για την αντιμετώπιση μαζικής καταστροφής στον Ν. Κοζάνης

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ: «ΔΙΕΘΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ-ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΥΓΕΙΑΣ» ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Εκτίμηση της ετοιμότητας των υγειονομικών υπηρεσιών για την αντιμετώπιση μαζικής καταστροφής στον Ν. Κοζάνης ΣΤΩΙΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΕΤΑΠΤ. ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΑΘΗΝΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2017

POSTGRADUATE PROGRAM IN: "INTERNATIONAL MEDICINE - HEALTH CRISIS MANAGEMENT" NATIONAL AND KAPODISTRIAN UNIVERSITY OF ATHENS SCHOOL OF MEDICINE MASTER S THESIS TOPIC: Evaluation of the preparedness of health services in case of mass destruction, in the prefecture of Kozani. STOIKOS DIMITRIOS POSTGRADUATE STUDENT: ATHENS JANUARY 2017

ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΚΡΙΣΕΩΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗΣ ΤΗΣ ΤΡΙΜΕΛΟΥΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τ Μεταπτυχιακ.. Φοιτητ..... Εξεταστική Επιτροπή..., Επιβλέπων..., Μέλος...,Μέλος H Tριμελής Εξεταστική Επιτροπή η οποία ορίσθηκε από την ΓΣΕΣ της Ιατρικής Σχολής του Παν. Αθηνών Συνεδρίαση της... ης... 20... για την αξιολόγηση και εξέταση τ... υποψηφίου κ......, συνεδρίασε σήμερα.../.../... H Eπιτροπή διαπίστωσε ότι η Διπλωματική Εργασία τ. Κ...... με τίτλο.........., είναι πρωτότυπη, επιστημονικά και τεχνικά άρτια και η βιβλιογραφική πληροφορία ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη. Η εξεταστική επιτροπή αφού έλαβε υπ όψιν το περιεχόμενο της εργασίας και τη συμβολή της στην επιστήμη, με ψήφους... προτείνει την 2

απονομή στον παραπάνω Μεταπτυχιακό Φοιτητή την απονομή του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (Μaster's). Στην ψηφοφορία για την βαθμολογία ο υποψήφιος έλαβε για τον βαθμό «ΑΡΙΣΤΑ» ψήφους..., για τον βαθμό «ΛΙΑΝ ΚΑΛΩΣ» ψήφους..., και για τον βαθμό «ΚΑΛΩΣ» ψήφους... Κατά συνέπεια, απονέμεται ο βαθμός «(Αριστα/Λίαν Καλώς/Καλώς)& (Βαθμός)...». Tα Μέλη της Εξεταστικής Επιτροπής..., Επιβλέπων (Υπογραφή)..., Μέλος (Υπογραφή)..., Μέλος (Υπογραφή) 3

Περίληψη Για κάθε υγειονομική μονάδα ενέχει η πιθανότητα αντιμετώπισης εκτάκτων καταστάσεων όπως ακραία καιρικά φαινόμενα, σεισμός ή μεγάλα βιομηχανικά ατυχήματα, που εκφεύγουν της συνήθης λειτουργίας τους. Η υιοθέτηση συστημάτων διαλογής (Triage) στο τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) των νοσοκομείων και η υλοποίηση επιχειρησιακών σχεδίων ευρύτερα στον τομέα της υγείας, έχει αποδειχθεί ότι μπορούν να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην άμεση παροχή υγειονομικής φροντίδας στους τραυματίες, καθώς και στην ορθή κατανομή των διαθέσιμων πόρων (ανθρώπινο δυναμικό, υλικοτεχνικός εξοπλισμός). Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η διερεύνηση του βαθμού ετοιμότητας των υγειονομικών μονάδων της Δυτικής Μακεδονίας και συγκεκριμένα του Γενικού Νοσοκομείου Κοζάνης «Μαμάτσειου» και του Γενικού Νοσοκομείου Πτολεμαΐδας «Μποδοσάκειου», στην περίπτωση συμβάντος μαζικής καταστροφής. Από την έρευνα και συγκεκριμένα από την ανάλυση των δεδομένων που συλλέχθηκαν διαπιστώθηκε, η έλλειψη επαρκούς οργάνωσης σε επίπεδο επιχειρησιακής ετοιμότητας, η μη ορθή ενημέρωση του προσωπικού όλων των τμημάτων για τις διαδικασίες που ακολουθούνται και τον ορισμό συντονιστή. Επιπλέον, ανιχνεύθηκε η μη υιοθέτηση συστήματος διαλογής στα ΤΕΠ των δύο Νοσοκομείων, η έλλειψη επαρκούς ενημέρωσης και εκπαίδευσης του προσωπικού για την αντιμετώπιση εκτάκτων συμβάντων. Κοινή πεποίθηση όλων παραμένει η πραγματοποίηση ασκήσεων ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Λέξεις Κλειδιά: Ετοιμότητα ΤΕΠ, Μαζικές Καταστροφές, Διαλογή, Επιχειρησιακή Ετοιμότητα, Επιχειρησιακός Σχεδιασμός. 4

Abstract Most hospital medical units, at some point will have to handle emergency situations such as extreme weather conditions, earthquakes or unexpected severe industrial accidents. The adoption of triage systems in the emergency units of hospitals, as well as the implementation of operational plans in the area of health in general, can contribute effectively to the immediate provision of medical treatment to patients. In addition, it can contribute towards the proper allocation of available resources (human resources, technical infrastructure and material equipment). The present study aimed to investigate the levels of professional preparedness of medical units in Western Macedonia area and more specifically, the Mamatsio General Hospital of Kozani and Bodosakio General Hospital of Ptolemaida, in case of an event of mass destruction. The study revealed insufficient levels of operational preparedness, unit and staff coordination for the implementation of protocols and procedures and lastly the negligence of nominating a coordinator. Furthermore, the lack of a triage system as well as the inadequate information and training of personnel, was detected in both hospitals. Lastly, a growing consensus on the need of regular drilling exercises was recorded. Key Words: Medical Units Readiness, Mass Casualties, Triage, surge capacity. 5

Περιεχόμενα Περίληψη. 4 Abstract 5 Περιεχόμενα 6 Εισαγωγή.. 8 Κεφάλαιο 1 Μαζικές καταστροφές - Επείγουσα και Εντατική Νοσηλευτική 11 1.1. Μαζικές Καταστροφές.. 11 1.2. Κατηγορίες Μαζικών Καταστροφών 13 1.3. Διαχείριση συμβάντων Μαζικής Καταστροφής στο Τμήμα Επειγόντων. Περιστατικών. 15 1.4. Ο ρόλος του νοσηλευτή στη διαχείριση συμβάντων Μαζικής. Καταστροφής στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών... 21 Κεφάλαιο 2. Επιχειρησιακά Σχέδια Υγειονομικής Ετοιμότητας 24 2.1. Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας (Ε.Κ.ΕΠ.Υ) 24 2.2. Επιχειρησιακό Σχέδιο «Ξενοκράτης».. 27 2.3. Επιχειρησιακό Σχέδιο «Περσέας». 29 2.4. Επιχειρησιακά Σχέδια «Σώστρατος», «Άρτεμις» & «Φιλοκτήτης».. 32 Κεφάλαιο 3. Μεθοδολογία.. 35 Κεφάλαιο 4. Αποτελέσματα. 37 4.1. Μελέτη Συμμετοχής 37 4.2. Συσχετίσεις Στατιστική Σημαντικότητα.. 59 Συμπεράσματα.. 63 Προτάσεις.. 67 Βιβλιογραφία. 68 Κατάλογος Πινάκων 71 Κατάλογος Γραφημάτων. 73 Συντομογραφίες... 74 Παράρτημα 75 6

Ερωτηματολόγιο. 75 7

Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια, η ανθρωπότητα βιώνει όλο και συχνότερα μεγάλες φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές, με πιο πρόσφατες τη βιβλική καταστροφή από το σεισμό στην Αιτή, το τσουνάμι στην Ιαπωνία και τον τυφώνα Κατρίνα στην Ν. Ορλεάνη. Από την άλλη πλευρά, οι τρομοκρατικές επιθέσεις παγκοσμίως φαίνεται να έχουν επηρεάσει βαθιά το αίσθημα της ασφάλειας στις ζωές των ανθρώπων, με πιο χαρακτηριστική την πρόσφατη επίθεση της 13ης Νοεμβρίου του 2015 στο Παρίσι, που άφησε πίσω της τουλάχιστον 150 νεκρούς και χιλιάδες άλλους ελαφριά ή βαριά τραυματίες. Επιπλέον, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η αλόγιστη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, η ένταση των διεθνών συρράξεων και διαμαχών, και η αύξηση του πληθυσμού, καθιστούν τα κράτη ιδιαίτερα ευάλωτα σε περισσότερες και ακόμα μεγαλύτερες καταστροφές [1]. Η πολιτική προστασία και οι υγειονομικές υπηρεσίες σε κρατικό και τοπικό επίπεδο, υποχρεούνται να βρίσκονται σε διαρκή ετοιμότητα τόσο σε επίπεδο διάσωσης, όσο και σε επίπεδο προνοσοκομειακής ή νοσοκομειακής αντιμετώπισης των θυμάτων μιας καταστροφής. Εντός αυτού του πλαισίου, όπως διαπιστώνεται από την υφιστάμενη εγχώρια και διεθνή βιβλιογραφία δεν παρέχεται ικανοποιητική τεκμηρίωση, ενώ οι διεθνείς οδηγίες για την αντιμετώπιση μαζικών καταστροφών που αφορούν δράσεις των υγειονομικών υπηρεσιών, βασίζονται κυρίως στην εμπειρία από προηγούμενες καταστροφές και αποσκοπούν στην επιβίωση όσο το δυνατόν περισσοτέρων τραυματισμένων ανθρώπων. Η πλειοψηφία των μελετών προέρχονται από τις ΗΠΑ, όπου φαίνεται ότι τα περισσότερα νοσοκομεία διαθέτουν σχέδια δράσεις για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, ενώ ένα μικρό ποσοστό αυτών έχουν σχέδια για χημικό πόλεμο και ατυχήματα από εκρήξεις. Τα νοσοκομεία αυτά συνηθίζουν να οργανώνουν ασκήσεις ετοιμότητας σε τοπικό επίπεδο ανά τακτά χρονικά διαστήματα, σε συνεργασία πάντα με την πυροσβεστική και τις υπηρεσίες επείγουσας ιατρικής. Όπως προκύπτει από μελέτη η οποία πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στον ελλαδικό χώρο διαπιστώθηκε ότι, τα σχέδια διαχείρισης κρίσεων δεν είναι άγνωστα για την πλειοψηφία του προσωπικού του Τμήματος Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) μεγάλου νοσοκομείου της Κρήτης, ενώ παράλληλα διαπιστώθηκε σοβαρή ανεπάρκεια ανταπόκρισης του συγκεκριμένου νοσοκομειακού μηχανισμού και ανθρωπίνου δυναμικού σε περίπτωση μαζικής καταστροφής στην περιοχή [1]. 8

Αναμφίβολα, για κάθε υγειονομική μονάδα ενέχει η πιθανότητα αντιμετώπισης εκτάκτων καταστάσεων όπως ακραία καιρικά φαινόμενα, σεισμός ή μεγάλα βιομηχανικά ατυχήματα, που εκφεύγουν της συνήθης λειτουργίας τους. Καταστάσεις, οι συνέπειες των οποίων δοκιμάζουν σε υπέρμετρο βαθμό τόσο την ετοιμότητα του νοσοκομειακού μηχανισμού, όσο και του νοσοκομειακού ανθρώπινου δυναμικού, καθώς η ζήτηση νοσηλευτικής περίθαλψης συνήθως υπερβαίνει της υπάρχουσας προσφερόμενης [2]. Με στόχο τη βέλτιστη αντιμετώπιση εκτάκτων περιστατικών και την ορθή διαχείριση κρίσεων που προκαλούνται από μαζικές καταστροφές, οι διεθνείς οργανισμοί και οι κυβερνήσεις έχουν εκπονήσει επιχειρησιακά σχέδια τα οποία καλείται να εφαρμόσει κάθε υγειονομική μονάδα. Παράγοντες όπως, η εκπαίδευση του προσωπικού, η τακτική άσκηση τους σε σενάρια καταστροφών, η ορθή γνώση των διαδικασιών που πρέπει να ακολουθηθούν σε περίπτωση συμβάντος, η διαχείριση των ασθενών και διαθέσιμου υλικού, είναι μερικά από τα ζητήματα τα οποία έχει διαπιστωθεί ότι δύναται να συμβάλλουν στην προετοιμασία του προσωπικού για την αντιμετώπιση μίας μαζικής καταστροφής [3]. Μολονότι, η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας δεν είναι ενταγμένη στις περισσότερο σεισμογενείς περιοχές της Ελλάδας, έχει βιώσει ήδη έναν μεγάλο σεισμό κοντά στην πόλη των Γρεβενών το 1995, ο οποίος κατά συγκυρία είχε μόνο υλικές ζημιές και περίπου 40 τραυματίες. Το ρήγμα της λίμνης Πολυφύτου από τότε θεωρείται ενεργοποιημένο. Παράλληλα, το 2008 έκρηξη πυρομαχικών σε στρατόπεδο της Αλβανίας, κοντά στα σύνορα με την Ελλάδα, άφησε 26 νεκρούς, 300 ακρωτηριασμένους, και η μεταφορά τραυματιών σε νοσοκομεία της Ελλάδας, τα οποία είχαν τεθεί σε ετοιμότητα. Το 1976 πτώση πολιτικού αεροσκάφους στην περιοχή της Κοζάνης, είχε 50 θύματα. Στην περιοχή γύρω από την Πτολεμαΐδα λειτουργούν πέντε εργοστάσια παραγωγής ενέργειας και πολλά ορυχεία εξόρυξης λιγνίτη, στα οποία έχουν συμβεί εργατικά ατυχήματα με περιορισμένες μέχρι τώρα απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Με δεδομένο τον παγκόσμιο πλέον κίνδυνο για κάποια φυσική καταστροφή και των συγκεκριμένων συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή του Ν. Κοζάνης, σκοπός της παρούσας ερευνητικής εργασίας είναι η εκτίμησης της υπάρχουσας ετοιμότητα των υγειονομικών υπηρεσιών της περιοχής, για την αντιμετώπιση μιας πιθανής μαζικής καταστροφής. Στην σκέψη για την μελέτη αυτή συνέβαλλε το γεγονός ότι κατά την 9

