ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ : ΙΟΙΚΗΣΗ & ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ : Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ & ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : κ. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΝΑΝΙΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΤΖΙΟΥΓΚΡΑ Θεσσαλονίκη, Νοέµβριος 2007
Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά τον υπεύθυνο καθηγητή της παρούσης διπλωµατικής εργασίας κ. Αριστοτέλη Νανιόπουλο για την συνεχή, εντατική πολύτιµη, πολύπλευρη επιστηµονική καθοδήγηση και υποστήριξη κατά την εκπόνηση της, η οποία υπήρξε καθοριστική. Ακόµη ευχαριστώ πολύ τον κ. Χάψαλη Πολυχρόνη στέλεχος της εταιρίας arcon constructions, για την άµεση ανταπόκριση του στις πολλές ερωτήσεις µου για την Βουλγάρικη κατασκευαστική αγορά. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια µου, τον σύζυγο µου Αριστείδη, και τα δύο µου παιδιά, ανάη και Λυδία, για την υποµονή, την βοήθεια και την υποστήριξη τους που για άλλη µια φορά µε βοήθησαν να ανταπεξέλθω στην δύσκολη αυτή περίοδο της ζωής µου. - i -
- «Η κατασκευαστική βιοµηχανία στην Βουλγαρία - ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείµενο της παρούσας µελέτης είναι η διερεύνηση των συνθηκών που επικρατούν στον κατασκευαστικό τοµέα της Βουλγαρίας, και η δυνατότητα δραστηριοποίησης στην χώρα των Ελληνικών κατασκευαστικών εταιριών. Αρχικά παρουσιάζονται τα στοιχεία που συνθέτουν τις συνθήκες που επικρατούν στην Βουλγαρία σε συσχετισµό µε τον κατασκευαστικό κλάδο. Στην συνέχεια παρατίθενται τα κύρια έργα που εκτελούνται και σχεδιάζονται στη χώρα, ενώ ακολουθεί η µελέτη των πηγών χρηµατοδότησης και των χρηµατοδοτικών προγραµµάτων για την χώρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Έπειτα, εξετάζονται το νοµικό και φορολογικό καθεστώς που ισχύει για τις ξένες εταιρίες, ενώ ακολουθεί η ανάλυση του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος που αντιµετωπίζουν οι Ελληνικές κατασκευαστικές εταιρίες στην Βουλγαρία και η παρουσίαση των µεγαλύτερων από αυτών που δραστηριοποιούνται στη χώρα αυτή. Ακολουθεί, η αναλυτική µελέτη των δυνατών και αδύναµων στοιχείων των Ελληνικών εταιριών καθώς και οι ευκαιρίες και απειλές της αγοράς της Βουλγαρίας. Τέλος, διατυπώνονται βασικά συµπεράσµατα και προτάσεις σχετικά µε την δράση των εταιριών, την διαµόρφωση της στρατηγικής τους και την στήριξη των φορέων της Ελληνικής πολιτείας. - ii -
The Construction industry in Bulgaria, prospects for greek construction companies and engineers Abstract The subject of this Thesis is to examine the construction industry in Bulgaria and also the prospects for greek companies and engineers. Initially, the main local characteristics are presented, in relation to the local construction industry, next, the main projects planned and under construction together with relevant EU and other financial sources. Follows an examination of the legal and taxation regime together with the competitive environment. The most active, in Bulgarian Market, greek companies are presented together with the major projects they have undertaken. A SWOT analysis (strengths, weaknesses, opportunities and threats) is made concerning the position of greek construction companies in relation to the Bulgarian market. Finally, the main conclusions of this Thesis are presented together with the main proposals focusing on the following levels i.e. Hellenic government level Hellenic construction companies level Hellenic Technical chamber level How this work should continue - iii -
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 1.1 Σύντοµη ιστορική αναδροµή 2 1.2 Αντικείµενο Σκοπός Μεθοδολογία οµή της Εργασίας 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΒΑΣΙΚΑ ΚΟΙΝΟΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΗΚΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ 5 2.1 Γεωγραφικά στοιχεία 5 2.2 ηµογραφικά στοιχεία 7 2.3 Γεωγραφική κατανοµή πληθυσµού 8 2.4 Σύνθεση πληθυσµού 9 2.5 Μορφωτικό επίπεδο πληθυσµού 9 2.6 Τεχνολογικές Υποδοµές 10 2.7 Εργασιακό καθεστώς 11 2.8 Πολιτικό σύστηµα 12 2.9 Τοπικές εκτελεστικές αρχές 12 2.10 ικαιοσύνη 13 2.11 Εθνικό νόµισµα 13 2.12 Οικονοµική κατάσταση 13 2.13 Ευρωπαϊκή πορεία 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 16 3.1 Κύριοι τοµείς έργων 16 3.2 Μεγάλα Έργα Οδοποιίας 16 3.3 Σιδηροδροµικά Έργα 25 3.4 Ενεργειακές Υποδοµές 27 3.5 Έργα µε παραχώρηση 28 3.6 Έργα διαχείρισης γης (Real Estate) 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ 32 4.1 Χρηµατοδοτικά Προγράµµατα ΕΕ για τη ΝΑ Ευρώπη 32 4.1.1 PHARE 32 4.1.2 Προενταξιακό ιαρθρωτικό Μέσο (Π Μ-ISPA) 32 4.1.3 Ελληνικό Σχέδιο Οικονοµικής Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων (ΕΣΟΑΒ). 33 - iv -
4.2 Τραπεζικές Χρηµατοδοτήσεις Προγραµµάτων 34 4.2.1 Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (European Investment Bank) 34 4.2.2 Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (European Bank for Reconstruction and Development) 35 4.2.3 ιεθνής Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (International Bank for Reconstruction and Development) 36 4.2.4 Παρευξείνια Τράπεζα Εµπορίου και Ανάπτυξης (Black Sea Trade and Development Bank) 36 4.3 Ιδιωτικές τράπεζες 37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΚΑΙ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ 38 5.1 Νοµοθεσία ηµοσίων Έργων 38 5.2 Τύποι εταιριών στην Βουλγαρία 38 5.2.1 «Εταιρεία Περιορισµένης Ευθύνης» (ΟΟD) 39 5.2.2 «Ανώνυµη Μετοχική Εταιρεία» (AD) 40 5.3 ιαδικασίες ανάθεσης µελετών και έργων 41 5.3.1 Aναθέτουσες αρχές (κεντρικές, τοπικές, διεθνείς) 41 5.4 Καθεστώς για τις ξένες επιχειρήσεις 41 5.5 VISA επιχειρηµατιών 41 5.6 Φορολογία 43 5.6.1 Άµεση φορολογία 43 5.6.1.1 Φορολογία Φυσικών Προσώπων 43 5.6.1.2 Φορολογία Νοµικών Προσώπων 43 5.6.1.3 Φορολογικές απαλλαγές 43 5.6.1.4 Συµφωνίες αποφυγής ιπλής φορολογίας 44 5.6.2 Έµµεση Φορολογία 44 5.6.2.1 Φόρος προστιθέµενης αξίας 44 5.6.2.2 Ειδικό προτιµησιακό καθεστώς ΦΠΑ στις εισαγωγές 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΤΟ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 47 6.1 Η Ελληνική επιχειρηµατικότητα στην Βουλγαρία 47 6.2 Ξένες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην Βουλγαρία 48 6.3 Ελληνικές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην Βουλγαρία 49 6.3.1 INTRAKAT Α.Ε. 50 6.3.2 J&P-ΑΒΑΞ Α.Ε...52 6.3.3 LAMDA DEVELOPMENT Α.Ε...53 - v -
