτης αρχικά να ερωτάται ευθέως αν έχει ασκήσει σχολικό εκφοβισµό και εάν ναι σε άτοµα µεγαλύτερης, µικρότερης ή και ίσης ηλικίας και στην συνέχεια εµµέσως. Για την ακρίβεια ρωτήσαµε τα παιδιά εάν έχουν βρεθεί ποτέ, για οποιοδήποτε λόγο, θέλοντας ή αµυνόµενοι σε θέση να ασκήσουν κάποια µορφή βίας και τα αποτελέσµατα ήταν εντυπωσιακά. Τα παιδιά ένιωσαν ασφάλεια και κατά κάποιο τρόπο αφέθηκαν στην αποκάλυψη της αλήθειας. Τα ερωτηµατολόγιά µας δόθηκαν στα παιδιά της Β και Γ Γυµνασίου, Α και Β Λυκείου (δεν έχει Γ Λυκείου το σχολείο µας) και ήταν ανώνυµα για να µπορέσουν να απαντήσουν στις ερωτήσεις µε ειλικρίνεια δίχως το άγχος µην στιγµατιστούν ή κατηγορηθούν για βίαιη συµπεριφορά. Οι µαθητές που απάντησαν στα ερωτηµατολόγια µας ήταν στο σύνολό τους 74. Το σχολείο µας είναι καινούριο και λειτουργεί φέτος για πρώτη φορά µε αποτέλεσµα οι εµπειρίες που µας µεταδίδουν να αποτελούν µέρος της προηγούµενης σχολικής τους εµπειρίας. Παρ όλα αυτά αξίζουν της προσοχή µας καθώς οι µαθητές του Homo Educandus ΑΓΩΓΗ προέρχονται από διάφορα σχολείο τόσο του νοµού Κορινθίας, όσο και άλλων 11

περιοχών (π.χ. Μέγαρα, Νέα Πέραµος κτλ.) µε αποτέλεσµα το δείγµα µας να είναι κατά ένα µέρος αντιπροσωπευτικό. Οι ερωτήσεις του ερωτηµατολογίου ήταν δέκα στο σύνολό τους, οκτώ εκ των οποίων ήταν κλειστού τύπου, δίνοντας δηλαδή απαντήσεις από τις οποίες έπρεπε να επιλέξουν µια ή και δυο αναλόγως µε το τι πίστευαν τα παιδιά και δυο ανοιχτού τύπου. Η πρώτη από αυτές αναφερόταν στον ορισµό που θα έδιναν τα παιδιά για τον σχολικό εκφοβισµό. Μας ενδιέφερε να καταλάβουµε εάν τα παιδιά γνωρίζουν τι είναι αυτό το φαινόµενο. Η δεύτερη αναφερόταν στους λόγους για τους οποίους πιστεύουν ότι κάποιος ασκεί βία. 2.2 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της έρευνάς µας το 24,32% (18/74) των παιδιών του δείγµατός µας έχουν πέσει θύµατα σχολικού εκφοβισµού. Συγκεκριµένα τα περισσότερα παιδιά της Β Λυκείου, 8/24 έπεσαν θύµατα σχολικού εκφοβισµού. Οι θύτες ανέρχονται στους 70,27% (52/74) στο σύνολο του σχολείου. Μόνο το 22,97% ανέφερε ευθέως ότι έχει ασκήσει βία σε άλλους συµµαθητές τους. Η πλειονότητα αυτών άσκησαν βία σε παιδιά ίσης ηλικίας κατά το µεγαλύτερο ποσοστό (13/74), σε παιδιά µεγαλύτερης ηλικίας 7/74 και µόνο 3/74 σε άτοµα µικρότερης ηλικίας. Η κυριότερη µορφή βίας ήταν η λεκτική (13/74), ακολουθεί η σωµατική βία (12/74) και έπονται η ρατσιστική σε ποσοστό 5/74 και η σεξουαλική σε 2/74. Το 47,29% αναφέρει εµµέσως ότι άσκησαν βία. Στην ερώτηση αν έχουν ασκήσει ποτέ κάποια µορφή βίας απάντησαν αρνητικά, ενώ στη συνέχεια όταν ερωτήθηκαν αν έχουν βρεθεί ποτέ, για οποιοδήποτε λόγο, θέλοντας ή αµυνόµενοι σε θέση να ασκήσουν βία επέλεξαν µια µορφή βίας, µε αποτέλεσµα να οδηγηθούµε στο