αναζήτηση του κρατικού σχεδίου για την αντιμετώπιση καταστροφών στο Γενικό Νοσοκομείο Πτολεμαΐδας «Μποδοσάκειο» διαπιστώθηκε ότι, αυτό παρέμενε ανενεργό από το 2003. Ενώ, σε αναζήτηση των υπευθύνων για την ενεργοποίηση του σχεδίου σε πιθανή μαζική καταστροφή, διαπιστώθηκε ότι στην πλειοψηφία τους είτε είχαν συνταξιοδοτηθεί ή είχαν μετακινηθεί σε άλλη υπηρεσία. Πιο συγκεκριμένα, οι στόχοι που τίθενται στην παρούσα ερευνητική μελέτη είναι η εκτίμηση: Της ετοιμότητας των δύο μεγάλων νοσοκομείων - «Μποδοσάκειο» Γενικό Νοσοκομείο Πτολεμαΐδας και «Μαμάτσειο» Γενικό Νοσοκομείο Κοζάνης, για την αντιμετώπιση θυμάτων μαζικής καταστροφής. Της ενημέρωσης των εργαζομένων για τις διαδικασίες που θα πρέπει να ακολουθήσουν σε περίπτωση συμβάντος μαζικής καταστροφής. Της επάρκειας του υφιστάμενου εξοπλισμού, των χώρων και της υφιστάμενης υλικοτεχνολογικής υποδομής που πιθανόν θα χρειαστεί για την παροχή υγειονομικής φροντίδας. Της εκπαίδευσης του υγειονομικού προσωπικού για παροχή βοήθειας σε θύματα συμβάντος μαζικής καταστροφής (σεισμός, τροχαίο ατύχημα, εργατικό ατύχημα στις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ). 10

Κεφάλαιο 1: Μαζικές καταστροφές - Επείγουσα και Εντατική Νοσηλευτική 1.1. Μαζικές καταστροφές (mass destructions) Όπως ορίζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Organization), ένα περιστατικό - συμβάν προσδιορίζεται ως «καταστροφή» όταν διαταράσσονται οι υπαρκτές κανονικές συνθήκες και το επίπεδο του πόνου υπερβαίνει την ιδιότητα του κινδύνου που πλήττει την κοινότητα, καθιστώντας την αδύναμη να ανταποκριθεί. Ο καταστροφικός σεισμός που έπληξε την Αϊτή το 2010 και το τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό το 2004, αποτελούν σχετικά πρόσφατα παραδείγματα τα οποία φανερώνουν τις δυσκολίες στην παροχή ιατρικής φροντίδας στον απόηχο των εν λόγω καταστροφών [4]. Από την άλλη πλευρά, η έννοια της «καταστροφής» στο άρθρο 2 του Ν.3013/2002 (ΦΕΚ 102 Α ) της Πολιτικής Προστασίας αναφέρεται σε «κάθε ταχείας ή βραδείας εξέλιξη φυσικό φαινόμενο ή τεχνολογικό συμβάν στο χερσαίο, θαλάσσιο και εναέριο χώρο, το οποίο προκαλεί εκτεταμένες δυσμενείς επιπτώσεις στον άνθρωπο, καθώς και στο ανθρωπογενές ή φυσικό περιβάλλον». Η οξύτητα της καταστροφής προσδιορίζεται τόσο από τον αριθμό των απωλειών ή των ζημιών που προκαλούνται στην υγεία και στην περιουσία των πολιτών, όσο και των επιπτώσεων στα αγαθά, στις παραγωγικές πηγές και στις υφιστάμενες υποδομές μίας περιοχής [5]. Επιπρόσθετα, η έννοια του κινδύνου καθορίζεται ως το ενδεχόμενο της πρόκλησης ενός φυσικού φαινομένου ή προκλητού συμβάντος ή και συναφών καταστροφών σε συνάρτηση με την οξύτητα αυτών των καταστροφών, που δύναται να επηρεάσουν αρνητικά την καθημερινότητα των πολιτών, τις διαδικασίες παραγωγής αγαθών, τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και τις υποδομές της περιοχής στην οποία πιθανά να εκδηλωθούν [5]. Μολονότι μία καταστροφή εξ ορισμού υπερβαίνει των ικανοτήτων αντίδρασης, ένα περιστατικό μαζικής καταστροφής (Mass Casualty Incident (MCI) εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα και ορίζεται ως μία κατάσταση, ένα γεγονός ή ως μία αλληλουχία γεγονότων, κατά την οποία ο αριθμός των θυμάτων που προκύπτει είναι μεγαλύτερος αναφορικά με τις υφιστάμενες δυνατότητες των υγειονομικών υπηρεσιών, καθώς θέτει μία αυξημένη ζήτηση για ιατρικούς πόρους και προσωπικό [6][7]. Μία Μαζική καταστροφή, χαρακτηρίζεται από μία κατάσταση στην οποία σε 11

σύντομο χρονικό διάστημα προκύπτει μεγάλος αριθμός τραυματιών αναφορικά με τις υφιστάμενες υποδομές του συστήματος, τόσο σε επίπεδο προ-νοσοκομειακής όσο σε επίπεδο νοσοκομειακής περίθαλψης, καθώς και στις υποδομές των υπολοίπων εμπλεκομένων φορέων παροχής βοήθειας και διάσωσης (Αστυνομία, Πυροσβεστική, Ένοπλες Δυνάμεις). Συνεπώς, κρίνεται αναγκαία η επιστράτευση των δευτερευόντων δυνάμεων ή ακόμα και όλων των οργάνων της Πολιτικής Προστασίας [8]. Ευρύτερα, οι μαζικές καταστροφές δύναται να προκληθούν μέσω πολλών αιτιών και να εκδηλωθούν ποικιλοτρόπως, με τα προκαλούμενα θύματα συνήθως να υφίστανται τραυματικές κακώσεις. Η πιο συνηθισμένη και περίπου καθημερινή αιτιολογία πρόκλησης μίας μορφής μαζικής καταστροφής στα συστήματα υγειονομικής φροντίδας σε τοπικό επίπεδο, αποτελούν τα τροχαία συμβάντα στους δρόμους ταχείας κυκλοφορίας. Επιπλέον, συνήθεις αιτίες πρόκλησης μαζικών καταστροφών εν καιρώ ειρήνης αποτελούν τα συμβάντα στα μέσα μαζικής μεταφοράς (λεωφορεία, τρένα, πλοία, αεροσκάφη), οι φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πλημμύρες, καύσωνες, πυρκαγιές), βιομηχανικά ατυχήματα (τοξικές ουσίες, εκρήξεις), καθώς και τρομοκρατικές ενέργειες το τελευταίο χρονικό διάστημα σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες [8]. Από την άλλη πλευρά, η αντιμετώπιση μιας μαζικής καταστροφής, ανεξάρτητα από την αιτιολογία πρόκλησης και την έκτασή της, επιβάλλει τη στενή συνεργασία του συνόλου των εμπλεκομένων φορέων (σώματα ασφαλείας, στρατός, Υπουργείο Υγείας), ακόμη και των εθελοντών, υπό την επίβλεψη ενός κεντρικού και ενιαίου φορέα. Ο υπεύθυνος φορέας συντονιστής είναι αυτός ο οποίος καθορίζει τις ευθύνες και τις αρμοδιότητες κάθε τμήματος, μεριμνά για τη ορθή στελέχωσή του και τον εξοπλισμό σε υλικοτεχνική υποδομή και ταυτόχρονα καταρτίζει πρόγραμμα εκπαιδευτικών σεμιναρίων τόσο για θεωρητική όσο και πρακτική κατάρτιση των στελεχών των διαφόρων υπηρεσιών, οργανώνοντας ασκήσεις, τακτικές και έκτακτες, με όλα τα ενδεχόμενα σενάρια [9]. 12

1.2. Κατηγορίες Μαζικών Καταστροφών Οι μαζικές καταστροφές δεν προσδιορίζονται μόνο από τον αριθμό των θυμάτων και από την έκταση τους, αλλά τόσο από το αίτιο που τις προκάλεσε όσο και από τις συνθήκες υπό τις οποίες συνέβησαν. Ανάλογα με την αιτία που προκάλεσε μία μαζική καταστροφή, διακρίνονται δύο βασικές κατηγορίες καταστροφών. Στην πρώτη κατηγορία συγκαταλέγονται οι φυσικές καταστροφές, οι οποίες αποδίδονται αποκλειστικά σε φυσικά αίτια και κινδύνους. Η συχνότητα των επιπτώσεων των γεγονότων που συνδέονται με φυσικούς κινδύνους, φαίνεται να παρουσιάζει μία συνεχής αύξηση. Το γεγονός αυτό αποδίδεται σε μεταβολές που συντελούνται στην σεισμική και την ηφαιστειακή δραστηριότητα [10]. Επιπρόσθετα, παράγοντες όπως οι καιρικές μεταβολές και η υπερθέρμανση του πλανήτη έχουν συνδεθεί άμεσα με την πρόκληση έντονων καιρικών φαινομένων όπως είναι οι θύελλες, οι έντονες βροχοπτώσεις και η παρατεταμένη ξηρασία [11]. Στην κατηγορία των φυσικών καταστροφών συγκαταλέγονται οι τεκτονικοί κίνδυνοι όπως είναι ο σεισμός, ο οποίος προσδιορίζεται ως μία απότομη κίνηση ή δόνηση των μικρών ή μεγάλων εκτάσεων του στερεού φλοιού της γης, που αποδίδεται σε φυσικά αίτια. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα των σεισμών είναι η εστία, το επίκεντρο και η ένταση. Η εστία αναφέρεται στην υπόγεια έκταση όπου γεννάται ο σεισμός, με την πλειοψηφία των σεισμών να ανήκουν στην κατηγορία των επιφανειακών έχοντας βάθος περίπου 60 χιλιόμετρα. Οι υπόλοιποι σεισμοί ανήκουν στην κατηγορία των «σεισμών βάθους», με εστία εκδήλωσης από 60 έως 700 χιλιόμετρα. Η θέση της εστίας είναι γνωστή και ως «υπόκεντρο» και η προβολή της εστίας στην επιφάνεια της γης αποτελεί το «επίκεντρο» του σεισμού. Παράλληλα, η ένταση αναφέρεται στην έκταση των καταστροφών που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια ενός σεισμού και μετριέται σε βάση την τροποποιημένη κλίμακα Mercalli, η οποία κυμαίνεται από το 0 έως 12 [1]. Επιπλέον, κίνδυνοι για την πρόκληση μαζικής καταστροφής ενέχουν από την μετακίνηση μαζών όπως είναι οι καταρρεύσεις καταπτώσεις και οι ολισθήσεις τμημάτων του εδάφους ή βροχομαζών [12]. Κατά την διατάραξη της ισορροπίας των εδαφικών ή των βραχωδών μαζών εξαιτίας του βάρους των ίδιων των στρωμάτων, ανακύπτουν φαινόμενα κατολισθήσεων πάνω σε μία πλαγιά με κίνηση προς τα κάτω. Τέτοιου είδους φαινόμενα είτε εκδηλώνονται στιγμιαία και ταχέως, ή προηγείται μία 13

