Γνωριµία µε τους µαθητές και την οικογένειά τους

Καλές Πρακτικές Αυτοδιαχείρισης Προβληµάτων Σχολικής Τάξης: για µαθητές µε δύσκολες συµπεριφορές χωρίς διάγνωση Μπατσούτα Μαρία, Σύµβουλος Προσχολικής Αγωγής Καραπαναγιώτου Μαρία, Adv.Dip., MA, Ειδική Εκπαιδευτικός, Προϊσταµένη του Ειδικού Νηπιαγωγείου Κωφών & Βαρηκόων Πεύκης Συχνά στην εκπαιδευτική πράξη ερχόµαστε αντιµέτωποι µε δύσκολες συµπεριφορές παιδιών, π.χ. άρνηση συµµετοχής σε δραστηριότητες, παρατεταµένη περίοδος προσαρµογής στη σχολική ρουτίνα, επιθετική συµπεριφορά, υπερδραστηριότητα, αδυναµία προσήλωσης κ.α., που µας προβληµατίζουν και µας αγχώνουν. Τα φαινόµενα αυτά είναι εντονότερα στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς, όταν παιδιά και εκπαιδευτικοί προσπαθούν να προσαρµοστούν στα νέα δεδοµένα του εκάστοτε σχολικού πλαισίου. Για αυτό το λόγο η Σχολική Σύµβουλος Προσχολικής Αγωγής, Μαρία Μπατσούτα, οργάνωσε το εργαστήρι µε σκοπό να εξασκηθούν οι νηπιαγωγοί σε καλές πρακτικές διαχείρισης προβληµάτων που αντιµετωπίζουν στη σχολική µονάδα. Το εργαστήρι λειτούργησε επτά (7) µήνες, ήταν βιωµατικό και προαιρετικό. Υπεύθυνη του εργαστηρίου ήταν η Μαρία Μπατσούτα, Σχολική Σύµβουλος Π.Α. και Συντονίστρια του εργαστηρίου ήταν η Μαρία Καραπαναγιώτου Adv.Dip., MA, Ειδική Εκπαιδευτικός, Προϊσταµένη του Ειδικού Νηπιαγωγείου Κωφών & Βαρηκόων Πεύκης. Το εργαστήρι υποστήριξε οµάδων νηπιαγωγών ειδικής αγωγής: Λαµπροπούλου Βάσω, Αργυροπούλου Ζωή, Πέλου Κατερίνα. Ο ειδικός παιδαγωγός Στέφανος Λουκέρης διαχειρίστηκε τον τοµέα των ευρύτερων µαθησιακών δυσκολιών: ανίχνευση και πρώιµη παρέµβαση. Στο εργαστήρι συµµετείχαν οι νηπιαγωγοί που αναγράφονται στο τέλος της πρότασης. Από τους συµµετέχοντες στο εργαστήρι προτείνεται το παρακάτω ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ προκειµένου ο εκπαιδευτικός να βοηθηθεί στη διδακτική διαδικασία και να βοηθήσει ουσιαστικά τους µαθητές του. Το Πρωτόκολλο καθώς και οι ενέργειες των εκπαιδευτικών χωρίζονται σε τέσσερα µέρη: Α. Περίοδος εγγραφών Β. Πρώτος µήνας φοίτησης Γ. Μετά την παραποµπή. Μετά τη διάγνωση 1

