The catalogue was issued on the occasion of the exhibition Μanolis Baboussis Beyond Planning 6 February 22 March 2014 Ileana Tounta Contemporary Art Center 48, Armatolon-Klefton str. 11471 Athens GR www. art-tounta.gr Catalogue Design Manolis Baboussis Texts Manolis Baboussis Κaterina Nikou Αlexios Papazacharias Text Editing Kleoniki Christoforidou Κonstantinos Matsoukas Translations Κonstantinos Matsoukas Sofia Hester Seiradaki Μichalis Varouxakis DTP Dimitris Milossis Production Mougos Communication in Print Construction of the installation Untitled Gavrilos Michalis Special thanks to Lydia Dambassina Elisabeth Peellaert Vicky Lemoni Μachos Paterakis Ilias Papailiakis Sophia Hester Seiradaki Marilia Fotopoulou Αngelos Pitsikalis Helen Toyia MANΩΛΗΣ ΜΠΑΜΠΟΥΣΗΣ 2014 Edition, drawings, texts, photos, installations Manolis Baboussis www.manolisbaboussis.gr No part of this publication may be reproduced, in any form or by any means, electronical, photocopying, or otherwise without the written permission of the artist ISBN 978-618-81114-1-7 cover page The cemetery of anonymous artists, 2006-2012, oil pastel on paper, 29,5 x 42 cm
Εκτός Σχεδίου Beyond Planning Ileana Tounta Contemporary Art Center Pnika, 1985, silver print, 25 x 38 cm Athens 2014
Περιεχόμενα Εισαγωγή Μανώλης Μπαμπούσης σελίδα 8 Κείμενο Κατερίνα Νίκου σελίδα 10 Κείμενο Αλέξιος Παπαζαχαρίας σελίδα 12 Προτάσεις σελίδα 22 Χάσαμε σελίδα 30 Σημειώσεις για Εικόνες σελίδα 56 Μπαμπου-city σελίδα 66 Αθηναπολη σελίδα 80 Περί Αρχιτεκτονικών και Tειχών σελίδα 104 Εκτός Σχεδίου σελίδα 129 Παρ Ομοια σελίδα 150 Έκθεση σελίδα 166 Βιογραφικό σελίδα 174 Βιβλιογραφία σελίδα 176 Contents Introduction Manolis Baboussis page 9 Text Κaterina Nikou page 11 Text Alexios Papazacharias page 17 Projects page 22 We Lost page 34 Notes for Images page 62 Babou-City page 72 Αthinapolis page 88 Αbout Architecture and Walls page 104 Beyond Planning page 132 Suchlike page 150 Exhibition page 166 Βiography page 174 Βibliography page 176 Untitled, 2004, lambda print, 125 x 125 cm
8 Εισαγωγή Γεννήθηκα στην Αθήνα Η ανάπτυξη της ευτυχίας χρειάζεται απαραίτητα την Αθήνα; Τώρα μένω δυο βήματα από την Ιερά Οδό, εκεί όπου φωνάζουν οι λύκοι τον Σεπτέμβριο, στη διασταύρωση με την Πειραιώς. Στην αρχαιότητα, τα μακρά της τείχη προστάτευαν ένα διάδρομο που ένωνε την ακρόπολη με το λιμάνι. Αργότερα, τα υπερωκεάνια συνέδεαν τον Πειραιά με τη Νέα Υόρκη, και τα πλοία της γραμμής με τα «εκτός σχεδίου» νησιά του Αιγαίου. Το 1996 στο βιβλίο μου Αθήνα, απεικονίζω το λιμάνι, παρατηρώ τους κατοίκους να ατενίζουν ως επισκέπτες τη δική τους πόλη, τα εργοστάσια και ένα φουγάρο στην Πειραιώς που δεν υπάρχει πια. Δίπλα εκεί στη Σχολή, συνεχίζουν να εκπαιδεύουν την άνοιξη με κλειστά παράθυρα... Οι Προτάσεις μου αφορούν σκέψεις γύρω από τη μνήμη, τα βιώματα, την απώλεια, τη δημιουργία, τον καλλιτέχνη, την αλλοίωση του περιβάλλοντος, την καταστροφή. Σημειώσεις για έργα, εικόνες, αρχιτεκτονικές, όπως την Μπαμπου-city και την Αθηναπολη, όπου ζω και εργάζομαι. Τα Περί αρχιτεκτονικών και τειχών έχουν αφετηρία το 1974, όταν σαν καλός αρχιτέκτονας συμβουλεύτηκα τον ειδικό πώς να σχεδιάσω για τη διπλωματική μου ένα λειτουργικό ψυχιατρείο στη Volterra της Ιταλίας. Μου εξήγησε ότι τα ψυχιατρεία δεν χρειάζονται. Έκανα μια μελέτη κατεδάφισης, γκρέμισα το ψυχιατρείο στα σχέδια, άφησα άθιχτο μόνο έναν τοίχο σε ανάμνηση εκείνου που υπήρξε. Από τότε σχεδιάζω «μνημεία», όπως για τον άγνωστο κλέφτη, ψεύτη, και άλλους. Όταν υψώνονται τα τείχη, προστατεύουν, αλλά συγχρόνως απομονώνουν και περιορίζουν, φυλακίζουν. Δίλημμα το χτίσιμο ή γκρέμισμα, το άνοιγμα ή κλείσιμο, η προστασία ή ο περιορισμός. Τα τείχη ορίζουν τα όρια μιας ιδιοκτησίας, μιας εξουσίας. Εμποδίζουν την όραση. Δεν διευκολύνουν το διάλογο, τα έργα, την επικοινωνία. Τοποθέτησα δύο σειρές καρέκλες, τη μία απέναντι στην άλλη. Εφάπτονται. Η απόσταση του έρωτα και της πάλης. Έχτισα επάνω τους ένα τείχος. Σχηματίζουν ένα διάδρομο. Στηρίζουν στον αέρα ένα αθεμελίωτο τείχος. Τα τείχη προστατεύουν τις πόλεις, τα σπίτια. Τα σπίτια μου, της συμβίωσης, διαθέτουν δύο παράλληλους εξωτερικούς τείχους. Είναι διάδρομοι, περάσματα. Ενώνουν ανεξάρτητους ανθρώπους που συμβιώνουν. Τους απέναντι. Ενίοτε ένα κάθετο τείχος χωρίζει τους «εκτός σχεδίου» ενοίκους τους από τα στερεότυπα. Δεν παύουν όμως να συνυπάρχουν με την εντός σχεδίου καταστροφή των πολύτιμων. Ένα κομμάτι γης απωλέσθη από την πόλη και από τα εκτός σχεδίου οικόπεδα. Αντικρίζουμε το πολύτιμο να αιωρείται ως κρεμασμένο χρηματοκιβώτιο. Το εκτέλεσαν ή αυτοκτόνησε; Τα παρόμοια δεν είναι όμοια. Δύο πανομοιότυποι τάφοι περιέχουν δύο ανόμοια, δύο θηλιές άλλα κεφάλια. Μανώλης Μπαμπούσης, Αθήνα, 2014 Untitled, 2006-2012, marker on paper 35 x 50 cm Introduction I was born in Athens Does the proliferation of happiness necessarily need Athens? I am now living two minutes away from, the sacred route where the wolves call out in September, at the intersection with Piraeus street. In antiquity, its long walls enclosed a passageway that connected the acropolis to the port. Later, the ocean liners connected Piraeus with New York and the cruisers with the islands of the Aegean, beyond urban planning. In my 1996 book Athina, I show the port, I observe the residents gaze as if they were visitors on their own city, the factories, and a chimney stack on Piraeus street which is no longer there. There, next to where they continue to train Spring at the School, with the windows closed My Projects concern thoughts to do with memory, lived experience, loss, creativity, the artist, environmental deterioration, destruction. Notes about works, images, architecture, such as Babou-city and Athinapolis where I live and work. About architecture and walls has its departure point in 1974 when, like a dutiful architect, I consulted the specialist on how to design for my graduation project a functional psychiatric hospital in Volterra, Italy. He explained that psychiatric units hospitals are redundant. I did a demolition study and tore down the unit in the plans. I only left one wall intact, in memory of that which had been. Ever since then, I design monuments, such as, to the unknown thief, liar and so on. Once walls go up, they protect but, simultaneously, they isolate and obstruct, they imprison. The dilemma to build up or take down, open or close, protect or restrict. Walls define the boundaries of a property, they delimit a power. They obstruct vision. They do not facilitate dialogue, projects, communication. I placed two rows of chairs facing one another. They touch. This is the distance of wrestling and love-making. I built a wall on them. They form a corridor. They support in mid air an unfounded wall. Walls protect cities, homes. My homes, of cohabitation, feature two parallel external walls. They are corridors, passageways. They connect independent persons who are living next to each other. The people across. On occasion, a perpendicular wall separates the residents beyond planning from the stereotypes. But they don t cease to coexist with the destruction inside planning of what is valuable. A plot of land was lost from the city and from the land properties beyond planning. We see the valuable resource hovering in the air in the form of a suspended money safe. Was it executed or did it commit suicide? Such likes are not similar. Two identical graves contain two dissimilarities, two nooses different heads. Manolis Baboussis, Athens, 2014