αργή και εξελικτική κίνηση. Τέτοιου είδους διαταράξεις δύναται να προκαλέσουν αποσπάσεις πετρωδών μαζών ή εδαφικών θραυσμάτων από τα υποκείμενα σταθερά τμήματα των επιφανειών, οδηγώντας στην κατάρρευση, την ολίσθηση ή την ροή ανάλογα από το γεωλογικό περιβάλλον, την αντοχή των υλικών, την διάταξη και την διαμόρφωση των πρανών, καθώς και την πίεση των υδάτων στους πόρους των υλικών [13]. Στην κατηγορία των φυσικών καταστροφών ανήκουν και οι κλιματολογικές καταστροφές, οποίες οδηγούν στην εκδήλωση πυρκαγιών ή καύσωνα, καθώς και οι υδρολογικοί κίνδυνοι οι οποίοι προκαλούν πλημμυρικά φαινόμενα. Επίσης, στην κατηγορία των ατμοσφαιρικών ή μετεωρολογικών κινδύνων κατατάσσονται οι τροπικοί κυκλώνες και οι καταιγίδες, οι οποίες πλήττουν συχνά πολλά μέρη της γης προκαλώντας μαζικές καταστροφές [1]. Τόσο οι εδαφικές κινήσεις όσο και τα φαινόμενα κατολισθήσεων αποτελούν συχνό φαινόμενο στον ελλαδικό χώρο, καθώς η εκδήλωση τους ευνοείται από το υφιστάμενο γεωλογικό καθεστώς. Καθεστώς το οποίο καθορίζει πλήθος επιμέρους παραγόντων όπως η ενεργή τεκτονική, η γεωμορφολογία, η λιθολογία και το κλίμα, ευνοώντας την εκδήλωση κατολισθήσεων. Σύμφωνα με έρευνα η οποία πραγματοποιήθηκε πρόσφατα, παρατηρείται μία αύξηση των βροχοπτώσεων στη Δυτική Μακεδονία, γεγονός το οποίο αυξάνει και την πιθανότητα εκδήλωσης συμβάντος μαζικής καταστροφής [14]. Στην δεύτερη μεγάλη κατηγορία ανήκουν οι προκλητές (ανθρωπογενείς ή τεχνολογικές) καταστροφές. Καταστροφές οι οποίες αποδίδονται σε βιολογικούς παράγοντες, στην έκθεση σε χημικούς ή ραδιενεργούς παράγοντες, σε τρομοκρατικές επιθέσεις και σε ατυχήματα με μέσα μαζικής μεταφοράς (σιδηροδρομικά, θαλάσσια, ή αεροπορικά ατυχήματα) [12]. 14

1.3. Διαχείριση συμβάντων Μαζικής Καταστροφής στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών Στον τομέα της Επείγουσας Ιατρικής, το Αμερικανικό Κολλέγιο Ιατρών Επείγουσας Ιατρικής (American College of Emergency Physicians) αναφέρει ότι η πραγματική καταστροφή υφίσταται όταν οι καταστροφικές συνέπειες των φυσικών ή των ανθρωπίνων δυνάμεων, υπερβαίνουν των δυνατοτήτων μίας περιοχής ή μίας κοινότητας, στην παροχή υγειονομικής φροντίδας [15]. Ή αλλιώς, ο αριθμός των ασθενών που παρουσιάζονται εντός συγκεκριμένου χρονικού ορίου, είναι τέτοιος που το τμήμα επειγόντων περιστατικών δεν είναι σε θέση να παράσχει υγειονομική περίθαλψη χωρίς επιπλέον βοήθεια [16]. Μία μαζική καταστροφή δύναται να προξενήσει μαζικές απώλειες, περιλαμβάνοντας βαριά ή ελαφριά τραυματισμένα άτομα εκ των οποίων πολλά με ψυχολογικό άγχος. Σε περιπτώσεις μαζικών καταστροφών, η παροχή υγειονομικής φροντίδας έχει ως αφετηρία τον τόπο του συμβάντος με την εφαρμογή ενός αυστηρά προκαθορισμένου συστήματος προνοσοκομειακής διαλογής και διανομής των τραυματιών-θυμάτων και συνεχίζεται στο τμήμα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομειακών μονάδων [17]. Συνήθως, η ύπαρξη μεγάλου αριθμού τραυματιών δημιουργεί μία δυσαναλογία μεταξύ των θυμάτων και του διατιθέμενου ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Για το σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκε η σύσταση ενός ταχύρυθμου συστήματος διαλογής, γνωστό ως σύστημα «Διαλογής Μαζικών Καταστροφών» (Mass Casualty Triage), με στόχο την άμεση αναγνώριση των τραυματικών, την τάχιστη παροχή υγειονομικής φροντίδας στους βαριά τραυματίες, για την αποφυγή σπατάλης πολύτιμου χρόνου και ανθρωπίνου δυναμικού [17]. Σε επίπεδο νοσοκομείου η φροντίδα των τραυματιών μίας μαζικής καταστροφής λαμβάνει τόπο στο τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ). Η διαδικασία της διαλογής επιλέγεται για την ταξινόμηση των τραυματιών σε κατηγορίες ανάλογα με την σοβαρότητα της κατάστασης τους. Η διαλογή στα ΤΕΠ γίνεται από έμπειρο και εξειδικευμένο νοσηλευτικό προσωπικό, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο βάση των πρωτοκόλλων διαλογής (triage protocols). Σε συμβάντα μαζικής καταστροφών οι τραυματίες εισέρχονται στα ΤΕΠ μέσω του συστήματος τραύματος, έχοντας περάσει την διαδικασία διαλογής στον τόπο του συμβάντος και τους έχουν δοθεί οι πρώτες βοήθειες. Ωστόσο, στα ΤΕΠ γίνεται διαλογή εκ νέου (re-triage) όπου είτε παρέχεται 15

άμεση υγειονομική φροντίδα, ή αποφασίζεται η μεταφορά τους σε άλλα νοσηλευτικά κέντρα. Κατά τον χρόνο παραμονής των τραυματιών στον χώρο διαλογής, πραγματοποιείται ανά τακτά χρονικά διαστήματα εκτίμηση της κατάστασης τους, για την αποφυγή τυχόν μεταβολών στην κατάσταση της υγείας τους [17]. Ωστόσο, αυτού του είδους ο σχεδιασμός αρκετά συχνά οδηγεί στην υπερδιαλογή (over-triage), η οποία συμβαίνει όταν ελαφριά τραυματίες ή καθόλου τραυματίες διακομίζονται σε κέντρα τραύματος. Μολονότι, αυτή η διαδικασία δεν δημιουργεί κανένα πρόβλημα στους τραυματίες εντούτοις, δημιουργεί συμφόρηση στα κέντρα τραύματος τα οποία καλούνται να περιθάλψουν περισσότερους τραυματίες με περιορισμένους πόρους [3]. Σήμερα, η πλειοψηφία των ΤΕΠ παγκοσμίως χρησιμοποιεί συστήματα διαλογής τα οποία ωστόσο παρουσιάζουν μία μεταβλητότητα, καθώς υιοθετούνται διαφορετικές ετικέτες και ορισμοί για την περιγραφή της οξύτητας της κατάστασης των πασχόντων ασθενών, οι οποίοι προσέρχονται σε αυτά [18]. Παρά την πληθώρα των συστημάτων διαλογής όλα έχουν ως κοινό παρονομαστή την ασφάλεια των ίδιων των ασθενώντραυματιών [19]. Μολονότι παρατηρείται μία αύξηση της προσέλευσης των πολιτών στα ΤΕΠ παγκοσμίως, ωστόσο είναι δύσκολο να προσδιοριστεί το «καλύτερο καταλληλότερο σύστημα διαλογής». Το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης κάθε κράτους απευθύνεται σε διαφορετικό κοινό, αποτελείται από διαφορετικό ανθρώπινο δυναμικό και χρησιμοποιεί διαφορετικά μέσα και κριτήρια για την παροχή υγειονομικής φροντίδας. Με βασικό κριτήριο τον αριθμό των επιπέδων στα οποία κατατάσσονται οι ασθενείς, περιγράφεται η κατηγοριοποίηση των συστημάτων διαλογής. Όπως φαίνεται στον πίνακα 1.1, κάποια συστήματα κατατάσσουν τους ασθενείς σε δύο ή περισσότερες κλίμακες αξιολόγησης [20]. Πιο συγκεκριμένα, τα συστήματα διαλογής 2-επιπέδων κατατάσσουν τους ασθενείς σε δύο ομάδες. Στους ασθενείς οι οποίοι χρίζουν άμεσης εξέτασης κατά απόλυτη προτεραιότητα και δεν μπορούν να περιμένουν με ασφάλεια, μέχρις ότου βρεθεί εξεταστική κλίνη. Και στους ασθενείς οι οποίοι δεν είναι σε κρίσιμη κατάσταση και μπορούν να παραμένουν με ασφάλεια στον χώρο εξέτασης και θεραπείας των ΤΕΠ, για την παροχή υγειονομικής φροντίδας. 16

Πίνακας 1.1. Παράδειγμα συστημάτων διαλογής ασθενών [19][20]. 2 επίπεδα 3 επίπεδα 4 επίπεδα 5 επίπεδα Κρίσιμα (Emergent) Μη-Κρίσιμα (Non-Emergent) Κρίσιμα (Emergent) Απειλή για τη ζωή Αναζωογόνηση (Resuscitation) Επείγον (Urgent) Κρίσιμα (Emergent) Κρίσιμα (Emergent) Μη Επείγοντα (Non- Urgent) Επείγον (Urgent) Επείγον (Urgent) Μη-Κρίσιμα (Non-Emergent) Μη Επείγοντα (Non-Urgent) Χωρίς εξέταση (Referred) Τα συστήματα διαλογής τριών 3-επιπέδων (Three-level Triage system) ήταν τα πιο δημοφιλή, μέχρι πριν την εμφάνιση των περισσότερο εμπλουτισμένων συστημάτων πέντε 5-επιπέδων (Five-level Triage system). Συγκεκριμένα, τα συστήματα διαλογής 3-επιπέδων κατηγοριοποιούν τους ασθενείς τραυματίες σε ομάδες, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 1.1. : Κρίσιμων Περιστατικών (Emergent Cases) Σε αυτή την κατηγορία κατατάσσονται οι ασθενείς οι οποίοι χρίζουν άμεσης υγειονομικής περίθαλψης και δεν δύναται να παραμένουν σε αναμονή έως ότου βρεθεί διαθέσιμη εξεταστική κλίνη στα ΤΕΠ. Οι ασθενείς αυτοί εξετάζονται άμεσα κατά απόλυτη προτεραιότητα. Επείγοντα Περιστατικά (Urgent Cases) - Οι ασθενείς αυτής της κατηγορίας μπορούν να βρίσκονται σε αναμονή για πολύ μικρό χρονικό διάστημα, μέχρι να βρεθεί διαθέσιμη εξεταστική κλίνη στα ΤΕΠ. Οι ασθενείς αυτοί θα πρέπει να εξετάζονται κατά σχετική προτεραιότητα. Μη Επείγοντα Περιστατικά (Non Urgent Cases). Οι ασθενείς αυτή της κατηγορίας δεν χρίζουν άμεσης υγειονομικής περίθαλψης και δύναται να 17

παραμένουν για αρκετή ώρα σε αναμονή, μέχρι την εύρεση διαθέσιμης εξεταστικής κλίνης στα ΤΕΠ [21]. Την τελευταία δεκαετία στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ), σχεδόν η πλειοψηφία των ΤΕΠ έχει υιοθετήσει το σύστημα διαλογής (5) επιπέδων, με το Αμερικανικό Κολλέγιο Επείγουσας Ιατρικής (ACEP) και το Συμβούλιο Επείγουσας Νοσηλευτικής (ENA) να αποδέχονται την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του παραπάνω συστήματος. Το 2003 οι δύο αυτοί σύνδεσμοι διακήρυξαν ότι, η υιοθέτηση ενός τυποποιημένου συστήματος διαλογής το οποίο θα βασίζεται στην οξύτητα της κατάστασης του ίδιου του ασθενή τραυματία, μπορεί να συμβάλει στην αναβάθμιση της ποιότητας της παρεχόμενης υγειονομικής φροντίδας. Λαμβάνοντας υπόψη τα υφιστάμενα ερευνητικά δεδομένα και θέτοντας ως πρωτεύοντα στόχο την ενίσχυση της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας, προτάθηκε η υιοθέτηση του συστήματος διαλογής των (5) επιπέδων [18][22]. Ο «Δείκτης Βαρύτητας Επείγοντος (Emergency Severity Index ESI)», αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιούμενο σύστημα διαλογής (5) επιπέδων που εφαρμόζεται στα ΤΕΠ των ΗΠΑ. Το Σύστημα κατηγοριοποιεί τους ασθενείς τραυματίες στις εξής πέντε ομάδες: ESI-1: Βαρέως πάσχοντες ασθενείς (κρίσιμα περιστατικά), οι οποίοι βρίσκονται σε ιδιαίτερα επείγουσα κατάσταση με αιμοδυναμική ή αναπνευστική αστάθεια και οι οποίοι χρίζουν άμεσης υγειονομικής φροντίδας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, αρκετά συχνά κρίνεται αναγκαία η εφαρμογή επεμβατικών χειρισμών για την σταθεροποίηση της κατάστασης του ασθενή τραυματία (ενδοτραχειακή διασωλήνωση, ενδαγγειακή προσπέλαση κ.α.). ESI-2: Δυνητικά ασταθείς ασθενείς (κρίσιμα περιστατικά), η κατάσταση των οποίων χρίζει άμεσης ιατρικής φροντίδας και χρειάζεται να υποβληθούν σε παρακλινικές εξετάσεις (εξετάσεις αίματος, ακτινολογικό έλεγχο), να λάβουν φαρμακευτική αγωγή και σε πολλές περιπτώσεις η εισαγωγή τους σε νοσοκομείο. Οι ασθενείς αυτής της κατηγορίας αντιπροσωπεύουν το 22% των συνολικών προσελεύσεων, ενώ το 54% αυτών των περιστατικών εισάγονται τελικά στο νοσοκομείο. 18