6.3.4 ΑΚΤΩΡ Α.Τ.Ε....55 6.3.5 ΘΕΜΕΛΙΟ ΟΜΗ Α.Ε...57 6.3.6 ΜΗΧΑΝΙΚΗ Α.Ε...58 6.3.7 ΠΡΟΟ ΕΥΤΙΚΗ Α.Τ.Ε....59 6.3.8 ΤΕΡΝΑ Α.Ε....60 6.4 Επικοινωνία µε τις αρµόδιες Υπηρεσίες της Βουλγαρίας 62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΕΙΣΟ ΟΥ ΣΤΟΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ 64 7.1 Ανάλυση SWOT Ελληνικών εταιριών 64 7.1.1 υνατά σηµεία 65 7.1.2 Αδυναµίες 66 7.1.3 Ευκαιρίες 67 7.1.4 Απειλές 68 7.2 Προτάσεις για επιτυχή είσοδο στον κατασκευαστικό τοµέα της Βουλγαρίας 69 7.2.1 Πώς κερδίζονται τα διεθνή έργα 69 7.2.2 Εργασιακές κουλτούρες 70 7.2.3 Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση στη διεθνή κατασκευαστική αγορά 7.2.4 Νοµική κατοχύρωση στην κατασκευή τεχνικών έργων 74 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 76 8.1 Κύρια Συµπεράσµατα 76 8.2 Προτάσεις 80 8.2.1 Τεχνικές εταιρίες 80 8.2.2 Ελληνική Πολιτεία 81 8.2.3 Φορείς 82 8.3 Προτάσεις για περαιτέρω συνέχιση της διπλωµατικής 83 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 84 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 88 72 - vi -
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μετά την πτώση του τείχους και την κατάρρευση του σοβιετικού κράτους, η Βουλγαρία επήλθε σε οικονοµική κρίση µε αποτέλεσµα εκτόξευση του δείκτη ανεργίας και µείωση των µισθών. Τα παραπάνω σε συνδυασµό µε την ολοκλήρωση της ένταξης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση που σήµαινε άνοδο του βιοτικού επιπέδου και του κόστους εργασίας, οδήγησε πολλές µικρές κυρίως βιοτεχνίες ενδυµάτων να µεταφέρουν τις εργασίες τους στην Βουλγαρία. Κάπως έτσι ξεκίνησε η Ελληνική επιχειρηµατικότητα στην Βουλγαρία, η οποία εξελίχθηκε σε ισχυρή παρουσία και άνοιξε τον δρόµο για δραστηριοποίηση και άλλων κλάδων, µεταξύ των οποίων και ο κατασκευαστικός. Τα τελευταία χρόνια η πορεία της Βουλγαρίας προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η δροµολόγηση έργων υποδοµής για την χώρα, κατέστησαν την Βουλγαρία ως χώρα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ενδιαφέροντα στόχο της επεκτατικής στρατηγικής των Ελληνικών κατασκευαστικών εταιριών. Έτσι, η ελληνική εξωστρέφεια του κατασκευαστικού χώρου που φαίνεται να εντείνεται κυρίως µετά την ολοκλήρωση των Ολυµπιακών Έργων του 2004, µπορεί να βρει ενδιαφέροντα προορισµό στα Βαλκάνια και συγκεκριµένα στην Βουλγαρία. Ποια είναι όµως τα στοιχεία που πρέπει ο µηχανικός να γνωρίζει για την χώρα που πρόκειται να δραστηριοποιηθεί; Ποια τα θετικά στοιχεία που πρέπει να εκµεταλλευτεί και ποιες οι δυσκολίες για τις οποίες θα πρέπει να είναι προετοιµασµένος; Ποιες οι ευκαιρίες της νέας αυτής αγοράς και ποιοι οι κίνδυνοι; Στην συνέχεια παρουσιάζονται τα σηµαντικότερα στοιχεία της Βουλγαρίας και αναλύονται οι συνιστώσες της κατασκευαστικής αγοράς που συνθέτουν τις ειδικές συνθήκες για τις τεχνικές εταιρίες και τους µηχανικούς που στοχεύουν στην επιτυχή δραστηριοποίηση στον κατασκευαστικό κλάδο της Βουλγαρίας. - 1 -
1.1 Σύντοµη ιστορική αναδροµή Το Βουλγαρικό έθνος συµµετείχε στους Βαλκανικούς πολέµους και έχασε πολλά εδάφη. Στο Β Παγκόσµιο Πόλεµο τάχθηκε µε την πλευρά της Γερµανίας. Αφού την κατέλαβαν οι Σοβιετικοί, έγινε ηµοκρατία το 1946 και αργότερα ήταν το πιο φιλοσοβιετικό µέλος του κοµµουνιστικού µπλοκ. Η κρίση του 1989 οδήγησε στην καθαίρεση του σταλινικού αρχηγού και το 1990 στις δηµοκρατικές εκλογές µιας καινούργιας Εθνικής Συνέλευσης. Έκτοτε η χώρα έχει δηµοκρατικό πολίτευµα µε Κυβερνήσεις στις οποίες εναλλάσσονται τα κόµµατα ή συνήθως συνασπισµοί κοµµάτων. Ήδη από το 1990, υπογράφοντας το σύµφωνο εµπορίου και συνεργασίας µε τις χώρες της ΕΕ, εκδήλωσε την επιθυµία για ένταξη στην ΕΕ. Το 1995 υπέβαλλε και επίσηµα υποψηφιότητα η οποία έγινε δεκτή και το 2000 ξεκίνησαν οι διαπραγµατεύσεις για την είσοδο της στην ΕΕ. Το 2005, ολοκληρώθηκαν οι διαπραγµατεύσεις και αποφασίστηκε η ένταξη της Βουλγαρίας ως ισότιµο µέλος της ΕΕ την 1/1/2007 (ταυτόχρονα µε την Ρουµανία), και η πλήρης οικονοµική της ένταξη καθώς και η ιοθέτηση του ευρώ το 2010. 1.2 Αντικείµενο-Σκοπός-Μεθοδολογία οµή της εργασίας. Η παρούσα εργασία έχει αντικείµενο την καταγραφή των συνθηκών που επικρατούν σήµερα στην γειτονική χώρα της Βουλγαρίας, όσον αφορά τον κατασκευαστικό τοµέα καθώς και την διερεύνηση της δυνατότητας δραστηριοποίησης στη χώρα αυτή Ελληνικών κατασκευαστικών εταιριών και ιδιωτών µηχανικών. Επίσης κύριος στόχος είναι να προταθούν τρόποι δράσης τόσο των εταιριών όσο και της Ελληνικής πολιτείας ώστε να είναι επιτυχής η δραστηριοποίηση αυτή. Η εργασία στοχεύει να συµβάλει στην διαµόρφωση ενός οδηγού για τους Έλληνες µηχανικούς που προσβλέπουν σε µία δραστηριοποίηση στην γείτονα χώρα, τόσο σε εταιρικό όσο και σε ατοµικό επίπεδο. Να παράσχει δηλαδή σηµαντικές πληροφορίες για την στάθµιση του επιχειρηµατικού ρίσκου αλλά και τις πηγές πληροφοριών για µελλοντική αναφορά. Η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την προσέγγιση του θέµατος της εργασίας είναι η παρακάτω : - 2 -
Καθορισµός του στόχου και του σκοπού της µελέτης Έρευνα : i) Μέσω του διαδικτύου, όπως στους διαδικτυακούς χώρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Υπουργείου εξωτερικών Ελλάδος, των Υπουργείων Εργασίας, ηµοσίων έργων, και Εξωτερικών της Βουλγαρίας, και άλλων, οι οποίοι αναφέρονται αναλυτικά στην Βιβλιογραφία. ii) Στην ηλεκτρονική και έντυπη βιβλιοθήκη του ΤΕΕ και την βιβλιοθήκη του τµήµατος Πολιτικών Μηχανικών το ΑΠΘ. iii) Επίσκεψη στο Βουλγαρικό Προξενείο στην Θεσσαλονίκη. iv) Επικοινωνία µε την Πρεσβεία της Ελλάδος στη Σόφια -Γραφείο Οικονοµικών & Εµπορικών Υποθέσεων (ΟΕΥ) iv) ιαµόρφωση και αποστολή ερωτηµατολογίων που απευθύνεται σε στελέχη των Ελληνικών κατασκευαστικών εταιριών που δραστηριοποιούνται στην Βουλγαρία και στις κατασκευαστικές εταιρίες. Ανάλυση του υλικού και των πληροφοριών που συγκεντρώθηκε. Εξαγωγή συµπερασµάτων ιατύπωση προτάσεων Η δοµή της εργασίας έχει ως ακολούθως: Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζονται κάποια εισαγωγικά στοιχεία, ενώ στην δεύτερη βασικά χαρακτηριστικά της Βουλγαρίας κοινονικο-οικονοµικά και τεχνικά, όπως δηµογραφικά στοιχεία, πληθυσµιακά, εκπαιδευτικά, τεχνολογικά, εργασιακά, οικονοµικά, αναπτυξιακά, ενώ εξετάζεται κριτικά ο συσχετισµός τους µε τον κατασκευαστικό κλάδο. Ακολουθεί στην τρίτη ενότητα, η ανάλυση του κατασκευαστικού τοµέα της Βουλγαρίας ως προς τα κύρια έργα που κατασκευάζονται ή πρόκειται να κατασκευαστούν. Στην επόµενη τέταρτη ενότητα αναλύονται οι πηγές χρηµατοδότησης καθώς και τα προγράµµατα που ισχύουν για την Βουλγαρία, µε έµφαση στα Ευρωπαϊκά καθώς αποτελούν το µεγαλύτερο µέρος επενδυµένων κεφαλαίων στην χώρα. - 3 -