10 Μανώλης Μπαμπούσης Manolis Baboussis Ο Μανώλης Μπαμπούσης, στην έκθεσή του Εκτός Σχεδίου, αποκαλύπτει την προσωπική του εμπειρία μέσα από την εγκατάσταση, τα ποιήματα, τα σχέδια και τις φωτογραφίες, και κατασκευάζει μια απροσδόκητη ιστορία η οποία έχει από κοινού πραγματικά και πλασματικά στοιχεία. Ο καλλιτέχνης κάνει ουσιαστικά μια βιογραφική δήλωση και παρουσιάζει έργα από διαφορετικές χρονολογικές περιόδους, χρησιμοποιώντας ένα εύρος μέσων. Η δύναμη της καλλιτεχνικής του έκφρασης είναι η ικανότητά του να σχολιάζει θέματα που αφορούν κοινές ανησυχίες, όπως η ύπαρξη της ανθρώπινης φύσης, η ίδια η φύση, η ομορφιά και η καταστροφή. O Μανώλης Μπαμπούσης προσκαλεί τον θεατή να στοχαστεί, να αισθανθεί και να αναρωτηθεί για χώρους που έχουν σχέση με τη μνήμη, είτε αυτή είναι συλλογική είτε ατομική, κοινωνική ή υπαρξιακή. Ωστόσο, κύριο μέλημά του είναι η ύπαρξη του τείχους που κυριαρχεί στο σύνολο του έργου του το τείχος ως έννοια και ως μέρος ενός δομικού συστήματος. To έργο Untitled σχολιάζει τις συμπαγείς και βαθιές κοινωνικές σχέσεις, όπου η επικοινωνία είναι μια πλασματική διαδικασία. Kατασκευάζει ένα μεγάλης κλίμακας γλυπτό από τσιμεντόλιθους και ξύλινες καρέκλες. Φράσσει τον χώρο ανάμεσα στους καθήμενους και εμποδίζει οποιαδήποτε κοινωνική αλληλεπίδραση που θα μπορούσε υποθετικά να αναπτυχθεί. Η συσσώρευση των τσιμεντόλιθων δημιουργεί έναν ιδιαίτερα πνευματικό χώρο και εντείνει την ιδέα μιας αφανέρωτης κατάστασης, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί την ανάγκη για μια νέα ανακάλυψη. Η επιλογή αδρών υλικών (όπως το ξύλο και το τσιμέντο) ενισχύει την αρχιτεκτονική ανησυχία του καλλιτέχνη. Το τείχος είναι παρόν και σε πολλά από τα σχέδιά του με σκοπό να ορίσει τον φυσικό χώρο και τον τρόπο που αυτός διαμορφώνεται. Κάποιες φορές αυτό το τείχος είναι σταθερό ενώ άλλοτε μπορεί να μετακινηθεί, δημιουργώντας νέες ισορροπίες που δυνητικά επηρεάζουν ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες. Τα φυσικά στοιχεία κυριαρχούν στα σχέδια και τις φωτογραφίες του, καθώς ο Μανώλης Μπαμπούσης επιχειρεί να επισημάνει τις μεταβολές που προκαλούν στις κοινωνικές σχέσεις τα εν λόγω φαινόμενα. Οι άνθρωποι ενίοτε υπερισχύουν ενώ άλλοτε είναι απόντες. Μπορείς να τους δεις ή να τους υποθέσεις. Ο ρόλος της ανθρώπινης παρουσίαςαπουσίας είναι καίριος, καθώς διευρύνει την έννοια της κοινωνικής μεταμόρφωσης του χώρου. Ποιος είναι ο ρόλος της αρχιτεκτονικής στην καθημερινή ζωή; Πώς αντιλαμβανόμαστε τον χώρο και πώς ερμηνεύουμε το περιβάλλον, ιδιαίτερα το αστικό τοπίο που μεταλλάσσεται διαρκώς; Η σπουδαιότητα της αρχιτεκτονικής είναι καθοριστική από τη στιγμή που πρέπει να αναθεωρήσουμε τον ρόλο της στη σύγχρονη κοινωνία και τον τρόπο που μεταχειριζόμαστε τα στερεότυπα. Ο Μανώλης Μπαμπούσης προτείνει έναν καινούριο τρόπο αντίληψης του δημόσιου χώρου, προκειμένου να κατανοήσουμε τον προσωπικό χώρο. Όπως αναφέρει σε ένα από τα ποιήματά του: «...βλέπω το μισό πρόσωπο, ακούω τις μισές φωνές, οι άλλες, παράσιτα ραδιοφώνου στην πόλη, περπατάμε μαζί στην εξοχή, βλέπω μισά τα δένδρα, τον ουρανό, δεν είσαι ξένη κάτω από το φεγγάρι...». Αυτή η αίσθηση της νοσταλγίας κυριαρχεί αντίστοιχα και στις φωτογραφίες του, όπου συλλαμβάνει συναισθηματικές στιγμές συνδεδεμένες και εδώ με την ανθρώπινη παρουσία ή απουσία. Η ασύγκριτη ακρίβεια των φωτογραφιών του έγκειται στον συνδυασμό εννοιολογικών και εικονογραφικών στοιχείων με κοινωνικές και πολιτικές αναφορές. Η νοσταλγία, η ομορφιά, η καταστροφή, η υπαρξιακή αγωνία εκφράζονται επίσης μέσα από τα ποιήματά του. Τα ποιήματα είναι η κυριολεκτική μεταφορά των έργων του. Ολοκληρώνουν το προσωπικό σύμπαν που ο ίδιος θέλει να επικοινωνήσει μέσα από αυτά. Απλά στην έκφραση αλλά με βαθείς συμβολισμούς, φανερώνουν μια εσωτερική κριτική γύρω από προσωπικά και συλλογικά ζητήματα, και θέτουν ερωτήματα σχετικά με την πολιτιστική βιομηχανία και τον ρόλο της τέχνης. Διερευνά την έμπνευση και προσπαθεί να ανιχνεύσει τη σημαντικότητά της. Σαν ένας σύγχρονος fl neur και εξερευνητής της πόλης, καταγράφει τις σκέψεις του δημιουργώντας μια προσωπική ανθολογία. Ο Μανώλης Μπαμπούσης επιλέγει να παρουσιάσει τις φωτογραφίες του, τα σχέδια του και ένα γλυπτό σαν μια συνολική εγκατάσταση που διευθετεί τα «αντικείμενα» με έναν ευαίσθητο τρόπο, σκοπεύοντας να δημιουργήσει ένα εύρος συναισθημάτων, σχέσεων, δεσμών και αντιθέσεων. Με αυτόν τον τρόπο ορίζει έναν πολύ προσωπικό χώρο, μια έκθεση όπου συλλέγει και επανασυνθέτει τις συνιστώσες του οπτικού του λεξιλογίου. Η σπανιότητα αυτής της παρουσίασης έγκειται στο γεγονός ότι ο θεατής μπορεί να τη δει ως ένα σύνολο, ενώ, παράλληλα, κάθε «αντικείμενο» ξεχωριστά συνιστά ένα ακέραιο σχόλιο. Δεν υπάρχει μια γραμμική αφήγηση που θα μπορούσε να ακολουθήσει κάποιος, καθώς αυτή κατασκευάζεται σύμφωνα με τις προσωπικές και συλλογικές εμπειρίες. Η σκόπιμη απουσία του χρόνου και του χώρου, το μη αναγωρίσιμο περιβάλλον και τοποθεσία, βοηθούν στον σχηματισμό μιας χρονοκάψουλας, ενός ντοκουμέντου ιδεών, εικόνων και σκέψεων πάνω στη συγχρονικότητα των κοινωνικών θεμάτων. Κατερίνα Νίκου, επιμελήτρια Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα Manolis Baboussis in his latest solo exhibition Beyond Planning unfolds his personal experience through installation, poems, drawings and photographs and constructs an unexpected story that shares real and fictitious elements. The artist makes a biographical statement presenting works from different chronological periods using a variety of media. The power of his artistic expression is the ability to comment on matters of common concern such as the existence of human nature, nature itself, beauty and disaster. Manolis Baboussis invites the viewer to think, feel and wonder about spaces that have to do with memory whether it is collective, individual, social or existential. However, the main concern of Manolis Baboussis is the existence of the wall that dominates in his body of work. The wall as a notion and as part of a structural system. The work Untitled comments on the solid and profound social relationships where communication is a plasmatic process. He constructs a large scale sculpture from cement blocks and a set of chairs. He blocks the space between the seated persons thus preventing any kind of social interaction that could hypothetically be developed. The assemblage of the cement blocks creates a peculiar spiritual space and stretches the idea of an unrevealed situation as well as the need for something to be discovered. The choice of simple rough building materials (like wood and cement) enhances the architectural concerns of the artist. The wall again is present in many of his drawings aiming to orientate physical space and the way that it is being formulated. Sometimes this wall is steady and sometimes it can be moved in order to create specific social conditions. The natural elements prevail in his drawings and photographs attempting to emphasize the