ESI-3: Σταθεροί ασθενείς (επείγοντα περιστατικά), η κατάσταση των οποίων δεν απαιτεί επείγουσα ιατρική περίθαλψη (εντός 30 λεπτών), η υποβολή τους σε παρακλινικές εξετάσεις και η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής. Οι ασθενείς αυτής της κατηγορίας συχνά λαμβάνουν εξιτήριο, αντιπροσωπεύουν το 39% των συνολικών προσελεύσεων και μόλις το 24% αυτών των περιστατικών παραμένουν για νοσηλεία. ESI-4: Σταθεροί ασθενείς (μη επείγοντα περιστατικά), οι οποίοι δύναται να εξετασθούν σε μη επείγουσα βάση από γιατρό, χρειάζονται ελάχιστες ιατρικές εξετάσεις ή θεραπευτικές επεμβάσεις και αναμένουν τη λήψη εξιτηρίου. Αυτή η κατηγορία των ασθενών αντιπροσωπεύει το 27% του συνόλου των προσελεύσεων και μόνο το 2% αυτών των περιστατικών χρίζει νοσηλείας. ESI-5: Σταθεροί ασθενείς (μη επείγοντα περιστατικά), οι οποίοι δύναται να εξετασθούν σε μη επείγουσα βάση από γιατρό, δεν χρειάζονται καμία είδους παρακλινική εξέταση ή θεραπευτική παρέμβαση. Αντιπροσωπεύουν το 10% του συνόλου των ασθενών τραυματιών που προσέρχονται στα ΤΕΠ και κανένας από αυτούς δεν χρίζει νοσηλείας [21][22]. Το Σύστημα - Πρωτόκολλο Διαλογής ESI, δομήθηκε με βάση ένα νέο εννοιολογικό πλαίσιο μοντέλο ενδονοσοκομειακής διαλογής των ασθενών τραυματιών οι οποίοι καταφθάνουν στα ΤΕΠ. Βασικός στόχος ήταν η διευκόλυνση των διαδικασιών ιεράρχησης των ασθενών λαμβάνοντας υπόψη το επείγον της κατάστασης τους, με τρόπο που να διευκολύνεται ο νοσηλευτής διαλογής και να είναι σε θέση να καθορίσει άμεσα και με ασφάλεια την προτεραιότητα των ασθενών τραυματιών. Σε περίπτωση μαζικών καταστροφών, όπου ο αριθμός των ασθενών τραυματιών που προσέρχονται στα ΤΕΠ ταυτόχρονα και χρίζουν άμεσης επείγουσας ιατρικής φροντίδας αυξάνεται, μέσω του Συστήματος διαλογής ESI ο νοσηλευτής διευκολύνεται να καθορίσει προσδιορίσει τον ασφαλή χρόνο αναμονής τους [21][22]. Στο τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) του Γενικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης «Παπαγεωργίου», ήδη από το 2000 λαμβάνοντας υπόψη τα διεθνή πρότυπα, καθιερώθηκαν στο ΤΕΠ διαδικασίες διαλογής (Triage) ασθενών που στηρίζονται στον αλγόριθμο ESI. Παράλληλα, το Νοσοκομείο μερίμνησε για την 19

εκπαίδευση των νοσηλευτών στην εφαρμογή του αλγορίθμου, ενώ διαθέτει ομάδα πιστοποιημένων εκπαιδευτών στη Διαλογή (Triage) από το Συμβούλιο Επείγουσας Νοσηλευτικής (Emergency Nurses Association - ENA), έχοντας τη δυνατότητα εκπαίδευσης νοσηλευτών άλλων νοσοκομείων. Η εκπαίδευση των νοσηλευτών πραγματοποιείται σε πραγματικές συνθήκες λειτουργίας του ΤΕΠ στο Γ.Ν.Θ. «Παπαγεωργίου» [24]. Ενώ, το τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου, είναι ίσως το μοναδικό που λειτουργεί ως αυτόνομο τμήμα [25]. 20

1.4. Ο ρόλος του νοσηλευτή στη διαχείριση συμβάντων Μαζικής Καταστροφής στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών Στον ελλαδικό χώρο, η έλλειψη οργάνωσης του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης στο σύνολο του και η ελλιπής υλικοτεχνική υποδομή, φαίνεται να παρεμποδίζουν την αποτελεσματική λειτουργία των ΤΕΠ. Οι υπηρεσίες Επείγουσας Ιατρικής Φροντίδας σε προ-νοσοκομειακό επίπεδο άρχισαν να προσφέρονται αποκλειστικά από το ΕΚΑΒ το 1985, εξυπηρετώντας 500 600.000 περιστατικά ετησίως, χωρίς ωστόσο να υφίσταται η Επείγουσα Ιατρική επίσημα ως ειδικότητα [23]. Υπηρεσίες Επείγουσας Ιατρικής Φροντίδας προσφέρονται και στα ΤΕΠ των δημόσιων νοσοκομείων της χώρας, ενώ στο ΦΕΚ 32/Β /20-1-2003 ορίσθηκε για πρώτη φορά ο τρόπος οργάνωσης, λειτουργίας και στελέχωσης των ΤΕΠ στο Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ). Σύμφωνα με το παραπάνω νομοθετικό πλαίσιο, σε κάθε δημόσιο νοσοκομείο της χώρας το οποίο αριθμεί πάνω 200 κλίνες, οργανώνεται και λειτουργεί αυτοτελές Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) ως διατομεακό τμήμα αυτού. Το ΤΕΠ λειτουργεί όλο το 24ωρο κατά τις ημέρες της γενικής εφημερίας και μόνο κατά τις πρωινές ώρες τις υπόλοιπες εργάσιμες. Επιπλέον, στα ΤΕΠ των νοσοκομείων του ΕΣΥ προΐσταται ιατρός με τον βαθμό του Διευθυντή προερχόμενος από τον κλάδο των ιατρών ΕΣΥ και να φέρει την ειδικότητα της Χειρουργικής ή της Αναισθησιολογίας ή Παθολογίας ή Καρδιολογίας ή Πνευμονολογίας, με αποδεδειγμένη την εμπειρία και την γνώση του αναφορικά με την επείγουσα ιατρική ή την εξειδίκευση στη ΜΕΘ. Παράλληλα, τα ΤΕΠ συστήνεται να στελεχώνονται με ιατρικό προσωπικό το οποίο υπηρετεί σε θέσεις που συστήνονται για το συγκεκριμένο Τμήμα, καθώς και από προσωπικό το οποίο ήδη υπηρετεί σε άλλα τμήματα του ιδίου νοσοκομείου [26]. Επιπρόσθετα, στο ΤΕΠ προΐσταται νοσηλευτής /τρια κατηγορίας Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης (ΠΕ) ή Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΤΕ) με αποδεδειγμένη γνώση και εμπειρία στην επείγουσα νοσηλευτική, η οποία τεκμηριώνεται από τη θητεία σε μέχρι σήμερα λειτουργούντα ΤΕΠ της Ελλάδος ή της αλλοδαπής, τη θητεία σε ΜΕΘ, ΜΑΦ, Μονάδα Ανάνηψης, καθώς και την εκπαίδευση σε προγράμματα επείγουσας προ-νοσοκομειακής φροντίδας [26]. 21

Ωστόσο, τα ΤΕΠ των δημόσιων νοσοκομείων στην Ελλάδα στις περισσότερες περιπτώσεις στελεχώνονται από ιατρικό προσωπικό διαφόρων ειδικοτήτων και όχι από προσωπικό επείγουσας ιατρικής ειδικότητας, όπως προβλέπεται από το νομοθετικό πλαίσιο [23]. Δηλαδή, τα ΤΕΠ των νοσοκομείων δεν αποτελούν ανεξάρτητα τμήματα από πλευράς ιατρικού προσωπικού και οι ασθενείς εξυπηρετούνται από ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων. Επίσης, η καταγραφή και η αρχική αξιολόγηση (Διαλογή) των ασθενών δεν είναι η ενδεδειγμένη, τόσο λόγου της έλλειψης επειγοντολόγων όσο και του εξαιρετικά μεγάλου αριθμού των ασθενών που προσέρχονται στα ΤΕΠ [23]. Από την άλλη πλευρά, ο ρόλος του νοσηλευτή ο οποίος καλείται να έχει ενεργή παρουσία στην παροχή άμεσης υγειονομικής φροντίδας στα θύματα μαζικών καταστροφών, χαρακτηρίζεται ως πολυδύναμος και ουσιαστικός. Συνεπώς, θα πρέπει ο νοσηλευτής να είναι εφοδιασμένος με ιδιαίτερες ικανότητες και δεξιότητες καθώς και εξειδικευμένες γνώσεις, προκειμένου να είναι σε θέση να παράσχει στα θύματα αποτελεσματικές υπηρεσίες φροντίδας χωρίς την πρόκληση πανικού. Είναι αυτός που καλείται να δώσει τις πρώτες βοήθειες στα θύματα μαζικών καταστροφών και εκείνος που κατόπιν ορθής εκτίμησης και αξιολόγησης της σοβαρότητας της κατάστασης τους, να καλέσει εξειδικευμένη ομάδα παροχής ιατρικής φροντίδας από την κατάλληλη ιατρική ειδικότητα [3]. Σε καταστάσεις μαζικών καταστροφών, ο νοσηλευτής φροντίζει να αξιολογεί και να εκτιμά ορθά λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες για την βαρύτητα των περιστατικών και να προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες για την ορθή αντιμετώπιση τους. Να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας, πρόληψης και προφύλαξης προκειμένου να αποφευχθεί η έκθεση και άλλων ανθρώπων σε κίνδυνο. Να συντονίζει τις ενέργειες της ομάδας όπως ορίζει το επιχειρησιακό σχέδιο δράσης του νοσοκομείου, προκειμένου να διευκολύνει τις διαδικασίες για την άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση των θυμάτων. Ενώ, αποτελεί τον κύριο δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ των μελών της επιχειρησιακής ομάδας που εμπλέκονται στην περίθαλψη των θυμάτων στον χώρο των ΤΕΠ των πλησιέστερων νοσοκομείων, προκειμένου αυτή να λειτουργήσει άμεσα και συντονισμένα [3]. Δεδομένης της αδυναμίας πρόβλεψης της στιγμής πρόκλησης ενός συμβάντος μαζικής καταστροφής, κρίνεται αναγκαίο τόσο το νοσηλευτικό προσωπικό όσο και οι 22

λειτουργοί υγείας να βρίσκονται πάντα σε ετοιμότητα. Ωστόσο, προκειμένου να επιτευχθεί αυτό απαιτείται πρώτιστα άρτια οργάνωση σε επίπεδο νοσοκομείου (επιχειρησιακή ετοιμότητα), κατάλληλη προετοιμασία, συνεχής εκπαίδευση του προσωπικού, απαραίτητη υλικοτεχνική υποδομή, απόλυτη συνεργασία μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων σε επίπεδο διάσωσης αλλά και παροχής υγειονομικής φροντίδας [3]. 23