Α. ΠΕΡΙΟ ΟΣ ΕΓΓΡΑΦΩΝ (αφορά όλα τα παιδιά) Γνωριµία µε τους µαθητές και την οικογένειά τους Ραντεβού και πλαίσιο εγγραφών (παράρτηµα 1) Προτείνεται η εγγραφή του µαθητή να γίνεται µε ατοµικό προγραµµατισµένο ραντεβού έτσι ώστε ο εκπαιδευτικός να έχει τη δυνατότητα γνωριµίας µε το παιδί και την οικογένειά του. Γνωριµία µε την οικογένεια µέσω ερωτηµατολογίου γενικών πληροφοριών και στοιχείων και διερεύνηση προσδοκιών της οικογένειας. Προτείνεται να δίνεται ερωτηµατολόγιο σε όλους τους γονείς για τη συλλογή βασικών πληροφοριών για τον ατοµικό φάκελο του µαθητή. Γνωριµία µε το παιδί - Ατοµική Επικοινωνία. Γνωρίζουµε κάθε µαθητή, πριν ξεκινήσει η σχολική χρονιά, κάνοντας κάποια δραστηριότητα (ζωγραφιά ή κάποιο παιχνίδι, π.χ. «Ζωγράφισε τον εαυτό σου» ή «Έλα να παίξουµε µαζί ένα παιχνίδι», κ.α). Οι µαθητές µε ιδιαίτερες συµπεριφορές συνήθως παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα άγχους που τους καθιστούν δυσλειτουργικούς, ιδιαίτερα σε µεγάλες οµάδες. Η φάση γνωριµίας µε το παιδί δίνει την ευκαιρία εξατοµικευµένης «ξενάγησης» στο χώρο του νηπιαγωγείου και βάζει τα θεµέλια στην καλή σχέση εκπαιδευτικού-µαθητή. 1 ΟΣ ΜΗΝΑΣ (15 Σεπτεµβρίου 15 Οκτωβρίου) Όταν αρχίζει να εδραιώνεται η διαπίστωση ότι κάποιος µαθητής παρουσιάζει κάποια δύσκολη και επαναλαµβανόµενη συµπεριφορά είναι σηµαντικότατο να γνωρίζουµε και να µην αγνοούµε ότι ο µαθητής είναι εγγεγραµµένος και θα φοιτά στο τµήµα για όλη τη σχολική χρονιά. Αυτό δεν αλλάζει και θα πρέπει σαν επαγγελµατίες να βρούµε βιώσιµες λύσεις και τεχνικές για όλη τη µαθητική κοινότητα. Λεκτικές ή εξωλεκτικές επιθέσεις σε µία οικογένεια που είναι ήδη επιβαρυµένη και ζει ή θα ζήσει το βάρος της διαπίστωσης της διαφορετικότητας δεν αρµόζει στον επαγγελµατία εκπαιδευτικό, ο οποίος πρέπει να είναι σε θέση να προτείνει λύσεις και όχι να προβάλει αδιέξοδα. Για αυτό το λόγο, άµεσα ο εκπαιδευτικός αναζητά βοήθεια και συνεργασίες µέσα στο εργασιακό του περιβάλλον. Προτείνονται, λοιπόν, τα παρακάτω βήµατα: Βήµα 1 ο Συζήτηση µε τους συναδέλφους της σχολικής µονάδας Η συζήτηση καταγράφεται σε πρακτικό που αναλύεται η κατάσταση, ο σχεδιασµός µε συγκεκριµένη στοχοθεσία, ηµεροµηνίες, προθεσµίες και η συµµετοχή όλων των εµπλεκόµενων συναδέλφων. Σηµαντικότατο είναι να τίθεται χρονοδιάγραµµα για να αξιολογούνται και να επαναπροσδιορίζονται οι στόχοι που τέθηκαν και καταγράφηκαν κατά τη συζήτηση. Μία αποτυχηµένη πρακτική δεν µπορεί να εφαρµόζεται για πάνω από δύο εβδοµάδες. Απεναντίας, µία επιτυχηµένη πρακτική θα πρέπει να επεκτείνεται, έτσι ώστε να γενικευτεί σε άλλους χώρους και µε άλλα 2