existence of nature in our social relationships. Humans are at the same dominant and absent. You can see them or presume their existence. The role of the human presenceabsence is crucial as it develops the notion of the social transformation of space. What is the role of architecture in everyday life? How de we perceive space and time and how do we interpret the environment and especially the urban landscape that is being constantly transformed? The importance of architecture is crucial as we need to reconsider its role in contemporary society and the way we deal with stereotypes. Manolis Baboussis proposes a new way of perceiving public space in order to understand our personal space. As he states in one of his poems:...i view half of the face, hear half of the voices, the rest, radio jamming, in the city, we walk together in the country side, I view the trees in half, the sky, you aren t a stranger under the moon... This sense of nostalgia also prevails in his photographs where he captures emotional moments again connected to human presence or absence. The unique accuracy of his photographs is the combination of conceptual and pictorial elements with social and political concerns. Nostalgia, beauty, disaster, existential agony are also expressed through his poems. The poems are the literal metaphor of his works. They complete the personal universe that he wishes to communicate through his works. Simple in expression but with deep symbolisms the poems reveal an inner critique on personal and collective matters. The artist also poses questions regarding cultural industry and the role of art. He quests inspiration and tries to detect the importance of it. As a contemporary fl neur and urban explorer he records his thoughts creating a personal anthology. Manolis Baboussis chooses to present together his photographs, drawings, poems and sculpture as a unique installation that arranges these objects in a sensitive manner in order to create a variety of emotions, relationships, affiliations and contradictions. Thus, inside the gallery, he articulates a very personal space, an exhibition that gathers together the components of his visual vocabulary. The uniqueness of this display is the fact that the viewer can see it as a whole or each piece as a unique commentary. There is not a linear narration that someone could follow but the narration is being constructed according to the personal and collective experiences. The intentional absence of time and space, the unidentified environment and location helps to formulate a kind of time-capsule, a documentation of ideas, images and thoughts on the contemporaneity of social matters. Katerina Nikou, curator Ileana Tounta Contemporary Art Center
12 Σκελετοί, μυστικά και η εορτή της αλήθειας Είναι αλήθεια ότι, όταν έχεις πίσω σου σαράντα χρόνια αδιάκοπης και αξιόλογης καλλιτεχνικής παραγωγής, πρέπει να μπορείς κάθε φορά να διαχειρίζεσαι τον όγκο της εμπειρίας και της πληροφορίας που συνεχώς αυξάνεται, να αποφεύγεις τις παγίδες στις οποίες αυτή η εμπειρία μπορεί να σε ρίξει, και να επινοήσεις έναν τρόπο να ξαναβλέπεις συνολικά τι έχεις κάνει ως σήμερα πέρα από μια δουλειά αρχείου ή μια αρχαιολογία του εαυτού σου. Πρέπει να είσαι συνειδητοποιημένος για το έργο σου, ώστε να μπορείς να αμφιβάλλεις γι αυτό. Μιλώντας για αμφιβολία δεν μιλώ για ανασφάλεια αλλά για τον χώρο τον οποίο μπορεί κανείς να αφήσει στο έργο του, ώστε αυτό να μπορέσει να αναπτυχθεί, να αλλάξει, να αναλυθεί και γενικότερα να εξελιχθεί με την πορεία να μην είναι απαραιτήτως συνώνυμη της προόδου αλλά της συνέχειας περισσότερο. Ο Μανώλης Μπαμπούσης είναι μια τέτοια περίπτωση που συνεχώς από τα μέσα της δεκαετίας του 70 παράγει έργα με χαρακτηριστικά συγκροτημένο τρόπο, τα όποια συστηματικά εκθέτει με μια μεθοδολογία που θα επιτρέψει τη δυναμική επανερμηνεία τους, χωρίς να προδίδει τις προθέσεις του καλλιτέχνη τη στιγμή που πραγματοποιούσε το έργο. Είναι χαρακτηριστικό πως το 2003, τριάντα χρόνια μετά τα πρώτα του έργα και στην πρώτη του αναδρομική έκθεση σε μουσείο (η οποία τυχαίνει να είναι και η πρώτη έκθεση φωτογραφίας που φιλοξενήθηκε στο νεοσύστατο τότε Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Αθήνας), ο Μανώλης Μπαμπούσης επέλεξε να διαχειριστεί την αναδρομή σαν μια νέα διαδρομή μέσα στο έργο και σαν τέτοια να την προτείνει και στο κοινό. Σε αυτή τη διαδρομή οι φωτογραφίες δεν είχαν τοποθετηθεί ούτε χρονολογικά, ούτε με βάση κάποιο είδος τυπολογίας, ούτε αφηγηματικά με την κλασική έννοια του όρου. Ωστόσο, ο σχεδιασμός της έκθεσης επέτρεπε σημασιολογικούς συσχετισμούς ανάμεσα στα έργα, που έφερναν τόσο τον θεατή όσο και τον καλλιτέχνη τον ίδιο πιο κοντά στη κατανόηση των μηχανισμών επιλογής της κάθε εικόνας. Σε μια τέτοια συνθήκη, για παράδειγμα, οι κλειδωμένες θυρίδες μιας τράπεζας φωτογραφημένες το 2001 θα μπορούσαν να ερμηνευθούν σε σχέση με τις αυστηρά στρωμένες κλίνες μιας ψυχιατρικής κλινικής φωτογραφημένης το 1973, φέρνοντας αντιμέτωπες τόσο τις έννοιες του κλειστού και του έγκλειστου όσο και την απουσία-παρουσία του ανθρώπου και της δραστηριότητάς του. Οι εικόνες του 1973 είναι και το πρώτο ολοκληρωμένο φωτογραφικό έργο που θα παρουσιάσει ο Μανώλης Μπαμπούσης, το οποίο θα προκύψει όχι μόνο από την ενασχόλησή του με τη φωτογραφία αλλά και συνδυαστικά μέσα από τις σπουδές αρχιτεκτονικής κοντά στον πρωτοπόρο αρχιτέκτονα Adolfo Natalini, τη μελέτη της μουσικής, που πραγματοποιεί την ίδια περίοδο, και το ενδιαφέρον του για την «αντιψυχιατρική» του Franco Basaglia. Στο έργο αυτό, το οποίο είχε τη μορφή εγκατάστασης, παρουσίασε με προβολή διαφανειών όψεις κενών αρχιτεκτονικών χώρων του ψυχιατρείου και πορτραίτα των ασθενών που κρατούσαν μουσικά όργανα (στο πλαίσιο μιας αυτοσχεδιαστικής μουσικής δράσης στους χώρους αυτούς), με συνοδεία μουσικής, καθώς και σειρές αρχιτεκτονικών σχεδίων, όπου σταδιακά αφαιρούνταν οι τοίχοι του ιδρύματος μέχρι την οριστική αποϋλοποίησή του και την αναγωγή του σε ένα μνημείο ή καλύτερα αντι-μνημείο του ανθρώπινου εγκλεισμού. Σε αυτή τη σειρά φωτογραφιών, που τραβήχτηκαν στη Volterra, το ενδιαφέρον δεν περιορίζεται στο θέμα αυτό καθαυτό: οι αρχιτεκτονικοί χώροι παρουσιάζονται σε έγχρωμες φωτογραφίες, μετωπικά, αποστασιοποιημένα, και με την έλλειψη του υποκειμένου να υπογραμμίζει το ίχνος της παρουσίας του. Σε αυτές τις εικόνες τα ανοιχτά παράθυρα, τα στρωμένα κρεβάτια, τα τραπέζια και οι καρέκλες δεν επιτρέπουν στους χώρους να «είναι» δεν εμφανίζονται ακατοίκητοι ούτε εγκαταλελειμμένοι, ούτε απρόσωποι ούτε προσωπικοί αντίθετα, αντανακλούν το δισυπόστατο των κατοίκων τους, των ψυχικά ασθενών που βρίσκονται στη φιλοξενία ενός κοινωνικού ιδρύματος, το όποιο όμως τους κρατάει εκτός κοινωνίας. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναφέρει κανείς κάποια γεγονότα που θα αναδείξουν τη ριζοσπαστικότητα αυτού του πρώτου έργου του Μανώλη Μπαμπούση. Η δεκαετία του 70 είναι ίσως μια από τις πιο καθοριστικές περιόδους στην ιστορία της τέχνης μεταπολεμικά. Είναι η δεκαετία κατά την οποία θα εμφανιστούν ή θα επισημοποιηθούν πολλές πρωτοπορίες που θα δώσουν στη φωτογραφία μια νέα πνοή. Εννοιακοί καλλιτέχνες, όπως ο John Baldessari, o Bas Jan Ader, o Edward Ruscha, o Ger Van Elk κ.ά., χρησιμοποιούν Untitled, 2006, lambda print, 125 x 125 cm