Κεφάλαιο 2 : ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑΣ 2.1. Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας (Ε.Κ.ΕΠ.Υ) Με στόχο την μεγιστοποίηση της υγειονομικής ετοιμότητας του Εθνικού Συστήματος Υγείας σε καταστάσεις εκτάκτων περιστατικών, το Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας (Ε.Κ.ΕΠ.Υ) υπό την ομπρέλα του Υπουργείου Υγείας, αναλαμβάνει ρόλο υπεύθυνου φορέα σε κεντρικό επίπεδο. Δηλαδή, το Ε.Κ.ΕΠ.Υ αποτελεί κατά κάποιο τρόπο το βασικό διαχειριστικό κέντρο επιχειρήσεων του Υπουργείου Υγείας, σε άμεση συνεργασία με την Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, την Ελληνική Αστυνομία, το Πυροσβεστικό και Λιμενικό Σώμα, σε μία προσπάθεια διαχείρισης οποιασδήποτε μορφής. Τα σχέδια εκτάκτων αναγκών που διαθέτει το Ε.Κ.ΕΠ.Υ για κάθε υγειονομική μονάδα στον ελλαδικό χώρο (Νοσοκομείο και Κέντρο Υγείας), προβλέπουν αναλυτικά και βήμα προς βήμα τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθηθούν προκειμένου να αντιμετωπισθεί ορθά κάθε κρίση. Σύμφωνα με το Ν. 3370/2005 (Φ.Ε.Κ. 176 Α /11.07.2005) «Οργάνωση και Λειτουργία των Υπηρεσιών Υγείας», το Ε.Κ.ΕΠ.Υ υπάγεται απευθείας στον Υπουργό Υγείας (Υ.Υ) όπως φαίνεται και στον Πίνακα 2.1. όπου παρουσιάζεται η βασική διάρθρωση του συστήματος υγείας. Αποστολή του Ε.Κ.ΕΠ.Υ αποτελεί, ο συντονισμός των φορέων που φέρουν την ευθύνη για την υλοποίηση δράσεων σχετικών με την αντιμετώπιση εκτάκτων καταστάσεων, οι οποίες σχετίζονται με την δημόσια υγεία και τον ευρύτερο χώρο της υγείας. Επιπλέον, φέρει την ευθύνη για την παρακολούθηση και τον συντονισμό των συστημάτων εφημερίας των νοσοκομείων, αποβλέποντας στη βελτιστοποίηση και στην ποιοτική αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας προς τον πολίτη. Κυρίως ο συντονισμός, αναφέρεται στην αντιμετώπιση εκτάκτων συνθηκών στις οποίες συνιστάται ο ακριβής καθορισμός των αρμοδιοτήτων των εμπλεκομένων φορέων και στην εκπόνηση επιχειρησιακών σχεδίων. Το Φεβρουάριο του 2007 με σχετική Υπουργική Απόφαση, το Συντονιστικό Όργανο Τομέα Υγείας (ΣΟΤΥ) το οποίο συστάθηκε τον Απρίλιο του 2004 με στόχο την κάλυψη των όποιων αναγκών στον τομέα υγείας κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, μετονομάστηκε σε Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας (Ε.Κ.ΕΠ.Υ.). Παραρτήματα του Ε.Κ.ΕΠ.Υ ιδρύθηκαν και σε άλλες τρείς μεγάλες 24

ελληνικές πόλεις (Θεσσαλονίκη, Λάρισα και Πάτρα). Το 2011 με την υπ. Αριθμ. 4499/2010/20-07-2011 απόφαση, προωθείται η αναδιοργάνωση και η βελτίωση της λειτουργίας του Ε.Κ.ΕΠ.Υ στα επιχειρησιακά προγράμματα «Διοικητικής Μεταρρύθμισης 2007-2013». Ωστόσο, τον Ιούνιο του 2016 αποφασίζεται η ματαίωση του ανοικτού διαγωνισμού που στόχο έχει τη βελτίωση της λειτουργίας του Ε.Κ.ΕΠ.Υ. Στα πλαίσια του πανελλαδικού επιχειρησιακού σχεδιασμού και διαπίστωσης της ετοιμότητας του προσωπικού των Νοσοκομείων, για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών και τη διαχείριση κρίσεων στο άμεσο μέλλον, το Ε.Κ.ΕΠ.Υ προβαίνει στην υλοποίηση δράσεων σε συνεργασία με το πυροσβεστικό σώμα τον Νοέμβριο του 2016 στα Νοσοκομεία του Νομού Αργολίδας και Λακωνίας. Πίνακας 2.1. Διάρθρωση Εθνικού Συστήματος Υγείας 25

Πίνακας 2.2. Διάρθρωση Ε.Κ.ΕΠ.Υ 26

2.2. Επιχειρησιακό Σχέδιο «Ξενοκράτης» Δεδομένων των καταστροφών που έχουν συντελεστεί στον ελλαδικό χώρο, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας κατά το παρελθόν, καθιστούν επιβεβλημένη την ανάγκη οργάνωσης και συστηματοποίησης των γνώσεων και των εμπειριών που έχουν αποκομισθεί. Απώτερος σκοπός ο συντονισμός του συνόλου των φορέων που εμπλέκονται στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και μέτρων, τόσο πριν αλλά και κατά την ύπαρξη συμβάντος μαζικής καταστροφής, καθώς και μετά το πέρας της καταστροφής προκειμένου η κοινωνία να επανέλθει σε κανονικούς ρυθμούς [3]. Με γνώμονα την προστασία των πολιτών της χώρας, το 1995 έγινε μία πρώτη προσπάθεια για την οργάνωση της Πολιτικής Προστασίας, δηλαδή τη λήψη μέτρων σχεδιασμού και την εφαρμογή τους σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο, αποβλέποντας στην αντιμετώπιση κάθε είδους καταστροφών. Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, ορίστηκε ως η αρμόδια αρχή για την αντιμετώπιση του συνόλου των φάσεων προετοιμασίας, κινητοποίησης και συντονισμού δράσης της πολιτικής προστασίας [27]. Βασικό νομοθέτημα για την διαχείριση κρίσεων στον ελλαδικό χώρο αποτελεί το Γενικό Σχέδιο πολιτικής προστασίας με την προσωνυμία «Ξενοκράτης». Μέσω του σχεδίου επιδιώκεται η λήψη των ενδεικνυομένων προπαρασκευαστικών και προληπτικών μέτρων, η ταχεία κινητοποίηση και χρήση του δυναμικού της Πολιτικής Προστασίας της χώρας, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση καταστροφών οι οποίες προκαλούνται από φυσικές, τεχνολογικές ή άλλους είδους καταστροφές, για την παροχή κάθε δυνατής αρωγής στον πληγέντα πληθυσμό [28]. Κατά την αναθεώρηση του Γενικού Σχεδίου πολιτικής προστασίας με την συνθηματική λέξη «Ξενοκράτης» το 2003, έγινε μία προσπάθεια διαμόρφωσης ενός νέου συστήματος αποτελεσματικής αντιμετώπισης των καταστροφικών φαινομένων, στα πλαίσια του μέγιστου δυνατού, της προστασίας της ζωής, της υγείας και της περιουσίας των ελλήνων πολιτών, καθώς και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριμένα, προσδιορίστηκαν οι εμπλεκόμενοι φορείς και οι υπηρεσίες, αλλά και τα όργανα που αναλαμβάνουν την διεύθυνση και το συντονισμό των επιχειρησιακών δυνάμεων σε όλα τα επίπεδα. Επίσης, στα πλαίσια του σχεδίου «Ξενοκράτης» παρέχονται στις αρμόδιες υπηρεσίες ουσιώδη στοιχεία, για την ορθή 27

εκτίμηση καταστάσεων, την αξιολόγηση κινδύνων, την επισήμανση ευπαθών χώρων και στη συνέχεια την εκπόνηση ειδικών σχεδίων στα πλαίσια του βασικού σχεδιασμού, για την αντιμετώπιση των κατά περίπτωση κινδύνων [29]. Παράλληλα, στο δυναμικό της πολιτικής προστασίας στα πλαίσια του σχεδίου «Ξενοκράτης» συγκαταλέγονται, ειδικευμένα στελέχη πολιτικής προστασίας τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο, τα οποία φέρουν την ευθύνη της επίβλεψης, εκπόνησης και εφαρμογής των σχεδίων, προγραμμάτων και μέτρων πολιτικής προστασίας, αλλά και του συντονισμού των ενεργειών σε περίπτωση εκτάκτων αναγκών. Το σύνολο των κρατικών φορέων και των υπηρεσιών της τοπικής αυτοδιοίκησης, φέρουν την ευθύνη της επιχειρησιακής ετοιμότητας (Πυροσβεστικό και Λιμενικό Σώμα, Ελληνική Αστυνομία, Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας, Ένοπλες Δυνάμεις, Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού & Προστασίας, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, Ο.Τ.Α κ.α.) [29]. 28

2.3. Επιχειρησιακό Σχέδιο «Περσέας» Η αναγκαιότητα ύπαρξης μίας μεθοδολογίας για την αντιμετώπιση φυσικών και λοιπών καταστροφών, έγινε αντιληπτή περίπου τη δεκαετία του 1990 όταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξέδωσε τις πρώτες κατευθυντήριες οδηγίες, επισημαίνοντας την ανάγκη προετοιμασίας των νοσηλευτικών ιδρυμάτων έναντι αυτών των καταστροφών [30]. Την ίδια χρονική περίοδο, πλήθος άλλων χωρών άρχισε να αναπτύσσει εξειδικευμένα σχέδια αντιμετώπισης μαζικών καταστροφικών γεγονότων προσαρμοσμένα στα νοσηλευτικά τους ιδρύματα. Ένα τέτοιο σχέδιο αναπτύχθηκε το 1991 στις ΗΠΑ, ως αναθεώρηση ενός προγενέστερου. Μετά από εκτεταμένες δασικές πυρκαγιές στην Πολιτεία της Καλιφόρνιας περίπου μετά το 1970, αντιλαμβανόμενοι οι τοπικοί φορείς τα προβλήματα που προκύπτουν κατά την αντιμετώπιση των πυρκαγιών, προχώρησαν στην σύσταση ενός νέου οργανισμού με στόχο την μελέτη και ακολούθως της επίλυσης τους. Ο οργανισμός εντόπισε προβλήματα στις διαδικασίες διανομής των πόρων, μη συμβατότητα και ανομοιομορφία στα υφιστάμενα επικοινωνιακά μέσα, ελλείψεις στις διαδικασίες ελέγχου και προσέγγισης μεγάλης έκτασης γεγονότων, την ανεπάρκεια των υφιστάμενων αρμόδιων φορέων για την αντιμετώπιση καταστροφών, την έλλειψη μεθοδολογίας. Λαμβάνοντας υπόψη τις παραπάνω ελλείψεις προχώρησε στη σύνταξη ενός νέου σχεδίου με την ονομασία «Firescope» (Fire Fighting Recourses of Southern California Organized for Potential Emergencies), το οποίο στη συνέχεια υιοθετήθηκε από το σύνολο των πυροσβεστικών υπηρεσιών στις ΗΠΑ. Το σύστημα απαρτίζονταν από δύο επιμέρους συστήματα, το «Incident Command System» και το «Multiagency Coordination System». Το 1987 συλλογικοί νοσοκομειακοί φορείς προσπάθησαν να προσαρμόσουν το πρώτο σκέλος του σχεδίου εντός του νοσοκομειακού περιβάλλοντος, μετονομάζοντας το σε «Earthquake Preparedness Guidelines for Hospitals», προορίζοντας το για συμβάντα σεισμών. Το σχέδιο αυτό αποτέλεσε το θεμέλιο λίθο για τη δημιουργία του τελικού σχεδίου με την ονομασία «Hospital Emergency Incident Command System (HEICS)» Νοσοκομειακό Σύστημα Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών [31]. Στον ελλαδικό χώρο, η πρώτη απόπειρα σύνταξης ενός αντίστοιχου σχεδίου για τον τομέα της υγείας προέκυψε ως αναγκαιότητα κατά την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Το σχέδιο εκτάκτων αναγκών με την επωνυμία «Περσέας», 29

αναφέρεται στην αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών στον χώρο των νοσοκομείων. Μετά το πέρας των Ολυμπιακών Αγώνων το σχέδιο διανεμήθηκε σε όλα τα νοσοκομεία της χώρας εκτός από τα νοσοκομεία των Ολυμπιακών Νομών όπως αρχικά είχε σχεδιαστεί, με την υποχρέωση του εμπλουτισμού και της προσαρμογή του στις ανάγκες και στα λειτουργικά δεδομένα τους. Το σχέδιο «Περσέας» σχεδιάστηκε από το πρώην Συντονιστικό Όργανο Τομέα Υγείας (Σ.Ο.Τ.Υ.) και τωρινό Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας (Ε.Κ.Ε.Π.Υ.), βασισμένο στην τρίτη έκδοση (1998) του Νοσοκομειακού Συστήματος Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών (HEICS) [2]. Επιπλέον, το σχέδιο «Περσέας» δομήθηκε σε τρία μέρη: Το πρώτο μέρος του αφορά στην περιγραφή της δύναμης, της οργανικής υπόστασης και της λειτουργίας του νοσοκομείου. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει τον σχεδιασμό και την περιγραφή των δράσεων σε επτά πιθανά σενάρια εκτάκτων αναγκών. Το τρίτο μέρος του σχεδίου αναφέρεται στα φύλλα δράσης και ενεργειών, με ανάθεση σε συγκεκριμένους εν δράση υπηρεσιακούς παράγοντες [3]. Το πρώτο μέρος του επιχειρησιακού σχεδίου χαρακτηρίζεται ως απόρρητο, ενώ το δεύτερο και τρίτο ως εμπιστευτικό. Βασικοί στόχοι οι οποίοι τίθενται είναι: Ο προσδιορισμός και η ανάλυση των ενεργειών για την αντιμετώπιση συμβάντων εκτάκτων αναγκών σε πολλαπλά σενάρια. Η κάλυψη των υφιστάμενων δυνατοτήτων των νοσοκομείων, ως μια προσπάθεια συνεχούς κάλυψης ενός εύρους κρίσιμων υπηρεσιών, υπό συνθήκες εκτάκτων αναγκών. Η ομαλή επαναφορά της λειτουργίας του νοσοκομείου από την κατάσταση «εκτάκτου ανάγκης» σε «κανονική» λειτουργία, κατά την έκλειψη συνθηκών ανάγκης [3]. Μολονότι το σχέδιο «Περσέας» πρέπει να επικαιροποιείται σε ετήσια βάση και να περιλαμβάνει την εκπαίδευση του προσωπικού με ασκήσεις ετοιμότητας, εντούτοις 30

