Για παραπομπή : Ντόουσον Μαρία - Δήμητρα,, 2003, Περίληψη : Η Aγορά της Πέργης κατασκευάστηκε πριν από τα μέσα του 2ου αιώνα μ.χ. Πρόκειται για αγορά εμπορικού χαρακτήρα και αποτελεί ένα από τα σπάνια παραδείγματα στη Μικρά Ασία του κτηριακού τύπου macellum. Αποτελείται από μία τετράγωνη περίστυλη πλατεία, γύρω από την οποία διευθετούνται στοές και καταστήματα ενώ στο κέντρο της υπήρχε μία θόλος. Πλήθος γλυπτών διακοσμούσαν τις στοές. Επεμβάσεις στο χώρο πραγματοποιήθηκαν κατά τους Βυζαντινούς χρόνους για λατρευτική χρήση του συγκροτήματος. Χρονολόγηση Αρχαιότητα Γεωγραφικός Εντοπισμός Παμφυλία 1. Θέση Η Αγορά της Πέργης χτίστηκε κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο στο νότιο τμήμα της πόλης, ανατολικά της ελληνιστικής πύλης του οχυρωματικού τείχους. Πρόκειται για ένα ανεξάρτητο κτηριακό συγκρότημα περιστοιχιζόμενο από τις κεντρικές οδικές αρτηρίες, οι οποίες πλαισιώνονταν με κιονοστοιχίες (viae porticatae). 1 Η Αγορά περιλάμβανε μία τετράγωνη πλατεία, στις τέσσερις πλευρές της οποίας διαμορφώνονταν στοές, ενώ ένα κυκλικό κτίσμα, η θόλος, βρισκόταν στο κέντρο. Πίσω από τις στοές αναπτύσσονταν παραλληλόγραμμες αίθουσες που λειτουργούσαν ως καταστήματα. 2 2. Αρχιτεκτονική περιγραφή Στην κάτοψη η Αγορά αποτυπώνεται ως τετράγωνο συγκρότημα διαστάσεων 75,92x75,90 μ. Στοές πλάτους 6,45 μ. περιέβαλλαν περιμετρικά την πλατεία και στέγαζαν τις εισόδους των καταστημάτων. Η κιονοστοιχία κάθε πλευράς περιλάμβανε 22 κίονες κορινθιακού ρυθμού. Οι κίονες εδράζονταν σε διβαθμιδωτή κρηπίδα. Οι κορμοί τους ήταν κατασκευασμένοι από γρανίτη και το συνολικό ύψος τους έφτανε τα 6,43 μ. Ο θριγκός (ύψους 1,33 μ.) έφερε πλούσιο ανάγλυφο διάκοσμο. Το τριταινιωτό επιστύλιο κοσμούσαν γεωμετρικά και φυτικά μοτίβα, ενώ η ζωφόρος ήταν διακοσμημένη με ρόδακες και έλικες. Το γείσο με κιλλίβαντες ήταν επίσης πλούσια διακοσμημένο με φυτικά μοτίβα, ενώ οι υδρορροές είχαν τη μορφή λεοντοκεφαλών. Στο μέσο καθεμιάς από τις τέσσερις πλευρές της Αγοράς οι ορθογώνιες αίθουσες διαμορφώνονταν ως πρόπυλα με δύο κίονες εν παραστάσι στην πρόσοψη, ενώ θύρες έκλειναν τα εξωτερικά τους ανοίγματα. Μικρότερες είσοδοι ανοίγονταν στο ανατολικότερο άκρο της βόρειας πλευράς και στα δύο άκρα της δυτικής πλευράς. Πίσω από τις στοές βρίσκονταν τα καταστήματα, τα οποία υπολογίζεται ότι ήταν συνολικά 23 (4 στη δυτική πλευρά, 4 στη νότια, 5 στη βόρεια και 10 στην ανατολική). Στην ανατολική πλευρά οι είσοδοι των καταστημάτων βρίσκονταν στο εσωτερικό του συγκροτήματος, ενώ, αντίθετα, στις υπόλοιπες τρεις πλευρές οι είσοδοι των καταστημάτων έβλεπαν εναλλάξ στην πλατεία της Αγοράς και τους διερχόμενους δρόμους. Η κλίση του εδάφους στη νότια πλευρά κάνει πιθανή την ύπαρξη δεύτερου ορόφου, ενώ πιθανολογείται η ύπαρξη μεσοπατώματος σε όλα