συµπέρασµα ότι έχουν ασκήσει βία απλώς είτε δεν ήθελαν να το αναφέρουν ευθέως είτε δεν θεωρούν τη συµπεριφορά τους ως βίαιη. Η πλειοψηφία των έµµεσων θυτών έχουν ασκήσει λεκτική βία σε ποσοστό 37,83% (28/74) εκ των οποίων τα περισσότερα παιδιά είναι από την Α και Β Λυκείου, δηλαδή ηλικίας 16 και 17 χρονών. Η ρατσιστική βία και η σωµατική ακολουθούν µε κοινό ποσοστό (3/74 και για τις δυο µορφές). Το 90,54% (67/74) των µαθητών του δείγµατός µας έχουν υπάρξει παρατηρητές σε περιστατικά σχολικού εκφοβισµού. Σχεδόν οι µισοί, σε ποσοστό 45,94% (34/74) βοήθησαν το θύµα, ενώ το 32,43 (24/74) δεν αντέδρασαν. Το 8,1% απευθύνθηκε κάπου (6/74) και µόλις το 1,35% (1/74) βοήθησε το θύτη. Το 39,18% 12

(29/74) δεν ανέφερε πουθενά το περιστατικό βίας στο οποίο ήταν παρών, το 22,97% (17/74) απευθύνθηκε στους καθηγητές, το 17,56% (13/74) απευθύνθηκε στους φίλους και το 9,45% (7/74) απευθύνθηκε στο οικογενειακό του περιβάλλον. Σε υποθετικό περιστατικό σχολικής βίας, οι αντιδράσεις των παιδιών θα ήταν σχεδόν ίδιες µε εκείνες των παιδιών που είχαν υπάρξει παρατηρητές. Το 29,72% θα βοηθούσε το θύµα (22/74), το 12,16% δεν θα αντιδρούσε ή θα απευθυνόταν κάπου και µόλις το 2,7% θα βοηθούσε τον θύτη. Θα απευθυνόταν στους καθηγητές το 35,13% (26/74) σε υποθετικό περιστατικό, στους φίλους αλλά και πουθενά το 14,86% (11/74), ενώ το 6,75% (5/74) θα απευθύνονταν στην οικογένεια. Σύµφωνα µε τις απαντήσεις των παιδιών τα περισσότερα περιστατικά σχολικού εκφοβισµού λαµβάνουν χώρα στο προαύλιο ή στο διάδροµο του σχολείου. Περισσότεροι από τους µισούς 70,27% (54/74) υποστηρίζουν αυτή την άποψη. Η τουαλέτα αποτελεί έναν χώρο επικινδυνότητας σύµφωνα µε το 24,32% (18/74) των µαθητών, ενώ µόλις το 6,7% (5/74) υποδεικνύουν την τάξη ως πιθανό χώρο εκδήλωσης τέτοιων περιστατικών. Η πρώτη ανοιχτή ερώτηση του ερωτηµατολογίου µας, η οποία αφορά τον ορισµό του σχολικού εκφοβισµού δίνει αντιφατικά αποτελέσµατα καθώς σχεδόν οι µισοί γνωρίζουν τι είναι ο σχολικός εκφοβισµός, οι άλλοι µισοί γνωρίζουν εν µέρει το φαινόµενο και µόνο ένα µικρό ποσοστό εµφανίζεται ανενηµέρωτο. Το 41,89% (31/74) του δείγµατος γνωρίζει εν µέρει την σηµασία του όρου. Αναγνωρίζει δηλαδή πως πρόκειται για µια εµπρόθετη δράση αλλά αγνοεί τον επαναλαµβανόµενο χαρακτήρα της και την άνιση κατανοµή δύναµης µεταξύ των µερών. Το 40,54% (30/74) δίνει τον πλήρη ορισµό του φαινοµένου, ενώ το 13,51% (10/74) αγνοεί την σηµασία του όρου. Τα αίτια που ωθούν τον θύτη να ασκήσει βία παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το 39,18% (29/74) αναφέρει ψυχολογικούς λόγους και συγκεκριµένα χαµηλή αυτοπεποίθηση του θύτη, αισθήµατα µειονεξίας, ανασφάλειας, φόβου, ζήλειας ή και άµυνας. Το 31,08% (23/74) υποστηρίζει πως η βία είναι ένα µέσο