Η Πέµπτη ενότητα, συνεχίζει µε τις νοµικές διαδικασίες και το φορολογικό καθεστώς που ισχύει στην Βουλγαρία για τις ξένες εταιρίες που δραστηριοποιούνται σε αυτή. Στην ενότητα παρατίθεται επίσης και η ισχύουσα νοµοθεσία των δηµοσίων έργων. Στη συνέχεια, στην έκτη ενότητα, αναλύεται το ανταγωνιστικό περιβάλλον που έχουν να αντιµετωπίσουν οι Ελληνικές εταιρίες στην Βουλγαρία. Στην ενότητα αυτή, παρουσιάζονται οι µεγαλύτερες Ελληνικές κατασκευαστικές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην Βουλγαρία (απαριθµούνται 8), καθώς και τα στοιχεία επικοινωνίας µε τις Υπηρεσίες της Βουλγαρίας. Συνεχίζει η έβδοµη ενότητα, µε παρουσίαση των στοιχείων που θα χρησιµεύσουν στην είσοδο των εταιριών στην ξένη αγορά, όπως τα πλεονεκτήµατα που τους δίνει η «Ελληνική καταγωγή», τις ευκαιρίες και απειλές της αγοράς, καθώς και κάποια γενικά στοιχεία προτάσεις στρατηγικής. Τέλος στην όγδοη ενότητα περιλαµβάνονται τα συµπεράσµατα που προκύπτουν από την παρούσα µελέτη, συγκεκριµένες προτάσεις για την δράση των εταιριών και την στήριξη των φορέων της Ελληνικής πολιτείας, όπως και προτάσεις µελλοντικής συνέχισης και προοπτικές της παρούσας µελέτης. - 4 -
«Η κατασκευαστική βιοµηχανία στην Βουλγαρία 2. ΒΑΣΙΚΑ ΚΟΙΝΟΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΗΚΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ 2.1 Γεωγραφικά στοιχεία Η Βουλγαρία βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τµήµα της Ευρώπης, και συγκεκριµένα στα ανατολικά βαλκάνια. Συνορεύει Βόρεια µε την Ρουµανία, Νότια µε την Ελλάδα και την Τουρκία, υτικά µε Σερβία, Μαυροβούνιο και FYROM, ενώ ανατολικά βρέχεται από την Μαύρη Θάλασσα. Τέσσερις κοινές ευρωπαϊκές µεταφορικές οδοί, συνδέοντας την υτική και Βόρεια Ευρώπη µε το ανατολικό και νότιο µέρος της ηπείρου διασταυρώνονται εδώ [3] Εκτός από την κοµβική θέση της, η Βουλγαρία είναι επίσης γνωστή για τη γραφική φύση της. Παρά το σχετικά µικρό έδαφός της (110.912 km2), η χώρα παρουσιάζει έντονα εναλλασσόµενο ανάγλυφο. Η µέση θερµοκρασία τον χειµώνα είναι -1, / -2 oc, και το καλοκαίρι η αντίστοιχη είναι 20/22 oc. Η Βουλγαρία έχει διαφορά +1 CET ώρα από την Κεντρική Ευρώπη (Central European Time) και -1 ώρα διαφορά από την Ελλάδα Χάρτης 1: ιοικητικός χάρτης της χώρας (NUTS 2 επίπεδο) Πηγή [6] -5-
Πίνακας 1 : Περιοχές Προγραµµατισµού Βουλγαρίας (2003) Περιοχή προγραµµατισµού ηµοκρατία της Βουλγαρίας Έκταση 2003 (km 2 ) % της συνολικής έκτασης της χώρας Πληθυσµός 2003 (άτοµα) % του εθνικού πληθυσµού Πυκνότητα πληθυσµού (άτοµα / χλµ) Arable land 2003 (dca / capita) Πλήθος Νοµών 111001.9 100.0 7801273 100.0 70.3 6.4 28 264 Πλήθος ήµων Βορειοδυτική 10288.2 9.3 512593 6.6 49.8 11.9 3 32 Βόρειοκεντρική 18320.0 16.5 1165806 14.9 63.6 8.6 5 41 Βορειοανατολική 19923.4 17.9 1285803 16.5 64.5 9.3 6 49 Νοτιοανατολική 14647.6 13.2 782653 10.0 53.4 8.6 3 22 Νοτιοκεντρική 27516.2 24.8 1944382 24.9 70.7 5.0 6 68 Νότιοδυτική 20306.5 18.3 2110036 27.0 103.9 2.5 5 52 Πηγή: ηµογραφική Υπηρεσία Βουλγαρίας [3] Η περιφερειακή ανάπτυξη στη Βουλγαρία ρυθµίζεται από το νόµο σχετικά µε την περιφερειακή ανάπτυξη, που δηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα της κυβέρνησης No.14/20.02.2004, τροποποιηµένος στην εφηµερίδα της κυβέρνησης No.32/12.04.2005 [3]. Σύµφωνα µε τον παραπάνω νόµο, έξι περιοχές προγραµµατισµού ιδρύονται στο έδαφος της ηµοκρατίας της Βουλγαρίας. Οι περιοχές προγραµµατισµού διαµορφώνονται βάσει των περιοχών ανάλογα µε τη γεωγραφική θέση, την οικονοµική ανάπτυξη, τον αριθµό του πληθυσµού και τις προοπτικές τους για την ανάπτυξη. Οι περιοχές προγραµµατισµού έχουν τα ακόλουθα ονόµατα και την εδαφική κάλυψη: 1. Βορειοδυτική περιοχή προγραµµατισµού που καλύπτει τις περιοχές Vidin, Vratza και της Μοντάνα 2. Βορειοκεντρική περιοχή προγραµµατισµού που καλύπτει τις περιοχές Rousse, Veliko Tarnovo, Gabrovo και Lovech 3. Βορειοανατολική περιοχή προγραµµατισµού που καλύπτει τις περιοχές Βάρνα, Targovishte, Shumen, Razgrad, Silistra και Dobrich - 6 -
4. Νοτιοανατολική περιοχή προγραµµατισµού που καλύπτει τις περιοχές Burgas, Sliven και Yambol 5. Νοτιοκεντρική περιοχή προγραµµατισµού που καλύπτει τις περιοχές Plovdiv, Kardjali, Haskovo, Pazardjik, Smolyan και Stara Zagora 6. Νοτιοδυτική περιοχή προγραµµατισµού που καλύπτει την πόλη της Σόφιας, τις περιοχές Σόφια, Kjustendil, Blagoevgrad και Pernik. [3] 2.2 ηµογραφικά στοιχεία Σύµφωνα µε το Εθνικό Στατιστικό Ινστιτούτο, ο πληθυσµός της Βουλγαρίας στα τέλη του 2004 εκτιµήθηκε ότι ανήλθε σε 7.761.049 άτοµα. Σε σχέση µε το 2003, ο συνολικός πληθυσµός µειώθηκε κατά 40.224 άτοµα ήτοι κατά 0,5% του συνόλου. Η µείωση οφείλεται σύµφωνα µε το Εθνικό Στατιστικό Ινστιτούτο της χώρας απολύτως στην φυσική µείωση του πληθυσµού, δηλ. στον συγκριτικά µεγαλύτερο αριθµό θανάτων σε σχέση µε τις γεννήσεις. Ωστόσο δεν γίνεται λόγος για την µετανάστευση εξωτερικού η οποία µειώνει κυρίως τον ενεργό πληθυσµό και αποτελεί σηµαντική οικονοµική παράµετρο. [17] Ο αριθµός των γυναικών εξακολουθεί να είναι υψηλότερος (µερίδιο 51,5%). Το 2004 στους 1000 άνδρες αντιστοιχούσαν 1060 γυναίκες. Ο πληθυσµός της Βουλγαρίας κατοικεί κυρίως στις πόλεις (70%) έναντι των χωριών (30%). Η µέση ηλικία του βουλγαρικού πληθυσµού είναι 41 έτη (45 στα χωριά και 39,3 στις πόλεις) Ο ενεργός πληθυσµός (σε ηλικία εργασίας η οποία το 2004 ήταν για µεν τους άνδρες από ηλικία 16 έως 62,5 ετών για δε τις γυναίκες από 16 έως 57,5 ετών) ανήλθε το 2004 στα 4.782.000 άτοµα (ήτοι το 61,6% του πληθυσµού). Σε σχέση µε το 2003 καταγράφεται αύξηση κατά 35.000 άτοµα. εργασίας. Στο παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται ο πληθυσµός ανάλογα µε την ηλικία Πίνακας 2: Πληθυσµός ανάλογα µε ηλικία εργασίας (σε ποσοστό του συνόλου) Κάτω από το όριο Άνω του ορίου Εντός της ηλικίας Έτος της ηλικίας της ηλικίας εργασίας εργασίας εργασίας 1990 21,6 55,5 22,9 1995 19,1 56,6 24,3 2000 16,8 58,3 24,9 2001 16,3 59,2 24,5-7 -