τα καταστήματα. Οι τοίχοι των καταστημάτων αποτελούνταν από ορθοστάτες, πάνω στους οποίους εδράζονταν λιθόπλινθοι σε ισοϋψείς δόμους. Το ίδιο ισόδομο σύστημα τοιχοποιίας συναντάμε και στην κατασκευή των τοίχων των καταστημάτων της cardo maximus. Συνεπώς μπορούμε να θεωρήσουμε ότι πρόκειται για σύγχρονες κατασκευές. Σε έναν από τους χώρους της νότιας στοάς υπήρχε αποχωρητήριο με λιθόστρωτο δάπεδο, που κάλυπτε το σύστημα αποχέτευσης. Όσον αφορά το αποχετευτικό σύστημα της υπόλοιπης κατασκευής, μπροστά από τις στοές υπήρχε λίθινος Δημιουργήθηκε στις 30/9/2017 Σελίδα 1/7
Για παραπομπή : Ντόουσον Μαρία - Δήμητρα,, 2003, αγωγός για τη συλλογή και απομάκρυνση των νερών της βροχής. 3 3. Θόλος Στο κέντρο της τετράγωνης πλατείας (διαστάσεων 5,80x51,2 μ.) βρισκόταν μία θόλος, κυκλικό κτίσμα με εξωτερική διάμετρο 13,40 μ. Tο κτίσμα πατούσε πάνω σε υψηλό κυκλικό βάθρο (podium) χτισμένο με ισόδομη ορθογώνια λιθοδομή (opus quadratum), το οποίο έφερε μαρμάρινη επένδυση. Στην εξωτερική επιφάνεια του βάθρου ανοίγονταν σε κανονικά διαστήματα 8 ημικυκλικές κόγχες, χώροι κατάλληλοι για την έκθεση αγαλμάτων. Πάνω στο κυκλικό βάθρο υψώνονταν 16 κορινθιακοί κίονες (συνολικού ύψους 5,85 μ.) από μάρμαρο υπόλευκου χρώματος, οι οποίοι στήριζαν πλούσια διακοσμημένο ιωνικό θριγκό (ύψους 1,15 μ.). Η κιονοστοιχία αυτή περιέβαλλε έναν κυκλικό σηκό. Κιλλίβαντες με φυτικά μοτίβα κοσμούσαν την εξωτερική επιφάνεια του τοίχου του σηκού. Το κυκλικό κτήριο στεγαζόταν με κωνική στέγη. 4 4. Διακόσμηση Ανάμεσα στα ερείπια της Αγοράς βρέθηκαν σημαντικά έργα πλαστικής. Συγκεκριμένα, στην ανατολική είσοδο ανακαλύφθηκε ένα χάλκινο άγαλμα Άττεως, ενώ στη δυτική στοά ένα πορτρέτο ιερέα αυτοκρατορικής λατρείας, καθώς και μια πεπλοφόρος, αντίγραφο αγάλματος του αυστηρού ρυθμού. Τέλος, στο χώρο εντοπίστηκε άγαλμα Αρτέμιδος με ιμάτιο και χιτώνα. Αξίζει να αναφερθούμε σε έναν παραλληλόγραμμο μαρμάρινο πίνακα πάνω σε βάση που βρέθηκε in situ μπροστά σε ένα κατάστημα της βόρειας πλευράς. Η επιφάνεια του πίνακα χωρίζεται με φυτικό διάκοσμο σε δύο τμήματα και κάθε τμήμα σε τρεις σειρές από έξι τετράγωνα. Εκατέρωθεν της βάσης βρίσκονται λίθινα βάθρα. Ο συνδυασμός βάθρων με πίνακα τέτοιας μορφολογίας και καλλιτεχνικής επεξεργασίας οδηγεί στην υπόθεση ότι πρόκειται για ένα είδος αρχαίου επιτραπέζιου παιχνιδιού που παιζόταν από δύο άτομα, προσφέροντας ξεκούραση και ψυχαγωγία σε αυτούς που κινούνταν και εργάζονταν στους χώρους της Αγοράς. 5 5. Χρονολόγηση και ταύτιση Με κριτήριο την ιδιαίτερα προσεγμένη διακόσμηση των στοών, κυρίως δε λόγω των ομοιοτήτων της αρχιτεκτονικής και γλυπτικής διακόσμησης με εκείνη της scaenae frons του θεάτρου της πόλης, το συγκρότημα της Αγοράς χρονολογείται στο πρώτο μισό του 2ου αιώνα μ.