το σχέδιο δεν αναβαθμίσθηκε όπως θα έπρεπε στην τέταρτη έκδοση του (2006), καθώς μία τέτοια διαδικασία είναι πάνω από τις δυνατότητες ενός μόνου υπαλλήλου ή ενός νοσοκομείου, λόγω της έκτασης του που εκτιμάται περίπου στις 1.000 περίπου σελίδες. 31

2.4. Επιχειρησιακά Σχέδια «Σώστρατος, «Άρτεμις» και «Φιλοκτήτης». Το σχέδιο «Σώστρατος» εξειδικεύεται στην αντιμετώπιση συμβάντων σεισμού και στην εκκένωση κτιρίων, έχοντας ως βασικό στόχο τον συντονισμό των απαραίτητων ενεργειών για την μείωση των συνεπειών της εκάστοτε καταστροφής στον τομέα της δημόσιας υγείας. Επιπλέον, αποβλέπει στην ελαχιστοποίηση της πρόκλησης αναταραχής τόσο στην παροχή νοσηλείας, όσο και σε άλλες ζωτικές υπηρεσίες του νοσοκομείου προκειμένου να συνεχιστούν απρόσκοπτα οι όποιες δραστηριότητες του. Η εκπόνηση του σχεδίου με την ονομασία «Σώστρατος», βασίσθηκε στα υφιστάμενα σχέδια αντιμετώπισης εκτάκτων καταστάσεων «Ξενοκράτης» και «Περσέας» [32]. Όπως ορίζεται από το Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας (Ε.Κ.Ε.Π.Υ.), για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών πρέπει εκ των προτέρων να υφίσταται επιτροπή Διαχείρισης Κρίσης η οποία να είναι γνωστή στο σύνολο των παραγόντων του Νοσοκομείου και οι συμμετέχοντες στην επιτροπή οφείλουν να γνωρίζουν επακριβώς τον ρόλο τους. Επίσης, σε κάθε νοσηλευτική μονάδα ανεξαρτήτως μεγέθους θα πρέπει να είναι γνωστά τα τηλέφωνα της κάθε προϊσταμένης αρχής (Υπουργείο Υγείας, ΕΚΕΠΥ, ΥΠΕ, Νομαρχία κ.α.), αλλά και το αντίστροφο. Δηλαδή, κάθε προϊσταμένη αρχή θα πρέπει να γνωρίζει τα τηλέφωνα των Νοσοκομειακών μονάδων ευθύνης της, προκειμένου να έρθει σε επαφή σε περίπτωση καταστάσεων εκτάκτων αναγκών [32]. Δεδομένης της δυσκολίας πρόβλεψης της κατάστασης των κτιρίων μετά το πέρας ενός σεισμού, απαιτείται η υλοποίηση ειδικού σχεδιασμού για την περίπτωση ύπαρξης θυμάτων, μερικής ή ολικής κτηριακής καταστροφής, της ανάγκης εκκένωσης ενός Νοσοκομείου, ή της υποδοχής πλήθους τραυματιών ή ασθενών από άλλη νοσοκομειακή μονάδα. Συνεπώς, θα πρέπει να υπάρχει ακριβής αξιολόγηση της κατάστασης προκειμένου να μην υπάρχουν καθυστερήσεις στην έναρξη των διαδικασιών προστασίας των πολιτών, στην διαδικασία εκκένωσης ή μετεγκατάστασης του Νοσοκομείου εφόσον υπάρχει ανάγκη. Επίσης, δεν πρέπει να υπάρχουν καθυστερήσεις στην έναρξη των διαδικασιών απεγκλωβισμού παγιδευμένων πολιτών και με κάθε προφύλαξη να μην τεθούν σε κίνδυνο άλλοι λόγω ελλιπούς εμπειρίας. Ενώ, μετά το πέρας του συμβάντος να προγραμματιστεί η επαναλειτουργία του νοσοκομείου εφόσον αυτό είναι εφικτό [32]. 32

Αντίθετα, το επιχειρησιακό σχέδιο «Άρτεμις» αποτελεί το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την αντιμετώπιση συμβάντων Πανδημίας Γρίπης. Η πρώτη έκδοση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης πραγματοποιήθηκε το 2005 για την αντιμετώπιση του ιού H5N1, από το νέο στέλεχος του ιού της γρίπης των πτηνών. Τον Αύγουστο του 2009 δημοσιεύθηκε η τρίτη αναθεωρημένη και επικαιροποιημένη έκδοση, για την αντιμετώπιση της πανδημίας από το νέο στέλεχος Α του ιού της νέας γρίπης H1N1, το οποίο εμφανίστηκε τον Απρίλιο του 2009 και έπληξε εκείνη την περίοδο το σύνολο των χωρών. Οι υποθέσεις και οι εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και των ειδικών επιστημόνων, υποστήριξαν τη θέση ότι η πανδημία θα αποτελέσει μία αρκετά σοβαρή δοκιμασία για την ανθρωπότητα, με δυσμενείς επιπτώσεις στον τομέα της υγείας, της οικονομικής ζωής και της ανθρώπινης συνοχής [33]. Τέλος, το επιχειρησιακό σχέδιο «Φιλοκτήτης» προβλέπει την αντιμετώπιση Χημικών, Βιολογικών, Ραδιολογικών και Πυρηνικών απειλών (Χ.Β.Ρ.Π) και τέθηκε σε ισχύ κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004. Το σχέδιο προβλέπει την διαίρεση της Ελλάδας σε «ζώνες ενδιαφέροντος», στις οποίες συγκαταλέγονται η Αττική (2 ζώνες), οι τέσσερεις Ολυμπιακές Πόλεις (Θεσσαλονίκη, Βόλος, Πάτρα και Ηράκλειο Κρήτης), η Αρχαία Ολυμπία και οι «ζωτικές εγκαταστάσεις» σε όλη της ελληνική επικράτεια (μονάδες ΔΕΗ, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, δίκτυα ΕΗΔΑΠ, τηλεπικοινωνιακοί κόμβοι, χημικές βιομηχανίες) [1]. Με στόχο την «στεγανοποίηση» της χώρας από κάθε είδους ραδιοβιοχημική απειλή, σύμφωνα με το σχέδιο που συντάχθηκε από την Διεύθυνση Ασφαλείας Ολυμπιακών Αγώνων με τη συμβολή διεπιστημονικής ομάδας, προβλέφθηκε η εγκατάσταση συστημάτων ελέγχου «στεγανότητας» στις πύλες εισόδου. Επίσης, προβλέφθηκε ο εξοπλισμός των ολυμπιακών δυνάμεων ασφαλείας με φορητούς ραδιολογικούς ανιχνευτές, οι οποίοι θα ήταν διασυνδεδεμένοι με τον «εγκέφαλο του Κέντρου Διοίκησης και Ελέγχου» γνωστό με την επωνυμία «C4I» [1]. Ωστόσο, το 2003 το ΚΕΕΛΠΝΟ συνέταξε σχέδιο αντιμετώπισης Χημικών, Βιολογικών, Ραδιολογικών και Πυρηνικών απειλών (Χ.Β.Ρ.Π) για τα νοσηλευτικά ιδρύματα της χώρας και την αντιμετώπιση των θυμάτων σε περίπτωση συμβάντος. Προκειμένου τα Νοσοκομεία να βρίσκονται σε πλήρη ετοιμότητα, το σχέδιο δράσης προέβλεπε: 33

Την εκπαίδευση του προσωπικού Την προετοιμασία των ΤΕΠ Την προετοιμασία των Κλινικών Τμημάτων (Μονάδες Λοιμώξεων, Μονάδες Νοσηλείας υπό Αρνητική Πίεση) Το φαρμακευτικό απόθεμα Τον εμβολιασμό του προσωπικού [1]. 34

Κεφάλαιο 3 : ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η παρούσα μελέτη αποτελεί μια περιγραφική συγχρονική μελέτη η οποία αποβλέπει να περιγράψει τον πληθυσμό στόχο σε έναν συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Ο πληθυσμός στόχος της μελέτης αποτελεί το προσωπικό των νοσοκομείων Κοζάνης (Γενικό Νοσοκομείο Κοζάνης «Μαμάτσειο») και Πτολεμαΐδας (Γενικό Νοσοκομείο Πτολεμαΐδας «Μποδοσάκειο») και πιο συγκεκριμένα: Όλοι οι ιατροί του νοσοκομείου Όλοι οι νοσηλευτές του νοσοκομείου Οι τεχνικοί του νοσοκομείου Οι τραυματιοφορείς και βοηθοί θαλάμων Οι ανώτεροι διοικητικοί υπάλληλοι του νοσοκομείου Το προσωπικό του ΕΚΑΒ των πόλεων Το ερευνητικό εργαλείο που επιλέγει ως το πλέον κατάλληλο είναι το ανώνυμο ερωτηματολόγιο, ενώ στους συμμετέχοντες θα διευκρινιστεί εξ αρχής ο σκοπός υλοποίησης της παρούσας μελέτης. Το ερωτηματολόγιο δομήθηκε λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα της υφιστάμενης διαθέσιμης διεθνούς και εγχώριας βιβλιογραφίας και περιλαμβάνει τέσσερις κατηγορίες ερωτήσεων: Το ερωτηματολόγιο χρησιμοποιήθηκε στην αρχή πιλοτικά σε σχετικά μικρό αριθμό εργαζομένων, προκειμένου να ανιχνευθούν τυχόν αδυναμίες. Το ερωτηματολόγιο δομήθηκε σε τέσσερεις άξονες : 1. Δημογραφικά στοιχεία (ειδικότητα, χρόνος υπηρεσίας κλπ). 2. Γνώσεις πάνω στα σχέδια αντιμετώπισης κρίσεων που λειτουργούν στην Ελλάδα (σχέδιο ΠΕΡΣΕΑΣ, εμπλεκόμενοι φορείς κλπ). 3. Γνώση των ενεργειών σε περίπτωση μαζικής καταστροφής στην περιοχή (ποιος θα κάνει, τι, και πως). 4. Απόψεις πάνω στην διαχείριση των μαζικών καταστροφών γενικότερα και την εκπαίδευση (προσωπικές προτάσεις και εκτίμηση της κατάστασης του ιδρύματος και των υπηρεσιών, τρόποι και διάθεση για εκπαίδευση κλπ). 35

Επιπλέον, στην παρούσα μελέτη η στατιστική ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του στατιστικού πακέτου «SPSS 20.0» έκδοση για Windows και του πακέτου «Microsoft Excel 2010». Για την έκφραση των σχέσεων μεταξύ των μεταβλητών, χρησιμοποιήθηκαν στατιστικές μέθοδοι όπως οι συσχετισμοί, η σχετική συχνότητα και η οι διαφορές μεταξύ των μέσων. Το σύνολο των ποσοτικών μεταβλητών εκφράστηκαν ως μέση τιμή και σταθερή απόκλιση. 36

Κεφάλαιο 4 : ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 4.1. Μελέτη Συμμετοχής Για την υλοποίηση της παρούσας ερευνητικής εργασίας, διανεμήθηκαν συνολικά 609 ερωτηματολόγια στο προσωπικό (Ιατρικό, Νοσηλευτικό, Παραϊατρικό, Διοικητικό, Τεχνικό) όλων των τμημάτων του «Μαμάτσειου» Γενικού Νοσοκομείου Κοζάνης και του «Μποδοσάκειου» Γενικού Νοσοκομείου Πτολεμαΐδας. Τα παραπάνω δύο Νοσοκομεία υπάγονται στην 3 η Υγειονομική Περιφέρεια του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ). Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας διανομής των ερωτηματολογίων, ορθά συμπληρωμένα συλλέχθηκαν συνολικά 456 (167 με ηλεκτρονική αλληλογραφία και 289 δια ζώσης). Δηλαδή το ποσοστό ανταπόκρισης ήταν 74.87%. Από την έρευνα προέκυψε ότι, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων ήταν γυναίκες σε ποσοστό 66,7% και το 33,3% του προσωπικού ήταν άνδρες, όπως φαίνεται στον Πίνακα 4.1. και στο Γράφημα 4.1. Πίνακας 4.1. Φύλλο Ερωτηθέντων Valid Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Άνδρας 152 33,3 33,3 33,3 Γυναίκα 304 66,7 66,7 100,0 Total 456 100,0 100,0 Γράφημα 4.1. Φύλλο Ερωτηθέντων 37

Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων του προσωπικού ανήκε στην ηλικιακή ομάδα 31-40 ετών (36,4%) όπως φαίνεται και στον Πίνακα 4.2., ενώ αρκετά υψηλό ήταν και το ποσοστό των ερωτηθέντων ηλικίας από 41 έως 50 ετών (34,2%). Πίνακας 4.2. Ηλικία Ερωτηθέντων Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent < 30 ετών 68 14,9 14,9 14,9 31-40 ετών 166 36,4 36,4 51,3 Valid 41-50 ετών 156 34,2 34,2 85,5 51-60 ετών 66 14,5 14,5 100,0 Total 456 100,0 100,0 Γράφημα 4.2. Ηλικία Ερωτηθέντων Σε ποσοστό 34,2% οι συμμετέχοντες στην έρευνα ήταν απόφοιτοι κάποιου Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΤΕΙ) της χώρας, σε ποσοστό 26,1% ήταν απόφοιτοι Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (ΔΕ) και το 23,5% αυτών ήταν απόφοιτοι κάποιου Ανώτερου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΑΕΙ), όπως φαίνεται στο Πίνακα 4.3 και στο Γράφημα 4.3. 38

Πίνακας 4.3. Εκπαιδευτικό Επίπεδο Ερωτηθέντων Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent ΥΕ 8 1,8 1,8 1,8 ΔΕ 119 26,1 26,1 27,9 ΤΕΙ 156 34,2 34,2 62,1 Valid ΑΕΙ 107 23,5 23,5 85,5 Μεταπτυχιακές σπουδές 50 11,0 11,0 96,5 Διδακτορικές σπουδές 16 3,5 3,5 100,0 Total 456 100,0 100,0 Γράφημα 4.3. Εκπαιδευτικό Επίπεδο Ερωτηθέντων Αναφορικά με την επαγγελματική ιδιότητα των συμμετεχόντων στην έρευνα, τόσο από το «Μποδοσάκειο» όσο και από το «Μαμάτσειο» Γενικό Νοσοκομείο, κατά το ήμισυ τους (52,6%) ανήκε στο Νοσηλευτικό ανθρώπινο δυναμικό. Σε ποσοστό 27,6% ήταν ιατροί και μόλις το 5,7% αυτών ανήκε στο βοηθητικό προσωπικό, στο διοικητικό (5,3%) είτε στο παραϊατρικό προσωπικό (5,3), όπως φαίνεται στον Πίνακα 4.4 και στο αντίστοιχο Γράφημα 4.4. 39

Πίνακας 4.4. Επαγγελματική Ιδιότητα συμμετεχόντων Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ιατρικό προσωπικό 126 27,6 27,6 27,6 Παραϊατρικό προσωπικό 24 5,3 5,3 32,9 Νοσηλευτικό προσωπικό 240 52,6 52,6 85,5 Διασώστης 8 1,8 1,8 87,3 Valid Βοηθητικό προσωπικό 26 5,7 5,7 93,0 Διοικητικό προσωπικό 24 5,3 5,3 98,2 Προσωπικό τεχνικής υπηρεσίας 8 1,8 1,8 100,0 Total 456 100,0 100,0 Γράφημα 4.4. Επαγγελματική Ιδιότητα συμμετεχόντων 40

Όπως εύκολα διαπιστώνεται στον Πίνακα 4.5., οι συμμετέχοντες στην έρευνα προέρχονται κυρίως από τρία νοσοκομειακά τμήματα, την παθολογική (14,9%), τα ΤΕΠ (14,3%) και την χειρουργική (13,6%) και σε μικρότερο ποσοστό από την ορθοπεδική (8,3%), την ΜΕΘ (Μονάδα Εντατικής Θεραπείας) (7,9%), την καρδιολογική (4,8%) και τις διοικητικές υπηρεσίες (4,8%). Πίνακας 4.5. Τμήμα εργασίας στο Νοσοκομείο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent ΜΕΘ 36 7,9 7,9 7,9 Χειρουργική 62 13,6 13,6 21,5 Τμήμα Προμηθειών 2,4,4 21,9 ΤΕΠ 65 14,3 14,3 36,2 Ορθοπεδική 38 8,3 8,3 44,5 Αιμοδοσία 12 2,6 2,6 47,1 Τραυματιοφορέας 10 2,2 2,2 49,3 Παθολογική 68 14,9 14,9 64,3 Οδοντιατρικό 2,4,4 64,7 Διοικητική Υπηρεσία 22 4,8 4,8 69,5 Παιδιατρική 20 4,4 4,4 73,9 Ουρολογικό 10 2,2 2,2 76,1 Γυναικολογική-Μαιευτική 14 3,1 3,1 79,2 Καρδιολογική 22 4,8 4,8 84,0 Valid Ακτινολογικό 12 2,6 2,6 86,6 Διατροφής 2,4,4 87,1 Μικροβιολογικό 14 3,1 3,1 90,1 Υπερήχων 2,4,4 90,6 Ειδικευόμενος/η Γεν. Ιατρική 2,4,4 91,0 Νεφρολογική Κλινική 4,9,9 91,9 EKAB 6 1,3 1,3 93,2 Αναισθησιολογικό 4,9,9 94,1 ΠΕΔΥ 6 1,3 1,3 95,4 Τεχνική Υπηρεσία 4,9,9 96,3 Φαρμακείο 6 1,3 1,3 97,6 Τραυματιοφορέας 2,4,4 98,0 Τηλεφωνικό κέντρο 2,4,4 98,5 ΜΑΦ 4,9,9 99,3 Τακτικά Ε.Ι. 3,7,7 100,0 Total 456 100,0 100,0 41

Επιπλέον, οι εργαζόμενοι των παραπάνω τμημάτων διαθέτουν εργασιακή εμπειρία εντός αυτών των δύο Νοσηλευτικών ιδρυμάτων από 1 έως 5 έτη στην πλειοψηφία τους (27,2%) και από 11 έως 20 έτη σε ποσοστό 22,8% (Πίνακας 4.6). Ενώ, στην πλειοψηφία τους ο τόπος κατοικίας τους απέχει λιγότερο από 10 χιλιόμετρα από το Νοσοκομείο, γεγονός το οποίο εξασφαλίζει την άμεση ανταπόκριση τους σε περίπτωση ανάγκης (μαζική καταστροφή) (Πίνακας 4.7). Πίνακας 4.6. Έτη εργασιακής εμπειρίας στο Νοσοκομείο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent <1 60 13,2 13,2 13,2 1-5 124 27,2 27,2 40,4 6-10 84 18,4 18,4 58,8 Valid 11-20 104 22,8 22,8 81,6 21-30 66 14,5 14,5 96,1 >30 18 3,9 3,9 100,0 Total 456 100,0 100,0 Γράφημα 4.5. Έτη εργασιακής εμπειρίας στο Νοσοκομείο 42

Πίνακας 4.7. Χιλιομετρική απόσταση της οικείας του προσωπικού από το Νοσοκομείο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent <10 χλμ 334 73,2 73,2 73,2 11-20 χλμ 36 7,9 7,9 81,1 Valid 21-50 χλμ 44 9,6 9,6 90,8 51-100 χλμ 18 3,9 3,9 94,7 >100 χλμ 24 5,3 5,3 100,0 Total 456 100,0 100,0 Γράφημα 4.6 Χιλιομετρική απόσταση της οικείας του προσωπικού από το Νοσοκομείο Μετά τη διερεύνηση των δημογραφικών στοιχείων των ερωτώμενων, όπως αυτά παρουσιάστηκαν στους πίνακες 4.1 έως 4.7 και στα αντίστοιχα γραφήματα τους, αναλύθηκαν οι απόψεις των συμμετεχόντων αναφορικά με το βασικό ζητούμενο της παρούσας εργασίας, δηλαδή τις μαζικές καταστροφές και τις διαδικασίες που ακολουθούνται σε επίπεδο Νοσοκομείου για την ορθή αντιμετώπιση τους. Από την στατιστική επεξεργασία των δεδομένων προέκυψε ότι, οι συμμετέχοντες στην έρευνα 43

σχεδόν στην πλειοψηφία τους (89,5%) γνώριζαν τι σημαίνει ο όρος «μαζική καταστροφή» (Πίνακας 4.8. και Γράφημα 4.7). Πίνακας 4.8 Γνώση του όρου «Μαζική Καταστροφή» Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 408 89,5 89,5 89,5 Valid Όχι 12 2,6 2,6 92,1 Δεν είμαι σίγουρος 36 7,9 7,9 100,0 Total 456 100,0 100,0 Μολονότι, οι ερωτώμενοι εργαζόμενοι των δύο Νοσοκομείων οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ανήκουν στο νοσηλευτικό προσωπικό γνώριζαν τη σημασία του όρου «μαζική καταστροφή», εντούτοις σε ποσοστό 61,2% δεν γνώριζαν τον φορέα ο οποίο είναι υπεύθυνος για την διαχείριση των Μαζικών Καταστροφών σε κεντρικό επίπεδο, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.9. Γράφημα 4.7 Γνώση του όρου «Μαζική Καταστροφή» 44

Πίνακας 4.9. Γνώση του κεντρικού φορέα διαχείρισης των ΜΚ. Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 177 38,8 38,8 38,8 Valid Όχι 279 61,2 61,2 100,0 Total 456 100,0 100,0 Αξίζει να αναφερθεί ότι, η διεθνής κοινότητα ανέπτυξε σε βάθος χρόνου εξειδικευμένους φορείς και δίκτυα συνεργασίας στο πλαίσιο του σχεδιασμού, αποβλέποντας στην ορθή αντιμετώπιση των μαζικών καταστροφών. Στην Ελλάδα αρμόδιος φορέας σχεδιασμού, οργάνωσης και συντονισμού των δράσεων πολιτικής προστασίας, κατά τη διάρκεια ειρηνικής περιόδου, σε κεντρικό επίπεδο είναι η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας. Σε περιφερειακό επίπεδο οι Διευθύνσεις Πολιτικής Προστασίας των Περιφερειών και τα Γραφεία Πολιτικής Προστασίας των Δήμων. Επίσης, θεμελιώδη ρόλο στις παραπάνω διαδικασίες διαδραματίζουν οι υγειονομικοί φορείς όπως το Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας και το ΕΚΑΒ, τα Σώματα Ασφαλείας, το Πυροσβεστικό Σώμα, η Ελληνική Αστυνομία και το Λιμενικό Σώμα, οι Ειδικές Δυνάμεις του Στρατού, καθώς και φορείς με εξειδικευμένο αντικείμενο όπως το Κέντρο Ελέγχου Πρόληψης Νοσημάτων, ο Οργανισμός Αντισεισμικής Προστασίας, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Μελετών και τέλος το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας, οι συμμετέχοντες σε ποσοστό 58,1% απάντησαν ότι γνωρίζουν κάποιο από τα σχέδια αντιμετώπισης Μαζικών Καταστροφών (Πίνακας 4.10). Πίνακας 4.10. Γνώση των σχεδίων Μαζικών Καταστροφών (ΜΚ) Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 265 58,1 58,1 58,1 Valid Όχι 191 41,9 41,9 100,0 Total 456 100,0 100,0 45

Γράφημα 4.8 Γνώση των σχεδίων Μαζικών Καταστροφών (ΜΚ) Στο πλαίσιο των δράσεων της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας εκπονείται σχεδιασμός εκτάκτου ανάγκης, πυρήνας του οποίου αποτελεί το Κεντρικό Γενικό Σχέδιο με την ονομασία «Ξενοκράτης». Γνώστες του παραπάνω σχεδίου υπήρξε το 51,5% των συμμετεχόντων στην έρευνα, δηλαδή σχεδόν οι μισοί, ενώ το 47,6% αυτών δεν είχαν καμία γνώση του σχεδίου (Πίνακας 4.11 και Γράφημα 4.9). Πίνακας 4.11 Γνώση του σχεδίου «Ξενοκράτης» Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 235 51,5 51,5 51,5 Valid Όχι 217 47,6 47,6 99,1 2 4,9,9 100,0 Total 456 100,0 100,0 46

Γράφημα 4.9 Γνώση του σχεδίου «Ξενοκράτης» Επιπλέον, όσον αφορά τα Επιχειρησιακά Σχέδια υγειονομικής ετοιμότητας «Περσέας» και «Σώστρατος» οι ερωτώμενοι στην πλειοψηφία τους σε ποσοστό 75,4% δεν γνώριζαν το σχέδιο «Περσέας» (Πίνακας 4.12) και ακόμα περισσότεροι (85,5%) δεν είχαν γνώση του προγράμματος «Σώστρατος» (Πίνακας 4.13). Πίνακας 4.12 Γνώση του επιχειρησιακού προγράμματος «Περσέας» Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 108 23,7 23,7 23,7 Valid Όχι 344 75,4 75,4 99,1 2 4,9,9 100,0 Total 456 100,0 100,0 Πίνακας 4.13 Γνώση του επιχειρησιακού προγράμματος «Σώστρατος» Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 62 13,6 13,6 13,6 Valid Όχι 390 85,5 85,5 99,1 2 4,9,9 100,0 Total 456 100,0 100,0 47

Γράφημα 4.10 Γνώση του σχεδίου «Περσέας» Γράφημα 4.11 Γνώση του σχεδίου «Σώστρατος» 48

