Θεωρίες ανάπτυξης και μάθησης του παιδιού σε σχέση με τη μουσική Click to add text Κληρονομικότητα ή Περιβάλλον;
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κουλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Click to add text Προγράμματος «Εκπαίδσυγχρηματοδοτείται ευση και Δια Βίου Μάθηση» και από ινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 10-2
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons Click to add text
Τρεις θεμελιώδεις κατευθύνσεις Η Θεωρία του προκαθορισμού ή του γενετικού παράγοντα (Predetermninism): Η ανθρώπινη συμπεριφορά μεταφέρεται από γενιά σε γενιά μέσα από τα γονίδια (Gesell). Η Θεωρία του περιβαλλοντισμού (Environmentalism): Ο άνθρωπος διαμορφώνεται μέσα από το περιβάλλον του και μαθαίνει από αυτό. Bάση του Μπιχεβιορισμού (Behaviorism) και αντιμετώπισε την μάθηση ως μόνιμη αλλαγή της συμπεριφοράς που προκύπτει από την εξάσκηση και την απόκτηση μιας εμπειρίας (Watson, Pavlov, Skinner). Θεωρία της Συναλλαγής ή της Αλληλενέργειας (Transactionism): Η ανάπτυξη του ατόμου είναι το αποτέλεσμα των επιδράσεων που έχει μια εμπειρία στον ανθρώπινο οργανισμό σε συνδυασμό με τους ιδιαίτερους τρόπους με τους οποίους ο συγκεκριμένος οργανισμός μετατρέπει, αναδιοργανώνει κι ερμηνεύει αισθήσεις και αντιλήψεις από το περιβάλλον. Παιδαγωγική υποστηρικτών της Προοδευτικής Αγωγής του 20ου αιώνα (Montessori, Dewey) - το παιδί πρέπει να είναι ελεύθερο να εξερευνήσει μέσα σε ένα ευρύ περιβάλλον για να υπάρξει αποτελεσματική ανάπτυξη και μάθηση. Βάση της αγωγής: η έρευνα και η αναζήτηση της αλήθειας.
Σωματική ανάπτυξη Αναπτυξιακοί σταθμοί Αδρή και λεπτή κινητικότητα Ψυχοκινητική ωριμότητα Νευρολογική ανάπτυξη
Σεξουαλική Ανάπτυξη Sigmund Freud (1856-1939) - Ιδρυτής της ψυχαναλυτικής σχολής Για να καταλάβουμε το παρόν πρέπει να κοιτάξουμε πίσω, στις επιδράσεις που διαμόρφωσαν την προσωπικότητα του ατόμου στα πρώτα χρόνια της ζωής του. Έδωσε μεγάλη σημασία στις έμφυτες ψυχολογικές ορμές, ενώ πίστευε ότι υπάρχει μικρή ή ελάχιστη δυνατότητα παρέμβασης στην προσωπικότητα του ατόμου. 0-18 μηνών στοματικό 1,5-3 πρωκτικό 3-6 φαλλικό-οιδιπόδειο 7-11 λανθάνον 12 - εφηβεία ετερόφυλη δραστηριότητα-ενηλικίωση
ΜΠΙΧΕΒΙΟΡΙΣΜΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ IVAN PAVLOV (1849-1936) Theory of Classical Conditioning Πειράματα με σκύλους, όπου πριν ταίσει τον σκύλο άναβε ένα κόκκινο κουδούνι. Έτσι ο σκύλος συνέδεε το κουδούνι με το φαγητό με αποτέλεσμα να του δημιουργείται το αίσθημα της πείνας και να εκρίγνει σάλιο. Ένα ουδέτερο ερέθισμα (κουδούνι) σχετίζεται με ένα συγκεκριμένο ερέθισμα (φαγητό), τότε το ουδέτερο ερέθισμα μπορεί να έχει την ίδια αντίδραση με το δεύτερο. Έτσι δημιούργησε ένα μοντέλο μάθησης μέσα από ένα περιβάλλον διαρκών αντιδράσεων και ερεθισμάτων. Η μπιχεβιοριστική θεωρία χρησιμοποιήθηκε πολύ στην ψυχολογία παρέχοντας επιβράβευση ή αποδοκιμασία ανάλογα με την πράξη του ανθρώπου, ώστε να πετύχει τα επιθυμητά αποτελέσματα.