14 ήδη τη φωτογραφία ως μέσο που τους επιτρέπει να υλοποιούν έργα-ιδέες, η τέχνη της performance που στηρίζεται στη φωτογραφία και στο βίντεο για την τεκμηρίωσή της βρίσκεται σε δυναμική φάση και η φωτογραφία αρχίζει να κατακτά διεθνώς μια θέση που θα την φέρει πιο κοντά στις καλές τέχνες και θα την απομακρύνει από τη λειτουργία της ως μέσο αναπαραγωγής για να τη μετατρέψει σε ένα μέσο δημιουργίας. Μέσα σε αυτή τη συγκυρία, ο Μπαμπούσης φαίνεται να αντιλαμβάνεται τόσο τις δυνατότητες όσο και τη δυναμική αυτού του νέου μέσου. Ένα άλλο ιδιαίτερα ενδιαφέρον σημείο είναι ότι κανείς από τους εννοιακούς καλλιτέχνες που αναφέρθηκαν δεν πραγματοποίησε μέσω της φωτογραφίας μια προσέγγιση του αρχιτεκτονικού χώρου σε επίπεδο που να είναι κάτι παραπάνω από μια απλή παράθεσή του. Αυτό δεν θα συμβεί ουσιαστικά στη φωτογραφία πριν από τη λεγόμενη «σχολή του D sseldorf» που θα σχηματιστεί γύρω από τους Bernd και Ηilla Becher, οι οποίοι όμως αρχίζουν να διδάσκουν στη σχολή καλών τεχνών το 1976, ενώ οι μαθητές τους δείχνουν τα πρώτα τους έργα στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Σε αντίθεση με τους κλειστούς έγχρωμους αρχιτεκτονικούς χώρους των ψυχιατρείων της Volterra, έρχονται οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες της Αθήνας της δεκαετίας 1985-1995. Σε αυτές τις εικόνες, ο Μπαμπούσης παρουσιάζει μια Αθήνα που βρίσκεται στο μεταίχμιο μεγάλων αλλαγών. Ένα πρώτο μεγάλο κύμα μεταναστών φτάνει στην πόλη, καινούρια μεγάλα έργα αλλάζουν την όψη της και την κρατούν σε αναταραχή πολύ καιρό πριν επανακαθορίσουν τη δομή της. Αυτή την Αθήνα την αντιμετωπίζει σαν μνημείο του εαυτού της και τους κατοίκους της σαν κριτικούς θεατές αυτού του εν κινήσει μουσείου. Στις φωτογραφίες του Μπαμπούση δεν αποτυπώνεται κανένα χαρακτηριστικό ιστορικό σημείο της πόλης, τίποτα που θα μπορούσε να αναδείξει την ταυτότητά της με την πρώτη ματιά. Όλα αυτά τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται για την κλασική απεικόνιση της πόλης έχουν αποκλειστεί από τον φακό του και έχουν αντικατασταθεί με εμβληματικές εικόνες από τα πιο συνηθισμένα σημεία και γειτονιές, από τις ταράτσες της οδού Αθηνάς μέχρι το Γαλάτσι, τον Κεραμεικό, την οδό Αιόλου και τη Λεωφόρο Καβάλας. Οι πρωταγωνιστές των φωτογραφιών όπου εμφανίζονται παρουσιάζονται σε παύση, σαν να έχουν διακόψει οποιαδήποτε δραστηριότητα για την πόζα ή σαν να ασχολούνται μόνο με την προσεκτική παρατήρηση του γύρω κόσμου, σαν να υιοθετούν μια ακινησία για να επιτηρήσουν τη γύρω κίνηση. Τα υποκείμενα στις εικόνες αυτές δεν φαίνονται να συμμετέχουν σε κανένα σύστημα, η καταγραφή του οποίου θα μπορούσε να αποτελέσει κάποιου είδους ηθογραφία. Μοιάζουν να βρίσκουν τη θέση τους και να στέκονται όρθια από το βάρος της δικής τους παρουσίας στο κέντρο μιας πόλης και μιας κοινωνίας από την οποία πιθανότατα τοποθετούνται στο περιθώριο. Περίπου την ίδια περίοδο, ο Μπαμπούσης θα ξεκινήσει μια σειρά πορτραίτων που θα αποτελέσουν μια διαφορετική προσέγγιση. Πρόκειται για πορτραίτα υπαλλήλων φωτογραφημένων στα γραφεία τους εν ώρα εργασίας. Σε αυτά τα έργα χώρος και υποκείμενο εμφανίζονται να σχηματίζουν ένα ενιαίο σύνολο και οι υπάλληλοι παρουσιάζονται παγιδευμένοι πίσω από τα γραφεία τους χωρίς πιθανότητα διαφυγής. Παρόλα αυτά, ποζάρουν μπροστά στον φακό της φωτογραφικής μηχανής και αυτή αποτυπώνει ένα ψυχολογικό προφίλ που δεν είναι το δικό τους αλλά του χώρου στον οποίο βρίσκονται. Αν μελετήσει κανείς προσεκτικά το έργο του Μπαμπούση, θα παρατηρήσει πως, παρά τη συχνότατη έλλειψη υποκειμένων, οι εικόνες του είναι συνήθως βαθειά ανθρωποκεντρικές και πως αντικείμενα και χώροι λειτουργούν, είτε μεταφορικά είτε μετωνυμικά, σε σχέση τόσο με το ανθρώπινο σώμα όσο και με τον άνθρωπο ως κοινωνική έκφραση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ενότητα Μπούστα, την οποία υλοποίησε τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του 90. Τα Μπούστα είναι οι προσόψεις των μηχανημάτων ΑΤΜ, τα οποία ο καλλιτέχνης φωτογραφίζει συστηματικά στην Αθήνα αλλά και σε όλο τον κόσμο. Στα Μπούστα πιθανότατα πραγματοποιεί την πιο αυστηρά τυπολογική προσέγγισή του σε θέμα. Ωστόσο, γρήγορα καταλαβαίνει κανείς πως αυτό που τον ενδιαφέρει δεν είναι η τυπολογία των εξωτερικών χαρακτηριστικών όσο η κατάδειξη των κοινών λειτουργιών. Τον εντυπωσιάζει το γεγονός ότι αυτός ο μεταλλικός θώρακας που βρίσκεται παντού μπορεί να ενώνει την όποια οικονομική δυνατότητα του καθενός τόσο με τον κόσμο όσο και με τον περίπλοκο μηχανισμό της τράπεζας ότι αυτά τα μπούστα μπορούν να ενώνονται και να ενώνουν σε ένα τεράστιο δίκτυο, το οποίο μπορεί να συντονίζει την οποιαδήποτε οικονομική συναλλαγή. Τα μπούστα δεν είναι τίποτε άλλο από εμφανείς μεταλλικούς μηχανισμούς διανομής πίσω από του οποίους κρύβονται αθέατοι συνήθως μηχανισμοί και συστήματα συσσώρευσης. Η έννοια της συσσώρευσης θα απασχολήσει τον Μανώλη Μπαμπούση σε όλο το μετέπειτα έργο του, με μια ποικιλία τρόπων και μέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Η συσσώρευση θα γίνει για τον καλλιτέχνη το σημείο των καιρών, η απόλυτη έκφραση μιας καπιταλιστικής κοινωνίας, στην οποία το πλήθος έχει περισσότερο να κάνει με τη συγκέντρωση της εξουσίας (όποιου είδους) παρά με τη διανομή της. Από τα εγκαταλελειμμένα αρχεία που βρίσκονται σε πλήρη αταξία και την απόλυτη τάξη των τραπεζικών θυρίδων που θα ονομάσει Μυστικά μέχρι τα γεμάτα νεκροταφεία και το άδειο κέντρο διασκέδασης ή την αποθήκη με τα ανταλλακτικά για μοτοσυκλέτες που θα τα χαρακτηρίσει ως Καταλήψεις, οι φωτογραφίες αυτές του Μπαμπούση συνιστούν μια τοπολογία της ματαιότητας. Ο Μανώλης Μπαμπούσης, όχι τυχαία, θα ασχοληθεί εντατικά με τη φωτογράφηση χώρων που αποτελούν οριακά σημεία συναντήσεων ή συναναστροφών, αναμονής, στάσης ή κίνησης. Φωτογραφίζει αίθουσες αναμονής, ρεσεψιόν, λιμάνια με τα πλοία έτοιμα να υποδεχτούν ταξιδιώτες, άδειες τραπεζαρίες και γραφεία για να φτάσει στις φωτογραφίες των άδειων χώρων Κρίσης. Στην ενότητα αυτή των χώρων κρίσης, ο Μπαμπούσης φωτογραφίζει άδειες αίθουσες συνεδριάσεων διαφόρων ειδών: από δικαστήρια μέχρι πανεπιστημιακές συγκλήτους και από εκκλησιαστικές συνόδους μέχρι το κοινοβούλιο. Οι εικόνες αυτές θα αποτελέσουν μια καταγραφή των κέντρων αποφάσεων των θεσμών, ένα είδος χαρτογράφησης ενός νευρικού συστήματος που με τη σειρά του αποτελεί τη βάση ενός συστήματος αξιών που στηρίζεται στα δίπολα σωστού ή λάθους, καλού ή κακού, ωραίου ή άσχημου. Είναι η εικόνα του χώρου στην οποία διαμορφώνεται επισήμως η ηθική, εκφράζεται η δημοκρατία, διαφυλάσσεται η ελευθερία και στην οποία η ανθρώπινη παρουσία δεν υπονοείται, όπως στην περίπτωση των ψυχιατρικών κλινικών της Volterra, αλλά υποδηλώνεται από τα καθίσματα, τα έδρανα και τα μικρόφωνα σε αναλογία με την αυστηρότητα των φωτογραφιών που θα αποδραμοτοποιήσουν πλήρως τους χώρους αυτούς και θα τους αποκόψουν από οποιαδήποτε δυνατότητα αφηγηματικής συνέχειας. Η συνέχεια και η αδυναμία της αποτελεί ένα θέμα με το οποίο ο Μανώλης Μπαμπούσης θα καταπιαστεί στην επόμενη δουλειά του, όπως στο βίντεο Υπόσχεση που είναι φτιαγμένο από λογότυπους κινηματογραφικών παραγωγών. Σε αντίθεση με την περίπτωση των εικόνων της Κρίσης, όπου η ταύτιση του θεατή με τον