χ. Συνεπώς η ανέγερσή του εντάσσεται στο οικοδομικό πρόγραμμα αναδιαμόρφωσης της πόλης, που εφαρμόστηκε πριν από τα μέσα του 2ου αιώνα και στο οποίο ανήκουν επίσης το θέατρο και τα καταστήματα κατά μήκος της οδού cardo maximus. 6 Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός και η τυπολογία του συγκροτήματος, με την υπαίθρια κεντρική πλατεία πλαισιωμένη από στοές, το πλήθος των καταστημάτων (tabernae) και κυρίως η παρουσία της θόλου στο κέντρο του περιστυλίου επέτρεψαν την ταύτιση του συγκροτήματος με εμπορική αγορά τύπου μάκελλου (macellum). Ο τύπος αυτός στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας δε χρησίμευε μόνο για την αγοραπωλησία τροφίμων αλλά και άλλων εμπορεύσιμων αγαθών. Ρωμαϊκές αγορές αυτής της τυπολογίας εμφανίζονται σε αρκετές πόλεις της Μικράς Ασίας γύρω στο 2ο αιώνα, όπως στους Αιζανούς, τη Σίδη και τη Σαγαλασσό. Ο συγκεκριμένος κτηριακός τύπος, αν και κατάγεται από τη νότια Ιταλία, με την εισαγωγή του στη Μικρά Ασία ενσωματώθηκε στη μακρά εγχώρια παράδοση των περίστυλων ελληνιστικών αγορών, με αποτέλεσμα να αποκτήσει τοπικό χαρακτήρα. Το μόνο νέο στοιχείο στην αρχιτεκτονική σύνθεση ήταν η προσθήκη της θόλου στο κέντρο της περίστυλης πλατείας. Η θόλος στο κέντρο της Αγοράς της Πέργης ερμηνεύτηκε ως λατρευτικό κτίσμα, που στέγαζε το λατρευτικό άγαλμα της προστάτιδας θεότητας της Αγοράς. 7 Παρόμοια μάκελλα βρέθηκαν και σε άλλες πόλεις του ρωμαϊκού κόσμου, κυρίως της Ιταλίας και της βόρειας Αφρικής, με τη μόνη διαφορά ότι σε εκείνα η κεντρική θόλος αποτελούσε δεξαμενή νερού, ενώ στην προστάτιδα θεότητα του εμπορίου ήταν αφιερωμένος ειδικά διαμορφωμένος χώρος του περιστυλίου σε περίοπτο σημείο σε έναν από τους κεντρικούς άξονες της σύνθεσης. 8 6. Βυζαντινοί χρόνοι Δημιουργήθηκε στις 30/9/2017 Σελίδα 2/7
Για παραπομπή : Ντόουσον Μαρία - Δήμητρα,, 2003, Κατά τη διάρκεια των Βυζαντινών χρόνων, το συγκρότημα της Αγοράς της Πέργης υπέστη κάποιες μετατροπές. Πιο συγκεκριμένα, τα πρόπυλα εντοιχίστηκαν, με εξαίρεση εκείνο της δυτικής πλευράς. Αντίστοιχες επεμβάσεις υπέστησαν και οι στοές. Κάποια καταστήματα της ανατολικής πλευράς πιθανώς ανακατασκευάστηκαν με οπτόπλινθους και στεγάστηκαν με καμάρες. Οι τοίχοι διακοσμήθηκαν με τοιχογραφίες και τα δάπεδα των στοών με ψηφιδωτά. Στη βόρεια πλευρά, στη θέση του πρόπυλου χτίστηκε ένα μικρό παρεκκλήσι. Το κυκλικό κτίσμα κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο ανοικοδομήθηκε με οπτόπλινθους και στεγάστηκε με ημισφαιρικό θόλο στηριζόμενο σε έναν κίονα (ύψους 2,95 μ.), ενώ ταυτόχρονα η δυτική κόγχη ανοίχτηκε και μετατράπηκε σε είσοδο (πλάτους 1,10 μ.) Στο δάπεδο βρέθηκαν ίχνη πήλινων αγωγών, που αποδεικνύουν ότι ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως αγίασμα κατά τους χριστιανικούς χρόνους. 