O JEROM BRUNER (1915-) ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ Η ουσία της εκπαίδευσης δεν βρίσκεται τόσο μέσα στην ίδια την γνώση όσο μέσα στην βιωματική εμπειρία Υιοθετούμε διάφορους τρόπους αναπαράστασης λόγω της ανάγκης μας να αποθηκεύσουμε τη γνώση που με το πέρασμα των χρόνων αυξάνεται και γίνεται όλο και πιο σύνθετη Eνεργητική Αναπαράσταση: Αποθήκευση πληροφοριών με μορφή κιναισθητικών αναμνήσεων Εικονική Αναπαράσταση: Αποθήκευση πληροφοριών με μορφή αισθητηρίων εικόνων Συμβολικά Αναπαράσταση: Αποθήκευση πληροφοριών με χρήση συμβόλων https://www.youtube.com/watch?v=aljvauxqhds
Γνωστική ανάπτυξη και Δομική θεωρία Jean Piaget (1896-1980) Αφομοίωση: η εμπειρία μετατρέπεται σε νόηση Προσαρμοστικότητα: η νόηση προσαρμόζεται, αλλάζει σύμφωνα με τα δεδομένα της νέας εμπειρίας. Τρεις βασικοί παράγοντες που επιδρούν στην ανάπτυξη της νοημοσύνης του παιδιού είναι: Η ωρίμανση του νευρικού συστήματος Η εμπειρία που αποκτάται μέσα από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον Η επίδραση του κοινωνικού πλαισίου
Αισθησιοκινητική περίοδος 0-2 ετών: το παιδί αποκτά κινητική ανεξαρτησία, κατανόηση κόσμου μέσα από αντίληψη - αισθητήρια όργανα και πράξεις. Συγκεκριμένη προενοιολογική περίοδος 2-6 ετών, νοητικές αναπαραστάσεις αντικειμένων και φαντασία ενεργειών σε σχέση με αυτά. Εγωκεντρισμός-βλέπει τον κόσμο σε σχέση με τον εαυτό του. Στάδιο Συγκεκριμένων Λειτουργιών ή Συγκεκριμένης Σκέψης (7-11): ικανότητα να σκέφτεται λογικά για τα αντικείμενα, να τα ταξινομεί με συνέπεια και να αντιλαμβάνεται το συνειρμό τους. Το παιδί αποκεντρώνει τη σκέψη του, και σκέφτεται λογικά. Δεν μπορεί ακόμα να συλλάβει πλήρως αφηρημένες έννοιες. Στάδιο Τυπικής-Αφαιρετικής Σκέψης ή νοητικών συλλογισμών (formal operations) (12-15 ετών)
Ενδεικτικές εφαρμογές της θεωρίας της γνωστικής ανάπτυξης στο μάθημα της μουσικής Κατά το Αισθησιοκινητικό στάδιο (0-2 χρόνων) τα παιδιά: Ασχολούνται με απλούς μουσικού ήχους και ηχητικά παιχνίδια. Μιμούνται ήχους (συμπεριλαμβανομένου και του ήχου της γλώσσας) Συνδέουν κάποιους ήχους ή τραγούδια με συγκεκριμένες δραστηριότητες. Ανακαλύπτουν νέους ήχους μέσα από πρωτόγνωρη επαφή με πράγματα του περιβάλλοντος. Ανακαλύπτουν τους δικούς τους ήχους με το σώμα και τη φωνή που τους οικειοποιούνται. Δημιουργούν ένα πλούσιο αισθησιοκινητικό περιβάλλον που περιέχει ακρόαση, ρυθμικούς και μελωδικούς πειραματισμούς, μουσική συνδυασμένη με κίνηση. Κατά το στάδιο της Ενόρασης ή Προεννοιολογικής Σκέψη (preoperational thought) (2-6/7 χρόνων) τα παιδιά μπορούν να ασχοληθούν με: Τραγούδια (κυρίως παιχνιδοτράγουδα) και παιχνίδια αποκτούν λειτουργικό χαρακτήρα και ενισχύουν τη συμμετοχή τους στην ομάδα. Οι μουσικές τους δραστηριότητες δεν είναι επαγωγικές, αλλά μάλλον τυχαίες. Κατά το στάδιο συγκεκριμένων λειτουργιών (7-12) τα παιδιά μπορούν να: Δουλεύουν πιο συνειδητά πια με τα χαρακτηριστικά του ήχου. Ιδανική περίοδος για να κάνουμε μουσική, παρά να μιλάμε για τη μουσική. Κατά το στάδιο νοητικών συλλογισμών (12-15) τα παιδιά μπορούν αν ασχοληθούν πιο συγκεκριμένα με Σύνθεση Αυτοσχεδιασμό - Ιστορία της μουσικής.