χώρο είναι σπάνια λόγω εμπειριών και σχεδόν αδύνατη λόγω εικόνας, στο βίντεο συνδέεται με τρόπο προσωπικό με το μεγαλύτερο μέρος των θεατών, που άμεσα αναγνωρίζουν τον λογότυπο και τον ταυτίζουν με την αναμονή της ταινίας, την προσδοκία του θεάματος. Όμως, στο έργο του Μπαμπούση, που παρουσιάζεται σε λούπα, η ταινία δεν αρχίζει ποτέ και η προσμονή αποκαλύπτεται άκαρπη αλλά όχι απογοητευτική, καθώς η θεαματικότητα του ίδιου του λογότυπου ικανοποιεί τη δίψα τόσο για θέαμα όσο και για απόδραση. Με έναν παρόμοια παράδοξο τρόπο λειτουργεί και η τελευταία οργανωμένη φωτογραφική του δουλειά με τον τίτλο Σκελετοί που θα παρουσιαστεί στο μουσείο Μπενάκη το 2010. Με τους Σκελετούς ο Μπαμπούσης γυρνάει στο τοπίο, το οποίο αυτή τη φορά δεν θα είναι η αστική Αθήνα αλλά ένα νησί, όπου θα καταγράψει μια σειρά από αστικές οικοδομές που δεν έχουν ολοκληρωθεί, καθώς δεν έχουν προστεθεί ακόμα οι τοίχοι. Αυτά τα κτίσματα που αιωρούνται μεταξύ του μισοαρχινισμένου και μισοτελειωμένου στέκονται σαν σύγχρονα ερείπια που παραπέμπουν στην αυστηρότητα και χάρη των αρχαίων ναών. Δεν παύουν ωστόσο να αποτελούν αυθαίρετες παρεμβάσεις σε ένα φυσικό τοπίο, το οποίο χαρακτηρίζεται από αυστηρότητα ίδια με αυτήν του ελληνικού νησιού, με τη χαμηλή βλάστηση, τις ξερολιθιές, τις απότομες παραλίες και τους βράχους. Αυτοί οι δωρικοί σκελετοί αποτυπώνονται σαν μνημεία μιας ανεκπλήρωτης προσπάθειας ολοκλήρωσης και ταυτόχρονα σαν αιτήματα νομιμοποίησης της παρέμβασης στο τοπίο, της καταπάτησης της οργανικότητας, της αυθαιρεσίας και της βιαιότητας της ανθρώπινης ύπαρξης απέναντι στο φυσικό τοπίο. Ο φακός του Μανώλη Μπαμπούση καταγράφει για τον θεατή την επιτυχία της ανθρώπινης αποτυχίας που εμφανίζεται να ισορροπεί σε μια δομή ενδιάμεση στην αρχική φιλοδοξία και το τελικό απομεινάρι. Μέσα από τους Σκελετούς, ο Μπαμπούσης θα επαναφέρει το αίτημά του για μια νέα αρχιτεκτονική που είναι και η βάση του έργου το οποίο παρουσιάζεται στη συγκεκριμένη έκθεση. Σε αυτή τη συνεχή πορεία των σχεδόν σαράντα ετών, ο Μανώλης Μπαμπούσης δεν σταμάτησε ποτέ να στοχάζεται γύρω από την αρχιτεκτονική, να σχεδιάζει και να κατασκευάζει. Είναι γεγονός ότι στην Ελλάδα υπάρχει το περίφημο «ότι δηλώσεις είσαι» που στη χειρότερή του έκφραση θα γίνει «πρέπει να δηλώσεις κάτι για να μπορείς να είσαι». Ο Μπαμπούσης εγγράφεται στην καλλιτεχνική πραγματικότητα της χώρας ως φωτογράφος, ως καθηγητής και ως αντιπρύτανης της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών (θέσεις από τις οποίες παραιτείται το 2013), και ως στενός συνεργάτης του Γιάννη Κουνέλλη, αφήνοντας εκθεσιακά ένα τεράστιο σώμα δουλειάς, τόσο ετερογενές όσο και ολοκληρωμένο. Αυτή τη στιγμή, όλα αυτά τα σχέδια και τα σκαριφήματα αποτελούν κάτι ανάλογο του μπαούλου του Fernando Pessoa, όπου όμως τη θέση των ετερώνυμων δημιουργών έχουν πάρει οι ανώνυμοι καλλιτέχνες. Οι ανώνυμοι καλλιτέχνες του Μανώλη Μπαμπούση έχουν απελευθερωθεί από τα εκφραστικά δεσμά που συνιστά τόσο η δήλωση μιας ταυτότητας όσο και η άρνηση μιας άλλης. Οι ανώνυμοι καλλιτέχνες του, άλλοτε καυστικοί κριτές μιας απογοητευτικής πραγματικότητας άλλοτε αρχιτέκτονες μιας ουτοπίας, διαπραγματεύονται τους όρους της συμβίωσης μέσα σε μια κοινωνία που μοιάζει να παρατηρεί τα προβλήματά της με απάθεια. Οι ανώνυμοι προτείνουν νέα μνημεία και θεσμούς: το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Κλοπής, δίνοντας στην κλοπή μια θέση στην επίσημη ιστορία, το τουριστικό λεωφορείο της διαδρομής της διαφθοράς, το μαγαζί που δεν πουλάει τίποτα, το αρχιτεκτονικό μνημείο που είναι ταυτόχρονα γερανός και ικρίωμα, τα σιντριβάνια από τα οποία υψώνονται μικρόφωνα αντί για νερά. Οι ανώνυμοι καλλιτέχνες σήμερα παρουσιάζουν την καλλιτεχνική πρακτική του Μπαμπούση, με το σχέδιο, την αρχιτεκτονική, τον λόγο, τη
16 φωτογραφία, τη γλυπτική εγκατάσταση, ως τα πεδία εκείνα που θα επιτρέψουν την αναδιοργάνωση του κόσμου και θα συνδέσουν το έργο του συνολικά. Όλα αυτά τα σχέδια αποτελούν τα προσχέδια και τις μακέτες τόσο μιας φανταστικής πόλης όσο και μιας πραγματικής κοινωνίας, για την οποία ο Μανώλης Μπαμπούσης θα ορίσει την επικοινωνία σαν ένα τείχος από τσιμέντο που υψώνεται πάνω στα εύθραυστα πόδια μιας ξύλινης καρέκλας. Ένα αντιμνημείο της έλλειψης και της αδυναμίας, της απραξίας και της ανεπάρκειας. Ένα μνημείο σε μια επικοινωνία με διακοπές που στη φανταστική πόλη του Μπαμπούση θα γιορτάζεται, όπως αναφέρει ο ίδιος σε ένα από τα ποιήματά του που πρώτη φορά παρουσιάζει στο κοινό: «Στις δύο Απριλίου θα εορτάζεται η αλήθεια στα πρότυπα της πρώτης Απριλίου θα λέει ο καθένας μόνο μία αλήθεια και οι εφημερίδες και οι πολιτικοί. Εμείς θα ψάχνουμε να τη βρούμε στην πόλη μας την αγαπημένη μας Μπαμπου-City». Αλέξιος Παπαζαχαρίας, ιστορικός τέχνης Secrets, skeletons, and a celebration of truth If one spans forty years of incessant and significant artistic production, the heart of the matter is that one should be able to handle the scale of the experience and of the information that constantly grows, to avoid the traps experience has in store and to invent a way of reevaluating in toto what one has achieved up to date, beyond the work of archiving or an archaeology of one s self. One should be conscious about one s work, in order to be able to doubt it. By mentioning doubt I do not mean insecurity, but the space one eventually leaves to the work allowing it to bloom, change and be analyzed, and as a rule evolve without its course being necessarily synonymous with progress, but rather with continuity. Manolis Baboussis is such a case: since the mid-70 s he continually produces works in a recognizable, articulate manner, regularly presenting them to the public through a method that allows for their dynamic reinterpretation without betraying the artist s intentions at the moment of the work s realization. Notably, in 2003, thirty years after his first works and for his first retrospective in a museum (which also happens to be the first photography exhibition to be hosted in the then newly founded National Museum of Contemporary Art in Athens) Manolis Baboussis chose to deal with the retrospective as a new perspective for the work, and to propose it as such to the audience. In that perspective, the photographs placing was not chronological, or according to typology, or formally narrative in the traditional sense of the term. Yet, the exhibition s conception allowed semantic associations between the works, bringing the spectator, as much as the artist himself, closer to the understanding of each image s selection processes. In such a condition for example, a bank s locked safe deposit boxes, shot in 2001 could be interpreted through the rigidly made beds of a psychiatric ward, shot in 1973, bringing face to face the concepts of enclosure and confinement, as much as the absence/presence of man and his activity. The 1973 shots are the first complete photographic oeuvre Manolis Baboussis will present, which emerges not merely out of an interest in photography but is combined with his studies under the avantgarde architect Adolfo Natalini, the study of music he carries out during the same period, as well as his interest in Franco Basaglia s antipsychiatry. This work in installation form, presents