9 7. Ιστορία της έρευνας και σημερινή κατάσταση Η πρώτη περιγραφή και η αρχική μελέτη του συγκροτήματος της Αγοράς έγινε στα τέλη του 19ου αιώνα από το μελετητή G. Lanckoronski, 10 ο οποίος μαζί με τους G. Niemann και Ε. Petersen κατέγραψαν όλα τα μνημεία της πόλης. Το 1955 και 1956 πραγματοποιήθηκαν επιφανειακές έρευνες στο χώρο, ενώ η συστηματική ανασκαφική έρευνα του συγκροτήματος πραγματοποιήθηκε το διάστημα 1970-1973 από τον αρχαιολόγο Afır Müfıd Mansel, και εν συνεχεία το 1974-1975 από την αρχαιολόγο Jale Inan. Το 1975 ξεκίνησαν αναστηλώσεις στη βόρεια και την ανατολική στοά, καθώς και στα πρόπυλα, ενώ κάποιες επισκευές πραγματοποιήθηκαν σε μερικά από τα καταστήματα του συγκροτήματος. Σήμερα ο χώρος είναι επισκέψιμος. Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλούν στον επισκέπτη οι κιονοστοιχίες των στοών, καθώς και ο μαρμάρινος πίνακας στη βόρεια στοά, ενώ οι σωζόμενες ολόγλυφες μορφές φυλάσσονται στο Μουσείο της Αττάλειας. 11 1. Η κυριότερη από τις οδικές αρτηρίες ήταν η cardo maximus στα δυτικά. 2. Mansel, A.M., Bericht über Ausgrabungen und Untersuchungen in Pamphylien in den Jahren 1957-1972, AA 90 (1975), σελ. 76-83 De Ruyt, C., Macellum, Marché Alimentaire des Romains (Louvain 1983), σελ. 129-133. 3. Mansel, A.M., Perge, 1970, AS 21 (1971), σελ. 35-36 Mansel, A.M., Perge, 1971, AS 22 (1972), σελ. 52-53 Mansel, A.M., Perge, 1972, AS 23 (1973), σελ. 55-57 Mansel, A.M., Perge, 1973, AS 24 (1974), σελ. 48 Mellink, M.J., Archaeology in Asia Minor, AJA 77 (1973), σελ. 180 Mellink, M.J., Archaeology in Asia Minor, AJA 80 (1976), σελ. 210 Mansel, A. M., Bericht über Ausgrabungen und Untersuchungen in Pamphylien in den Jahren 1957 1972, AA 90 (1975), σελ. 76 83 De Ruyt, C., Macellum, Marché Alimentaire des Romains (Louvain 1983), σελ. 129 133. 4. Mellink, M.J., Archaeology in Asia Minor, AJA 77 (1973), σελ. 180 Mellink, M.J., Archaeology in Asia Minor, AJA 78 (1974), σελ. 117 Mellink, M.J., Archaeology in Asia Minor, AJA 80 (1976), σελ. 210 Mansel, A.M, Perge, 1972, AS 23 (1973), σελ. 55 57 Mansel, A.M, Perge, 1973, AS 24 (1974), σελ. 48 Mansel, A.M., Bericht über Ausgrabungen und Untersuchungen in Pamphylien in den Jahren 1957-1972, AA 90 (1975), σελ. 76-83 De Ruyt, C., Macellum, Marché Alimentaire des Romains (Louvain 1983), σελ. 129-133. 5. Παρόμοιο εύρημα ήρθε στο φως και στην Αγορά της Σίδης. Βλ. Mansel, A.M., Perge, 1971, AS 22 (1972), σελ. 52 53 Mellink, M.J., Archaeology in Asia Minor, AJA 77 (1973), σελ. 180 Mellink, M.J., Archaeology in Asia Minor, AJA 78 (1974), σελ. 117 Mansel, A.M., Perge, 1972, AS 23 (1973), σελ. 55-57 Mansel, A.M., Bericht über Ausgrabungen und Untersuchungen in Pamphylien in den Jahren 1957 1972, AA 90 (1975), σελ. 76 83 De Ruyt, C., Macellum, Marché Alimentaire des Romains (Louvain 1983), σελ. 129 133. 