Θεωρία Κοινωνικής μάθησης Lev Vygotsky (1896-1934) H συγκρότηση γνώσεων και η μαθησιακή συμπεριφορά αποτελούν απόρροια όχι μόνο της νοητικής αλλά ταυτόχρονα και της κοινωνικής ανάπτυξης του ανθρώπου επειδή υπάρχουν ισχυρές επιδράσεις από τον οικογενειακό, τον εκπαιδευτικό και τον ευρύτερο κοινωνικό χώρο. μάθηση μέσα από διαπροσωπικές σχέσεις, ή κοινωνική μάθησης (social learning) ρόλος των κοινωνικών παραγόντων στη μάθηση. zone of proximal developmen ζώνη εγγύτερης ανάπτυξης
Ενδεικτικές εφαρμογές της θεωρίας της κοινωνικής μάθησης στο μάθημα της μουσικής Ο δάσκαλος μουσικής να λειτουργεί ως μοντέλο για τους μαθητές του, ο οποίος καθοδηγεί την μάθησή τους. Το μοντέλο που προβάλει ο δάσκαλος χρειάζεται να είναι όσο πιο μουσικό και αυθεντικό είναι δυνατόν. Οι μαθητές μεταφέρουν στην τάξη τις δικές του εμπειρίες μάθησης μαζί τους (συστηματικής και μη προγραμματισμένης). Οι μαθητές μπορούν να γίνουν μουσικά μοντέλα από τα οποία μπορούν να μάθουν κι άλλοι σε μια τάξη (μαθητές και δάσκαλοι). Το σχολείο και η τάξη μπορούν να αντιμετωπιστούν σαν μια κοινότητα μουσικής μάθησης.
Συναισθηματική ανάπτυξη Erick Erickson (1902-1994) Οκτώ αναπτυξιακές κρίσεις ανάλογα με κάθε ηλικιακή περίοδο: Βασική εμπιστοσύνη - Δυσπιστία (α βρεφική ηλικία) Αυτονομία - Αμφιβολία (β βρεφική ηλικία) Πρωτοβουλία - Ενοχή (νηπιακή ηλικία) Φιλοπονία - Κατωτερότητα (α παιδική ηλικία) Ταυτότητα - Σύγχυση ρόλων (β παιδική ηλικία) Οικειότητα - Απομόνωση (εφηβική ηλικία) Πανανθρώπινο ενδιαφέρον - Αυτοαπορρόφηση (ενηλικίωση) Καταξίωση - Απόγνωση (γεροντική ηλικία)
Θεωρία Πολλαπλής Νοημοσύνης (Howard Gardner, 1983) Γλωσσική (linguistic) νοημοσύνη: Ικανότητα ευχερούς χρήσης της γλώσσας και ολοκληρωμένης επικοινωνίας μέσω αυτής. Παιδιά με ανεπτυγμένη τη Γλ.Ν. μαθαίνουν καλύτερα μέσω αφηγήσεων, λογοτεχνίας και μεθόδων που χειρίζονται το γραπτό ή προφορικό λόγο. Λογικο-μαθηματική (logical-mathematical) νοημοσύνη: Ικανότητα αντίληψης του φυσικού κόσμου μέσω αριθμών και συμβόλων των οποίων η επεξεργασία οδηγεί σε κανόνες και διαδικασίες ερευνητικής σκέψης. κλίση στα μαθηματικά, ανάπτυξη ερευνητικών τεχνικών και μεθόδων Χωρική (spatial) νοημοσύνη: Ικανότητα χρήσης οπτικών συμβόλων και των αισθήσεων κατά την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. καλλιτεχνικές και χειρονακτικές ικανότητες Μουσική (musical) νοημοσύνη: Ικανότητα χρήσης μουσικών σχημάτων και τεχνικών ως εργαλείου σκέψης, έκφρασης και επικοινωνίας που προχωρά σε ατομικές δημιουργικές παραγωγές. ευνοούνται όταν η μάθηση έχει και μουσικό πλαίσιο Σωματική-κιναισθητική (bodily-kinesthetic) νοημοσύνη: Ικανότητα χρήσης του σώματος και της κίνησης για παραγωγή και επεξεργασία νοητικών εικόνων και έκφραση συναισθημάτων μάθηση μέσω εμπλοκής σώματος και κίνησης