πρόσωπα (κάτι που κατάφερε να κάνει µόνο του ή µε ένα άλλο παιδί να εκπαιδευτεί να το εφαρµόσει σε µεγαλύτερη οµάδα και στην ολοµέλεια). Ιδιαίτερη σηµασία στη συζήτηση του συλλόγου διδασκόντων πρέπει να δοθεί στα ακόλουθα σηµεία: Περιγραφή του θέµατος µε σαφήνεια, ακρίβεια και αντικειµενικότητα. Είναι σηµαντικό να έχουµε υπόψη ότι οι «προκλητικές συµπεριφορές» µαταιώνουν, πρωτίστως, την κυριαρχία του εκπαιδευτικού και υποκειµενικότητα χαρακτηρίζει τις περαιτέρω αντιδράσεις του. Αναζητώνται λύσεις εντός της σχολικής µονάδας, όπως ανταλλαγές παρατήρησης (χρήση συναδέλφου ως εξωτερικού παρατηρητή), ανταλλαγές τµηµάτων ή µαθητών, δοκιµές διδασκαλίας σε µικρότερες οµάδες. Εβδοµαδιαίοι Στόχοι και Χρονοδιάγραµµα για την εφαρµογή των λύσεων που προτάθηκαν. Βήµα 2 Ο Ηµερολόγιο παρατήρησης από τη νηπιαγωγό (παράρτηµα 2) Παρατήρηση του µαθητή και καταγραφή των παρατηρήσεων για συγκεκριµένες συµπεριφορές στο Έντυπο Ηµερολόγιο Παρατήρησης. ιδακτικές παρεµβάσεις. Στο ίδιο έντυπο καταγράφονται και οι αντίστοιχες διδακτικές παρεµβάσεις δραστηριότητες. Μελέτη ανάλυση των αποτελεσµάτων που προκύπτουν από τις παρεµβάσεις. Αυτοαξιολόγηση αντιδράσεων του εκπαιδευτικού. Μαγνητοφώνηση ή/και µαγνητοσκόπηση (κατόπιν άδειας) στιγµιοτύπων της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Μια καταγεγραµµένη δραστηριότητα µπορεί να παραθέσει πολύτιµες πληροφορίες για τον τρόπο εµπλοκής του µαθητή στην εκπαιδευτική διαδικασία και να οδηγήσει στην αυτοαξιολόγηση των αντιδράσεων του εκπαιδευτικού. Βήµα 3 ο Συνέντευξη και µε τους δυο γονείς του µαθητή (παράρτηµα 3) Πρέπει να έχουµε πάντα στο µυαλό µας ότι οι γονείς είναι σε δυσµενέστερη θέση από τους επαγγελµατίες εκπαιδευτικούς και δε µπορεί κανένας εκπαιδευτικός να συµπονά περισσότερο το µαθητή από την οικογένειά του. Κάθε παιδί ανήκει πρωτίστως στην οικογένειά του. Έχοντας αυτές τις σκέψεις ως δεδοµένο µπορεί να συµβαίνουν τα εξής σενάρια: α) η οικογένεια να αγνοεί πλήρως το πρόβληµα είτε γιατί θεωρούνται «φυσιολογικές» τέτοιες συµπεριφορές για τη συγκεκριµένη οικογένεια, είτε γιατί όντως δεν παρατηρούνται στο χώρο του σπιτιού. Ας µη ξεχνάµε ότι για τον καθένα το σπίτι είναι το κάστρο του και αν το παιδί αισθάνεται ασφάλεια εκεί µπορεί να µην εκδηλώνει καµία συµπεριφορά. β) η οικογένεια ή µόνο µέλη της οικογένειας έχουν αντιληφθεί τις ιδιαίτερες συµπεριφορές και προβάλλουν αντίσταση στην αποδοχή και αντιµετώπισή τους, είτε αλληλοκατηγορούµενο το ζευγάρι, είτε συστηµατικά και εντεχνιέντως αγνοώντας τες, αποσύρωντας τον µαθητή από διάφορες κοινωνικές συναναστροφές. Επισήµανση: Η συνάντηση µε τους γονείς γίνεται στος τέλος του πρώτου µήνα. Αυτό γίνεται για τρεις κυρίως λόγους: α) για να αφήσουµε το απαραίτητο χρονικό διάστηµα προσαρµογής του µαθητή, β) να έχουµε στοιχεία από το Ηµερολόγιο 3