2002 15,9 60,1 24,0 2003 15,5 60,8 23,7 2004 15,1 61,6 23,3 Πηγή: Εθνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Βουλγαρίας [17] Το µεικτό ποσοστό γεννήσεων (τα ζωντανά παιδιά ανά 1000 άτοµα µέσου ετήσιου πληθυσµού) φθάνει στο 9,0. Στις πόλεις ο δείκτης αυτός ήταν 9,3 και στα χωριά 8,3. Ο ρυθµός γεννήσεων στην Βουλγαρία αποτελεί έναν από τους µικρότερους στον κόσµο. [17] Το 2004 το µεικτό ποσοστό θανάτων (αριθµός τους ανά 1000 άτοµα µέσου ετήσιου πληθυσµού) ήταν 14,2. Η θνησιµότητα είναι µεγαλύτερη στα χωριά(19,4 ) έναντι των πόλεων (11,9 ) Η διαφορά µεταξύ γεννήσεων και θανάτων αντιπροσωπεύει την λεγόµενη φυσική αύξηση του πληθυσµού. Από το 1990 ο αριθµός των θανάτων υπερβαίνει εκείνο των γεννήσεων. Κατά συνέπεια ο πληθυσµός της Βουλγαρίας µειώνεται σταθερά. Μόνο το 2004 ο πληθυσµός µειώθηκε κατά 40.224 άτοµα. Ήτοι το ποσοστό φυσικής αύξησης είναι 5,2 [17] 2.3 Γεωγραφική κατανοµή πληθυσµού Περίπου το 44% του πληθυσµού της Βουλγαρίας ζει σε πόλεις µεγαλύτερες των 50.000 κατοίκων. Στις βιοµηχανικές περιοχές η πυκνότητα του πληθυσµού ξεπερνάει τους 100 κατοίκους ανά τετραγωνικό µέτρο ενώ στις αγροτικές περιοχές ο αντίστοιχος αριθµός δεν είναι παραπάνω από 50. Η Σόφια στην οποία είναι συγκεντρωµένο το 13% του πληθυσµού (1,2 εκ.) έχει µία µέση πυκνότητα του πληθυσµού της τάξεως των 900 κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο. Τα τελευταία χρόνια ο αριθµός των πόλεων µε πάνω από 100.000 κατοίκους αυξήθηκε από 7 σε 10, µε αποτέλεσµα ο αστικός πληθυσµός της χώρας να χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα υψηλός σε σχέση µε τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Άµεσο αποτέλεσµα αυτής της αστικοποίησης ήταν η εγκατάλειψη και η απαξίωση των αγροτικών περιοχών που οδήγησαν στην υποτονικότητα της οικονοµικής τους ζωής. Η κυβέρνηση καταβάλλει προσπάθειες τα τελευταία χρόνια να αναχαιτίσει το παραπάνω φαινόµενο µε την βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και µέσω πόρων που λαµβάνει για την ανάπτυξη του πρωτογενή τοµέα. Το 75% των κατοίκων αγροτικών περιοχών απασχολούνται στη γεωργία. [11] - 8 -
2.4 Σύνθεση πληθυσµού To 83,9% του πληθυσµού αποτελείται από Βούλγαρους, ενώ υπάρχει και ένα σηµαντικό ποσοστό Τούρκων το οποίο ανέρχεται στο 9,4%. Το υπόλοιπο µέρος του πληθυσµού αποτελείται από διάφορες µειονότητες (Σκοπιανοί, Αρµένιοι, Τάταροι, Καυκάσιοι). Η επίσηµη γλώσσα της χώρας είναι η Βουλγάρικη, ενώ οι δευτερεύουσες γλώσσες αντιπροσωπεύουν τις διάφορες µειονότητες. Σύµφωνα µε στοιχεία του 1998 οι ορθόδοξοι Βούλγαροι αποτελούν το 82,6% του συνολικού πληθυσµού ενώ το ποσοστό των µουσουλµάνων είναι 12,2%. [11] 2.5 Μορφωτικό επίπεδο πληθυσµού Γενικά, συγκριτικά µε τα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Βουλγαρία έχει ένα ευνοϊκό εκπαιδευτικό σύστηµα. Σύµφωνα µε καταγραφή του 2001, ένα ποσοστό 11,6% των πολιτών της Βουλγαρίας έχουν πανεπιστηµιακή εκπαίδευση, ενώ ο αριθµός τους αυξάνεται τα τελευταία χρόνια. Το ποσοστό στις ηλικίες µεταξύ 25-64 χρονών, είναι 21% µε πανεπιστηµιακή εκπαίδευση και 27,4% µε βασική-µέση εκπαίδευση. Το αντίστοιχο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 39% των πολιτών µε βασική µέση εκπαίδευση. [3] Ωστόσο, υπάρχει σηµαντικό ποσοστό αναλφαβητισµού µεταξύ των νέων (κάτω των 24 χρονών)στην Βουλγαρία και αυτό αφορά κυρίως µειονότητες και χαµηλού βιοτικού επιπέδου πληθυσµό. Συγκεκριµένα, το ποσοστό αναλφάβητων είναι 13,9% και το ποσοστό των παιδιών που εγκαταλείπουν το σχολείο µη έχοντας ολοκληρώσει την βασική εκπαίδευση είναι 18,3% στον πληθυσµό των «Rom». Τα αντίστοιχα ποσοστά είναι για τους Βούλγαρους 0,7% και 4,7%, ενώ για την µειονότητα των Τούρκων είναι 6,1% και 9,6%. Συνολικά στον πληθυσµό της Βουλγαρίας το ποσοστό των παιδιών που εγκαταλείπουν το σχολείο µη έχοντας ολοκληρώσει την βασική εκπαίδευση, αυξήθηκε από 2,6% το 1999 σε 3,2% το 2003. [3] Υπάρχει δηλαδή µεγάλη διαφορά µορφωτικού και κατά συνέπεια βιοτικού επιπέδου µεταξύ των κοινωνικών στρωµάτων στην Βουλγαρία. Σηµαντικό είναι το ποσοστό των νέων που µαθαίνει την Ελληνική γλώσσα σε µία προσπάθεια να εργαστεί σε Ελληνική εταιρία της Βουλγαρίας ή να µεταναστεύσει στην Ελλάδα. Εκτιµάται ότι αποτελεί την δεύτερη ξένη γλώσσα µετά τα αγγλικά, µε - 9 -
µικρή διαφορά, µεταξύ των νέων (κάτω των 24 χρονών), και την πρώτη στην οµάδα άνω των 24 χρόνων. Τέλος, πρέπει να σηµειωθεί ότι το µεγαλύτερο µέρος των ξένων φοιτητών στα πανεπιστήµια της Βουλγαρίας είναι Έλληνες. 2.6 Τεχνολογικές Υποδοµές Στο επίπεδο των υπηρεσιών τεχνολογίας, τα τελευταία χρόνια έχει γίνει σηµαντική πρόοδος, καθιστώντας την Βουλγαρία και την FYROM ανταγωνιστικές της Ελλάδος, στο επίπεδο της τεχνολογίας. Άλλωστε όλες οι πολυεθνικές εταιρίες κινητής τηλεφωνίας που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, έχουν επεκταθεί σε όλες τις Βαλκανικές χώρες τα τελευταία χρόνια. Ακόµη, ο ΟΤΕ έχει εξαγοράσει τον εθνικό τηλεπικοινωνιακό φορέα της Βουλγαρίας. Οι υπηρεσίες διαδικτύου αποτελούν ήδη τον κύριο τρόπο της εταιρικής επικοινωνίας και ανταλλαγής πληροφοριών, ενώ συνεχώς επεκτείνονται και στις προσωπικές επικοινωνίες. Υπάρχουν πολλά σηµεία πρόσβασης στο διαδίκτυο, ενώ όλοι οι κυβερνητικοί οργανισµοί και τα υπουργεία δίνουν δυνατότητα άντλησης πληροφοριών διαδικτυακά. Για παράδειγµα µέσω του διαδικτυακού τόπου του Υπουργείου Χωροταξίας και δηµοσίων έργων µπορεί κάποιος να αντλήσει τη νοµοθεσία που διέπει τα δηµόσια έργα και να ενηµερωθεί για τους τρέχοντες διαγωνισµούς ανάθεσης. Όσον αφορά στον τοµέα των κατασκευών, οι εταιρίες που δραστηριοποιούνταν µέχρι το 2000, επισήµαιναν την έλλειψη του εξειδικευµένου εργατοτεχνικού προσωπικού.[30] Με την Ευρωπαϊκή Επιχορήγηση η επιµόρφωση και εξειδίκευση του προσωπικού και κυρίως µέσω των ξένων εταιριών, έχει βελτιώσει την κατάσταση στον τοµέα αυτό. Σε συνδυασµό µε την πρόσφατη ένταξη της Βουλγαρίας στην ΕΕ και υιοθέτηση των ευρωκωδίκων στην µελέτη έργων αλλά και το συνεχώς αυξανόµενο ποσοστό ανώτερης-τεχνικής εκπαίδευσης (βλ.παρ.2.5), το πρόβληµα της εξειδίκευσης αναµένεται να αντιµετωπιστεί. Τέλος, αναφορικά µε τα µηχανήµατα που απαιτούνται στην κατασκευή των έργων είναι δύσκολο να βρεθούν στην τοπική αγορά, καθώς αυτά που χρησιµοποιούνταν από τους ντόπιους ήταν παλαιωµένης τεχνολογίας. Καθώς πριν το 1990 η βιοµηχανία αφορούσε κυρίως την γεωργική παραγωγή, δεν υπάρχει εµπειρία στην συντήρηση των σύγχρονων δοµικών µηχανών. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια µε την - 10 -