Gardner (συνέχεια) Διαπροσωπική (interpersonal) νοημοσύνη: Ικανότητα κατανόησης των αισθημάτων, των επιθυμιών και των σκέψεων των άλλων. Άνεση στην αλληλεπίδραση με τους άλλους σε πολλαπλές καταστάσεις, ευχέρεια στη συνεργασία και κοινωνική συμπεριφορά. μάθης σε πλαίσιο που ευνοεί την επικοινωνία και τη συνεργασία με άλλους (ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων) Ενδοπροσωπική (intrapersonal) νοημοσύνη: Ικανότητα κατανόησης του εαυτού μας, ανάλυσης των συναισθημάτων μας, των επιθυμιών και γενικά των αξιών και των πεποιθήσεων που διαμορφώνουν τη συμπεριφορά μας. εργάζονται πιο αυτόνομα, μαθαίνουν καλύτερα σε ένα πλαίσιο με συναισθηματική βάση, εφαρμόζοντας τη μέθοδο της δοκιμής και της πλάνης. Φυσική (naturalist) νοημοσύνη: Ικανότητα αναγνώρισης και προσαρμογής στο φυσικό περιβάλλον, ανεύρεση ενδιαφέροντος και υπαρξιακού νοήματος στην αλληλεπίδραση με τα στοιχεία της φύσης. μαθαίνουν καλύτερα όταν έρχονται σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον. Υπαρξιακή (existential) νοημοσύνη: Ικανότητα αντιμετώπισης και βαθύτερης ανάλυσης των βασικών ερωτημάτων της ύπαρξης του ανθρώπου σε ένα φιλοσοφικό πλαίσιο στο οποίο υπάρχει συνεχής αναζήτηση εύρεσης νοήματος για κάθε ανθρώπινη ενέργεια. ενασχόληση με θέματα που αφορούν στην ποιότητα ζωής, στις αξίες που διέπουν τις διάφορες συμπεριφορές, και στην ανεύρεση θεωρητικής στήριξης σε κάθε ανθρώπινη λειτουργία και συμπεριφορά. Συνεπώς, η εκπαίδευση λαμβάνοντας υπόψη τη μοναδικότητα αυτή οφείλει να προσαρμόζεται εξατομικευμένα στις δυνατότητες και στα ενδιαφέροντα κάθε ανθρώπου προκειμένου να είναι αποτελεσματική.
Δομολειτουργισμός (constructivism) Dewey, Bruner, Gagne, Ausebel, Otto, Decroly, Key, Montessori κ.ά.): Η νοητική ικανότητα, η ικανότητα συγκρότησης γνώσεων και η αλλαγή της συμπεριφοράς (μάθηση) βελτιώνονται εφόσον η γνώση προσκτάται βιωματικά, με αυτενέργεια. Η απομνημόνευση λεπτομερειών, η εξαντλητική επανάληψη και η λογοκοπία δεν πρέπει να αποτελούν διδακτικούς στόχους και δεν πρέπει να αποτελούν σκοπούς του εκπαιδευτικού συστήματος! Συνεπώς η μάθηση πρέπει να είναι συμμετοχική, ανακαλυπτική, βιωματική! Η μάθηση αυτής της μορφής συνάδει με τη διερευνητική φύση του ανθρώπου, είναι ελκυστική και ενδιαφέρουσα, προϋποθέτει ανάπτυξη συνεργασιών και συνεπώς αποδοχής και εμπιστοσύνης του άλλου! Η μάθηση αυτής της μορφής προάγει τη συμετοχικότητα και τη βιωματική πρόσκτηση της νέας γνώσης μέσω όλων των αισθήσεων. Η μάθηση αυτής της μορφής δεν εντοπίζεται στις παραδοσιακές, εξ καθέδρας μεθόδους διδασκαλίας και δεν εντοπίζεται σ ένα δασκαλοκεντρικό εκπαιδευτικό σύστημα! Η μάθηση αυτής της μορφής εντοπίζεται στις σύγχρονες μεθόδους βιωματικής και συμμετοχικής διδασκαλίας, όπως π.χ. η ανάπτυξη διαθεματικών σχεδίων εργασίας ή μέθοδος project
Η ΘΕΩΡΙΑ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ KEITH SWANWICK (1985) Τα τέσσερα στρώματα μουσικής ανάπτυξης σύμφωνα με τον Swanwick μπορούν να συνοψιστούν στα παρακάτω: Υλικά: νότες, διάρκεια και ποιότητα ήχου, ηχόχρωμα, ένταση, τεχνική επιδεξιότητα. Έκφραση: το παιδί ελέγχει την εκφραστική απόδοση των φράσεων. Φόρμα/Δομή: ο μαθητής ελέγχει τη δομή των μουσικών έργων, τη σύνδεση των μουσικών φράσεων και να δίνει μια ενιαία μορφή στα έργα. Αξία: εκτιμά τη μουσική ως φορέα πολιτισμικών αξιών και αποκτά ανεξάρτητη κριτική σκέψη στη μουσική