Παρατήρησης και γ) να αποφύγουµε αναµενόµενες προφάσεις του τύπου «πότε προλάβατε και βγάλατε συµπεράσµατα ή και άλλα παιδιά τα κάνουν αυτά». Για τη συνάντηση µε τους γονείς ο εκπαιδευτικός προετοιµάζεται ως εξής: Ποτέ δεν τοποθετείται εν βρασµώ ψυχής π.χ. στο τέλος µιας κοπιαστικής µέρας στην πόρτα του σχολείου ή ύστερα από σύγκρουση ή κρίση του µαθητή. Πάντα προκαθορίζεται ραντεβού σε χρόνο βολικό για όλους τους εµπλεκόµενους. Πάντοτε το ραντεβού είναι και για τους δυο γονείς και αναµένονται και οι δύο. ιχογνωµίες ή ενδοοικογενειακή διάσταση απόψεων, δηλαδή η µεταφορά στον απόντα γονέα παρανοηµένων ή και παραποιηµένων απόψεων, µπορεί να οδηγήσει σε εχθρικό προς το σχολείο κλίµα. Άλλωστε, ο θυµός προηγείται της συνειδητοποίησης του προβλήµατος και είναι ευκολότερο κάποιος να είναι θυµωµένος µε εξωτερικούς παράγοντες. Πάντα συµµετέχουν δύο εκπαιδευτικοί (π.χ. προϊσταµένη και νηπιαγωγός τµήµατος, η µία εκ των οποίων αναλαµβάνει ρόλο αποφόρτισης). Λειτουργούµε ευέλικτα και µπορεί να χρειαστεί να διακόψουµε τη συνάντηση λόγω συναισθηµατικής υπερφόρτισης. Ανανεώνουµε το ραντεβού σε σύντοµο χρονικό διάστηµα. Στην συµπληρωµένη Ατοµική Καρτέλα του παιδιού καταγράφονται επιπλέον στοιχεία. Τα επιπλέον στοιχεία που συµπληρώνονται: Προηγούµενη φοίτηση και εµπειρία: Αν έχει φοιτήσει σε παιδικό σταθµό Πώς βίωσε αυτήν την εµπειρία Σχέσεις µε εκπαιδευτικούς Σχέσεις µε τα άλλα παιδιά (έρχεται µε θετικά ή µε αρνητικά συναισθήµατα και εµπειρίες στο σχολείο) Αν έχει φίλους και πόσο χρονών είναι αυτοί (µπορεί να διαπιστώσουµε µεγάλη ηλικιακή απόκλιση από τους «οικογενειακούς φίλους» ή και αραιότατες συναντήσεις, φτωχές κοινωνικές επαφές) Τι ενδιαφέροντα έχει στο σπίτι: Τρόπος παιχνιδιού Ατοµικό παιχνίδι και διάρκεια. Σηµειώνουµε ο,τιδήποτε είναι ασύγχρονο (π.χ. φοράει πάνες και ασχολείται µε τον Η/Υ) Εξωσχολικές δραστηριότητες Ρουτίνα σπιτιού: Ντύσιµο Φαγητό Αυτονοµία Ενούρηση 4