δραστηριοποίηση µεγάλων ξένων εταιριών και την εισαγωγή των απαιτούµενων µηχανικών πόρων, έχει δηµιουργηθεί κάποιο απόθεµα σε δοµικές µηχανές. 2.7 Εργασιακό καθεστώς Έχοντας υπόψη την πολιτική διαδροµή της Βουλγαρίας µέχρι το 1989 (κατάρρευση του Σοβιετικού κράτους), είναι σχεδόν αυτονόητο το αυστηρό εργασιακό καθεστώς που ήταν οργανωµένο, όσον αφορά τις υποχρεώσεις των εργοδοτών και την εξασφάλιση των εργαζοµένων. Έτσι, η τήρηση του καθιερωµένου ωραρίου εργασίας, η πληρωµένη υπερωριακή απασχόληση, η τήρηση των αργιών και αδειών, η εξασφάλιση σε περίπτωση ασθενείας των εργαζοµένων, η µέριµνα υγείας και σύνταξης ήταν εξασφαλισµένα από το κράτος για όλους τους πολίτες. Οι λιγοστές ιδιωτικές επιχειρήσεις πειθαρχούσαν στους αυστηρούς ελέγχους του οργανωµένου κρατικού µηχανισµού. Η οικονοµική κρίση που ακολούθησε την πτώση του καθεστώτος, άφησε ξεκρέµαστους τους εργαζοµένους στις κρατικές επιχειρήσεις, ενώ στις ιδιωτικές οι συνθήκες έγιναν ελεύθερες, χωρίς ελέγχους, ασφάλεια και πρόνοια για τους εργαζοµένους, µε έντονη την διαφθορά, την δωροδοκία και το οργανωµένο έγκληµα Σήµερα µε τις πιέσεις της ΕΕ για έλεγχο των παραπάνω προβληµάτων (βλ. παράγραφο 2.12), υπάρχει σε κάποιο βαθµό έλεγχος µισθών και συνθηκών εργασίας, µε προοπτικές περαιτέρω βελτίωσης για τους εργαζοµένους. Οι ελεγκτικοί µηχανισµοί υπάρχουν και µπορούν να τεθούν σε λειτουργία. Σήµερα, οι µορφές εργασίας που υπάρχουν στην Βουλγαρία είναι αντίστοιχες µε αυτές στην υπόλοιπη Ευρώπη: Εξαρτηµένη εργασία, εργασία ελεύθερου επαγγελµατία, ηµιαπασχόληση, κτλ. Ωστόσο, σύµφωνα µε έρευνα του «Ευρωβαρόµετρου», η Βουλγαρία είναι η πρώτη χώρα µεταξύ των κρατών µελών της ΕΕ στην αδήλωτη εργασία, η οποία αποτελεί το 35% του ΑΕΠ, όταν στην Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία είναι 20% του ΑΕΠ και στις άλλες χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης αποτελεί το 10% του ΑΕΠ. Στην Βουλγαρία, η αδήλωτη εργασία έχει υψηλότερη συχνότητα στους τοµείς των κατασκευών και των οικιακών υπηρεσιών. [10] - 11 -
2.8 Πολιτικό σύστηµα Το πρώτο δηµοκρατικό Σύνταγµα ψηφίστηκε µόλις το 1991 και ορίζει την Βουλγαρία ως Κοινοβουλευτική ηµοκρατία. Το Συµβούλιο των Υπουργών είναι το ανώτατο εκτελεστικό όργανο του κράτους και αποτελείται από εκλεγµένα µέλη του Εθνικού Κοινοβουλίου. Αρχηγός το κράτους είναι ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας, ο οποίος εκλέγεται µε άµεση ψηφοφορία. Φορέας της νοµοθετικής εξουσίας είναι το Εθνικό Κοινοβούλιο, το οποίο αποτελείται από 240 µέλη, τα οποία εκλέγονται κάθε τέσσερα χρόνια. [6] Οι τελευταίες εκλογές έγιναν στις 25/6/2005. Το πολιτικό κλίµα της Βουλγαρίας θεωρείται σταθερό και ευνοϊκό στην ιδιωτική πρωτοβουλία. 2.9 Τοπικές εκτελεστικές αρχές Η θέση και οι αρµοδιότητες των τοπικών εκτελεστικών αρχών εξαρτώνται από τη εδαφική µονάδα αναφοράς τους. Ο ήµος είναι η κύρια διοικητική εδαφική µονάδα για την τοπική κυβέρνηση. Η πολιτική κάθε ήµου καθορίζεται από το Συµβούλιό του και περιλαµβάνει την οικονοµική ανάπτυξη, την πολιτική για το περιβάλλον, τις εκπαιδευτικές, πολιτιστικές, δραστηριότητες κ.λπ.. Το δηµοτικό Συµβούλιο εγκρίνει τους ετήσιους προϋπολογισµούς και τα προγράµµατα ανάπτυξης του αντίστοιχου δήµου. [6] Κάθε δήµος κυβερνιέται από έναν δήµαρχο. Ο δήµαρχος είναι υπεύθυνος για ολόκληρη την εκτελεστική δραστηριότητα του δήµου, της τήρησης της δηµόσιας τάξης, και οργανώνει τη διανοµή του προϋπολογισµού δήµων [6] Η περιφέρεια (region) είναι η µεγαλύτερη διοικητική εδαφική µονάδα. Μέσω αυτής, εφαρµόζεται η κυβερνητική τοπική πολιτική µε έναν αποκεντρωµένο και αποτελεσµατικότερο τρόπο. Ένας περιφερειάρχης, που διορίζεται από το Συµβούλιο των υπουργών, διοικεί κάθε περιφέρεια. [6] - 12 -
2.10 ικαιοσύνη Η δικαιοσύνη στη Βουλγαρία ασκείται από τα εξής δικαστήρια : Το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο (Supreme Administrative Court - CSAC), και ο ανώτατος έλεγχος άσκησης δικαστηρίου ακύρωσης (Supreme Cassation Court - SCC) της εφαρµογής του νόµου από τα δικαστήρια των χαµηλότερων περιπτώσεων, και παίρνουν τις αποφάσεις σχετικά µε τη νοµιµότητα των πράξεων της εκτελεστικής εξουσίας. [6] Το συνταγµατικό δικαστήριο καθορίζει εάν οι νόµοι και οι διεθνείς συµφωνίες είναι σύµφωνα µε το σύνταγµα [6] Το ανώτατο δικαστικό Συµβούλιο (SJC) έχει καθιερωθεί, το οποίο οργανώνει τη δραστηριότητα του δικαστικού [6] 2.11 Εθνικό νόµισµα Το εθνικό νόµισµα της Βουλγαρίας είναι το λέβα. Η συναλλαγµατική ισοτιµία του τελευταίου µε το Ευρώ είναι κλειδωµένη στο 1 Ευρώ=1,995 λέβα. [8] Στις 4/12/2007 η συναλλαγµατική ισοτιµία (fixing)του µε το δολλάριο ήταν $1US=1,3534 λέβα (1 = 1,4741 $US) 2.12 Οικονοµική κατάσταση Σύµφωνα µε την έκθεση της αντιπροσωπείας του ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου ( ΝΤ) για την Βουλγαρία, δεν υπάρχει καµία αλλαγή στην µακροοικονοµική κατάσταση χώρας, δηλ. η οικονοµική ανάπτυξη παραµένει συγκριτικά υψηλή αλλά και το έλλειµµα εξωτερικού εµπορίου διευρύνεται. [10] Το ποσοστό πληθωρισµού που έχει θέσει η κυβέρνηση για το 2008 είναι 6,9% ετησίως και 4,5% στο τέλος του χρόνου. Ωστόσο, ο πληθωρισµός για τον µήνα Αύγουστο 2007 που ήταν 13,1%, οδήγησε σε αναθεώρηση της σχετικής πρόβλεψης του ΝΤ από 4,5 % σε 8% για το τέλος του χρόνου. [10] Σύµφωνα µε την κατάταξη «Doing Business 2008» της Παγκόσµιας Τράπεζας, το 2008, η Βουλγαρία περιλαµβάνεται µεταξύ των 10 πρώτων χωρών µεταρρυθµιστών στην οικονοµία, κατέχοντας την 46 η θέση µεταξύ 178 χωρών. [10] - 13 -
Πίνακας 3: Κατάταξη µεταξύ των 178 χωρών. Βουλγαρία Ελλάδα Γενική κατάταξη 46 100 Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (δολλάρια) 3.990 21.690 Πληθυσµός (εκατ.) 7,7 11,1 ιαδικασίες Έναρξης επιχείρησης (starting business) 100 152 Έκδοσης αδειών (dealing with licenses) 103 42 Απασχόλησης (employing workers) 57 142 Κατοχύρωσης κυριότητας (registering property) 62 93 Χορήγησης πιστώσεων (getting credit) 13 84 Προστασίας επενδυτών (protecting investors) 33 158 Πληρωµής φόρων (paying taxes) 88 86 ιενέργειας εξαγωγών (trading across border) 89 65 Επιβολής συµβάσεων (enforcing contracts) 90 87 Εκκαθάρισης επιχείρησης (closing a business) 72 38 Πηγή [10] Σύµφωνα µε την World Investment Report 2007 της UNCTAD, η Βουλγαρία κατατάσσεται στην έβδοµη σειρά µεταξύ 141 χωρών παγκοσµίως όσον αφορά την προσέλκυση των άµεσων ξένων επενδύσεων (ως µερίδιο του ΑΕΠ) το 2006. Η εισροή άµεσων ξένων επενδύσεων στην Βουλγαρία το τελευταίο έτος ανήλθε στα 5.172 εκ. δολλάρια ΗΠΑ, ενώ από το 1990 είναι 20.700 εκ. δολ. [10] Κόστος ζωής Το µέσο οικογενειακό εισόδηµα στην Βουλγαρία όπως καταγράφηκε τον Αύγουστο 2007 ήταν περίπου 648 λέβα (330 ), και οι οικογενειακές δαπάνες 630,30 λέβα. Αντίστοιχα το κατά κεφαλήν εισόδηµα ήταν 258 λέβα, ενώ οι κατά κεφαλήν δαπάνες ήταν 250,70 λέβα. Η µέση αµοιβή εργασίας για την ίδια περίοδο (08/2007) ήταν 323,70 λέβα (165 ). Οι δαπάνες για την συντήρηση κατοικίας, νερό, ηλεκτρικό, καύσιµα, κτλ. ανέρχονται στα 75 λέβα, για τις µεταφορές στα 42,7 λεβά. Τέλος, οι δαπάνες για δραστηριότητες αναψυχής ανέρχονται κατά µέσο όρο σε 29,40 λέβα, ενώ για καπνό και ποτά σε 28,40 λέβα. [10] - 14 -
