Η ταξινόμηςη των λεκτικών πράξεων κατά τον Searle PRAGMATIQUE ΠΡΑΓΜΑΣΟΛΟΓΙΑ Αγγελική Αλεξοπούλου
Ταξινόμηση των προσλεκτικών πράξεων To σύνολο των ρημάτων που αποδίδουν τις γλωσσικές πράξεις είναι πάρα πολύ μεγάλο η ακριβής σημασία και λεκτική ισχύς του κάθε ρήματος διαφέρουν από γλώσσα σε γλώσσα και από κοινωνία σε κοινωνία ο Austin και ο Searle έχουν ταξινομήσει τα ρήματα σε 5 κατηγορίες σύμφωνα με τις γενικές λειτουργίες που επιτελούνται με τις γλωσσικές πράξεις.
Ταξινόμηση των προσλεκτικών πράξεων (Austin) Ανάλογα με την προσλεκτική τους ισχύ, τα εκφωνήματα κατατάσσονται στις εξής κατηγορίες (Austin, 1962:150): Ετυμηγορικά εξασκητικά Δεσμευτικά υμπεριφορικά Επεξηγηματικά verdictifs exercitifs promissifs comportatifs expositifs
Ταξινόμηση των προσλεκτικών πράξεων (Austin) α) Ετυμηγορικά (verdictifs), με τα οποία δίνεται μια ετυμηγορία, μια κρίση (π.χ. καταδικάζω). prononcer un jugement (un verdict) : considérer comme, calculer, décrire, analyser, estimer, classer, évaluer, caractériser b) Eξασκητικά (exercitifs), που δηλώνουν άσκηση εξουσίας, δικαιωμάτων ή επιρροής (π.χ. διατάζω) formuler une décision en faveur ou à l'encontre d'une suite d'actions: ordonner, commander, plaider pour, supplier, recommander, implorer, conseiller, avertir, proclamer
Ταξινόμηση των προσλεκτικών πράξεων (Austin) γ) Δεσμευτικά (promissifs), τα οποία προϋποθέτουν κάποια δέσμευση του ομιλητή είτε για την ανάληψη κάποιας υποχρέωσης είτε για την πρόθεσή του (π.χ. υπόσχομαι) ils engagent le locuteur à une suite d'actions déterminée : promettre, s'engager par contrat, garantir, jurer δ) υμπεριφορικά (comportatifs), τα οποία σχετίζονται με στάσεις και κοινωνικές συμπεριφορές (π.χ. απολογούμαι) il s'agit des réactions au comportement des autres, aux événements qui les concernent : s'excuser, remercier, féliciter, souhaiter la bienvenue, critiquer, exprimer des doléances, bénir, maudire, protester, défier ε) Επεξηγηματικά (expositifs), με τα οποία γίνεται διασαφήνιση λόγων ή επιχειρημάτων (π.χ. συνάγω). ils sont utilisés pour exposer des conceptions, conduire une argumentation, clarifier l'emploi des mots, assurer les références : affirmer, nier, répondre, objecter, concéder, exemplifier, paraphraser, rapporter des propos.
Ταξινόμηση των προσλεκτικών πράξεων (Austin) Αυτή η τελευταία κατηγορία δηλώνει και ο ίδιος ο Austin ότι είναι δύσκολο να οριστεί, ενώ γενικότερα παρατηρεί ότι δεν είναι πάντα εύκολη η κατάταξη ενός εκφωνήματος σε μια και μόνη κατηγορία και μπορούν να υπάρχουν αλληλοεπικαλύψεις.
Η θεωρία του Searle o η εξέλιξη της θεωρίας των γλωσσικών πράξεων οφείλεται στον Searle (Speech Acts, 1969), ο οποίος εστιάζει περισσότερο στην πρόθεση του ομιλητή να επιτελέσει μια συγκεκριμένη γλωσσική πράξη παρά στην κοινωνική και γλωσσική σύμβαση που ακολουθείται προκειμένου να επιτελεσθεί η πράξη αυτή. o Η έννοια της προθετικότητας, καθώς και της απόστασης μεταξύ του τί λέει ο ομιλητής από το τί εννοεί, μελετάται εκτενέστερα στο πλαίσιο της θεωρίας του συνομιλιακού υπονοήματος του Grice (1975).