Επιπλέον, οι ερωτώμενοι στην πλειοψηφία τους (89,9%) δεν γνώριζαν το ειδικό επιχειρησιακό σχέδιο «Άρτεμις», το οποίο έχει καταρτιστεί από το Ε.Κ.ΕΠ.Υ για την αντιμετώπιση συμβάντων πανδημίας γρίπης (Πίνακας 4.14). Πίνακας 4.14 Γνώση του επιχειρησιακού προγράμματος «Άρτεμις» Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 42 9,2 9,2 9,2 Valid Όχι 410 89,9 89,9 99,1 2 4,9,9 100,0 Total 456 100,0 100,0 Γράφημα 4.12 Γνώση του σχεδίου «Άρτεμις» Ενώ, για το επιχειρησιακό σχέδιο «Φιλοκτήτης» δεν είχε γνώση το 90% των ερωτώμενων που συμμετείχαν στην έρευνα. Αξίζει να αναφερθεί ότι, το επιχειρησιακό σχέδιο «Φιλοκτήτης» του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης καταρτίστηκε αποβλέποντας στην αντιμετώπιση χημικών, βιολογικών, ραδιολογικών και πυρηνικών απειλών (Πίνακας 4.15). 49

Πίνακας 4.15 Γνώση του επιχειρησιακού προγράμματος «Φιλοκτήτης» Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 38 8,3 8,3 8,3 Valid Όχι 412 90,4 90,4 98,7 2 6 1,3 1,3 100,0 Total 456 100,0 100,0 Επιπρόσθετα, οι συμμετέχοντες στην έρευνα σε ποσοστό 75,7% απάντησαν ότι δεν γνωρίζουν καθόλου τις διαδικασίες ενεργοποίησης των παραπάνω επιχειρησιακών σχεδίων, είτε ότι δεν είναι απολύτως σίγουροι (34,2%) για τον τρόπο βάση του οποίου επιτυγχάνεται η ενεργοποίηση των σχεδίων. Επίσης, δεν είχαν γνώση αν οι υπηρεσίες τους διέθεταν σχέδια για την αντιμετώπιση Μαζικών Καταστροφών (ΜΚ) (Πίνακας 4.17). Γράφημα 4.13 Γνώση του επιχειρησιακού προγράμματος «Φιλοκτήτης» 50

Πίνακας 4.16 Γνώση των διαδικασιών ενεργοποίησης σχεδίων ΜΚ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 111 24,3 24,3 24,3 Valid Όχι 345 75,7 75,7 100,0 Total 456 100,0 100,0 Πίνακας 4.17 Γνώση της ύπαρξης σχεδίων αντιμετώπισης ΜΚ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 123 27,0 27,0 27,0 Valid Όχι 177 38,8 38,8 65,8 Δεν είμαι σίγουρος 156 34,2 34,2 100,0 Total 456 100,0 100,0 Ιδιαίτερα σημαντικό μπορεί να χαρακτηρισθεί το γεγονός ότι το 49,6% των ερωτηθέντων της έρευνας δεν γνώριζε με ποιόν θα πρέπει να έρθει σε επικοινωνία, σε περίπτωση συμβάντος μαζικής καταστροφής. Μολονότι, σε ποσοστό 40,8% απάντησαν ότι γνωρίζουν με ποιόν θα πρέπει να επικοινωνήσουν (Πίνακας 4.18). Ενώ, η πλειοψηφία του προσωπικού (49,6%) δεν είχε γνώση αν κάποιος θα έρθει σε επικοινωνία μαζί τους σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και το 27,6% είχε μερική γνώση χωρίς να είναι σίγουρο (Πίνακας 4.19). Πίνακας 4.18 Επικοινωνία του προσωπικού σε περίπτωση ΜΚ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 186 40,8 40,8 40,8 Valid Όχι 268 58,8 58,8 99,6 3 2,4,4 100,0 Total 456 100,0 100,0 51

Πίνακας 4.19 Επικοινωνία με το προσωπικό σε περίπτωση ΜΚ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 104 22,8 22,8 22,8 Valid Όχι 226 49,6 49,6 72,4 Δεν είμαι σίγουρος 126 27,6 27,6 100,0 Total 456 100,0 100,0 Από την άλλη πλευρά, το 43,3% των ερωτηθέντων δεν γνώριζε ποιο χώροι του νοσοκομείου στο οποίο υπηρετούν δύναται να χρησιμοποιηθούν σε περίπτωση Μαζική Καταστροφής (ΜΚ). Αντίθετα, το 30,3% αυτών γνώριζε ποιοι χώροι διατίθενται σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης (Πίνακας 4.20). Αντίστοιχα, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (41%) δεν γνώριζε εάν υπάρχει υποστηρικτικό υλικό εντός του νοσοκομειακού χώρου το οποίο προορίζεται να χρησιμοποιηθεί σε έκτακτες ανάγκες. Ωστόσο, ένα σχετικά υψηλό ποσοστό των ερωτηθέντων της έρευνας είτε γνώριζε εάν υπάρχει διαθέσιμο υποστηρικτικό υλικό (34,9%) ή δεν ήταν σίγουρο (24,1%) (Πίνακας 4.21). Πίνακας 4.20 Διαθέσιμοι χώροι σε περίπτωση ΜΚ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 138 30,3 30,3 30,3 Valid Όχι 198 43,4 43,4 73,7 Δεν είμαι σίγουρος 120 26,3 26,3 100,0 Total 456 100,0 100,0 Πίνακας 4.21 Διαθέσιμο υποστηρικτικό υλικό στο Νοσοκομείο για ΜΚ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 159 34,9 34,9 34,9 Valid Όχι 187 41,0 41,0 75,9 Δεν είμαι σίγουρος 110 24,1 24,1 100,0 Total 456 100,0 100,0 52

Γράφημα 4.14 Διαθέσιμοι χώροι στο Νοσοκομείο σε περίπτωση ΜΚ Το προσωπικό και των δύο Νοσοκομείο που συμμετείχε στην παρούσα έρευνα, στην πλειοψηφία του (67,3%) δεν είχε καμία γνώση για το ποιο πρόσωπο έχει οριστεί εκ των προτέρων να συντονίσει τις διαδικασίες για την αντιμετώπιση εκτάκτων συμβάντων εντός του νοσοκομειακού περιβάλλοντος, όπως μία μαζική καταστροφή (ατύχημα, σεισμός) (Πίνακας 4.22). Πίνακας 4.22 Ορισμός συντονιστή σε περίπτωση ΜΚ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 149 32,7 32,7 32,7 Valid Όχι 307 67,3 67,3 100,0 Total 456 100,0 100,0 Κοινή πεποίθηση σχεδόν του συνόλου των συμμετεχόντων της έρευνας (97,8%), ήταν η ανάγκη υλοποίησης ασκήσεων ετοιμότητας εντός των νοσηλευτικών ιδρυμάτων (Πίνακας 4.23), τουλάχιστον μία φορά το έτος (69,3%) ή 2-3 φορές ετησίως (29,4%) (Πίνακας 4.24). Όπως υποστήριξαν σε ποσοστό 71%, από όσο γνωρίζουν, δεν πραγματοποιούνται ασκήσεις ετοιμότητας συχνά εντός αυτών των δύο νοσηλευτικών ιδρυμάτων της Δυτικής Μακεδονίας (Πίνακας 4.25). 53

Πίνακας 4.23 Ανάγκη διενέργειας ασκήσεων ετοιμότητας στο Νοσοκομείο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 446 97,8 97,8 97,8 Valid Όχι 2,4,4 98,2 Δεν είμαι σίγουρος 8 1,8 1,8 100,0 Total 456 100,0 100,0 Γράφημα 4.15 Ανάγκη διενέργειας ασκήσεων ετοιμότητας στο Νοσοκομείο Πίνακας 4.24 Πραγματοποίηση ασκήσεων ετοιμότητας στο Νοσοκομείο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 132 28,9 28,9 28,9 Valid Όχι 324 71,1 71,1 100,0 Total 456 100,0 100,0 54

Πίνακας 4.25 Συχνότητα διενέργειας ασκήσεων ετοιμότητας Δεν χρειάζεται να γίνονται τέτοιες ασκήσεις 4,9,9,9 Valid 1 φορά/έτος 316 69,3 69,3 70,2 2-3 φορές/έτος 134 29,4 29,4 99,6 Πιο συχνά 2,4,4 100,0 Total 456 100,0 100,0 Σύμφωνα με τις απαντήσεις που δόθηκαν, κατά γενική ομολογία (99,1%) στις ασκήσεις ετοιμότητας θα πρέπει να συμμετέχει το σύνολο του προσωπικού των Νοσοκομείων (Πίνακας 4.26). Πίνακας 4.26 Συμμετοχή στις ασκήσεις ετοιμότητας Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Προσωπικό νοσοκομείου 452 99,1 99,1 99,1 Valid Πολίτες 4,9,9 100,0 Total 456 100,0 100,0 Ωστόσο, οι απόψεις των συμμετεχόντων στην έρευνα διίστανται όσον αφορά το ζήτημα της περίθαλψης θυμάτων από μαζική καταστροφή. Οι ερωτηθέντες σε ποσοστό 35,3% δεν ήταν σίγουροι εάν τα δύο νοσηλευτικά ιδρύματα της Δυτικής Μακεδονίας, «Μποδοσάκειο» και «Μαμάτσειο» είναι σε θέση να περιθάλψουν τα θύματα μίας μαζικής καταστροφής. Σε ποσοστό 32,7% οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι τα Νοσοκομεία δεν έχουν την υφιστάμενη δυνατότητα υποδομές, τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και σε επίπεδο υλικοτεχνικής υποδομής, ώστε να παρέχουν υπηρεσίες αυξημένης υγειονομικής φροντίδας. Ενώ, σε ποσοστό 32% δήλωσαν ότι τα Νοσοκομεία είναι σε θέση να παράσχουν υγειονομική περίθαλψη σε θύματα μαζικής καταστροφής (Πίνακας 4.27). 55

Πίνακας 4.27 Δυνατότητα περίθαλψης θυμάτων ΜΚ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 146 32,0 32,0 32,0 Valid Όχι 149 32,7 32,7 64,7 Δεν είμαι σίγουρος 161 35,3 35,3 100,0 Total 456 100,0 100,0 Εντός αυτού του πλαισίου, σύμφωνα με τις απαντήσεις που δόθηκαν, το 23,2% των ερωτώμενων της έρευνας πιστεύει ότι και τα δύο Νοσοκομεία είναι σε θέση να περιθάλψουν ταυτόχρονα λιγότερα από πέντε θύματα μία μαζικής καταστροφής. Το 21,7% 5-10 θύματα και το 20,6% κανένα θύμα (Πίνακας 4.28). Πίνακας 4.28 Δυνατότητα περίθαλψης θυμάτων ΜΚ (αριθμός θυμάτων) Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Κανένα 94 20,6 20,6 20,6 <5 106 23,2 23,2 43,9 5-10 99 21,7 21,7 65,6 11-20 56 12,3 12,3 77,9 Valid 31-50 53 11,6 11,6 89,5 >50 34 7,5 7,5 96,9 Δεν γνωρίζω 4,9,9 97,8 8 10 2,2 2,2 100,0 Total 456 100,0 100,0 Όσον αφορά τα σχέδια αντιμετώπισης μαζικών καταστροφών των νοσοκομείων, οι ερωτώμενοι σε ποσοστό 53,5% (δηλαδή σχεδόν οι μισοί εξ αυτών) πιστεύουν ότι θα πρέπει να γνωστά μόνο στο προσωπικό που προβλέπεται να εμπλακεί σε κλήση για προσέλευση. Αντίθετα, το 32,5% των συμμετεχόντων πιστεύει ότι γνώστες των σχεδίων θα πρέπει να είναι το σύνολο του προσωπικού (Πίνακας 4.29). 56

Πίνακας 4.29 Γνώστες των σχεδίων αντιμετώπισης ΜΚ των νοσοκομείων Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Όλο το προσωπικό 148 32,5 32,5 32,5 Όσοι θα εμπλακούν σε κλήση για προσέλευση 244 53,5 53,5 86,0 Valid Ο διοικητής 26 5,7 5,7 91,7 Οι υπεύθυνοι των τμημάτων 36 7,9 7,9 99,6 Άλλο 2,4,4 100,0 Total 456 100,0 100,0 Τέλος, όσον αφορά την εκδήλωση μίας ΜΚ στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, οι ερωτώμενοι στην πλειοψηφία τους - σε ποσοστό 66,9% δήλωσαν ότι η πιθανότητα να κλιθούν να αντιμετωπίσουν μία μαζική καταστροφή στο κοντινό μέλλον είναι αρκετά μεγάλη. Αντίθετα, σε ποσοστό 33,1% δήλωσαν ότι δεν υπάρχει καμία πιθανότητα εκδήλωσης μίας ΜΚ στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας (Πίνακας 4.30). Πίνακας 4.30 Πιθανότητα εκδήλωσης ΜΚ στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναι 305 66,9 66,9 66,9 Valid Όχι 151 33,1 33,1 100,0 Total 456 100,0 100,0 57

Γράφημα 4.16. Πιθανότητα εκδήλωσης ΜΚ στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας 58