Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα

Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα Επιμέλεια: Δημήτρης Χ. Πατσίκας Ευαγγελία Δ. Ράπτη Άρθρο 4 (όπως ισχύει) 1. Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου. 2. Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. 3. Έλληνες πολίτες είναι όσοι έχουν τα προσόντα που ορίζει ο νόμος. Επιτρέπεται να αφαιρεθεί η ελληνική ιθαγένεια μόνο σε περίπτωση που κάποιος απέκτησε εκούσια άλλη ιθαγένεια ή που ανέλαβε σε ξένη χώρα υπηρεσία αντίθετη προς τα εθνικά συμφέροντα, με τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία που προβλέπει ειδικότερα ο νόμος. 4. Μόνο Έλληνες πολίτες είναι δεκτοί σε όλες τις δημόσιες λειτουργίες, εκτός από τις εξαιρέσεις που εισάγονται με ειδικούς νόμους. 5. Οι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουν χωρίς διακρίσεις στα δημόσια βάρη, ανάλογα με τις δυνάμεις τους. 6. Κάθε Έλληνας που μπορεί να φέρει όπλα είναι υποχρεωμένος να συντελεί στην άμυνα της Πατρίδας, σύμφωνα με τους ορισμούς των νόμων. 7. Τίτλοι ευγένειας ή διάκρισης ούτε απονέμονται ούτε αναγνωρίζονται σε Έλληνες πολίτες. **Ερμηνευτική δήλωση: Η διάταξη της παραγράφου 6 δεν αποκλείει να προβλέπεται με νόμο η υποχρεωτική προσφορά άλλων υπηρεσιών, εντός ή εκτός των ενόπλων δυνάμεων (εναλλακτική θητεία), από όσους έχουν τεκμηριωμένη αντίρρηση συνείδησης για την εκτέλεση ένοπλης ή γενικά στρατιωτικής υπηρεσίας. Προτάσεις αναθεώρησης Πρόταση για μια προοδευτική συνταγματική αναθεώρηση των Χρ. Βερναρδάκη, Αν. Δημητρόπουλου, Κ. Ζώρα, Γ. Κατρούγκαλου (συντονισμός), Ηλ. Νικολόπουλου, Κ. Χρυσόγονου. Δόθηκε στο δημόσιο διάλογο στις 27 Μαρτίου 2017 και διατίθεται ηλεκτρονικά στον ιστότοπο της Επιτροπής Διαλόγου για τη Συνταγματική Αναθεώρηση, http://www.syntagma-dialogos.gov.gr/?p=20308 (εφεξής, Κατρούγκαλος et al): 1

[ ] 2. Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Το Κράτος λαμβάνει θετικά μέτρα για την προώθηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών και μεριμνά για την άρση των κοινωνικών και άλλων ανισοτήτων που υφίστανται στην πράξη. [ ] Σχόλιο Κατρούγκαλου et al: Προτείνεται προσθήκη στο άρθρο 4 υπέρ της επιδίωξης από το κράτος πολιτικών που προωθούν την πραγματική ισότητα. Αλιβιζάτος Νίκος/Βουρλούμης Παναγής/Γεραπετρίτης Γιώργος/Κτιστάκις Γιάννης/Μάνος Στέφανος/Σπυρόπουλος Φίλιππος, Ένα καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλάδα A new constitution for Greece: Κείμενα εργασίας, εκδ. Μεταίχμιο, 2016. Ηλεκτρονικά διατίθεται στον ιστότοπο της εφημερίδας «Καθημερινή», http://s.kathimerini.gr/resources/toolip/doc/2016/06/08/syntagma_20160605.pdf (εφεξής, Αλιβιζάτος et al): 1. Οι Ελληνίδες και οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου. Έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. 2. Επιτρέπεται η λήψη μέτρων για την προώθηση της ισότητας, ιδίως μεταξύ ανδρών και γυναικών, και για την άρση των ανισοτήτων που υφίστανται στην πράξη. 3. Έλληνες πολίτες είναι όσοι έχουν τα προσόντα που ορίζει ο νόμος. 4. Οι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουν χωρίς διακρίσεις στα δημόσια βάρη, ανάλογα με τις δυνάμεις τους. 5. Κάθε Έλληνας είναι υποχρεωμένος να συντελεί στην άμυνα της πατρίδας. Νόμος προβλέπει εναλλακτική θητεία για τους αντιρρησίες συνείδησης. 6. Ρυθμίσεις που ισχύουν για συγκεκριμένη κατηγορία ατόμων ουδέποτε επεκτείνονται με δικαστική απόφαση σε άλλες κατηγορίες. Σχόλιο Αλιβιζάτου et al: Επισημαίνεται ως μείζων καινοτομία η παράγραφος 6, που επιδιώκει να θέσει τέρμα στη δημοσιονομικά καταστροφική εφαρμογή της «επεκτατικής ισότητας», ιδίως από τα δικαστήρια. Η λήψη «θετικών» μέτρων για την άμβλυνση ανισοτήτων «που υφίστανται στην πράξη» επιτρέπεται πλέον με πάγια και όχι με μεταβατική διάταξη (βλ. άρθρο 116 παρ. 2 του ισχύοντος Συντάγματος). 2

Τσακυράκης Σταύρος/Τσιάλας Παναγιώτης, Άσκηση αναθεώρησης του Συντάγματος, διατίθεται ηλεκτρονικά στο blog του Σταύρου Τσακυράκη, https://tsakyrakis.wordpress.com/2013/09/17/άσκηση-αναθεώρησης-τουσυντάγματος/ (εφεξής, Τσακυράκης/Τσιάλας): 1. Οι Ελληνίδες και οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου. 2. Έλληνες πολίτες είναι όσοι έχουν τα προσόντα που ορίζει ο νόμος. Επιτρέπεται να αφαιρεθεί η ελληνική ιθαγένεια μόνο σε περίπτωση που κάποιος απέκτησε εκούσια άλλη ιθαγένεια ή που ανέλαβε σε ξένη χώρα υπηρεσία αντίθετη προς τα εθνικά συμφέροντα, με τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία που προβλέπει ειδικότερα ο νόμος. 3. Μόνο Έλληνες πολίτες είναι δεκτοί σε όλες τις δημόσιες λειτουργίες, εκτός από τις εξαιρέσεις που εισάγονται με ειδικούς νόμους. 4. Οι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουν χωρίς διακρίσεις στα δημόσια βάρη, ανάλογα με τις δυνάμεις τους. 5. Κάθε Έλληνας είναι υποχρεωμένος να συντελεί στην άμυνα της Πατρίδας. Νόμος προβλέπει την υποχρεωτική προσφορά άλλων υπηρεσιών, εντός ή εκτός των ενόπλων δυνάμεων (εναλλακτική θητεία), από όσους έχουν τεκμηριωμένη αντίρρηση συνείδησης για την εκτέλεση ένοπλης ή γενικά στρατιωτικής υπηρεσίας. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Προστίθενται (και ρητώς) στην παράγραφο 1 οι Ελληνίδες ως απολαύουσες ισότητα ενώπιον του νόμου. Απαλείφεται η ρύθμιση της παραγράφου 2 ως περιττή. Απαλείφεται από την παράγραφο 5 η αναφορική πρόταση «που μπορεί να φέρει όπλα», διότι και οι μη δυνάμενοι να φέρουν όπλα υποχρεούνται να συνεισφέρουν στην άμυνα της πατρίδας, προσφέροντας διαφορετικής μορφής υπηρεσίες. Απαλείφεται η παράγραφος 7, η οποία σχετίζεται με την απαγόρευση των τίτλων ευγενείας, ως παρωχημένη ρύθμιση. ----------- Άρθρο 5 (όπως ισχύει) 1. Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν 3

προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη. 2. Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Εξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο. Απαγορεύεται η έκδοση αλλοδαπού που διώκεται για τη δράση του υπέρ της ελευθερίας. 3. Η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Κανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος. 4. Απαγορεύονται ατομικά διοικητικά μέτρα που περιορίζουν σε οποιονδήποτε Έλληνα την ελεύθερη κίνηση ή εγκατάσταση στη Χώρα, καθώς και την ελεύθερη έξοδο και είσοδο σ αυτήν. Τέτοιου περιεχομένου περιοριστικά μέτρα είναι δυνατόν να επιβληθούν μόνο ως παρεπόμενη ποινή με απόφαση ποινικού δικαστηρίου, σε εξαιρετικές περιπτώσεις ανάγκης και μόνο για την πρόληψη αξιόποινων πράξεων, όπως νόμος ορίζει. 5. Καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία κάθε προσώπου έναντι των βιοϊατρικών παρεμβάσεων. **Ερμηνευτική δήλωση: Στην απαγόρευση της παραγράφου 4 δεν περιλαμβάνεται η απαγόρευση της εξόδου με πράξη του εισαγγελέα, εξαιτίας ποινικής δίωξης, ούτε η λήψη μέτρων που επιβάλλονται για την προστασία της δημόσιας υγείας ή της υγείας ασθενών, όπως νόμος ορίζει. Προτάσεις αναθεώρησης Κατρούγκαλος et al: [ ] 2. Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, καταγωγής, φυλής, γλώσσας, φύλου, ηλικίας, θρησκευτικών, πολιτικών, κοινωνικών και κάθε άλλου είδους πεποιθήσεων. Εξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που 4

προβλέπει το διεθνές δίκαιο. Απαγορεύεται η έκδοση αλλοδαπού που διώκεται για τη δράση του υπέρ της ελευθερίας. [ ] Αλιβιζάτος et al: 1. Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. 2. Όλοι όσοι βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια απολαύουν της απόλυτης προστασίας της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους χωρίς διάκριση, ιδίως, εθνικότητας, φυλής, φύλου, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Εξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο. Απαγορεύεται η έκδοση αλλοδαπού που διώκεται για τη δράση του υπέρ της ελευθερίας. 3. Η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Κανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλον τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος. 4. Καθένας μπορεί να εγκαθίσταται και να κινείται εντός και εκτός της χώρας. Ατομικά διοικητικά μέτρα επιτρέπεται να επιβληθούν σε Έλληνες πολίτες μόνο με δικαστική απόφαση. Τσακυράκης/Τσιάλας: 1. Κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας. 2. Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, φύλου, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Απαγορεύεται η έκδοση αλλοδαπού που διώκεται για τη δράση του υπέρ της ελευθερίας. 3. Η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Κανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος. 4. Απαγορεύονται ατομικά διοικητικά μέτρα που περιορίζουν σε οποιονδήποτε Έλληνα την ελεύθερη κίνηση ή εγκατάσταση στη Χώρα, καθώς και την ελεύθερη 5

έξοδο και είσοδο σ αυτήν. Τέτοιου περιεχομένου περιοριστικά μέτρα είναι δυνατόν να επιβληθούν μόνο ως παρεπόμενη ποινή με απόφαση ποινικού δικαστηρίου, σε εξαιρετικές περιπτώσεις ανάγκης και μόνο για την πρόληψη αξιόποινων πράξεων. Στην ως άνω απαγόρευση δεν περιλαμβάνεται η απαγόρευση της εξόδου με πράξη του εισαγγελέα, εξαιτίας ποινικής δίωξης, ούτε η λήψη μέτρων που επιβάλλονται για την προστασία της δημόσιας υγείας ή της υγείας ασθενών, όπως νόμος ορίζει. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Περιορίζονται οι φορείς των ελευθεριών της παραγράφου 1, διότι συνταγματικό δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας έχουν μόνον οι Έλληνες πολίτες. Απαλείφονται οι γενικοί περιορισμοί του δικαιώματος της παραγράφου 1, διότι είναι αυτονόητο ότι κανείς δεν έχει δικαίωμα να παραβιάζει το Σύνταγμα ή να προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων. Η επιφύλαξη των χρηστών ηθών καταργείται διότι εισάγει μιαν αόριστη ρήτρα περιορισμού δικαιώματος (αβέβαιος περιορισμός). Η λέξη «τιμή» της παραγράφου 2 αντικαθίσταται από την έκφραση «ανθρώπινη αξία», για να φανεί εναργέστερα ποιο είναι το προστατευόμενο αγαθό της εν λόγω ρύθμισης. ----------- Άρθρο 5Α (όπως ισχύει) 1. Καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. Περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν με νόμο μόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων. 2. Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσης τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19. Προτάσεις αναθεώρησης Κατρούγκαλος et al: [ ] 6

3. Καθένας έχει το δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης σε όποια πληροφορία ή περιεχόμενο παράγεται ή διακινείται από δημόσιους φορείς ή προκύπτει από δημόσια χρηματοδότηση. Σχόλιο Κατρούγκαλου et al: Προσθήκη στο άρθρο 5Α, ώστε καθένας να έχει το δικαίωμα σε ελεύθερη πρόσβαση σε όποια πληροφορία ή περιεχόμενο παράγεται ή διακινείται από δημόσιους φορείς ή προκύπτει από δημόσια χρηματοδότηση (νέα παρ. 3). Τόσο οι Αλιβιζάτος et al όσο και οι Τσακυράκης/Τσιάλας προτείνουν την κατάργησή του. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Το άρθρο 5Α προστέθηκε άνευ λόγου με την αναθεώρηση του 2001 και τώρα καταργείται, διότι, το δικαίωμα πληροφόρησης κατοχυρώνεται ήδη σε άλλες μείζονες διατάξεις και ιδίως σε εκείνες που αναφέρονται στην ελευθερία του τύπου και της έκφρασης. ----------- Άρθρο 6 (όπως ισχύει) 1. Κανένας δεν συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται χωρίς αιτιολογημένο δικαστικό ένταλμα, που πρέπει να επιδοθεί τη στιγμή που γίνεται η σύλληψη ή η προφυλάκιση. Εξαιρούνται τα αυτόφωρα εγκλήματα. 2. Όποιος συλλαμβάνεται για αυτόφωρο έγκλημα ή με ένταλμα προσάγεται στον αρμόδιο ανακριτή το αργότερο μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες από τη σύλληψη, αν όμως η σύλληψη έγινε έξω από την έδρα του ανακριτή, η προσαγωγή γίνεται μέσα στον απολύτως αναγκαίο χρόνο για τη μεταγωγή του. Ο ανακριτής οφείλει, μέσα σε τρεις ημέρες από την προσαγωγή, είτε να απολύσει τον συλληφθέντα είτε να εκδώσει ένταλμα φυλάκισης. Η προθεσμία αυτή παρατείνεται για δύο ημέρες, αν το ζητήσει αυτός που έχει προσαχθεί, ή σε περίπτωση ανώτερης βίας που βεβαιώνεται αμέσως με απόφαση του αρμόδιου δικαστικού συμβουλίου. 3. Όταν περάσει άπρακτη καθεμία από τις δύο αυτές προθεσμίες, κάθε δεσμοφύλακας ή άλλος, είτε πολιτικός υπάλληλος είτε στρατιωτικός, στον οποίο έχει ανατεθεί η κράτηση εκείνου που έχει συλληφθεί, οφείλει να τον απολύσει αμέσως. Οι παραβάτες τιμωρούνται για παράνομη κατακράτηση και υποχρεούνται να 7