6. Mansel, A.M., Perge, 1970, AS 21 (1971), σελ. 35-36 Mellink, M.J., Archaeology in Asia Minor, AJA 76 (1972), σελ. 178 Mansel, A.M., Bericht über Ausgrabungen und Untersuchungen in Pamphylien in den Jahren 1957 1972, AA 90 (1975), σελ. 76 83 De Ruyt, C., Macellum, Marché Alimentaire des Romains (Louvain 1983), σελ. 129 133 Abbasoğlu, H., The founding of Perge and its development in the Δημιουργήθηκε στις 30/9/2017 Σελίδα 3/7
Για παραπομπή : Ντόουσον Μαρία - Δήμητρα,, 2003, Hellenistic and Roman periods, στο Parrish, D., Urbanism in Western Asia Minor, New Studies on Aphrodisias, Ephesos, Hierapolis, Pergamon, Perge and Xanthos (Journal of Roman Archaeology Supplementary Series Number 45, Portmouth Rhode Island 2001), σελ. 172 188. 7. Η ερμηνεία αυτή προκύπτει αναλογικά με το κυκλικό κτίσμα στο κέντρο της Αγοράς της Σίδης, που έχει ταυτιστεί με ναό της Τύχης. 8. Lanckoronski, K.G., Städte Pamphyliens und Pisidiens (Wien 1892), σελ. 44-45 Mansel, A.M., Perge, 1972, AS 23 (1973), σελ. 55 57 Mansel, A.M., Bericht über Ausgrabungen und Untersuchungen in Pamphylien in den Jahren 1957-1972, AA 90 (1975), σελ. 76-83, σημ. 47 De Ruyt, C., Macellum, Marché Alimentaire des Romains (Louvain 1983), σελ. 129-133 Waelkens, M., Hellenistic and Roman influence in the imperial architecture of Asia Minor στο The Greek Renaissance in the Roman Empire, Papers from the 10th British Museum, Classical Colloquium (London 1986), σελ. 82, σημ. 52 Özgür Edip, M., Perge (χ.τ.ε. 1988), σελ. 67. Για τον τύπο μάκελλον γενικότερα RE ΧΙV.1, βλ. λ. Macellum, στήλες 129 133 (K. Schneider) Böethius, A. Ward-Perkins J. B., Etruskan and Roman Architecture (χ.τ.ε. 1970), σελ. 482-483 Mellink, M.J., Archaeology in Asia Minor, AJA 78 (1974), σελ. 117. Για τη χρήση της θόλου της Αγοράς της Πέργης εκφράστηκε η υπόθεση ότι ίσως λειτούργησε ως κρήνη στην αρχική της φάση, με βάση τα παραδείγματα θόλων των αντίστοιχων μάκελλων του ρωμαϊκού κόσμου, που αποτελούσαν δεξαμενές νερού, και με επιχείρημα ότι η συγκεκριμένη θόλος της Πέργης μετατράπηκε σε αγίασμα κατά τους χριστιανικούς χρόνους, βλ. Atıla, I., Aspendos and Perge, A traveller s quide through ancient Pamphylia (Antalya χ.χ.), σελ. 55 56. 9. Mansel, A.M., Bericht über Ausgrabungen und Untersuchungen in Pamphylien in den Jahren 1957-1972, AA 90 (1975), σελ. 76-83 De Ruyt, C., Macellum, Marché Alimentaire des Romains (Louvain 1983), σελ. 129-133. 