κοινωνικοποίησης. Συγκεκριµένα ο θύτης εντάσσεται σε µια οµάδα µέσω της άσκησης βίας, γίνεται δηµοφιλής και γίνεται µάγκας. Το 21,62% (16/74) θεωρεί πως οικογενειακοί λόγοι ωθούν τον θύτη σε παραβατική συµπεριφορά. Τα οικογενειακά προβλήµατα, η έλλειψη στοργής, ασφάλειας και φροντίδας των γονέων προς τα παιδιά οδηγούν στην βία. Το 4,05% (3/74) αναφέρει πως ο θύτης έχει υπάρξει θύµα κατά το παρελθόν και αυτό τον ωθεί στην άσκηση βίας. Τέλος, το 13

1,35% (1/74) υποστηρίζει πως η µη ανοχή στη διαφορετικότητα αποτελεί λόγο εκδήλωσης της βίας. 2.3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μελετώντας τα αποτελέσµατα της έρευνάς µας καταλήξαµε στο συµπέρασµα πως το 24,32% των µαθητών έχουν πέσει θύµατα σχολικού εκφοβισµού. Οι περισσότεροι από τους µισούς µαθητές (70,27%) του δείγµατός µας έχουν ασκήσει βία. Το 22,97% αποκαλύπτει ευθέως ότι έχει ασκήσει λεκτική βία σε ποσοστό 17,56% (13/74), ενώ το 47,29% (35/74) αναφέρει αρχικά ότι δεν έχει ασκήσει βία αλλά όταν τίθεται η ερώτηση εµµέσως (λέγοντας αν για οποιοδήποτε λόγο, θέλοντας ή αµυνόµενοι έχουν ασκήσει βία) το εντυπωσιακό είναι ότι αναφέρουν ότι έχουν ασκήσει λεκτική βία σε ποσοστό 37,83% (28/74). Το αποτέλεσµα αυτό µας οδηγεί στο συµπέρασµα πως πιθανώς τα παιδιά δεν αναγνωρίζουν την λεκτική βία ως µορφή σχολικού εκφοβισµού, ειδάλλως θα είχαν αναφέρει εξ αρχής πως έχουν ασκήσει βία. Συνεπώς, το ποσοστό εκδήλωσης της λεκτικής βίας ανέρχεται στο 55,39% αν προσθέσουµε τους άµεσου και έµµεσους θύτες. Άλλο ένα σηµαντικό εύρηµα της έρευνάς µας είναι ότι σχεδόν όλοι οι µαθητές (90,54%) έχουν υπάρξει παρατηρητές σε περιστατικά σχολικού εκφοβισµού. Η πλειονότητα αυτών (45,94%) βοήθησε το θύµα, ενώ ένα σηµαντικό ποσοστό δεν αντέδρασε (32,43%). Το δυσάρεστο είναι ότι το εκάστοτε περιστατικό δεν αναφέρθηκε πουθενά σύµφωνα µε τους περισσότερους (39,18%), ενώ κάποιοι το ανέφεραν στους καθηγητές ή στον διευθυντή (22,97%). Στους φίλους το εκµυστηρεύτηκε το 17,56% ενώ µόνο το 9,45% το αποκάλυψε στην οικογένειά του. Για την αντιµετώπιση του σχολικού εκφοβισµού κρίνεται απαραίτητη η εγκαθίδρυση σχέσεων εµπιστοσύνης µεταξύ καθηγητών και µαθητών. Οι τελευταίοι θα πρέπει να µην φοβούνται να µιλήσουν στους καθηγητές τους, αλλά αντιθέτως να ενθαρρύνονται να καταγγέλλουν τέτοια περιστατικά. Η αποκάλυψη δεν πρέπει να συγχέεται µε το «κάρφωµα» γιατί µόνο µε τη βοήθεια ενός ενήλικα µπορούν να αντιµετωπιστούν τέτοια φαινόµενα. Οι καθηγητές θα πρέπει µάλιστα µέσω των οµαδικών βιωµατικών δράσεων να προωθούν τις σχέσεις οικειότητας και φιλίας µεταξύ των παιδιών για να αποφευχθούν τέτοια περιστατικά. Σε υποθετικά περιστατικά σχολικού εκφοβισµού η συµπεριφορά των παιδιών θα ήταν παρόµοια µε εκείνη των παρατηρητών. Η πλειονότητα των παιδιών θα βοηθούσε το θύµα (29,72%) ενώ το 35,13% θα απευθυνόταν στους καθηγητές. Τα περισσότερα περιστατικά βίας, σύµφωνα µε τους µαθητές, συµβαίνουν κατά 14