through a slide show views of the psychiatric clinic s empty architectural spaces and portraits of the patients holding musical instruments, used in the context of an improvisational musical act in the aforementioned spaces; the slides were accompanied by music along with a series of architectural plans where the walls of the institution were gradually abstracted up to its definitive dematerialization and its elevation to a monument or, better, an anti-monument of human confinement. In this series of photographs shot in Volterra, our fascination is not restricted to the subject matter itself; the architectural spaces are presented in color shots, frontally, in a detached manner, and with the lack of the human subject underlining the trace of its presence: in these images, the open windows, the made beds, the tables and the chairs do not allow spaces to be neither unoccupied nor abandoned, neither depersonalized nor personal. On the contrary, they reflect the doubleness of their residents, the psychically ill who are under the auspices of a social institution which nevertheless keeps them apart from society. It is significant at this point to mention some facts highlighting the radicalism of this first work by Manolis Baboussis. The 70 s are quite possibly one of the most defining periods for art history in the postwar era. It is the decade during which many of the avant-gardes will appear or establish themselves and will give new impetus to the art of photography: conceptual artists like John Baldessari, Bas Jan Ader, Edward Ruscha, Ger Van Elk and others already use photography as a means for realizing concept-works; performance art which relies on photography and video for its documentation traverses a very dynamic phase; photography itself starts conquering internationally a place that will bring it closer to the fine arts and will make it diverge from its function as a reproductive medium converting it to a creative one. In these circumstances, Baboussis seems to understand the possibilities as well as the dynamics of this new medium. It also bears mentioning that none of the aforementioned conceptual artists had realized through photography an approach to architec-
18 tural space at a level beyond its simple quotation. This photographic event will not take place before the so-called D sseldorf school that will form around Bernd and Hilla Becher, who, nevertheless, start teaching at the School of Fine Arts in 1976, while their students begin showing their first works in the early 80 s. In contrast to the confined, colored architectural spaces of the Volterra psychiatric clinics, we have the black and white photos of Athens, spanning the decade from 1985 to 1995. In these pictures Baboussis presents the city of Athens on the brink of huge changes. The first big immigrant wave reaches the city; big new infrastructure works change its aspect and keep the city in turmoil for a long time before redefining its structure. It is this city of Athens that the artist considers as a monument to itself and its inhabitants as critical spectators of this museum on the move. In his photos, Baboussis does not outline typical historic spots of the city, nothing that could promote its identity on first sight. All elements employed for the usual representation of the capital are foreclosed by Baboussis lens and replaced by banal images of the more casual spots and neighborhoods, from the rooftops of Athena str., to the Galatsi and Kerameikos districts, Aiolou str. and the Kavala Highway. The shots protagonists, wherever they appear, are presented in pause, as if they have stopped all activity in order to pose, or as if occupied only with the attentive observation of their whereabouts, as if adopting immobility in order to monitor the movement around them. The human subjects in these images do not seem participants in any given system, whose record could be some kind of genre art. They seem to find their upright standing position due to the weight of their own presence in the midst of a city and a society that quite possibly marginalize them. At about the same time, Baboussis starts a new series of portraits that defines a different approach, portraits of employees with their picture taken during work and at their desks. In these works, space and the human subject merge into a cohesive whole and the employees appear trapped behind their desks without any possibility of escape. Yet, they pose for the eye of the camera, and the camera imprints a psychological profile that does not belong to the subjects but to the space they occupy. If one studies carefully Baboussis work, one will observe that despite the most frequent lack of human subjects, his images are typically deeply anthropocentric and that objects and spaces function either metaphorically or metonymically in relation to the human body as much as in relation to man as social expressivity; the Busts series, realized in the last years of the 90 s, is a telling example: Busts are the fronts of ATM cash dispensers which the artist systematically shoots not only in Athens but around the world. With Busts one could say that Baboussis realizes his most strictly typological approach to a theme; yet, we quickly understand that what interests him is not the typology of outward characteristics as much as the signaling of common functions; what fascinates him is how this metallic torso we encounter everywhere may unite everybody s economic potential with the world and with the complex mechanics of a bank; how these busts come together and are unified in a vast network capable of coordinating every kind of economic exchange. The busts are but apparent hardware mechanisms of distribution behind which usually lie invisible the different mechanisms and systems of accumulation. The concept of accumulation is going to preoccupy Baboussis in all his subsequent work exemplified in a diversity of manners and through various perspectives; accumulation will become for the artist the sign of the times, the absolute expression of a capitalist society for which mass has more to do with the concentration of (all kinds of) power than its distribution. From archives abandoned in full disarray and the absolute order of bank safe deposits which he calls Secrets, to the packed cemeteries and empty entertainment venues or the motorcycle spare parts warehouses he terms Possessions, these photographs constitute a topology of vanity that lies closer to paradox and existentialism than to abstract extravagance. Manolis Baboussis will occupy himself intensely and not by accident with shooting spaces that designate borderlines of socializing or meeting points, points of waiting, stasis and movement. He takes pictures of waiting rooms, reception lobbies and ports where ships are ready to receive passengers, pictures of dining areas and offices, to arrive at pictures of empty Judgment spaces. In this series of judgment spaces, Baboussis photographs various empty conference rooms from courtrooms to academic senates, ecclesiastical councils and the Parliament. These images form a record of institutional deliberation