10. Lanckoronski, K., Städte Pamphyliens und Pisidiens (Wien 1892), σελ. 41-42, 60-61, 103-104, πίν. XV, XVI. 11. Mellink, M.J., Archaeology in Asia Minor, AJA 80 (1976), σελ. 273. Βιβλιογραφία : Abbasoğlu H., "The founding of Perge and its development in the hellenistic and roman periods", D. Parrish (ed.), Urbanism in Western Asia Minor. New Studies on Aphrodisias, Ephesos, Hierapolis, Pergamon, Perge and Xanthos, Portsmouth Rhode Island 2001, JRS Supplementary Series 45, 172-188 Özgür M.E., Perge. A travel Guide, Istanbul 1989 De Ruyt C., Macellum: Marché Alimentaire des Romains, Louvain 1983 Mansel A.M., "Ausgrabungen in Pamphylien 1957-1972", AA, 90, 1975, 49-96 Mellink M.J., "Archaeology in Asia Minor (Keban Area. Pağnık Örenı Keban Area, Ağın and Kalycık)", AJA, 75, 1971, 161-181 Mellink M.J., "Archaeology in Asia Minor (Keban Area. Pağnık Örenı - Keban Area, Ağın and Kalycık)", AJA, 76, 1972, 165-188 Mellink M.J., "Archaeology in Asia Minor (Ağın and Kalycık Area - Keban Area)", AJA, 77, 1973, 169-193 Lanckoronski K.G., Städte Pamphyliens und Pisidiens, Wien 1892 Atila I., Aspendos and Perge. A traveller s guide through ancient Pamphylian cities, Antalya x.x., Aysezen, T. (trans.) Mansel A.M., "Perge, 1970", AS, 21, 1971, 35-36 Δημιουργήθηκε στις 30/9/2017 Σελίδα 4/7
Για παραπομπή : Ντόουσον Μαρία - Δήμητρα,, 2003, Mansel A.M., "Perge, 1971", AS, 22, 1972, 52-53 Mansel A.M., "Perge, 1972", AS, 23, 1973, 55-57 Mansel A.M., "Perge, 1973", AS, 24, 1974, 48-50 Mansel A.M., "Yılı Perge Kazısına Dair Önrapor", TAD, XIX.2 1970, 1972, 169-184 Mansel A.M., "1971 Perge Kazıları", TAD, XX.2 1973, 1974, 143-153 Mansel A.M., "1972 Perge Kazısı Dair Önraporu", TAD, XXI.1 1974, 1974, 109-123 Mellink M.J., "Archaeology in Asia Minor", AJA, 78, 1974, 105-130 Mellink M.J., "Archaeology in Asia Minor", AJA, 79, 1975, 201-222 Mellink M.J., "Archaeology in Asia Minor", AJA, 80, 1976, 261-289 Δικτυογραφία : Live on, Perge! The glorious city of Pamphilia http://www.serifyenen.com/heritage_summer2005.asp Γλωσσάριo : cardo (αρσ.) Ονομασία του δρόμου με κατεύθυνση από βορρά προς νότο στο ορθογώνιο σύστημα της ρωμαϊκής πολεοδομίας. Συχνά για τον κύριο δρόμο που έχει κατεύθυνση από βορρά προς νότο χρησιμοποιείται ο όρος cardo maximus. macellum (ουδ.) 1. σφαγείο 2. τύπος εμπορικής αγοράς των Ρωμαϊκών χρόνων, που αποτελούνταν από αίθριο, περιβαλλόταν από στοές και καταστήματα, ενώ στο κέντρο υπήρχε ένα κυκλικό κτίσμα (θόλος) που λειτουργούσε συνήθως ως δεξαμενή. opus quadratum, το Σύστημα τοιχοποιίας που αντιστοιχεί στο ισόδομο σύστημα. Αποτελείται από ισοϋψείς δόμους, δηλαδή στρώσεις λαξευμένων λίθων με τις ίδιες διαστάσεις. scaenae frons, η Η μνημειακή και πολυώροφη διαμόρφωση της πρόσοψης της σκηνής του ρωμαϊκού θεάτρου, που φέρει πλούσιο αρχιτεκτονικό και γλυπτό διάκοσμο. αγίασμα, το Το αγιασμένο νερό, αλλά και ο ιερός χώρος απ όπου αναβλύζει το ιαματικό ύδωρ, το οποίο οι πιστοί πίνουν ή ραντίζονται με αυτό ή ακόμα λούζονται μέσα σε αυτό για να θεραπευτούν. Τα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά αγιάσματα