επανορθώσουν κάθε ζημία που έγινε στον παθόντα και να τον ικανοποιήσουν για ηθική βλάβη με χρηματικό ποσό, όπως νόμος ορίζει. 4. Νόμος ορίζει το ανώτατο όριο διάρκειας της προφυλάκισης, που δεν μπορεί να υπερβεί το ένα έτος στα κακουργήματα και τους έξι μήνες στα πλημμελήματα. Σε εντελώς εξαιρετικές περιπτώσεις τα ανώτατα αυτά όρια μπορούν να παραταθούν για έξι και τρεις μήνες, αντίστοιχα, με απόφαση του αρμόδιου δικαστικού συμβουλίου. Απαγορεύεται η υπέρβαση των ανώτατων ορίων της προφυλάκισης με τη διαδοχική επιβολή του μέτρου αυτού για επί μέρους πράξεις της ίδιας υπόθεσης. Προτάσεις αναθεώρησης Κατρούγκαλος et al: 1. Κανένας δεν συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται χωρίς αιτιολογημένο δικαστικό ένταλμα, που πρέπει να επιδοθεί τη στιγμή που γίνεται η σύλληψη ή η προσωρινή κράτηση. Εξαιρούνται τα αυτόφωρα εγκλήματα. [ ] 4. Νόμος ορίζει το ανώτατο όριο διάρκειας της προσωρινής κράτησης, που δεν μπορεί να υπερβεί το ένα έτος στα κακουργήματα και τους έξι μήνες στα πλημμελήματα. Σε εντελώς εξαιρετικές περιπτώσεις τα ανώτατα αυτά όρια μπορούν να παραταθούν για έξι και τρεις μήνες, αντίστοιχα, με απόφαση του αρμόδιου δικαστικού συμβουλίου. Απαγορεύεται η υπέρβαση των ανώτατων ορίων της προφυλάκισης με τη διαδοχική επιβολή του μέτρου αυτού για επί μέρους πράξεις της ίδιας υπόθεσης. Αλιβιζάτος et al: 1. Κανένας δεν συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται χωρίς αιτιολογημένο δικαστικό ένταλμα, που πρέπει να επιδοθεί τη στιγμή που γίνεται η σύλληψη ή η προσωρινή κράτηση. Εξαιρούνται τα αυτόφωρα εγκλήματα. 2. Όποιος συλλαμβάνεται προσάγεται στη δικαιοσύνη το αργότερο μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες από τη σύλληψη και πάντως μέσα στον απολύτως αναγκαίο χρόνο για την προσαγωγή του. Ο αρμόδιος δικαστικός λειτουργός οφείλει, μέσα σε τρεις ημέρες από την προσαγωγή, είτε να απολύσει τον συλληφθέντα είτε να εκδώσει ένταλμα φυλάκισης. Η προθεσμία αυτή παρατείνεται για δύο ημέρες, αν το ζητήσει 8

αυτός που έχει προσαχθεί ή, σε περίπτωση ανώτερης βίας που βεβαιώνεται αμέσως, με απόφαση του αρμόδιου δικαιοδοτικού οργάνου. 3. Όταν περάσει άπρακτη καθεμία από τις προθεσμίες της προηγούμενης παραγράφου, κάθε δεσμοφύλακας ή άλλος, είτε πολιτικός υπάλληλος είτε στρατιωτικός, στον οποίο έχει ανατεθεί η κράτηση εκείνου που έχει συλληφθεί, οφείλει να τον απολύσει αμέσως. Οι παραβάτες τιμωρούνται για παράνομη κατακράτηση και υποχρεούνται να επανορθώσουν πλήρως κάθε ζημία που έγινε στον παθόντα και να τον ικανοποιήσουν για ηθική βλάβη με χρηματικό ποσό, όπως νόμος ορίζει. 4. Νόμος ορίζει το ανώτατο όριο διάρκειας της προσωρινής κράτησης. Απαγορεύεται η υπέρβαση των ανώτατων ορίων της προσωρινής κράτησης με τη διαδοχική επιβολή του μέτρου αυτού για επιμέρους πράξεις της ίδιας υπόθεσης. Τσακυράκης/Τσιάλας: 1. Κανένας δεν συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται χωρίς αιτιολογημένο δικαστικό ένταλμα, που πρέπει να επιδοθεί τη στιγμή που γίνεται η σύλληψη ή η προφυλάκιση. Εξαιρούνται τα αυτόφωρα εγκλήματα. 2. Όποιος συλλαμβάνεται προσάγεται στον αρμόδιο ανακριτή το αργότερο μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες από τη σύλληψη, αν όμως η σύλληψη έγινε έξω από την έδρα του ανακριτή, η προσαγωγή γίνεται μέσα στον απολύτως αναγκαίο χρόνο για τη μεταγωγή του. Ο ανακριτής οφείλει, μέσα σε τρεις ημέρες από την προσαγωγή, είτε να απολύσει τον συλληφθέντα είτε να εκδώσει ένταλμα φυλάκισης. Η προθεσμία αυτή παρατείνεται για δύο ημέρες, αν το ζητήσει αυτός που έχει προσαχθεί, ή σε περίπτωση ανώτερης βίας που βεβαιώνεται αμέσως με απόφαση του αρμόδιου δικαστικού συμβουλίου. 3. Όταν περάσει άπρακτη καθεμία από τις δύο αυτές προθεσμίες, κάθε δεσμοφύλακας ή άλλος, είτε πολιτικός υπάλληλος είτε στρατιωτικός, στον οποίο έχει ανατεθεί η κράτηση εκείνου που έχει συλληφθεί, οφείλει να τον απολύσει αμέσως. Οι παραβάτες τιμωρούνται για παράνομη κατακράτηση και υποχρεούνται να επανορθώσουν κάθε ζημία που έγινε στον παθόντα και να τον ικανοποιήσουν για ηθική βλάβη με χρηματικό ποσό, όπως νόμος ορίζει. 9

4. Νόμος ορίζει το ανώτατο όριο διάρκειας της προσωρινής κράτησης. Απαγορεύεται η υπέρβαση των ανώτατων ορίων της προσωρινής κράτησης με τη διαδοχική επιβολή του μέτρου αυτού για επί μέρους πράξεις της ίδιας υπόθεσης. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Απαλείφεται η ρητή πρόβλεψη ανωτάτων ορίων προσωρινής κράτησης και καταλείπεται στον κοινό νομοθέτη η ευχέρεια θέσπισης ενός ευλόγου χρόνου προσωρινής κράτησης, (ακόμα και μακρότερου από τα ισχύοντα ανώτατα όρια), αλλά πάντως ελεγχόμενου ως προς τη διάρκειά του, ώστε το μέτρο να μην καταστεί ιδιαίτερα επαχθές. ----------- Άρθρο 7 (όπως ισχύει) 1. Έγκλημα δεν υπάρχει ούτε ποινή επιβάλλεται χωρίς νόμο που να ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης και να ορίζει τα στοιχεία της. Ποτέ δεν επιβάλλεται ποινή βαρύτερη από εκείνη που προβλεπόταν κατά την τέλεση της πράξης. 2. Τα βασανιστήρια, οποιαδήποτε σωματική κάκωση, βλάβη υγείας, ή άσκηση ψυχολογικής βίας, καθώς και κάθε άλλη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας απαγορεύονται και τιμωρούνται, όπως νόμος ορίζει. 3. Η γενική δήμευση απαγορεύεται. Θανατική ποινή δεν επιβάλλεται, εκτός από τις περιπτώσεις που προβλέπονται στο νόμο για κακουργήματα τα οποία τελούνται σε καιρό πολέμου και σχετίζονται με αυτόν. 4. Νόμος ορίζει με ποιους όρους το Κράτος παρέχει, ύστερα από δικαστική απόφαση, αποζημίωση σε όσους καταδικάστηκαν, προφυλακίστηκαν ή με άλλο τρόπο στερήθηκαν άδικα ή παράνομα την προσωπική τους ελευθερία. Προτάσεις αναθεώρησης Κατρούγκαλος et al: 1. Έγκλημα δεν υπάρχει ούτε ποινή επιβάλλεται χωρίς νόμο που να ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης και να ορίζει τα στοιχεία της. Ποτέ δεν επιβάλλεται ποινή βαρύτερη από εκείνη που προβλεπόταν κατά την τέλεση της πράξης. Κάθε κατηγορούμενος θεωρείται αθώος μέχρι την δικαστική απόδειξη της ενοχής του. [ ] 10