centers, a kind of neuronal mapping out which in its turn forms the basis of a value system relying on the binaries right/wrong, good/evil, beautiful/ugly. It is the image of a space where ethics is officially formulated, democracy is expressed, liberty is safeguarded and where human presence is not suggested as in the case of the Volterra psychiatric clinics, but is denoted by seats, witness boxes and microphones in accord with the austerity of the photographs which completely dedramatises those spaces and severs them from any potential of narrative continuity. Continuity and its impossibility is the theme Manolis Baboussis deals with in his next projects, as in the video Promise, made of movie production logos. In contrast to the case of the Judgment images, where the spectator s identification with space rarely happens through experience and is almost impossible through an image, this video has a way of creating an intimate connection with the majority of spectators who recognize instantly the logo and identify it with the anticipation of the movie, the expectancy for the spectacle. Yet in Baboussis work, which is presented in a loop, the movie never starts and expectation proves fruitless though not disappointing: the logo s pomp satisfies the thirst for spectacle and for escapade. His last photographical project, presented in the Benaki Museum in 2010, bearing the title Skeletons, works in a similarly paradoxical manner: with Skeletons Baboussis returns to landscape; this time not the urban Athenian one, but that of an island, recording a series of construction sites that remain unfinished, since there are no walls. Those constructions, lingering between the half-begun and the half-finished, stand like contemporary relics suggesting the austerity and grace of ancient temples. Still, they remain unsolicited interventions in a natural environment whose idiosyncrasies are those of the Greek island s austere scenery: the sparse undergrowth, the dry-stone walls, the ragged beaches and rocks. These Doric skeletons hit the plate as monuments of an unfulfilled attempt at completion and at the same time as demands to legitimize environmental intervention, human arbitrariness and violence against the natural landscape, and the trespassing against its organic state. Baboussis camera records, in the name of the spectator, the success of human failure appearing on a balance structured midway between the initial aspiration and the final leftover. Through Skeletons, Baboussis restores his appeal for a new architecture; this appeal is also the basis of his current exhibition. During his career, that spans almost forty years, Manolis Baboussis has never stopped reflecting on, designing and making architecture. It is a fact that in Greece there is the famous dictum You are what you declare yourself to be, whose worst expression turns into You have to declare yourself as something, if you want to be anything at all. Baboussis is registered as a photographer in the artistic world of Greece, as professor and vice-rector of the Athens School of Fine Arts (resigning from both positions in 2013), and as a close collaborator of Jannis Kounellis, with a vast body of work, heterogeneous and complete, which has yet to be exhibited. At this point, all those drawings and sketches retain an analogy with Fernando Pessoa s trunk: though the heteronymous creators are replaced by anonymous artists. Manolis Baboussis anonymous artists are liberated from constrictions of expression that consist in declaring an identity, as much as in denying another one; if not the caustic critics of a disappointing reality, then the architects of utopia, they negotiate the terms of cohabitation within a society apathetically observing its discontents. The anonymous ones suggest new monuments and institutions: the National Museum of Contemporary Robbery, offering theft an official position in history, the Tourist Bus for a tour into corruption, the Nothing Shop, the architectural monument that is simultaneously a crane and gallows, fountains with microphones instead of water sprouting. Anonymous artists today present Baboussis artistic practice drawing, architecture, discourse, and sculptural installation as a field that allows the world s reconstruction and the articulation of his work as a whole. All those drafts define the preparatory sketches and models of an imaginary city as much as of a real society, on whose account Manolis Baboussis defines communication as a cement wall rising upon the fragile legs of a wooden chair: an anti-monument of lack and weakness, of inactivity and inadequacy; a monument of interrupted communication which in Baboussis city will be celebrated as he mentions in one of his poems appearing for the first time in public: On the second of April the truth will be celebrated on the model of April s fool a truth will be spoken by everyone, the press and the politicians we will search to find it in our city in our beloved Babou-city Alexios Papazacharias, art historian
20 Untitled, 2001, lambda print, 125 x 125 cm
22 PROJECTS The cemetery of anonymous artists, aerial view 2006-2012, oil pastel on paper, 70 x 100 cm
24 Το νεκροταφείο των ανώνυμων καλλιτεχνών Ένας χώρος μνήμης έργων ευρύτερα άγνωστων καλλιτεχνών. Δύο παράλληλοι τοίχοι σχηματίζουν ένα διάδρομο, ένα ποτάμι τον διασχίζει. Στους εξωτερικούς τοίχους, προβάλλονται: φωτογραφίες, βίντεο προβολές, αρχιτεκτονικά σχέδια, ποιήματα και σχέδια που αφορούν μια σειρά από Μνημεία γύρω από τις συλλογικότητες και την επικοινωνία, τον άνθρωπο και τον εγκλωβισμό του The cemetery of anonymous artists A memory space of works from widely unknown artists. Two parallel walls form a corridor, a river crosses. Exterior walls, displayed: photographs, video projections, architectural drawings, poems and drawings of a series of Monuments around the collectivities, communication, man and his entrapment opposite-above: The cemetery of anonymous artists Ι, ΙΙ, 2006-2012, marker on paper, 29,50 x 42 cm each
26 Ίδρυση του Εθνικού Mουσείου Σύγχρονης Kλοπής ΕΜΣΚ Το νέο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Κλοπής, ΕΜΣΚ, έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο ιστορικό κενό. Στόχος του είναι η ανάδειξη της επιστήμης και της τέχνης της κλοπής, η οποία με αμείωτο ζήλο, εφευρετικότητα και ικανότητα, εξασκείται από αρχαιοτάτων χρόνων. Πλέον θα είναι εφικτό να εκτεθούν αναλυτικά σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους, εφοδιασμένους με τα πλέον σύγχρονα οπτικοακουστικά συστήματα, οι εθνικές και οι διεθνείς κλοπές. Το Μουσείο αναλαμβάνει τη διοργάνωση ατομικών και ομαδικών εκθέσεων των σημαντικότερων κλεπτών με θεματικές γενικότερου ενδιαφέροντος όπως: Διεθνείς-Εθνικές Κλοπές, Ατομικής-Συλλογικής Περιουσίας, Κρατικές και Διακρατικές Κλοπές Κοινωνικού Περιεχόμενου, Κλοπής των Ιδεών, της Δουλειάς, της Αξίας, της Ποιότητας, των Συνθηκών Διαβίωσης, της Αλήθειας, της Λεηλασίας του Περιβάλλοντος. Στις δραστηριότητές του εντάσσονται περιηγήσεις σε τόπους απώλειας και κλοπής, τόσο της ιστορίας όσο και της περιουσίας, ενώ θα διοργανώνονται εκπαιδευτικά σεμινάρια και διαλέξεις, ειδικού