συντριπτική πλειοψηφία στο προαύλιο και στο διάδροµο του σχολείου (70,27%), έπεται ο χώρος της τουαλέτας (24,32%) και της τάξης (6,7%). Οι καθηγητές θα πρέπει να προσέχουν αυτούς τους χώρους κατά την διάρκεια της εφηµερίας τους για την αποφυγή τέτοιων φαινοµένων. Τα µισά περίπου παιδιά (40,54%) φαίνεται να γνωρίζουν τι είναι ο σχολικός εκφοβισµός, τα άλλα µισά περίπου (41,89%) γνωρίζουν εν µέρει και µόνο ελάχιστοι 13,51% αγνοούν εντελώς την σηµασία του. Οι λόγοι που οι θύτες ασκούν βία ποικίλλουν. Το 39,18% υποστηρίζει ότι ψυχολογικοί λόγοι ευθύνονται για την εκδήλωση βίας, το 31,08% αναφέρει λόγους κοινωνικοποίησης, το 21,62% οικογενειακούς, το 4,05% θεωρεί πως ο θύτης είχε υπάρξει θύµα κατά το παρελθόν και το 1,35% κάνει λόγο για µη ανοχή στη διαφορετικότητα. Η οικογένεια και το σχολείο, ως οι βασικότεροι φορείς κοινωνικοποίησης των παιδιών, θα πρέπει να συµβάλλουν από κοινού στην πρόληψη και στην αντιµετώπιση του σχολικού εκφοβισµού. Ο ρόλος των γονέων είναι πολύ σηµαντικός για την διαµόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών. Η οικογένεια δεν πρέπει να καλύπτει µόνο τις βιολογικές ανάγκες των παιδιών (π.χ. τροφή, στέγη, υγεία κτλ) αλλά και τις συναισθηµατικές, όπως το αίσθηµα ασφάλειας, αγάπης και στοργής. Οι γονείς θα πρέπει να δείχνουν εµπιστοσύνη στις δυνατότητες των παιδιών τους και να τα ενθαρρύνουν να τις αξιοποιήσουν. Με τον έπαινο και την παρότρυνση τα παιδιά µαθαίνουν να αξιοποιούν τις κλίσεις και τα ταλέντα τους και αποκτούν εµπιστοσύνη στον εαυτό τους, στοιχεία που οι συµµετέχοντες τις έρευνάς µας θεωρούν ότι απουσιάζουν σε µεγάλο βαθµό καθώς κρίνουν πως ψυχολογικοί και οικογενειακοί λόγοι ευθύνονται για τα φαινόµενα σχολικού εκφοβισµού. Το σχολείο από την πλευρά του θα πρέπει να καλλιεργεί την συνεργασία, τον σεβασµό και την φιλία µεταξύ των µαθητών για να προλάβει αντικοινωνικές συµπεριφορές. Θα πρέπει να µαθαίνει στα παιδιά πως όλοι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί και πάνω σε αυτή την διαφορετικότητα οφείλουµε να οικοδοµήσουµε τις διαπροσωπικές µας σχέσεις. Η απάντησή µας στο πρόβληµα του σχολικού εκφοβισµού είναι απλή: αποδεχτείτε την διαφορετικότητα των άλλων και εσείς είστε διαφορετικοί από τους υπόλοιπους, θα θέλατε να µην σας αποδέχονταν; 15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Καραβόλτσου, Α., 2013, Συνοπτικό εγχειρίδιο αντιµετώπισης σχολικού εκφοβισµού εκπαιδευτικών Δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Διπλωµατική εργασία του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος στην Προαγωγή και Αγωγή Υγείας, της Ιατρικής Σχολής, του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών. Κούκης, Δ., 2015, Σχολικός εκφοβισµός. Διαθέσιµο: http://paidiothen.gr/?p=43. Κωνσταντάτου, Ε., 2013, Ισόβιες οι επιπτώσεις στα θύµατα του bullying, Το βήµα. Πετροπούλου, Μ., 2013, Παιδιά θύτες και θύµατα βίας: Το «bullying» στην Ελλάδα, Το βήµα. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2011, Σχολική και κοινωνική ζωή: Οδηγός εκπαιδευτικού. Αθήνα: Υπουργείο Παιδείας και Διά Βίου Μάθησης. Τσιάντης, Ι., 2011, Ο εκφοβισµός και η βία µεταξύ των µαθητών στο σχολείο: Ένα σύγχρονο πρόβληµα. Οµιλία στην Ηµερίδα µε θέµα: «Εκφοβισµός και Βία στο Σχολείο Μεταξύ των Μαθητών: Αιτίες, Επιπτώσεις, Αντιµετώπιση». Αθήνα: Περιφερειακή Διεύθυνση Α βάθµιας και Β βάθµιας Εκπαίδευσης Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου http://www.antibullyingnetwork.gr/ http://www.scoop.it/t/school-bulling http://www.hfcbeatbullying.info/%ce%b1%cf%81%cf%87%ce%b9%ce%ba% CE%B7/ http://www.hamogelo.gr/4-1/909/sxolikos-ekfobismos 16

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΘΕΜΑ: ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ (BULLYING): Η ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΤΟΥ HOMO EDUCANDUS- ΑΓΩΓΗ 1. Τι είναι κατά τη γνώµη σας ο σχολικός εκφοβισµός (bullying);. 2. Έχετε πέσει ποτέ θύµα σχολικού εκφοβισµού; α) Ναι β) Όχι 3. Έχετε ασκήσει ποτέ οποιαδήποτε µορφή βίας σε κάποιον στα πλαίσια του σχολείου; α) Ναι β) Όχι 4. Αν ναι, σε κάποιον µεγαλύτερης, µικρότερης ή ίσης ηλικίας; α) µεγαλύτερης ηλικίας β) µικρότερης ηλικίας γ) ίσης ηλικίας 17

5. Βρεθήκατε ποτέ, για οποιοδήποτε λόγο, θέλοντας ή αµυνόµενοι σε θέση να ασκήσετε: α) λεκτική βία (να µιλήσετε άσχηµα επανειληµµένα σε κάποιον µε σκοπό να τον επηρεάσετε ψυχολογικά) β) σωµατική βία γ) σεξουαλική βία δ) ρατσιστική βία 6. Έχετε παρευρεθεί ποτέ µπροστά σε επεισόδιο σχολικής βίας; α) Ναι β) Όχι 7α. Αν ναι, ποια ήταν η συµπεριφορά σας κατά τη διάρκεια του περιστατικού; α) Δεν αντέδρασα β) Βοήθησα το θύµα γ) Βοήθησα τον θύτη δ) Απευθύνθηκα κάπου 7β. Που απευθυνθήκατε όταν συνέβη το περιστατικό; α) Πουθενά β) Στους καθηγητές/ διευθυντή γ) Στην οικογένειά µου δ) Στους φίλους µου 8α. Αν όχι, ποια θα ήταν η συµπεριφορά σας κατά τη διάρκεια του περιστατικού; α) Δεν θα αντιδρούσα β) Θα βοηθούσα το θύµα γ) Θα βοηθούσα τον θύτη δ) Θα απευθυνόµουν κάπου 8β. Που θα απευθυνόσασταν αν συνέβαινε το περιστατικό; α) Πουθενά β) Στους καθηγητές/ διευθυντή γ) Στην οικογένειά µου 18

δ) Στους φίλους µου 9. Που θεωρείτε ότι συµβαίνουν τα περισσότερα περιστατικά σχολικού εκφοβισµού; α) Στην τουαλέτα β) Στο προαύλιο/ διάδροµο του σχολείου γ) Στην τάξη 10. Γιατί θεωρείτε ότι κάποιος µπορεί να ασκήσει σχολική βία; 19