2.13 Ευρωπαϊκή πορεία Το 1989 µε την πτώση του τείχους του Βερολίνου και την διάλυση του σοβιετικού κράτους, η Βουλγαρία µετά από εκλογές πέρασε στο πολίτευµα της κοινοβουλευτικής δηµοκρατίας. Ήδη από το 1990, υπογράφοντας το σύµφωνο εµπορίου και συνεργασίας µε τις χώρες της ΕΕ, εκδήλωσε την επιθυµία για ένταξη στην ΕΕ. Το 1995 υπέβαλλε και επίσηµα υποψηφιότητα η οποία έγινε δεκτή και το 2000 ξεκίνησαν οι διαπραγµατεύσεις για την εισδοχή της στην ΕΕ. Το 2005, ολοκληρώθηκαν οι διαπραγµατεύσεις και αποφασίστηκε η ένταξη της Βουλγαρίας ως ισότιµο µέλος της ΕΕ την 1/1/2007 (ταυτόχρονα µε την Ρουµανία), καθώς και της πλήρης οικονοµικής ένταξης της και υιοθέτησης του ευρώ το 2010. [7] Σύµφωνα µε την έκθεση της ΕΕ για την πορεία της Βουλγαρίας (2005), η χώρα έχει διατηρήσει έναν υψηλό βαθµό µακροοικονοµικής σταθερότητας µε την ισχυρή οικονοµική ανάπτυξη, το σχετικά χαµηλό πληθωρισµό και τη µειωµένη ανεργία. Ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα της ένταξης της χώρας και σύγκλισης µε τις άλλες χώρες µέλη της ΕΕ, είναι η διαφθορά στον δηµόσιο τοµέα, ακόµη και στις υψηλές βαθµίδες διοίκησης και επίσης το οργανωµένο έγκληµα. Χαρακτηριστικό της προσπάθειας της κυβέρνησης της Βουλγαρίας να ελέγξει το πρόβληµα, είναι η ύπαρξη ειδικής επιλογής σε κάθε δικτυακό τόπο κυβερνητικού φορέα & οργανισµού για άµεση αναφορά φαινόµενων διαφθοράς που αντιµετωπίζουν οι πολίτες στην καθηµερινότητα τους. Ένα άλλο επίσης πρόβληµα της Βουλγαρίας είναι η προστασία των ανθρώπινων δικαιωµάτων των µειονοτήτων κυρίως των «Rom» [8] Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή πολιτική όσον αφορά στην Βουλγαρία στην παρακάτω θέση του διαδικτύου : http://europa.eu/scadplus/leg/el/s40001.htm - 15 -
3. Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 3.1 Κύριοι τοµείς έργων Τα έργα διακρίνονται ανάλογα µε το περιεχόµενο τους ως εξής : Οδικά Σιδηροδροµικά Μεταφορών (λιµάνια, αεροδρόµια) Ενέργειας Περιβάλλον ιαχείρισης γης (real estate) Οι πρώτες πέντε κατηγορίες χρηµατοδοτούνται στην Βουλγαρία κυρίως από χρηµατοδοτικά προγράµµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ορισµένα µε συµπράξεις δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα, ενώ τα έργα της 6 ης κατηγορίας είναι κυρίως ιδιωτικής χρηµατοδότησης. Σύµφωνα µε την έκθεση του κου Ζώµα [19], για την περίοδο 2007-2015, προβλέπεται να υλοποιηθούν έργα συνολικού κόστους 8,902 εκατ.. Αναλυτικά ως εξής : Μεταφορές: 6.423 εκατ. Περιβάλλον: 2.445 εκατ. Άρδευση: 34 εκατ. Από αυτά έχουν ήδη σχεδιασθεί έργα κόστους 7,2 δισεκ. 3.2 Μεγάλα Έργα Οδοποιίας Η δηµιουργία ενός δικτύου µεταφορών ευρωπαϊκής κλίµακας είναι θεµελιώδους σηµασίας για την κυκλοφορία των εµπορευµάτων και των προσώπων καθώς και για την ενίσχυση της εδαφικής συνοχής της Ένωσης. Στα πλαίσια της αρχής αυτής εγκρίθηκαν από την ΕΕ τα δίκτυα συνδυασµένων µεταφορών, οδικών µεταφορών και εσωτερικών πλωτών µεταφορών, περιλαµβάνοντας κατάλογο 14 µειζόνων έργων προτεραιότητας, από την ανάπτυξη σιδηροδροµικών γραµµών µεγάλης ταχύτητας σε διεθνείς διαδρόµους έως την κατασκευή αερολιµένων. Από την κατανοµή των χρηµατοδοτήσεων έργων οδοποιίας που παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα, προκύπτει ότι ένα σηµαντικό ποσοστό των χρηµατοδοτήσεων (33,85 %) αφορά στην Βουλγαρία - 16 -
Πίνακας 4 : Προϋπολογισµοί έργων οδοποιίας (εν συγκρίσει µε έργα µεταφορών) Μεταφορές Οδοποιία Ποσοστό Αλβανία 402.040.000 119.982.434,40 29,84% Βοσνία-Ερζεγοβίνη 347.500.000 137.500.000 39,57% Βουλγαρία 650.000.000 220.000.000 33,85% FYROM 170.000.000 101.500.000 59,71% Ρουµανία 857.940.000 567.700.000 66,17% FRY 682.050.000 199.695.140 29,28% Σύνολο 3.109.530.000 1.346.377.574,40 43,30% Πηγή : Implementation of Regional Infrastructure Projects Στον χάρτη 1, που ακολουθεί φαίνεται το Ευρωπαϊκό Οδικό ίκτυο T-TEN, Χάρτης 1: Προτεινόµενο ιευρωπαϊκό Οδικό ίκτυο της διευρυµένης Ευρωπαϊκής Ένωσης Πηγή [21]: ικτυακός τόπος ΕΕ - 17 -
Χάρτης.2: Προτεινόµενο ιευρωπαϊκό Οδικό ίκτυο της Ανατολικής Ευρώπης Πηγή [ 4]: Έκθεση Υπουργείου ηµοσίων έργων Βουλγαρίας (MRRB) - 18 -
Χάρτης 4 : Οδικό δίκτυο TINA - Βουλγαρία Πηγή [7] : TINA Βουλγαρία. - 19 -
Χάρτης 5 : Οδικό Ευρωπαϊκό δίκτυο & TINA - Βουλγαρία Πηγή [ 5 ]: Έκθεση Υπουργείου ηµοσίων έργων Βουλγαρίας (MRRB) - 20 -
Χάρτης 6: Πανευρωπαϊκοί Άξονες που διέρχονται από την Βουλγαρία Πηγή [5] : Υπουργείο ηµοσίων έργων Βουλγαρίας - 21 -
Σύµφωνα µε την τελική έκθεση TINA που συντάχθηκε το 1999, οι εκτιµήσεις του κόστους των έργων κατά ιάδροµο στη Βουλγαρία παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Οι εκτιµήσεις έχουν γίνει από την πλευρά του Βουλγαρικού κράτους. Πίνακας 5 : Εκτιµήσεις προϋπολογισµού έργων µε βάση τη µελέτη TINA - Βουλγαρία ιάδροµος Σύνδεση Μήκος (χλµ) Εκτίµηση κόστους ( εκατ.) IV (4) Vidin - Kap. Andreevo 513 386.00 IV (4) (σύνδεση µε Sofija ---Tzarkva 201 524.00 Θεσσαλονίκη) ηλαδή τελικά Vidin Sofia Kulata 446 - VIII(8) Gjuesevo Varna 639 IX(9) Ruse Gabrovo Kardjali Makaza - Ruse Gabrovo Haskovo Novo Selo - 446 km 463 513 km 430.00 X (10) (σύνδεση µε Nis) Kalotina Sofija 72 45.00 Σύνδεση λοιπών τµηµάτων του δικτύου µεταφορών Botevgrad Pleven Bjala 201 38.00 Svilengrag Burgas 166 60.00 Συνολικό εκτιµώµενο κόστος κατασκευής του οδικού 2130.0 δικτύου Πηγή.[21]: ΤΙΝΑ - Βουλγαρία Σύµφωνα µε το «2005 REGULAR REPORT ON BULGARIA S PROGRESS TOWARDS ACCESSION», που συντάχθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και αναφέρεται στα Trans-European Transport Networks, ένας µεγάλος αριθµός έργων βρίσκεται στη φάση της υλοποίησης στους ιαδρόµους IV, VII και X, όπως ο εκσυγχρονισµός του δρόµου Ε-79. Σύµφωνα µε το σηµείωµα «Priority projects for the trans-european transport network up to 2020» που συντάχθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το έργο - 22 -