John Searle (1932-) καθηγητής φιλοσοφίας στο Μπέρκλεϊ
Ταξινόμηση των προσλεκτικών πράξεων (Searle) Βεβαιωτικές / αποφαντικές Κατευθυντικές Δεσμευτικές Εκφραστικές Διακηρυκτικές représentatifs directifs promissifs expressifs déclaratifs
Ταξινόμηση των προσλεκτικών πράξεων Βεβαιωτικές / αποφαντικές (représentatifs): όταν ο ομιλητής ισχυρίζεται, δηλώνει και γενικά αναλαμβάνει την ευθύνη για την αλήθεια του περιεχομένου της πρότασης που εκφωνεί. Περιγράφουν μια κατάσταση πραγμάτων. Π.χ. δηλώσεις, ισχυρισμοί κ.λπ Η Βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου μας έχει πολλές σπάνιες εκδόσεις Ο Γιώργος έκλεψε το πορτοφόλι της Μαρίας [ισχυρίζομαι ότι, δηλώνω ότι, υποθέτω ότι ] représentatifs : le locuteur s engage sur la vérité de la proposition (P) (condition de croyance).
Ταξινόμηση των προσλεκτικών πράξεων Κατευθυντικές (directifs): ο ομιλητής προσπαθεί με αυτές να κατευθύνει (να πείσει, να ωθήσει) τον ακροατή να κάνει κάτι. Π.χ. παρακλήσεις, διαταγές, προσκλήσεις κ.λπ Μου δανείζεις το βιβλίο σου; Σε διατάζω να μη μου μιλάς έτσι. Έλα μέσα. directifs : faire faire quelque chose par l interlocuteur (condition de sincérité et de désir).
Ταξινόμηση των προσλεκτικών πράξεων Δεσμευτικές (promissifs): ο ομιλητής δεσμεύεται (αναλαμβάνει την υποχρέωση) να κάνει μελλοντικά ο ίδιος κάτι. Π.χ. υποσχέσεις, απειλές, προσφορές κ.λπ Υπόσχομαι να σου φέρω τα λεφτά αύριο Θέλεις κάτι να πιείς; promissifs : le locuteur s oblige lui-même à accomplir certain(s) acte(s) (condition de sincérité par rapport à intention).
Ταξινόμηση των προσλεκτικών πράξεων Εκφραστικές (expressifs): εκφράζουν την ψυχική στάση του ομιλητή απέναντι στο περιεχόμενο του εκφωνήματος. Π.χ. συγχαρητήρια, έπαινοι, συλλυπητήρια, απολογίες, παράπονα κ.λπ Κρίμα που δεν ήρθες στο πάρτι! Το γεύμα ήταν εξαιρετικό. Λυπάμαι ειλικρινά για ό,τι συνέβη expressifs: expression d un état psychologique (condition de sincérité par rapport à cet état).
Ταξινόμηση των προσλεκτικών πράξεων Διακηρυκτικές (déclaratifs): θεωρείται πως επιφέρουν κάποια συγκεκριμένη αλλαγή στο περιβάλλον. Είναι περίπου εκείνες τις οποίες ο Austin ονόμασε επιτελεστικές. Π.χ. διορισμοί, βαπτίσεις, καταδίκες, απολύσεις κ.λπ Καταδικάζεσαι σε τρία χρόνια φυλάκισης. Απολύεσαι. Σε διορίζουμε πρόεδρο. o déclaratifs: qui provoquent la vérité de P (= noyau des premiers performatifs). Supposent une institution extralinguistique (cadre) + statut du locuteur (+ autres participants) o
συνθήκες επιτυχίας [conditions de félicité] η εκφώνηση μιας γλωσσικά ορθής πρότασης δεν αρκεί για να μιλήσουμε και για «ορθή» γλωσσική πράξη η ορθότητα της γλωσσικής πράξης (αντιπαρατίθεται στη γραμματική ορθότητα της πρότασης) αναφέρεται στη δυνατότητα επίτευξης ενός αποτελέσματος με τη χρήση ορισμένων γλωσσικών εκφράσεων και στις συνθήκες που πρέπει να ισχύουν ώστε η σύνδεση γλωσσικών μέσων-αποτελέσματος να είναι εφικτή, κατάλληλη, αποδεκτή κ.λ.π. η «ορθότητα» της γλωσσικής δραστηριότητας μας παραπέμπει αναγκαστικά στην εξωγλωσσική πραγματικότητα και μας οδηγεί στην υπέρβαση του γλωσσικού συστήματος.
συνθήκες επιτυχίας [conditions de félicité] Πώς μπορούν οι ομιλητές να κρίνουν ποιες γλωσσικές πράξεις είναι κατάλληλες σε μια δεδομένη στιγμή; Πώς, δηλαδή, και κάτω από ποιες συνθήκες χρησιμοποιούνται οι γλωσσικές πράξεις επιτυχώς; Το ζήτημα αυτό οδήγησε τον Austin και τον Searle στη διατύπωση των συνθηκών επιτυχίας (conditions de félicité ) που διέπουν τις γλωσσικές πράξεις Αναγκαίος όρος για την κατανόηση ενός εκφωνήματος είναι να αναγνωρίσει ο ακροατής την προσλεκτική ισχύ του βάσει των συνθηκών επιτυχίας [conditions de félicité] που αυτή προϋποθέτει.