Αλιβιζάτος et al: 1. Έγκλημα δεν υπάρχει ούτε ποινή επιβάλλεται χωρίς νόμο που ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης και ορίζει τα στοιχεία της. Κάθε κατηγορούμενος τεκμαίρεται ότι είναι αθώος έως ότου αποδειχθεί δικαστικά η ενοχή του. Ποτέ δεν επιβάλλεται ποινή βαρύτερη από εκείνη που προβλεπόταν κατά την τέλεση της πράξης. 2. Τα βασανιστήρια, υπό οποιαδήποτε μορφή, απαγορεύονται και τιμωρούνται, όπως νόμος ορίζει. 3. Η θανατική ποινή απαγορεύεται. 4. Το κράτος οφείλει, ύστερα από δικαστική απόφαση, πλήρη αποζημίωση σε όσους καταδικάστηκαν, κρατήθηκαν προσωρινά ή με άλλον τρόπο στερήθηκαν άδικα ή παράνομα την προσωπική τους ελευθερία. Σχόλιο Αλιβιζάτου et al: Επισημαίνεται η εισαγωγή του τεκμηρίου αθωότητας, το οποίο, παρά την αναγνώρισή του από το άρθρο 6 παρ. 2 της ΕΣΔΑ, παραβιάζεται κατά κόρον στη χώρα μας. Τσακυράκης/Τσιάλας: 1. Έγκλημα δεν υπάρχει ούτε ποινή επιβάλλεται χωρίς νόμο που να ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης και να ορίζει τα στοιχεία της. Ποτέ δεν επιβάλλεται ποινή βαρύτερη από εκείνη που προβλεπόταν κατά την τέλεση της πράξης. 2. Τα βασανιστήρια, οποιαδήποτε σωματική κάκωση, βλάβη υγείας, ή άσκηση ψυχολογικής βίας, καθώς και κάθε άλλη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας απαγορεύονται και τιμωρούνται, όπως νόμος ορίζει. 3. Η θανατική ποινή απαγορεύεται. 4. Το Κράτος οφείλει, ύστερα από δικαστική απόφαση, αποζημίωση σε όσους καταδικάστηκαν, προφυλακίστηκαν ή με άλλο τρόπο στερήθηκαν άδικα ή παράνομα την προσωπική τους ελευθερία. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Απαλείφεται από την παράγραφο 3 η ρητή απαγόρευση της γενικής δήμευσης, ως ευθέως προκύπτουσα από το άρθρο 17 του Συντάγματος. Η συνταγματική απαγόρευση της θανατικής ποινής καθίσταται απόλυτη. ----------- 11

Άρθρο 8 (όπως ισχύει) Κανένας δεν στερείται χωρίς τη θέληση του το δικαστή που του έχει ορίσει ο νόμος. Δικαστικές επιτροπές και έκτακτα δικαστήρια, με οποιοδήποτε όνομα, δεν επιτρέπεται να συσταθούν. Προτάσεις αναθεώρησης Αλιβιζάτος et al: Κανένας δεν στερείται χωρίς τη θέλησή του τον δικαστή που του έχει ορίσει ο νόμος. Τσακυράκης/Τσιάλας: Κανένας δε στερείται χωρίς τη θέλησή του το δικαστή που του έχει ορίσει ο νόμος. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Απαλείφεται η ρητή απαγόρευση σύστασης δικαστικών επιτροπών και εκτάκτων δικαστηρίων, ως παρωχημένη και περιττή (προκύπτει ήδη από το δικαίωμα στο φυσικό δικαστή). ----------- Άρθρο 9 (όπως ισχύει) 1. Η κατοικία του καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη. Καμία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος και πάντοτε με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας. 2. Οι παραβάτες της προηγούμενης διάταξης τιμωρούνται για παραβίαση του οικιακού ασύλου και για κατάχρηση εξουσίας και υποχρεούνται σε πλήρη αποζημίωση του παθόντος, όπως νόμος ορίζει. Προτάσεις αναθεώρησης Αλιβιζάτος et al (αφορά και το άρθρο 9Α): 1. Η κατοικία του καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη. 2. Καμία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά μόνο κατόπιν εντάλματος της δικαστικής αρχής και με παρουσία εκπροσώπων της. 12

3. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόμος ορίζει. Τσακυράκης/Τσιάλας (αφορά και το άρθρο 9Α): 1. Η κατοικία του καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη. Καμία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά μόνο κατόπιν εντάλματος της δικαστικής αρχής. 2. Οι παραβάτες της προηγούμενης διάταξης τιμωρούνται για παραβίαση του οικιακού ασύλου και για κατάχρηση εξουσίας και υποχρεούνται σε πλήρη αποζημίωση του παθόντος. 3. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόμος ορίζει. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Καταργείται η υποχρεωτική παρουσία εκπροσώπου της δικαστικής εξουσίας ως προϋπόθεση για τη νόμιμη έρευνα σε κατοικία. Η εν λόγω προϋπόθεση, η οποία δημιουργεί αχρείαστα και (ιδίως στις απομακρυσμένες περιοχές της περιφέρειας) ανυπέρβλητα γραφειοκρατικά εμπόδια στις έρευνες κατοικίας, αντικαθίσταται από την προηγούμενη έκδοση δικαστικού εντάλματος, το οποίο παρέχει επαρκείς εγγυήσεις για την άρση του ασύλου. ----------- Άρθρο 9Α (όπως ισχύει) Καθένας έχει δικαίωμα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα, των προσωπικών του δεδομένων, όπως νόμος ορίζει. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόμος ορίζει. Προτάσεις αναθεώρησης Τόσο οι Αλιβιζάτος et al όσο και οι Τσακυράκης/Τσιάλας προτείνουν την κατάργησή του. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Το άρθρο για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, το οποίο προστέθηκε άνευ λόγου με την αναθεώρηση του 2001, 13

καταργείται, διότι το σχετικό δικαίωμα κατοχυρώνεται ήδη σε επαρκή βαθμό από άλλες διατάξεις του Συντάγματος, όπως είναι το άρθρο 9 1 για την προστασία του ιδιωτικού βίου. Η διάταξη για την αρμοδιότητα της ΑΠΔΠΧ μετακινείται στο άρθρο 9 ως παράγραφος 3. ----------- Άρθρο 10 (όπως ισχύει) 1. Καθένας ή πολλοί μαζί έχουν το δικαίωμα, τηρώντας τους νόμους του Κράτους, να αναφέρονται εγγράφως στις αρχές, οι οποίες είναι υποχρεωμένες να ενεργούν σύντομα κατά τις κείμενες διατάξεις και να απαντούν αιτιολογημένα σε εκείνον, που υπέβαλε την αναφορά, σύμφωνα με το νόμο. 2. Μόνο μετά την κοινοποίηση της τελικής απόφασης της αρχής στην οποία απευθύνεται η αναφορά, και με την άδεια της, επιτρέπεται η δίωξη εκείνου που την υπέβαλε για παραβάσεις που τυχόν υπάρχουν σ αυτή. 3. Η αρμόδια υπηρεσία ή αρχή υποχρεούται να απαντά στα αιτήματα για παροχή πληροφοριών και χορήγηση εγγράφων, ιδίως πιστοποιητικών, δικαιολογητικών και βεβαιώσεων μέσα σε ορισμένη προθεσμία, όχι μεγαλύτερη των 60 ημερών, όπως νόμος ορίζει. Σε περίπτωση παρόδου άπρακτης της προθεσμίας αυτής ή παράνομης άρνησης, πέραν των άλλων τυχόν κυρώσεων και έννομων συνεπειών, καταβάλλεται και ειδική χρηματική ικανοποίηση στον αιτούντα, όπως νόμος ορίζει. Προτάσεις αναθεώρησης Αλιβιζάτος et al: 1. Καθένας ή πολλοί μαζί έχουν το δικαίωμα να αναφέρονται εγγράφως στις αρχές, οι οποίες είναι υποχρεωμένες να ενεργούν σύντομα και να απαντούν αιτιολογημένα. 2. Μόνο μετά την κοινοποίηση της τελικής απόφασης της αρχής στην οποία απευθύνεται η αναφορά και με την άδειά της, επιτρέπεται η δίωξη εκείνου που την υπέβαλε για παραβάσεις που τυχόν υπάρχουν σ αυτή. Τσακυράκης/Τσιάλας: 14