«Motorway Greek/Bulgarian border Sofia Nadlac(Budapest)/ (Constantza)» έχει καταληκτική ηµεροµηνία έναρξης το 2010, ενώ αναµένεται να δοθεί στην κυκλοφορία το αργότερο µέχρι το 2020. [ ] Σύµφωνα µε την έκθεση «Overview of projects proposed to the Management Committee» που αφορά στον προϋπολογισµό των έργων που χρηµατοδοτούνται ή θα χρηµατοδοτηθούν από το ISPA, τα έργα που φαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί προτάθηκαν στα πλαίσια του ISPA, τα οποία σχετίζονται µε τη κατασκευή των ιαδρόµων και του ικτύου TINA. Πίνακας 6 : Εκτιµήσεις προϋπολογισµού για έργα ISPA Τοµέας Εκτιµώµενη δέσµευση από ISPA Ljulin motorway (Sofia ring road to Daskalovo road Μεταφορές 111.337.500 Plovdiv Svilengrad: rail electrification and upgrading Τεχνική Βοήθεια 153.000.000 Transit roads rehabilitation project III Μεταφορές 30.000.000 Σύνολο 294.337.500 Πηγή [21]: Μελέτη ISPA. Σύµφωνα µε τη µελέτη TIRS για τη Βουλγαρία τα προγραµµατισµένα 17 έργα και ο συνολικός προϋπολογισµός τους φαίνεται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 7 : Έργα οδοποιίας σύµφωνα µε την µελέτη TIRS, Βουλγαρία Κωδικός Έργων Κόστος (εκατ ) Bu-H-01 ως Bu-H-15 2676 Bu-IM-01 και Bu-IM-02 55 Σύνολο 2.731 Πηγή [21]: Μελέτη TIRS, Βουλγαρία. - 23 -
Εξαιτίας των κοινωνικών και οικονοµικών δυσκολιών που παρουσιάζονται στη Βουλγαρία, οι διαδικασίες και ενέργειες που σχετίζονται µε τη συντήρηση του οδικού δικτύου της χώρας στερούνται χρηµατοδότησης το οποίο είχε ως αποτέλεσµα την αυξηµένη φθορά των οδικών αρτηριών και πιο συγκεκριµένα περισσότερο από το 28% του δικτύου µεταφορών βρίσκεται σε άσχηµη κατάσταση. Η Κυβέρνηση στην προσπάθεια της να βελτιώσει και να αντιµετωπίσει την κατάσταση ξεκίνησε το πρόγραµµα «Transit Roads 1» το 1992 µε την οικονοµική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΙΒ), της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων (EBRD) και του ευρωπαϊκού προγράµµατος PHARE. Το παραπάνω πρόγραµµα ακολουθήθηκε από το «Transit Roads 2» την περίοδο 1997 1999 και το «Transit 3» το οποίο ολοκληρώθηκε το 2002. Τα παραπάνω προγράµµατα υπολογίζεται ότι βοήθησαν έτσι ώστε 2000 χλµ του Βουλγαρικού οδικού δικτύου να βελτιωθούν σύµφωνα µε τα Ευρωπαϊκά κριτήρια σε θέµατα που αφορούν στην ποιότητα, ασφάλεια και ικανότητα εξυπηρέτησης. [4] Σύµφωνα µε το «Developing Regional Infrastructure, Strategic Approach and Implementation of Projects» το οποίο συντάχθηκε από το Γραφείο Νοτιοανατολικής Ευρώπης, τα ακόλουθα έργα χρηµατοδοτούνται από το πρόγραµµα ISPA: Danube Bridge Vidin-Calafat: ιαχειριστική Αρχή είναι Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων µε κόστος 180 εκατ. και χρηµατοδότηση από το ISPA µε 70 εκατ. Transit Roads Rehabilitation Project III - sections on the Pan-European Transport corridors in Bulgaria: ιαχειριστική Αρχή είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή µε κόστος 40 εκατ. και χρηµατοδότηση από το ISPA µε 30. - 24 -
3.3 Σιδηροδροµικά Έργα Χάρτης 7 : Σιδηροδροµικά Έργα Πηγή [19] Έκθεση κου Ζώµα Όσον αφορά στα Σιδηροδροµικά έργα, έχουν δροµολογηθεί τα εξής, στους αντίστοιχους πανευρωπαϊκούς άξονες : 1. Π.Α. ΙΧ (4): Εκσυγχρονισµός γραµµών, Βίντιν-Σόφιας, Σόφιας-Φιλ/λης-Μπουργκάς, Ολοκλήρωση εξηλεκτρισµού και διπλής γραµµής Φιλ/λης-Σβίλενγραντ, Σβίλενγραντ-Τουρκικά σύνορα, Μέζντρα-Γκόρνα Οριαχόβιτσα, Ραντοµίρ- Μπλαγκόεβγραντ και Σόφια-Ραντοµίµ. - 25 -
2. Π.Α.VIII (8) : Κατασκευή γραµµών Φιλ/λη-Ζίµνιτσα, Φιλ/λη-Μπουργκάς 3. Π.Α. ΙΧ (9): Κατασκευή γραµµών Ρούσε-Γκόρνα Οριαχόβιτσα 4. Π.Α. Χ (10) : Κατασκευή γραµµών Σόφια -Ντραγκοµάν Επίσης προγραµµατίζεται η κατασκευή Τερµατικών Σταθµών Συνδυασµένων Μεταφορών, οι οποίοι µετά από προτάσεις ελληνικής εταιρείας µελετών, αποφασίστηκαν να γίνουν σε Σόφια και Ρούσε, σε πρώτη φάση. Σε δεύτερη φάση γίνεται η προετοιµασία για κατασκευή Τερµατικών Σταθµών Συνδυασµένων Μεταφορών σε Βάρνα, Μπουργκάς, Φιλ/λη, ιµίτροβγκαρντ και Λοµ/Βίντιν. [19] - 26 -
3.4 Ενεργειακές Υποδοµές Χάρτης 8 : Έργα για την ενέργεια Πηγή [19] Έκθεση κου Ζώµα Έχει δροµολογηθεί η κατασκευή των παρακάτω έργων που αφορούν σε ενεργειακές υποδοµές της Βουλγαρίας [19]: 2. Πυρηνικού εργοστασίου στο Μπέλενε (2 µονάδες Χ 1000 MW) 3. Θερµοηλεκτρικού Μαρίτσα Ανατολικό (2 µονάδες Χ 335 ΜW) 4. Σύνδεση δικτύων µε ΠΓ Μ, Αλβανία 5. Σύνδεση δικτύων µε Ελλάδα (2η γραµµή) 6. Σύνδεση δικτύων µε Σερβία - 27 -
3.5 Έργα µε παραχώρηση Οι κυβερνήσεις και οι ηµόσιοι φορείς έχουν τα τελευταία χρόνια προσπαθήσει να προσελκύσουν τον ιδιωτικό τοµέα να συµµετέχει στην ανάπτυξη, σχεδίαση, χρηµατοδότηση, κατασκευή, λειτουργία και διαχείριση µεγάλων δηµοσίων έργων σε πολλούς τοµείς, όπως τα έργα υποδοµής, τις µεταφορές, την ενέργεια, την καθαριότητα, τα δηµόσια κτίρια κλπ. Έχουν δηµιουργηθεί και εφαρµοστεί διάφορα µοντέλα παραγωγής έργων, που περιλαµβάνονται στον τίτλο Public Private Partnership (PPP), δηλαδή Συνεργασία ηµόσιου Ιδιωτικού Τοµέα (Σ ΙΤ) Η µέθοδος παραχώρησης τοποθετεί την ευθύνη της χρηµατοδότησης της κατασκευής και λειτουργίας του Έργου στον Ιδιωτικό Τοµέα. Το Κράτος παραχωρεί τα δικαιώµατα εκµετάλλευσης σε µία εταιρεία Ειδικού Σκοπού (Α.Ε.) για να κατασκευάσει και να λειτουργήσει το Έργο για µία ορισµένη χρονική περίοδο. Η Εταιρεία στην περίπτωση αυτή χρησιµοποιεί τα εισοδήµατα από την λειτουργία του Έργου για να συντηρεί το άνειο και να παρέχει στον επενδυτή µέρισµα. [22] Στα πλεονεκτήµατα των έργων παραχώρησης, περιλαµβάνεται η επιτάχυνση παραγωγικών υποδοµών, καθώς µε τον τρόπο αυτό εκτελούνται έργα χωρίς την οικονοµική συµµετοχή του κράτους, έργα που σε διαφορετική περίπτωση είτε δεν θα υλοποιούνταν καθόλου, είτε θα υλοποιούνταν µε µεγάλη καθυστέρηση. Επίσης, ο Σχεδιασµός του Έργου είναι πιο ακριβής, χωρίς περιττά έξοδα, ενώ περιλαµβάνονται και οι ανάγκες υπηρεσιών στην διάρκεια ζωής του έργου. Ακόµη, ο Χρόνος κατασκευής είναι πιο σύντοµος καθώς ο κατασκευαστής έχει κίνητρο για την συντοµότερη ολοκλήρωση κα την έναρξη εκµετάλλευσης του έργου. Ένα ακόµη πλεονέκτηµα είναι η επιδίωξη του χαµηλότερου κόστος σε συνδυασµό µε την καλύτερη ποιότητα του έργου, καθώς ο κατασκευαστής θα είναι υπεύθυνος για την συντήρηση του έργου. Επίσης, η κατανοµή κινδύνων γίνεται τόσο στον κατασκευαστή όσο και στο δηµόσιο. Τέλος, σηµαντικό πλεονέκτηµα στην κατασκευή έργων µέσω της παραχώρησης είναι η δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας, στην καθαυτή κατασκευή και διαχείριση του έργου αλλά και στην εκµετάλλευση στη διάρκεια ζωής του έργου. Σηµαντικά µειονεκτήµατα των έργων Παραχώρησης είναι η πολυπλοκότητα τους, η εµπορική κατεύθυνσή τους που απαιτούν εκτεταµένη τεκµηρίωση και - 28 -