μπορούν να διακριθούν σε αγιάσματα ενωμένα με τις φιάλες των βασιλικών, σε αγιάσματα με λουτρώνες, σε μαρτύρια με αγιάσματα και σε αυτοτελή αγιάσματα. αγορά, η Αρχικά σήμαινε τη συνάθροιση του λαού. Κατά τους Ιστορικούς χρόνους η συνάθροιση του λαού ονομαζόταν εκκλησία και η λέξη αγορά σήμαινε το δημόσιο χώρο συγκέντρωσης των πολιτών στον οποίο συναντάμε δημόσια οικοδομήματα εμπορικού, θρησκευτικού και πολιτικού χαρακτήρα. γείσο, το 1. (Αρχαιότητα και Βυζάντιο) Αρχιτεκτονικό προεξέχον μέρος του επιστυλίου και γενικά του θριγκού στην ανωδομή ενός κτηρίου ή ναού. Ως οριζόντιο μέρος απαντάται ενίοτε και σε τοίχους. Το γείσο συχνά αποτελεί προεξέχον μέρος της στέγης με την έννοια ότι προστατεύει το κτήριο από τη βροχή. 2. (Βυζ. αρχιτ.) Διακοσμητικό αρχιτεκτονικό μέρος ταυτόσημο με τον «κοσμήτη». Χωρίζει οργανικά τις επιφάνειες των εκκλησιών τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό και τονίζει τη μετάβαση από τους κάθετους τοίχους προς τις θολωτές κατασκευές. Κατά κανόνα φέρει γραπτό ή γλυπτό διάκοσμο με φυτικά ή γεωμετρικά θέματα. δόμος, ο η οριζόντια στρώση λίθων ή πλίνθων. Λέγεται επίσης στοίχος. Δημιουργήθηκε στις 30/9/2017 Σελίδα 5/7
Για παραπομπή : Ντόουσον Μαρία - Δήμητρα,, 2003, επιστύλιο, το Η δοκός που ήταν τοποθετημένη πάνω από τους κίονες (στύλους) και ακριβώς πάνω από τα κιονόκρανα. Αρχικά το επιστύλιο κατασκευαζόταν από ξύλο, ενώ αργότερα ήταν λίθινο (πώρινο ή μαρμάρινο). Στους ναούς της Αρχαιότητας αποτελεί το κατώτατο τμήμα του θριγκού. ζωφόρος, η 1. (αρχιτεκτονική) Tμήμα του θριγκού πάνω από το επιστύλιο, το οποίο αποτελείται στο μεν δωρικό ρυθμό από εναλλασσόμενα τρίγλυφα και μετόπες, στο δε ιωνικό από ενιαία επιφάνεια που φέρει συνήθως ανάγλυφη διακόσμηση. 2. (ζωγραφική) Διακοσμητική οριζόντια ταινία που περιτρέχει διάφορα μέρη ενός αγγείου ή το άνω μέρος των τοίχων ενός δωματίου. θόλος, η Κυκλικό οικοδόμημα με ημισφαιρική ή κωνική στέγη. θριγκός, ο Το τμήμα του οικοδομήματος πάνω από το επίπεδο των κιόνων. Αποτελείται από το επιστύλιο, τη ζωφόρο (ή τρίγλυφα και μετόπες στο δωρικό ρυθμό) και το γείσο. ιμάτιο, το Ορθογώνιο κομμάτι μάλλινου, κατά κανόνα, υφάσματος που το φορούσαν πάνω από το χιτώνα. Μπορούσε να τυλιχτεί με διάφορους τρόπους γύρω από τους ώμους και το σώμα και στερεωνόταν με ζώνη ή πόρπες. ισόδομο σύστημα, το Σύστημα δόμησης τοίχων και τειχών σε συνεχείς ισοϋψείς στρώσεις ισομεγέθων ορθογώνιων πλίνθων ή λίθων. Αυτοί τοποθετούνται σε σειρές έτσι ώστε το σημείο εφαρμογής των δύο υποκείμενων λίθων να βρίσκεται στο μέσο εκείνου της υπερκείμενης σειράς. Διακρίνεται σε ορθογώνιο και τραπεζιόσχημο, αναλόγως αν οι στενές πλευρές των λίθων είναι κατακόρυφες ή κεκλιμένες. κιλλίβαντας, ο Αρχιτεκτονικό στέλεχος τετράγωνης ή ορθογώνιας διατομής που προεξέχει από