1. Καθένας ή πολλοί μαζί έχουν το δικαίωμα να αναφέρονται εγγράφως στις αρχές, οι οποίες είναι υποχρεωμένες να ενεργούν σύντομα και να απαντούν αιτιολογημένα σε εκείνον που υπέβαλε την αναφορά. 2. Μόνο μετά την κοινοποίηση της τελικής απόφασης της αρχής στην οποία απευθύνεται η αναφορά, και με την άδειά της, επιτρέπεται η δίωξη εκείνου που την υπέβαλε για παραβάσεις που τυχόν υπάρχουν σ αυτή. 3. Η αρμόδια υπηρεσία ή αρχή υποχρεούται να απαντά στα αιτήματα για παροχή πληροφοριών και χορήγηση εγγράφων, ιδίως πιστοποιητικών, δικαιολογητικών και βεβαιώσεων μέσα σε εύλογη προθεσμία. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Απαλείφονται ως περιττές οι παραπομπές στο νόμο και οι επιφυλάξεις τηρήσεως αυτού. Απαλείφεται από το συνταγματικό κείμενο: η ανώτατη προθεσμία απάντησης σε αιτήματα παροχής πληροφοριών και χορήγησης εγγράφων και η έννομη συνέπεια της άπρακτης παρέλευσης της ως άνω προθεσμίας ή της παράνομης απόρριψης του αιτήματος. Τα δύο αυτά ζητήματα καταλείπονται προς λεπτομερή ρύθμιση στον κοινό νομοθέτη, ο οποίος ελέγχεται και ως προς την τυχόν παράλειψή του να τα θεσπίσει. ----------- Άρθρο 11 (όπως ισχύει) 1. Οι Έλληνες έχουν το δικαίωμα να συνέρχονται ήσυχα και χωρίς όπλα. 2. Μόνο στις δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις μπορεί να παρίσταται η αστυνομία. Οι υπαίθριες συναθροίσεις μπορούν να απαγορευτούν με αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομικής αρχής, γενικά, αν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια, σε ορισμένη δε περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής, όπως νόμος ορίζει. Προτάσεις αναθεώρησης Αλιβιζάτος et al: Όλοι έχουν το δικαίωμα να συνέρχονται ήσυχα και χωρίς όπλα. Τσακυράκης/Τσιάλας: 1. Όλοι έχουν το δικαίωμα να συνέρχονται ήσυχα και χωρίς όπλα. 15

2. Μόνο στις δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις μπορεί να παρίσταται η αστυνομία. Οι υπαίθριες συναθροίσεις μπορούν να απαγορευτούν με αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομικής αρχής, γενικά, αν εξαιτίας της επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια, σε ορισμένη δε περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Το δικαίωμα συναθροίσεως επεκτείνεται (ρητά) και σε μη Έλληνες πολίτες, συμφώνως προς τις επιταγές της ΕΣΔΑ. ----------- Άρθρο 12 (όπως ισχύει) 1. Οι Έλληνες έχουν το δικαίωμα να συνιστούν ενώσεις και μη κερδοσκοπικά σωματεία, τηρώντας τους νόμους, που ποτέ όμως δεν μπορούν να εξαρτήσουν την άσκηση του δικαιώματος αυτού από προηγούμενη άδεια. 2. Το σωματείο δεν μπορεί να διαλυθεί για παράβαση του νόμου ή ουσιώδους διάταξης του καταστατικού του, παρά μόνο με δικαστική απόφαση. 3. Οι διατάξεις της προηγούμενης παραγράφου εφαρμόζονται αναλόγως και σε ενώσεις προσώπων που δεν συνιστούν σωματείο. 4. Οι γεωργικοί και αστικοί συνεταιρισμοί κάθε είδους αυτοδιοικούνται σύμφωνα με τους όρους του νόμου και του καταστατικού τους και προστατεύονται και εποπτεύονται από το Κράτος, που είναι υποχρεωμένο να μεριμνά για την ανάπτυξή τους. 5. Επιτρέπεται η σύσταση με νόμο αναγκαστικών συνεταιρισμών που αποβλέπουν στην εκπλήρωση σκοπών κοινής ωφέλειας ή δημόσιου ενδιαφέροντος ή κοινής εκμετάλλευσης γεωργικών εκτάσεων ή άλλης πλουτοπαραγωγικής πηγής, εφόσον πάντως εξασφαλίζεται η ίση μεταχείριση αυτών που συμμετέχουν. Προτάσεις αναθεώρησης Αλιβιζάτος et al: 1. Όλοι έχουν το δικαίωμα να συνιστούν μη κερδοσκοπικά σωματεία και ενώσεις, τηρώντας τους νόμους, που ποτέ όμως δεν μπορούν να εξαρτήσουν την άσκηση του δικαιώματος αυτού από προηγούμενη άδεια. 16

2. Τα σωματεία και οι ενώσεις προσώπων δεν μπορούν να διαλυθούν παρά μόνο για παράβαση του νόμου ή ουσιώδους διάταξης του καταστατικού τους και μόνο με δικαστική απόφαση. Τσακυράκης/Τσιάλας: 1. Όλοι έχουν το δικαίωμα να συνιστούν ενώσεις και μη κερδοσκοπικά σωματεία, τηρώντας τους νόμους, που ποτέ όμως δεν μπορούν να εξαρτήσουν την άσκηση του δικαιώματος αυτού από προηγούμενη άδεια. 2. Τα σωματεία και οι ενώσεις προσώπων δεν μπορούν να διαλυθούν παρά μόνο για παράβαση του νόμου ή ουσιώδους διάταξης του καταστατικού του κατόπιν δικαστικής απόφασης. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Το δικαίωμα της ένωσης επεκτείνεται (ρητά) και σε μη Έλληνες πολίτες, συμφώνως προς τις επιταγές της ΕΣΔΑ. Η παράγραφος 3, η οποία εξομοιώνει τις ενώσεις με τα σωματεία, ως προς τη συνταγματική προστασία που απολαύουν έναντι του μέτρου της διάλυσης, συγχωνεύεται με την παράγραφο 2. Απαλείφεται η παράγραφος 4 για τους γεωργικούς και αστικούς συνεταιρισμούς, οι οποίοι αποτελούν οικονομικές μορφές ενώσεων και κατοχυρώνονται από άλλες διατάξεις του Συντάγματος. Απαλείφεται η παράγραφος 5 για τους αναγκαστικούς συνεταιρισμούς, η οποία συντηρεί έναν απαρχαιωμένο θεσμό, ο οποίος είναι ιδιαίτερα αμφίβολο αν συμβιβάζεται με την αρνητική ελευθερία της ένωσης, όπως αυτή κατοχυρώνεται από την ΕΣΔΑ. ----------- Άρθρο 13 (όπως ισχύει) 1. Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη. Η απόλαυση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων δεν εξαρτάται από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις καθενός. 2. Κάθε γνωστή θρησκεία είναι ελεύθερη και τα σχετικά με τη λατρεία της τελούνται ανεμπόδιστα υπό την προστασία των νόμων. Η άσκηση της λατρείας δεν επιτρέπεται να προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη. Ο προσηλυτισμός απαγορεύεται. 17

3. Οι λειτουργοί όλων των γνωστών θρησκειών υπόκεινται στην ίδια εποπτεία της Πολιτείας και στις ίδιες υποχρεώσεις απέναντί της, όπως και οι λειτουργοί της επικρατούσας θρησκείας. 4. Κανένας δεν μπορεί, εξαιτίας των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, να απαλλαγεί από την εκπλήρωση των υποχρεώσεων προς το Κράτος ή να αρνηθεί να συμμορφωθεί προς τους νόμους. 5. Κανένας όρκος δεν επιβάλλεται χωρίς νόμο, που ορίζει και τον τύπο του. Προτάσεις αναθεώρησης Παρουσίαση από τον Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα των προτάσεων της κυβέρνησης για τη Συνταγματική Αναθεώρηση στις 25 Ιουλίου 2016. Ηλεκτρονικά διατίθεται στον ιστότοπο της Επιτροπής Διαλόγου για τη Συνταγματική Αναθεώρηση, http://www.syntagma-dialogos.gov.gr/?p=20077 (εφεξής, Τσίπρας): [Ν]ομίζω, είναι ώριμο το αίτημα για τη ρητή κατοχύρωση της θρησκευτικής ουδετερότητας του Κράτους με διατήρηση όμως για ιστορικούς και πρακτικούς λόγους της αναγνώρισης της Ορθοδοξίας ως κρατούσας Θρησκείας. Κατρούγκαλος et al: [ ] 5. Κανένας όρκος δεν επιβάλλεται χωρίς νόμο, που ορίζει και τον τύπο του. Σε κάθε περίπτωση, οι προβλεπόμενες στο νόμο υποχρεώσεις θρησκευτικής ορκοδοσίας δεν αφορούν εκείνους για τους οποίους η δόση παρόμοιου όρκου αντιβαίνει στις πεποιθήσεις τους. Σχόλιο Κατρούγκαλου et al: Κατοχύρωση της υποχρεωτικότητας του πολιτικού μόνον όρκου στις ορκωμοσίες των αιρετών του πολιτεύματος, των δικαστών και των λοιπών δημοσίων λειτουργών. Αλιβιζάτος et al: 1. Η ελευθερία της συνείδησης είναι απαραβίαστη. Η απόλαυση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων δεν εξαρτάται από τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις καθενός. 2. Κάθε θρησκεία είναι ελεύθερη. Η διάδοση των θρησκειών και η άσκηση της λατρείας τους τελούνται υπό την προστασία των νόμων. 18