και γενικότερου ενδιαφέροντος από επιφανείς συνεργάτες. NMCR, 2006-2012, marker on paper, 35 x 50 cm The Establishment of the National Museum of Contemporary Robbery NMCR The new National Museum of Modern Robbery is here to fill in a large historic void. Its aim is to promote the science and art of theft which it has been practicing with unabated zeal, insight and aptitude since the ancient times. From now on it will be feasible to expose national and international stolen items thoroughly, in appropriately designed areas provided with the most modern audiovisual equipment. The Museum undertakes to coordinate individual and group exhibitions of the most important robbers on issues of general interest such as: International-National Robberies of Individual-Communal Property, State and Interstate Robberies of Social Content, Robbery of Ideas, Work, Values, the Quality of Living Conditions, the Truth, the Looting of the Environment. Tours around venues of loss and robbery of history as well as property will be part of its activities, while tutorial seminars and lectures of specific and general interest will be organized by renowned contributors. Underground garden, 2006-2012, pencil on paper, 50 x 70 cm
28 MCR, 2006-2012, marker on paper, 50x 35 cm
30 χάσαμε τι το τη τον την τις τους τα τη μνήμη αισθήσεις σκέψεις δικαιώματα όνειρα ταυτότητα αξιοπρέπεια βάρος κλίμακα δημιουργία γνώση μορφές μυρωδιές πορτοκάλια μανταρίνια τσουκνίδες στα οικόπεδα ελευθερία στις αλάνες φραγκόσυκα στα βράχια της σελήνης το φως τη νύχτα πώς γιατί τι όλοι όλους κλέψανε η καθημερινότητα τη δημιουργία τα στερεότυπα τη φαντασία η ιστορία το παρελθόν ο θάνατος το μέλλον οι κριτικοί το λόγο, την αξία οι ιστορικοί την ιστορία οι ενδείξεις τις αποδείξεις η φαντασία την πραγματικότητα η αστυνομία τους μετανάστες τα παιδιά τα παιχνίδια οι πολιτικοί την κάλπη το κράτος τον πολίτη οι πατριώτες τη χώρα οι οδηγίες τη μάθηση ο δάσκαλος την ελευθερία η έπαρση το μαθητή τον καθηγητή, οι μέτριοι τους κοσμοπολίτες ο φθόνος την ποιότητα τους δημιουργούς οι γονείς τους γονείς τα παιδιά οι άτεκνοι τα ανέκδοτα τις ιστορίες το ποίημα η απαγγελία η οθόνη την αφή οι επιτροπές τις προτάσεις το γεγονός τη στιγμή η προσβολή την ψυχραιμία ένα σώμα το άλλο σώμα την εμπιστοσύνη του τους πρώτους οι αυθαίρετοι τον ήλιο οι γλάστρες τα δένδρα οι αρχιτέκτονες την αρχιτεκτονική η αρχιτεκτονική τη γη οι χωρίς μέτρο το μέτρο τα όρια η βλακεία η μεγαλοφυΐα ο εκσκαφέας τη γη τη θέα ο υπολογιστής το facebook τα πρόσωπα ο έρωτας την εμπιστοσύνη την ειλικρίνεια η πίστη τα ματ την απεργία οι ενοχές την ηδονή η αναμονή το θέαμα ο Θεός το θάνατο ο θάνατος τις υπόλοιπες μέρες η γενικότητα τα προβλήματα η μείξη τις διαφορές η θέση που επεδίωκε το σώμα την ψυχή του η ανάγκη την αξιοπρέπεια η μεταμφίεση την ντροπή η κακία την ομορφιά οι εικόνες τις λέξεις οι τίτλοι τις εικόνες ο έλεγχος την είσοδο την έξοδο στους δρόμους η υποταγή το σεβασμό η ζωή τη σκηνοθεσία η ικανότητα την τύχη η λησμονιά το πάθος ο τοίχος του δωματίου της τη σκιά μου, κάθε μέρα Τι να την κάνουμε την υποκρισία την προδοσία την αμάθεια την ημιμάθεια την ανικανότητα την ίντριγκα το πρόχειρο το γιατί έτσι τη ζήλια το φθόνο την κακία τη βία την υπονόμευση τη βουλιμία τη μιζέρια την αλαζονεία τη μισαλλοδοξία το ψέμα τη βλακεία τις φθαρμένες ψυχές την κενότητα τα στερεότυπα να τα κάνουμε Μνημεία
32 The Nothing Shop Χρήματα αντίστοιχα της αγοράς του τίποτε κατέθεσαν στα Nothing Shops A sum of money corresponding to the purchase of nothing they deposited in the Nothing Shops Τhe Nothing Shop, 2006-2012, marker on paper, 16 x 22 cm Για την ανάπτυξη του Τίποτε χρειάζονται σύμβουλοι συναφών επαγγελμάτων συλλέκτες του κενού του τίποτε του άδειου For the growth of Nothing consultants are needed of similar professions collectors of the vacuum the nil
34 we lost what the to the memory senses thoughts rights dreams identity dignity weight size creation knowledge form aromas oranges tangerines nettles in the building sites freedom in the vacant lots prickly pears on the rocks on the moon in the night how why what all of all they stole daily routine the creation stereotypes the imagination history the past death the future critics the recognition, the value historians the history clues the evidence imagination the reality police the migrants children the toys politicians the polling booth states the citizen patriots the country instructions the learning teachers the freedom vanity the student, the teacher, the mediocre the cosmopolitans their own dreams, the others hatred the quality the creators parents their parents the children of the childless jokes the narrative the poem, the recitation the screen the brain committees the proposals the event the instant insult the self-control one body the other its confidence ability the chance the first oblivion the passion the arbitrary the sun the wall in her room flower-pots the trees my shadow, each day the light the night architects the architecture What can we do architecture the land to hypocrisy such with no moderation the measure treason the limits, the genious illiteracy the buldozer the land smattering the computer the view incompetence facebook the faces conspiracy love the confidence the frivolous the so I fancy faith the sincerity jealousy Riot Policemen the workers strike hate guilt the desire malevolence anticipation the spectacle violence God the death sabotaging death the rest of the days greediness generalization the troubles meanness amalgamation the differences superciliousness the position sought by the body intolerance its soul lies need the dignity idiocy disguise the shame worn souls meanness the beauty emptiness images the words stereotypes titles the images images the titles lets turn them control the entrance the exit to the streets into Monuments obeisance the respect life the scene direction
36 Forest Delivery Με την παραγγελία, στη νέα Δημοτική υπηρεσία Communal Forest Delivery Service, CFDS έρχεται το πάρκο ολόκληρη δενδροστοιχία ή μεμονωμένα δένδρα By means of an order with the new Municipal department of Communal Forest Delivery (CDF) services delivery will be made of a park, a whole line of trees or a single tree Forest delivery, 2006-2012, marker on paper, 21 x 29,5 cm
38 Ζυγαριές συναισθημάτων Weighing scales for emotions Τοποθέτησαν ζυγαριές συναισθημάτων συσκευές αλλαγής του κλίματος για ένα σπίτι, ένα οικοδομικό τετράγωνο μία πόλη, μία νέα αρχιτεκτονική εποχής Διαθέτουν τέσσερις ρυθμίσεις άνοιξη, φθινόπωρο, χειμώνα, καλοκαίρι κατά παραγγελία η ρύθμιση την ημέρα που οι υγιείς αρρωσταίνουν Ο νέος ηγεμών λέγεται ελεγκτής του καιρού ο απόλυτος δημιουργός θα του παραγγείλω ένα νέο καιρό συνδυασμό καλοσύνης και θύελλας They installed weighing scales for emotions appliances for climate adjustment for a home, a square block a city, a new architecture of the times These feature four controls spring, fall, winter, summer the adjustment made to order on the day when the well get sick The new ruler is called the weather controller the ultimate demiurge I ll order from him a new weather that combines kindness with a storm Untitled, 2006-2012, marker on paper, 29,5 x 42 cm