συνθήκες επιτυχίας [conditions de félicité] Κανόνες στη χρήση της γλώσσας που χρησιμοποιεί ο ακροατής για να συναγάγει την προσλεκτική ισχύ των εκφωνημάτων Οι συνθήκες επιτυχίας αποτελούν ένα πλούσιο σύστημα συμβατικών θεσμών και ποικίλλουν ανάλογα με το είδος της λεκτικής πράξης Ένας τρόπος να προσεγγίσουμε τις συνθήκες επιτυχίας είναι να φανταστούμε το περιβάλλον μέσα στο οποίο χρησιμοποιείται μια λεκτική πράξη και να εξετάσουμε κάτω από ποιες συνθήκες η λεκτική αυτή πράξη είναι κατάλληλη
συνθήκες επιτυχίας [conditions de félicité] o Π.χ. προϋπόθεση για την επιτυχή επιτέλεση της γλωσσικής πράξης της βάπτισης (Βαπτίζεται η δούλη του Θεού Θεοδώρα) είναι: το παιδί να μην έχει ήδη όνομα, ο ομιλητής να είναι ιερέας η διαδικασία που ακολουθείται να είναι η προβλεπόμενη στον κατάλληλο χώρο...
Principe d exprimabilité ± «tout ce que l on veut dire peut être dit». (L) (X) (L veut signifier X P E) «Pour toute signification X, pour tout locuteur L, chaque fois que L veut signifier (a l intention de transmettre, désire communiquer, etc.) X, alors il est possible qu il existe une expression E, telle que E soit l expression exacte ou la formulation exacte de X.»
Énoncer une phrase = 4 opérations : 1. acte d énonciation (de mots, de phrases) = phonétique + phatique ; 2. acte propositionnel (référence et prédication type f(x)) = phatique + locutionnaire ; 3. acte illocutionnaire (question, ordre, promesse ) ; 4. (acte perlocutionnaire (persuader, intimider )).
Problème des performatifs implicites contenu propositionnel actes illocutionnaires Pierre boit du Ricard. Pierre boit-il du Ricard? Bois du scotch, Ricard! Si seulement Pierre buvait du Ricard! Ο Σπύρος πίνει ούζο. Πίνει ούζο ο Σπύρος; Πιες ούζο, Σπύρο! Μακάρι να πίνει ούζο ο Σπύρος!
Problème des performatifs implicites Incidence de la négation ( ) illocutionnaire et propositionnelle Français Je ne veux pas qu il vienne = F( p) ou F(p)?Je ne pense pas que ce soit vrai = F( p) ou F(p)?
Problème des performatifs implicites Incidence de la négation ( ) illocutionnaire et propositionnelle Français Je ne veux pas qu il vienne = F( p) Je ne pense pas que ce soit vrai = F( p) «je veux quelque chose (qu il ne vienne pas)» = positif, effectif «je pense quelque chose (que ce n est pas vrai)» = positif, effectif
Problème des performatifs implicites Incidence de la négation ( ) illocutionnaire et propositionnelle Français Il dit qu il ne fait pas beau Il nie qu il fait / fasse beau
Problème des performatifs implicites Hypothèse performative J. R. Ross (On Declarative Sentences, 1970) Modèle générativiste transformationnel structure de surface (SS) vs structure profonde (DS) Robert a révisé toute la journée RobertS + a révisév + (pendant) toute la journéetps Robert a révisé toute la philo RobertS + a révisév + toute la philoo
Problème des performatifs implicites Hypothèse performative J. R. Ross (On Declarative Sentences, 1970) Modèle générativiste transformationnel structure de surface (SS) j entends des gens parler dehors j S entendsv + des genso + parler dehorsinf j entends parler dehors vs j S entendsv + ØO + parler dehorsinf structure profonde (DS)
Problème des performatifs implicites Hypothèse performative J. R. Ross (On Declarative Sentences, 1970) Modèle générativiste transformationnel structure de surface (SS) vs structure profonde (DS) je t assure qu ils répareront {je t assure que}préface + {ils répareront}proposition ils répareront ØPréface + {ils répareront}proposition
Problème des performatifs implicites Performadoxe (paradoxe performatif)(w.g. Lycan, Logical Form in Natural Language, 1984) DansØ Je t emmène en week-end la semaine prochaine Je te promets de t emmener en weekend la semaine prochaine Je te jure que je t emmènerai en week-end la semaine prochaine Les conditions de vérité doivent être les mêmes.