3. Το κράτος είναι θρησκευτικά ουδέτερο. Νόμος ρυθμίζει τις σχέσεις του κράτους με τις διάφορες θρησκευτικές κοινότητες, λαμβάνοντας υπ όψη την ιστορική παρουσία καθεμιάς στη χώρα. Σχόλιο Αλιβιζάτου et al: Εκτός από την κατάργηση της συνταγματικής κατοχύρωσης του θρησκευτικού όρκου, έχει ιδιαίτερη σημασία η αναγνώριση της αρχής της θρησκευτικής ουδετερότητας του κράτους. Και τούτο λαμβάνοντας υπ όψη την ιστορική παρουσία των θρησκευτικών κοινοτήτων στη χώρα. Τσακυράκης/Τσιάλας: 1. Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη. Η απόλαυση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων δεν εξαρτάται από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις καθενός. 2. Κάθε θρησκεία είναι ελεύθερη. Η διάδοση των θρησκειών και τα σχετικά με την άσκηση της λατρείας τους τελούνται υπό την προστασία των νόμων. 3. Δεν υπάρχει επίσημη θρησκεία του Κράτους. Νόμος ορίζει τις σχέσεις της πολιτείας με τις διάφορες θρησκείες, λαμβάνοντας υπ όψη τη σημασία και την ιστορική παράδοση της κάθε μιας στην ελληνική κοινωνία, χωρίς να επιτρέπονται διακρίσεις που να παρακωλύουν την ελεύθερη λατρεία όλων των θρησκειών. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Η απαγόρευση της προσβολής της δημόσιας τάξης και των χρηστών ηθών κατά την άσκηση της θρησκευτικής λατρείας απαλείφεται: της μεν δημόσιας τάξης, διότι είναι αυτονόητη, των δε χρηστών ηθών, διότι δεν είναι ανεκτό να εισάγεται μέσω μιας αόριστης γενικής ρήτρας ένας αβέβαιος περιορισμός ατομικού δικαιώματος. Η απαγόρευση του προσηλυτισμού καταργείται ολοσχερώς, διότι είναι ασυμβίβαστη με τις διατάξεις τις ΕΣΔΑ περί θρησκευτικής ελευθερίας και περί ελευθερίας της έκφρασης. Απαλείφονται οι παράγραφοι 3, 4 και 5, διότι: Το καθεστώς των λειτουργών των διαφόρων θρησκειών δεν αποτελεί ζήτημα που πρέπει να ρυθμιστεί σε επίπεδο Συντάγματος. Η παράγραφος 4 είναι αυτονόητη και ισχύει για κάθε ατομικό δικαίωμα (τα ατομικά δικαιώματα δεν αποτελούν ερείσματα μη συμμόρφωσης στο νόμο). Η παράγραφος 5 είναι επίσης περιττή. Διατυπώνεται ρητώς η ανυπαρξία επίσημης θρησκείας του κράτους και εξουσιοδοτείται ο κοινός νομοθέτης να ρυθμίσει τις σχέσεις συνεργασίας της 19

πολιτείας με τις διάφορες θρησκείες (και όχι μόνο με εκείνη της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας), λαμβάνοντας υπόψη το ειδικό βάρος και την ιστορική παράδοση της καθεμιάς στην ελληνική κοινωνία, χωρίς, όμως, να επιτρέπεται ουσιώδης διάκριση στη μεταχείρισή τους. Προτάσεις κ. Κώστα Σταμάτη, καθηγητή φιλοσοφίας του δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ, για Αναθεώρηση του Συντάγματος αναφορικά με τις Σχέσεις Κράτους Εκκλησίας, που δόθηκαν στο δημόσιο διάλογο στις 22 Μαρτίου 2017 και διατίθενται ηλεκτρονικά στον ιστότοπο της Επιτροπής Διαλόγου για τη Συνταγματική Αναθεώρηση, http://www.syntagma-dialogos.gov.gr/?p=20298 (εφεξής, Σταμάτης): Άρθρο 13 2: Απαλείφεται το τελευταίο εδάφιο, δηλαδή ότι «ο προσηλυτισμός απαγορεύεται». Αιτιολογικό: η θρησκευτική ελευθερία εμπεριέχει αυτονόητα το δικαίωμα οποιουδήποτε, ιδιωτικά ή δημοσίως, ατομικά ή συλλογικά, να συμβάλει διά της πειθούς και όχι με δόλια μέσα σε επηρεασμό ή και μεταβολή των θρησκευτικών πεποιθήσεων άλλων προσώπων. Εξ άλλου, καθείς είναι ελεύθερος να μεταβάλλει ή όχι τις θρησκευτικές του/της πεποιθήσεις αβίαστα. Άρθρο 13 5: αντικαθίσταται με τη λιτή φράση: «Όρκος θρησκευτικού τύπου δεν επιβάλλεται με νόμο». Αιτιολογικό: Από το άρθρο 13 μη αναθεωρητέα είναι μόνον η πρώτη παράγραφος (13 1), βάσει του άρθρου 110 1 του Συντάγματος. Απεναντίας, η διάταξη 13 5 υπόκειται κανονικά σε αναθεώρηση. Επί της ουσίας, όπως έχει νομολογηθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (βλ. π.χ. τις υποθέσεις Αλεξανδρίδης κατά Ελλάδος, απόφαση της 21-2-2008, και Δημητράς και λοιποί κατά Ελλάδος, απόφαση της 8-1-2013), αλλά και από το Συμβούλιο της Επικρατείας (απόφαση 2601/1998), η θρησκευτικού χαρακτήρα ορκοδοσία παραβιάζει την «αρνητική» θρησκευτική ελευθερία του ατόμου. Παραβιάζει δηλαδή το δικαίωμα καθενός του να μην εκφράζει ενώπιον άλλων τις θρησκευτικές ή κοσμοθεωρητικές του πεποιθήσεις ή την τυχόν απουσία τέτοιων πεποιθήσεων. ----------- Άρθρο 14 (όπως ισχύει) 20

1. Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του Κράτους. 2. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται. 3. Η κατάσχεση εφημερίδων και άλλων εντύπων, είτε πριν από την κυκλοφορία είτε ύστερα από αυτή, απαγορεύεται. Κατ εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση, με παραγγελία του εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία: α) για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας, β) για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας, γ) για δημοσίευμα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων ή την οχύρωση της Χώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Κράτους, δ) για άσεμνα δημοσιεύματα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δημόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος. 4. Σ όλες τις περιπτώσεις της προηγούμενης παραγράφου ο εισαγγελέας, μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες από την κατάσχεση, οφείλει να υποβάλει την υπόθεση στο δικαστικό συμβούλιο, και αυτό, μέσα σε άλλες είκοσι τέσσερις ώρες, οφείλει να αποφασίσει για τη διατήρηση ή την άρση της κατάσχεσης, διαφορετικά η κατάσχεση αίρεται αυτοδικαίως. Τα ένδικα μέσα της έφεσης και της αναίρεσης επιτρέπονται στον εκδότη της εφημερίδας ή άλλου εντύπου που κατασχέθηκε και στον εισαγγελέα. 5. Καθένας ο οποίος θίγεται από ανακριβές δημοσίευμα ή εκπομπή έχει δικαίωμα απάντησης, το δε μέσο ενημέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση πλήρους και άμεσης επανόρθωσης. Καθένας ο οποίος θίγεται από υβριστικό ή δυσφημιστικό δημοσίευμα ή εκπομπή έχει, επίσης, δικαίωμα απάντησης, το δε μέσο ενημέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση άμεσης δημοσίευσης ή μετάδοσης της απάντησης. Νόμος ορίζει τον τρόπο με τον οποίο ασκείται το δικαίωμα απάντησης και διασφαλίζεται η πλήρης και άμεση επανόρθωση ή η δημοσίευση και μετάδοση της απάντησης. 6. Το δικαστήριο, ύστερα από τρεις τουλάχιστον καταδίκες μέσα σε μία πενταετία για διάπραξη των εγκλημάτων που προβλέπονται στην παράγραφο 3, διατάσσει την οριστική ή προσωρινή παύση της έκδοσης του εντύπου και, σε βαριές περιπτώσεις, την απαγόρευση της άσκησης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος από το πρόσωπο 21