Σε µορφή δοκιµασίας θα µπορούσε να συµπεριληφθεί η εξής βιωµατική διαδικασία: Ζητάµε από τους γονείς ξεχωριστά σε διαφορετικά χαρτιά και χωρίς να συνεργάζονται να παραθέσουν τρία θετικά και τρία αρνητικά χαρακτηριστικά στοιχεία της προσωπικότητας του µαθητή. Θα µπορούσε το ίδιο να έχει προετοιµαστεί και από την νηπιαγωγό. Στο τέλος συγκρίνονται οι απαντήσεις και παρουσιάζεται µε βιωµατικό τρόπο ότι ο καθένας έχει µία διαφορετική οπτική ή ανοχή ή ακόµα και ο καθένας συµπεριφέρεται διαφορετικά σε διαφορετικά περιβάλλοντα και προς διαφορετικούς ανθρώπους. Έτσι, ενώ ο µαθητής µπορεί να µην παρουσιάζει καµία ιδιαίτερη συµπεριφορά στην οικογενειακή του ζωή ή σε ατοµική αλληλεπίδραση, µπορεί να αποκτά δυσλειτουργική συµπεριφορά σε µεγάλες οµάδες συνοµηλίκων. Πολλές φορές οι γονείς, είτε γιατί έχουν προβληµατιστεί οι ίδιοι, είτε γιατί τους έχουν προβληµατίσει άλλοι επαγγελµατίες στο παρελθόν, είναι έτοιµοι σ αυτό το πρώτο ραντεβού να πάνε ένα βήµα παραπέρα. Πρέπει να είµαστε προετοιµασµένοι για την ερώτηση «τι προτείνετε;». Πρώτα, ρωτάµε αν ο µαθητής παρακολουθείται ήδη ή αν δέχεται «θεραπείες», όπως λογοθεραπεία, εργοθεραπεία κ.λ.π. Αν η απάντηση είναι θετική τότε: Ζητάµε την άδεια να επικοινωνήσουµε και να συνεργαστούµε µε αυτούς τους επαγγελµατίες. Αν οι γονείς µας ενηµερώσουν ότι οι ειδικοί που παρακολουθούν το παιδί είναι ιδιώτες εξηγούµε ότι για τη µετέπειτα σχολική πορεία στο δηµόσιο σχολείο θα χρειαστούν εκτιµήσεις από δηµόσια αναγνωρισµένα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα ή ΚΕ Υ. Σε περίπτωση που δεν έχουν δεχτεί καµία διάγνωση ή παρέµβαση έως τώρα, εξηγούµε ότι θα πρέπει να βρούµε τα αίτια αυτών των συµπεριφορών εν τη γεννέση τους διότι αποτυχηµένες κοινωνικές προσπάθειες του παιδιού τους από τις πρώτες κιόλας σχολικές εµπειρίες µπορεί να στιγµατίσουν και να καθορίσουν τη µετέπειτα πορεία του. ιασφαλίζουµε στην οικογένεια ότι ήδη κάνουµε ότι χρειάζεται για την οµαλή ένταξη του µαθητή, όµως η ακριβής περιγραφή και αξιολόγηση των ιδιαιτεροτήτων θα µας εξοπλίσει µε εξειδικευµένους και πιο αποτελεσµατικούς τρόπους αντιµετώπισης. Ζητάµε βοήθεια για να γίνουµε πιο αποτελεσµατικοί ως επαγγελµατίες. Παραπέµπουµε µόνο σε ΚΕ Υ και δηµόσια αναγνωρισµένα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα. Γ. ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ ε σταµατάµε τη συνεργασία και τις τακτικές συναντήσεις µε τους γονείς σε προκαθορισµένα ραντεβού (προτείνεται τα ραντεβού να είναι µηνιαία). ε σταµατάµε τη συνεργασία µε τους θεραπευτές του µαθητή (αν έχει). 5