τον τοίχο και αποσκοπεί στη στήριξη των υπερκείμενων αρχιτεκτονικών προεξοχών, όπως είναι οι εξώστες, ή διακοσμητικών στοιχείων, όπως τα γείσα. Συνήθως διακοσμείται με σπείρες ή έλικες. Ονομάζεται επίσης κονσόλα ή φουρούσι. κόγχη, η Ημικυκλικής κάτοψης εσοχή στην επιφάνεια του τοίχου. Κόγχη ονομάζεται επίσης η αψιδωτή απόληξη μιας πλευράς ορθογώνιου χώρου. κορινθιακός ρυθμός, ο Αρχιτεκτονικός ρυθμός, ο πιο διακοσμητικός από τους αρχαίους ρυθμούς. Αναπτύχθηκε τον 4ο αι. π.χ. στην κυρίως Ελλάδα και αποτέλεσε τον πιο διαδεδομένο ρυθμό κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο. Διαφέρει ελάχιστα από τον ιωνικό, διατηρώντας παραπλήσιες αναλογίες με αυτόν. Ο κίονάς του εμφανίζει τις ίδιες ραβδώσεις, στέφεται όμως από εντελώς διαφορετικό κιονόκρανο, το οποίο αποτελείται από κάλαθο επενδεδυμένη εξωτερικά με τρεις σειρές πλαστικού φυτικού διάκοσμου. Οι δύο κατώτερες επάλληλες σειρές αναπαριστούν φύλλα ακάνθου, ενώ η ανώτερη σειρά περιλαμβάνει τέσσερις έλικες, τοποθετημένες συμμετρικά ανά δύο. Από αυτές, οι δύο ακραίες έχουν μεγαλύτερο ύψος, προεξέχουν κατά τη διαγώνιο και υποστηρίζουν την προέχουσα γωνία του άβακα, ενώ οι μεσαίες κάμπτονται προς τον κεντρικό άξονα του κίονα. Ο θριγκός στον κορινθιακό ρυθμό είναι όμοιος με τον ιωνικό. κρηπίδα, η / κρηπίδωμα, το Η βάση αρχαίου οικοδομήματος. Συχνά περιλαμβάνει μία ή περισσότερες βαθμίδες, συνήθως τρεις. Η ανώτερη από αυτές λέγεται στυλοβάτης, γιατί πάνω της στηρίζονται απευθείας οι κίονες. λιθόπλινθος, ο Λίθινο παραλληλεπίπεδο στοιχείο που προκύπτει από συνήθη κοπή και παρουσιάζει αναλογίες αντίστοιχες με την πλίνθο. Οι λιθόπλινθοι με όμοια ή ποικίλα μεγέθη χρησιμοποιούνται κυρίως στο ισόδομο σύστημα τοιχοποιίας. ναός εν παραστάσι, ο Τύπος ναού με δύο ή περισσότερους κίονες ανάμεσα σε παραστάδες στον πρόναο. ορθοστάτης, ο Ορθογώνιος λίθος τοποθετημένος όρθιος στο κάτω μέρος του τοίχου ενός οικοδομήματος. πεπλοφόρος, η Η γυναικεία μορφή που φέρει πέπλο. Ο συγκεκριμένος τύπος ενδύματος απαντάται και σε ορισμένες από τις απεικονίσεις του Απόλλωνα. περιστύλιο, το Η κιονοστοιχία που περιβάλλει ένα οικοδόμημα ή έναν υπαίθριο χώρο. πρόπυλο, το Μνημειακή αρχιτεκτονική διαμόρφωση στην είσοδο ενός ιερού ή ενός οικοδομικού συγκροτήματος. σηκός, ο (λατ. cella) Δημιουργήθηκε στις 30/9/2017 Σελίδα 6/7
Για παραπομπή : Ντόουσον Μαρία - Δήμητρα,, 2003, Εσωτερικό περίκλειστο τμήμα πυρήνας ναού ή άλλου ναόσχημου οικοδομήματος. στοά, η Επίμηκες επιστεγασμένο δημόσιο κτήριο υποβασταζόμενο στη μία πλευρά του από κιονοστοιχίες. Κατ επέκταση, είναι και ο επιστεγασμένος διάδρομος που υποβαστάζεται από κιονοστοιχίες. χιτών, ο Τύπος ενδύματος που αποτελείται από τετράγωνο μάλλινο ύφασμα το οποίο ράβεται στις δύο πλευρές του. Δημιουργήθηκε στις 30/9/2017 Σελίδα 7/7