που καταδικάστηκε, όπως νόμος ορίζει. Η παύση ή η απαγόρευση αρχίζουν αφότου η καταδικαστική απόφαση γίνει αμετάκλητη. 7. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την αστική και ποινική ευθύνη του τύπου και των άλλων μέσων ενημέρωσης και με την ταχεία εκδίκαση των σχετικών υποθέσεων. 8. Νόμος ορίζει τις προϋποθέσεις και τα προσόντα για την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. 9. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς, η οικονομική κατάσταση και τα μέσα χρηματοδότησης των μέσων ενημέρωσης πρέπει να γίνονται γνωστά, όπως νόμος ορίζει. Νόμος προβλέπει τα μέτρα και τους περιορισμούς που είναι αναγκαίοι για την πλήρη διασφάλιση της διαφάνειας και της πολυφωνίας στην ενημέρωση. Απαγορεύεται η συγκέντρωση του ελέγχου περισσότερων μέσων ενημέρωσης της αυτής ή άλλης μορφής. Απαγορεύεται ειδικότερα η συγκέντρωση περισσότερων του ενός ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης της αυτής μορφής, όπως νόμος ορίζει. Η ιδιότητα του ιδιοκτήτη, του εταίρου, του βασικού μετόχου ή του διευθυντικού στελέχους επιχείρησης μέσων ενημέρωσης είναι ασυμβίβαστη με την ιδιότητα του ιδιοκτήτη, του εταίρου, του βασικού μετόχου ή του διευθυντικού στελέχους επιχείρησης που αναλαμβάνει έναντι του Δημοσίου ή νομικού προσώπου του ευρύτερου δημόσιου τομέα την εκτέλεση έργων ή προμηθειών ή την παροχή υπηρεσιών. Η απαγόρευση του προηγούμενου εδαφίου καταλαμβάνει και κάθε είδους παρένθετα πρόσωπα, όπως συζύγους, συγγενείς, οικονομικά εξαρτημένα άτομα ή εταιρείες. Νόμος ορίζει τις ειδικότερες ρυθμίσεις, τις κυρώσεις που μπορεί να φθάνουν μέχρι την ανάκληση της άδειας ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθμού και μέχρι την απαγόρευση σύναψης ή την ακύρωση της σχετικής σύμβασης, καθώς και τους τρόπους ελέγχου και τις εγγυήσεις αποτροπής των καταστρατηγήσεων των προηγούμενων εδαφίων. Προτάσεις αναθεώρησης Πρόταση των Βουλευτών της Νέας Δημοκρατίας για την αναθεώρηση διατάξεων του Συντάγματος, που κατατέθηκε στη Βουλή στις 2 Δεκεμβρίου 2014. Ηλεκτρονικά διατίθεται στον ιστότοπο της Επιτροπής Διαλόγου για τη Συνταγματική Αναθεώρηση, http://www.syntagma-dialogos.gov.gr/?p=19876 (εφεξής, ΝΔ 2014): Με την διάταξη αυτή επιδιώχθηκε η ουσιαστική κατοχύρωση της διαφάνειας και της πολυφωνίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Ωστόσο, η διατύπωσή της, σε 22

συνδυασμό με την άποψη ορισμένων οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς την έννοια συγκεκριμένων ρυθμίσεων του ευρωπαϊκού δικαίου, είχε οδηγήσει σε διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις, οι οποίες είχαν προκαλέσει, με την σειρά τους, περαιτέρω δυσχέρειες εφαρμογής της συνταγματικής αυτής διάταξης, π.χ. σχετικά με τα ασυμβίβαστα όσων κατέχουν θεσμικές ιδιότητες σ επιχειρήσεις ηλεκτρονικών μέσων μαζικής ενημέρωσης και σ επιχειρήσεις που συνάπτουν συμβάσεις με το Δημόσιο ή με νομικά πρόσωπα του ευρύτερου δημόσιου τομέα για την εκτέλεση έργων ή προμηθειών ή την παροχή υπηρεσιών. Μεγάλο μέρος των ως άνω ερμηνευτικών διαφορών έχει πλέον επιλυθεί, ύστερα από την απόφαση του ΔΕΕ C-213/07 της 16.12.2008, η οποία έκρινε ως συμβατές με το ευρωπαϊκό δίκαιο τις κυριότερες ρυθμιστικές επιλογές των διατάξεων του άρθρου 14 παρ. 9 και της κατά καιρούς εκτελεστικής τους νομοθεσίας. Επομένως, υφίσταται ανάγκη αναθεώρησης της παραγράφου 9 του άρθρου 14, ώστε να προσαρμοσθούν αναλόγως οι ειδικότερες ρυθμίσεις της που αφορούν ιδίως το ιδιοκτησιακό καθεστώς, την οικονομική κατάσταση και τα μέσα χρηματοδότησης των μέσων μαζικής ενημέρωσης, την απαγόρευση της κατοχής δεσπόζουσας θέσης στην ραδιοτηλεοπτική αγορά και στον τύπο μέσω της συγκέντρωσης του ελέγχου περισσότερων μέσων ενημέρωσης της αυτής ή άλλης μορφής ή περισσότερων του ενός ηλεκτρονικών μέσων της αυτής μορφής και τις ασυμβίβαστες ιδιότητες των ιδιοκτητών, εταίρων, βασικών μετόχων ή διευθυντικών στελεχών τους. Και τούτο, προκειμένου να γίνουν περισσότερο σαφείς και αποτελεσματικές ως προς τους τρόπους ελέγχου και τις εγγυήσεις αποτροπής των τυχόν καταστρατηγήσεων, καθώς και προκειμένου να εμπεδωθούν οι προϋποθέσεις για την ουσιαστική ανάπτυξη του υγιούς ανταγωνισμού των φορέων που δραστηριοποιούνται στον χώρο των ηλεκτρονικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Προτάσεις των Ανεξάρτητων Ελλήνων για τη Συνταγματική Αναθεώρηση, που δόθηκαν στο δημόσιο διάλογο στις 21 Ιουνίου 2016 και διατίθενται ηλεκτρονικά στον ιστότοπο της Επιτροπής Διαλόγου για τη Συνταγματική Αναθεώρηση, http://www.syntagma-dialogos.gov.gr/?p=19887 (εφεξής, Αν.Ελ.): Θέσπιση διατάξεων για την ενίσχυση της διαφάνειας και της αντικειμενικότητας των ΜΜΕ. Κατρούγκαλος et al: 23

[ ] 3. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την αστική και ποινική ευθύνη του τύπου και των άλλων μέσων ενημέρωσης και με την ταχεία εκδίκαση των σχετικών υποθέσεων. Ανεξαρτήτως της κατά το προηγούμενο εδάφιο ευθύνης, καθένας ο οποίος θίγεται από ανακριβές, υβριστικό ή δυσφημιστικό δημοσίευμα ή εκπομπή έχει δικαίωμα απάντησης, το δε μέσο ενημέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση πλήρους και άμεσης επανόρθωσης, όπως νόμος ορίζει. 4. Το κράτος λαμβάνει κάθε αναγκαίο μέτρο για την πλήρη διασφάλιση της διαφάνειας και την προαγωγή της πολυφωνίας στην ενημέρωση. Νόμος ορίζει τα αναγκαία προς το σκοπό αυτό μέτρα και περιορισμούς, όπως, ιδίως, την υποχρέωση γνωστοποίησης του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, της οικονομικής κατάστασης και των μέσων χρηματοδότησης των μέσων ενημέρωσης την απαγόρευση της συγκέντρωσης περισσότερων μέσων ενημέρωσης της αυτής ή άλλης μορφής, ιδίως ηλεκτρονικών και την απαγόρευση δραστηριοποίησης σε μέσα ενημέρωσης προσώπων που με οποιονδήποτε τρόπο, ακόμη και μέσω παρένθετων προσώπων, συνδέονται με επιχειρήσεις που συνάπτουν δημόσιες συμβάσεις έργων, μελετών, προμήθειας αγαθών και υπηρεσιών με το Δημόσιο ή φορείς του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Ο νόμος ορίζει ειδικότερα τους τρόπους ελέγχου και τις εγγυήσεις τήρησης των μέτρων του προηγούμενου εδαφίου, οι κυρώσεις για την παράβαση των οποίων μπορεί να φθάνουν μέχρι την ανάκληση της άδειας ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθμού ή την απαγόρευση σύναψης ή την ακύρωση της σχετικής σύμβασης. Σχόλιο Κατρούγκαλου et al: Αναθεώρηση των άρθρων 14 και 15 αναφορικά με την ελευθερία του τύπου και τη διαφάνεια των ΜΜΕ, ριζικός επανασχεδιασμός του τοπίου της επικοινωνίας και των ΜΜΕ με κατοχύρωση της πρόσβασης όλων σε όλες τις διαθέσιμες πηγές πληροφόρησης. Αλιβιζάτος et al (αφορά και το άρθρο 15): 1. Η ελευθερία της έκφρασης είναι απαραβίαστη. 2. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται. 3. Η ραδιοφωνία και η τηλεόραση είναι ελεύθερες. Υπάγονται στον αποκλειστικό έλεγχο ανεξάρτητης αρχής, που αποβλέπει στην εξασφάλιση της πολυφωνίας των εκπομπών και μεριμνά για την προστασία της νεότητας και των ευάλωτων ομάδων. Η 24