ε σταµατάµε τη συνεργασία µε τους συναδέλφους (προτεινόµενη η εβδοµαδιαία βάση), όπου συνεχίζουν να ανταλλάσσονται απόψεις και παρατηρήσεις. Επικοινωνούµε µε τα ΚΕ Υ για την πορεία του αιτήµατος.. ΜΕΤΑ ΤΗ ΙΑΓΝΩΣΗ ιαβάζουµε προσεκτικά τη διάγνωση και την αξιολόγηση που τη συνοδεύει. Συνεργαζόµαστε µε το ΚΕ Υ, το οποίο καλούµε άµεσα στο σχολείο για παρατήρηση, παρέµβαση και υποστήριξη. Επιλέγουµε εναλλακτικούς τρόπους διδασκαλίας, όπως εργασία σε καλά δοµηµένες και προκαθορισµένες µικρές οµάδες, χρήση µαθητών σε ρόλο «µέντορα», δηµιουργία ήσυχης γωνιάς, ευαισθητοποίηση των µαθητών για την αποδοχή της διαφορετικότητας (µε παιχνίδια, δραστηριότητες ενσυναίσθησης, κ.α.). Αναζήτηση βιβλιογραφίας (βιβλία, διαδίκτυο, σεµινάρια). Προκαθορίζουµε ραντεβού µε τους γονείς και συζητάµε µαζί τους εξής προβληµατισµούς (ενδέχεται οι γονείς να είναι σε σύγχυση και να µην αντιλαµβάνονται τη διάγνωση) : «τι κατανοούνε από τη διάγνωση;» «ποιο πρέπει να είναι το επόµενο βήµα;» «τι σηµαίνει να έχει κάποιες αυτές τις δυσκολίες στο νηπιαγωγείο;» «πως επηρεάζει τη φοίτησή του;» «πώς προετοιµαζόµαστε αρτιότερα για το δηµοτικό;». Ενηµερωνόµαστε και ενηµερώνουµε µε τη σειρά µας τους γονείς για τα εκπαιδευτικά πρoϊόντα που δικαιούται ο µαθητής, π.χ. τµήµατα ένταξης, παράλληλη στήριξη. Καταγράφουµε συνεχώς όλη τη διαδικασία και επικοινωνούµε και ενηµερώνουµε σε τακτά χρονικά διαστήµατα τη Σύµβουλο Προσχολικής Αγωγής. Ο φάκελος µαθητή µε όλη τη πορεία παρέµβασης τον συνοδεύει στο ηµοτικό. Ενηµερώνουµε τους συναδέλφους του ηµοτικού και τον εκπαιδευτικό της πρώτης τάξης. 6

Παράρτηµα 1 ΑΤΟΜΙΚΗ ΚΑΡΤΕΛΑ ΝΗΠΙΟΥ Ονοµατεπώνυµο παιδιού Ηµερ. Γέννησης Όνοµα πατέρα.. Επάγγελµα Όνοµα µητέρας Επάγγελµα 1. Έχει αδέλφια; (ηλικία, φύλο) 2. Εκτός από σας, υπάρχει κάποιο άλλο άτοµο που ασχολείται ή ασχολήθηκε συστηµατικά µε την ανατροφή του παιδιού σας; 3. Σας παρακαλώ να αναφέρετε προβλήµατα υγείας του παιδιού (αλλεργίες, εγχειρίσεις, άλλο) Διαµαρτύρεται για σωµατικές ενοχλήσεις; Αν ναι, πόσο συχνά; 7

4. Έχει φοιτήσει το παιδί σας σε παιδικό σταθµό; Αν ναι, πόσα χρόνια; 5. Αυτοεξυπηρετείται στο φαγητό, στο ντύσιµο και στην τουαλέτα; 6. Ποιες είναι οι ιδιαίτερες ικανότητες ταλέντα του; ( π.χ. τραγούδι, ζωγραφική, χορός, κάτι άλλο;) * Προτείνεται τα ερωτήµατα που ακολουθούν, από 7 έως 9, να δίνονται στο σπίτι προκειµένου να απαντηθούν αφού τα συζητήσουν και οι δύο γονείς µεταξύ τους. 8