έκδοση αδειών, εφ όσον προβλέπεται, και η επιβολή διοικητικών κυρώσεων ανήκει στην αποκλειστική αρμοδιότητα της αρχής. 4. To δικαίωμα απάντησης και επανόρθωσης των θιγομένων από ανακριβή και προσβλητικά δημοσιεύματα ή εκπομπές διασφαλίζεται σύμφωνα με τους ορισμούς του νόμου. 5. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς και η οικονομική κατάσταση των μέσων ενημέρωσης γίνονται γνωστά, όπως νόμος ορίζει. Σχόλιο Αλιβιζάτου et al: Με την ενιαία κατ αρχήν προσέγγιση του τύπου και της ραδιοτηλεόρασης η συνταγματική εγγύηση της ελευθερίας της έκφρασης ευθυγραμμίζεται με την πραγματικότητα, την οποία έχει πλέον επιβάλει, σε όλες τις συνταγματικά ώριμες δημοκρατίες, η ανάπτυξη της οπτικοακουστικής τεχνολογίας. Κατά τα λοιπά, το άρθρο 14 (πλέον 13) απαλλάσσεται από ένα πλήθος παρωχημένων αλλά και «επικίνδυνων» ρυθμίσεων. Τσακυράκης/Τσιάλας: 1. Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του. 2. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται. 3. Καθένας ο οποίος θίγεται από ανακριβές δημοσίευμα ή εκπομπή έχει δικαίωμα απάντησης, το δε μέσο ενημέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση άμεσης δημοσίευσης ή μετάδοσης της απάντησης καθώς επίσης και υποχρέωση πλήρους και άμεσης επανόρθωσης. 4. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς, η οικονομική κατάσταση και τα μέσα χρηματοδότησης των μέσων ενημέρωσης πρέπει να γίνονται γνωστά. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Συνταγματικό δικαίωμα απάντησης σε δημοσίευμα του τύπου και αξίωση πλήρους και άμεσης επανόρθωσης χορηγούνται στον θιγόμενο μόνο σε περίπτωση ανακριβών (όχι όμως και σε περίπτωση υβριστικών) δημοσιευμάτων. Καταργείται η δυνατότητα κατάσχεσης εντύπου μετά την κυκλοφορία του, αφενός διότι οι λόγοι που αναφέρονται στο ισχύον Σύνταγμα (π.χ. προσβολή της θρησκείας) δεν είναι ικανοί να στηρίξουν παρόμοιο περιοριστικό μέτρο και αφετέρου διότι το μέτρο της εκ των υστέρων κατασχέσεως είναι αλυσιτελές. 25

Σταμάτης: Άρθρο 14 3, περίπτωση α : Προστίθεται ο επιθετικός προσδιορισμός «σοβαρή» πριν από τη λέξη «προσβολή». Δηλαδή η διάταξη δέον να αναμορφωθεί ως εξής: «Κατ εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση [εννοείται: εφημερίδων και άλλων εντύπων], με παραγγελία του εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία για σοβαρή προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας». Αιτιολογικό: Έτσι, καθίσταται σαφέστερο ότι η κατασταλτική κατάσχεση εντύπων και εφημερίδων, καθώς αποτελεί εξαιρετική ρύθμιση, πρέπει να ερμηνεύεται ιδιαιτέρως στενά και με μέγιστη περίσκεψη, προς αποφυγή κρουσμάτων θρησκευτικού φανατισμού από οποιαδήποτε πλευρά. ----------- Άρθρο 15 (όπως ισχύει) 1. Οι προστατευτικές για τον τύπο διατάξεις του προηγούμενου άρθρου δεν εφαρμόζονται στον κινηματογράφο, τη φωνογραφία, τη ραδιοφωνία, την τηλεόραση και κάθε άλλο παρεμφερές μέσο μετάδοσης λόγου ή παράστασης. 2. Η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον άμεσο έλεγχο του Κράτους. Ο έλεγχος και η επιβολή των διοικητικών κυρώσεων υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης που είναι ανεξάρτητη αρχή, όπως νόμος ορίζει. Ο άμεσος έλεγχος του Κράτους, που λαμβάνει και τη μορφή του καθεστώτος της προηγούμενης άδειας, έχει ως σκοπό την αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων, καθώς και προϊόντων του λόγου και της τέχνης, την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της Χώρας, καθώς και το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την υποχρεωτική και δωρεάν μετάδοση των εργασιών της Βουλής και των επιτροπών της, καθώς και προεκλογικών μηνυμάτων των κομμάτων από τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα. Προτάσεις αναθεώρησης Κατρούγκαλος et al: 26

Οι προστατευτικές για τον τύπο διατάξεις της παραγράφου 2 του προηγούμενου άρθρου δεν εφαρμόζονται στη ραδιοφωνία, την τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης. Η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον άμεσο έλεγχο του Κράτους, ο οποίος λαμβάνει και τη μορφή του καθεστώτος της προηγούμενης άδειας. Σκοπός του ελέγχου είναι η αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών, ειδήσεων και προϊόντων λόγου και τέχνης, η εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της Χώρας, καθώς και ο σεβασμός της αξίας του ανθρώπου και η προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας. O έλεγχος της λειτουργίας ραδιοτηλεοπτικών παρόχων και η επιβολή των διοικητικών κυρώσεων υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης που είναι ανεξάρτητη αρχή, όπως νόμος ορίζει. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την υποχρεωτική και δωρεάν μετάδοση των εργασιών της Βουλής και των επιτροπών της, καθώς και προεκλογικών μηνυμάτων των κομμάτων από τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα. Τσακυράκης/Τσιάλας: 1. Η ραδιοφωνία και η τηλεόραση είναι ελεύθερες. Η λογοκρισία απαγορεύεται. Ο έλεγχος του Κράτους, που λαμβάνει και τη μορφή του καθεστώτος της προηγούμενης άδειας, έχει ως σκοπό την αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων, καθώς και το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας. 2. Ο έλεγχος και η επιβολή των διοικητικών κυρώσεων στους ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης που είναι ανεξάρτητη αρχή. Σχόλιο Τσακυράκη/Τσιάλα: Απαλείφεται ως περιττή η αναφορά στον κινηματογράφο και στην φωνογραφία, διότι αμφότερα εμπίπτουν στο άρθρο 16 για την προστασία της τέχνης. Η λογοκρισία απαγορεύεται και μειώνονται σε τρεις οι σκοποί που καλείται να υπηρετήσει ο κρατικός έλεγχος που ασκείται στην ραδιοφωνία και στην τηλεόραση. Καταργείται η συνταγματική υποχρέωση του κοινού νομοθέτη να θεσπίσει νόμο σχετικά με την υποχρεωτική και δωρεάν μετάδοση των εργασιών της Βουλής και των προεκλογικών μηνυμάτων των κομμάτων από τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα. 27