7. Περιγράψτε το χαρακτήρα του παιδιού σας 8. Υπάρχει κάτι που θα θέλατε να βελτιωθεί ή ν αλλάξει στο παιδί σας; Πώς κατά τη γνώµη σας θα µπορούσε το σχολείο να βοηθήσει σ αυτό; 9. Ποιες είναι οι προσδοκίες από το νηπιαγωγείο; 9

Παράρτηµα 2 ΜΑΡΙΑ ΜΠΑΤΣΟΥΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ 22 ΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Π.Α batsoutam@yahoo.gr ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΜΕ ΥΣΚΟΛΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ Π.χ. άρνηση συµµετοχής σε δραστηριότητες, επιθετική συµπεριφορά, υπερκινητικότητα, κ.λ.π Όνοµα µαθητή: Παρατήρηση για 10 ηµέρες από:.έως: Περιγράφω τη συµπεριφορά Ποια ήταν η δική µου παρέµβαση Τι έγινε µετά την παρέµβαση µου Ηµεροµηνία:.Ώρα: Χώρος:.. Στο πλαίσιο ποιας δραστηριότητας εκδηλώθηκε, χρονική διάρκεια δραστηριότητας, τύπος δραστηριότητας (δοµηµένη ή ελεύθερη): Περιγραφή της συµπεριφοράς: Αµέσως πριν την συµπεριφορά τι έκανε; Αµέσως µετά την συµπεριφορά τι έκανε; Τι προσδοκούσα να κάνει: 10

Παράρτηµα 3 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΓΟΝΕΙΣ Ηµεροµηνία.. Συµµετέχοντες στη συνέντευξη: Ονοµατεπώνυµο Νηπιαγωγών:.. Ονοµατεπώνυµο γονέων:.. Ονοµατεπώνυµο παιδιού:.. 1. Ποια είναι η σχέση του µε τα αδέλφια του; (αν υπάρχουν) 2. Έρχεται µε θετικά ή µε αρνητικά συναισθήµατα από το προηγούµενο σχολείο/π.σ; 3. Έχει εξωσχολικούς φίλους και πόσο χρονών είναι αυτοί ; (µπορεί να διαπιστώσουµε µεγάλη ηλικιακή απόκλιση από τους «οικογενειακούς φίλους» ή και αραιότατες συναντήσεις, φτωχές κοινωνικές επαφές) 4. Ποια τα ενδιαφέροντά του στο σπίτι; Πώς περνά το χρόνο του; 11

5. Με ποιους τρόπους παίζει; Mόνος του ή µε ενήλικες ή µε άλλα παιδιά; Αν παίζει ατοµικά, πόση διάρκεια έχει το παιχνίδι του; (σηµειώνουµε ο,τιδήποτε είναι ασύγχρονο, π.χ. φοράει πάνες και ασχολείται µε τον Η/Υ) 6. Κάνει εξωσχολικές δραστηριότητες 7. Τι σας προβληµατίζει στη συµπεριφορά του. 8. Αναφέρετε 3 θετικά και 3 αρνητικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του: 12

9. Περιγράψτε µία τυπική µέρα στο σπίτι σας. (Υπάρχει κάποια ώρα της ηµέρας που παρουσιάζει για σας τη µεγαλύτερη δυσκολία να χειριστείτε; πχ. Η πρωινή προετοιµασία, ο βραδινός ύπνος, το φαγητό, το µπάνιο) Δε ξεχνώ να ρωτήσω το γιατί 10. Υπάρχει κάποιο σηµαντικό γεγονός ευχάριστο ή δυσάρεστο που πιστεύετε ότι έχει επηρεάσει το παιδί; Υπάρχει κάτι που φοβάται ή φοβόταν παλιότερα; Τι; ( π.χ. το σκοτάδι, τα σκυλιά, φανταστικά πρόσωπα) 11. Πώς το αντιµετωπίσατε; Έχετε απευθυνθεί ποτέ σε κάποιον ειδικό;.... 13

14