διαπραγµάτευση. Εµπλέκονται µελετητές, χρηµατοοικονοµικοί σύµβουλοι, δικηγόροι, τεχνικοί σύµβουλοι κλπ., σε πολυέξοδες τεχνικές, οικονοµικές, νοµικές και φορολογικές µελέτες για να καλύψουν τους κινδύνους και τη βιωσιµότητα του έργου. Οι διαδικασίες αυτές προϋποθέτουν χρόνο και υψηλές δαπάνες τις οποίες καλείται να καλύψει εξ ολοκλήρου ο Προσφοροδότης. Λόγω της πολυπλοκότητας και των δαπανών που απαιτούνται, πολύ λίγοι είναι οι Εργολήπτες που µπορούν να ασχοληθούν µε τον τοµέα των παραχωρήσεων. Τέλος, σοβαρό µειονέκτηµα είναι η έλλειψη υποδοµής από µέρους των κρατικών φορέων να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις των έργων αυτών. Λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και κυρίως λόγω των πλεονεκτηµάτων που εµφανίζει η εκτέλεση δηµόσιων έργων µε συµβάσεις παραχώρησης, αυτή η µορφή συµβάσεων και χρηµατοδότησης θα είναι πολύ αποδοτική για την Βουλγαρία, κυρίως για τους εξής λόγους : 1. Η παλαιότητα των δικτύων υποδοµής και η στασιµότητα της ανάπτυξης από το 1990 και µετά (λόγω της οικονοµικής κρίσης που ακολούθησε την πτώση του καθεστώτος) δηµιουργεί πολλά έργα υποδοµών που χρειάζονται υλοποίηση. 2. Λόγω του µεγάλου πλήθους των απαιτούµενων έργων υποδοµής µε την ευκαιρία της ένταξης στην ΕΕ, οι οικονοµικοί πόροι (µαζί µε τα χρηµατοδοτικά προγράµµατα της ΕΕ) δεν επαρκούν για όλα τα έργα.. Οι συµβάσεις παραχώρησης επωµίζονται µεγάλο µέρος της χρηµατοδότησης και αποφορτίζουν τον κρατικό προϋπολογισµό. 3. Η ΕΕ προάγει την ιδιωτική πρωτοβουλία και βλέπει θετικά τις συµβάσεις παραχώρησης Ωστόσο, λόγω κυρίως της έλλειψης υποδοµής (φορέων ελέγχων-ανάθεσης) από µέρους της Βουλγαρικής κυβέρνησης και της ύπαρξης διαφθοράς στα κρατικά κλιµάκια, η κατασκευή µε την µέθοδο της παραχώρησης είναι ακόµη σε αρχικό στάδιο. Το προηγούµενο, δε θα ισχύει για πολύ ακόµη, δεδοµένου ότι, τόσο η Παγκόσµια Τράπεζα, όσο και άλλοι διεθνείς οργανισµοί φαίνονται πρόθυµοι να χρηµατοδοτήσουν έργα παραχωρήσεων στη βουλγαρική αγορά. Στο παραπάνω πλαίσιο, στην Βουλγαρία έχει ήδη δροµολογηθεί η κατασκευή έργων µε συµβάσεις παραχώρησης, σε διάφορους τοµείς, ορισµένα εκ των οποίων είναι τα παρακάτω [19]: - 29 -
1. Λιµενικές Υποδοµές: Σοµοβίτ, Σβίστοφ, Οριάχοβο, Βάρνα- υτικό Λιµάνι, Τερµατικοί Λιµενικοί Σταθµοί Βίντιν-Βόρειο, Κεντρικό και Βίντιν-Νότιο. Φέρρυ σε Βίντιν, Ρούσε Ανατολικό και υτικό, Φέρρυ σε Βάρνα, Τερµατικοί Θερµοηλεκτρικοί Σταθµοί Εζέροβο-Βάρνα, Λιµενικοί τερµατικοί σε Βάρνα, Λοµ και Μπουργκάς 2. Αεροδρόµια: Μπουργκάς, Βάρνα, Ρούσε, Γκόρνα Οριαχόβιτσα, Τεργκόβιστε και Φιλ/λη. 3. Σιδηρόδροµοι: Κεντρικοί Σταθµοί σε Σόφια, Φιλλιπούπολη. 4. Περιβάλλον: Βιολογικοί Καθαρισµοί 3.6 Έργα διαχείρισης γης (Real Estate) Η Βουλγαρία ακολουθώντας το σύστηµα της Σοβιετικής Ένωσης (επί κοµουνιστικού καθεστώτος), διέθετε µεγάλες εκτάσεις γης κρατικής ιδιοκτησίας. Με την συγκέντρωση του πληθυσµού στα αστικά κέντρα (βλέπε παράγραφο 2.7), δηµιουργήθηκε ανάγκη για επέκταση τους. Η επέκταση των σχεδίων πόλεων οδήγησε κατ αρχάς σε αύξηση της αξίας γης και σε έντονη ανοικοδόµηση. Ο κλάδος του Real Estate, είναι ανερχόµενος στην Βουλγαρία και καθώς το ευρωπαϊκό δίκαιο δεν αναγνωρίζει περιορισµούς στην απόκτηση γης από πολίτες της ΕΕ, ο κλάδος αυτός αποτελεί χώρο δραστηριοποίησης πολλών ξένων (ευρωπαϊκών) κατασκευαστικών εταιριών. Υπάρχει γενικά η τάση για εκµετάλλευση-οικοδόµηση µεγάλων εκτάσεων γης µε συγκροτήµατα πολυκατοικιών (διαµερισµάτων, γραφείων, καταστηµάτων). Μετά από σχετική έρευνα στις τιµές που ισχύουν για αγορά γης, παρατίθεται ο παρακάτω πίνακας µε κάποιες ενδεικτικές τιµές για την πόλη της Σόφιας. - 30 -
Πίνακας 8: ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΤΙΜΕΣ ΑΓΟΡΑΣ ΓΗΣ (Σε / τ.µ. χωρίς ΦΠΑ ) Βόρειες περιοχές Γραφεία Κατοικίες Πολυκαταστήµατα Βιοµηχανία 1.300-2.200 1.300-2.200 400-800 100-200 Κέντρο 1.300-2.000 1.300-2.000 - - υτικές περιοχές Ανατολικές περιοχές Νότιες περιοχές 500-800 500-800 400-800 70-100 - 500-800 300-600 50-100 - 300-500 200-400 50-70 Όσον αφορά στα διαµερίσµατα σε νεόχτιστες οικοδοµές στις βόρειες και κεντρικές περιοχές της Σόφιας, οι τιµές τους κυµαίνονται µεταξύ 1.200 1.800 /τµ χωρίς ΦΠΑ. Οι αντίστοιχες τιµές που ισχύουν στην αγορά της Βόρειας Ελλάδος και συγκεκριµένα την Θεσσαλονίκη, ενδεικτικά για τις ανατολικές περιοχές (θεωρούνται οι υψηλότερες της πόλης), είναι για διαµερίσµατα σε νεόκτιστες οικοδοµές περίπου 2.800 4.000 /τµ χωρίς ΦΠΑ. Συµπερασµατικά, στον χώρο του real estate, µπορούν να δραστηριοποιηθούν µικρότερες εταιρίες, όπως είναι το πλήθος των Ελληνικών κατασκευαστικών εταιριών, καθώς δεν απαιτείται πολύπλοκη οργανωτική δοµή από πλευρά τους, ενώ το κεφάλαιο που απαιτείται για επένδυση, όπως προκύπτει από τα παραπάνω, είναι µέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων τους. - 31 -
4. ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ 4.1 Χρηµατοδοτικά Προγράµµατα ΕΕ για τη ΝΑ Ευρώπη 4.1.1 PHARE Το πρόγραµµα Phare αποτελεί το κυριότερο µέσο οικονοµικής και τεχνικής συνεργασίας της Ευρωπαϊκής Κοινότητας µε τις υποψήφιες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΧΚΑΕ) µε κατεύθυνση της προετοιµασίας των υποψηφίων χωρών για ένταξη. Συγκεκριµένα τα δύο προγράµµατα PHARE ESC και PHARE CBC αφορούν σε έργα οικονοµικής - κοινωνικής συνοχής και έργα µεταφοράς, ενέργειας, τηλεπικοινωνιών και διοικητικής ανάπτυξης αντίστοιχα για διασυνοριακή συνεργασία µεταξύ των υπό ένταξη χωρών (Βουλγαρία) και των κρατών µελών (Ελλάδα). Οι δραστηριότητες του Phare επικεντρώνονται σε δύο προτεραιότητες: 1) Ενίσχυση των δηµοσίων διοικήσεων των υποψηφίων χωρών ώστε να είναι σε θέση να εφαρµόσουν το κοινοτικό κεκτηµένο. Επίσης το Phare βοηθάει τις εθνικές και περιφερειακές διοικήσεις καθώς και τους ρυθµιστικούς και ελεγκτικούς φορείς των υποψηφίων χωρών να εξοικειωθούν µε τους κοινοτικούς στόχους και διαδικασίες. 2) Συµµόρφωση της βιοµηχανίας τους και των βασικών τους υποδοµών µε τους κοινοτικούς κανόνες µέσω της πραγµατοποίησης των αναγκαίων επενδύσεων. Αυτή η προσπάθεια στρέφεται κυρίως στους τοµείς όπου οι κοινοτικοί κανόνες γίνονται όλο και περισσότερο αυστηροί, όπως για παράδειγµα το περιβάλλον, οι µεταφορές, η ποιότητα των προϊόντων, οι συνθήκες εργασίας κλπ.[21] Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραµµα,(προϋποθέσεις ένταξης, κτλ), µπορούν να αναζητηθούν στην παρακάτω θέση του διαδικτύου : http://ec.europa.eu/enlargement/financial_assistance/phare/index_en.htm 4.1.2 Προενταξιακό ιαρθρωτικό Μέσο (Π Μ-ISPA) Το ISPA (=Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) παρέχει χρηµατοδοτική υποστήριξη για επενδύσεις στους τοµείς του περιβάλλοντος και των µεταφορών µε στόχο την επιτάχυνση της συµµόρφωσης των χωρών της διεύρυνσης µε την ισχύουσα Ευρωπαϊκή νοµοθεσία σε αυτούς τους δύο τοµείς για µια περίοδο επτά ετών (2000-2006). - 32 -
Η προσέγγιση του ISPA είναι ανάλογη µε αυτή του Ταµείου Συνοχής και αφορά στους τοµείς των µεταφορών και του περιβάλλοντος. [21] Ο προϋπολογισµός του προγράµµατος για την Βουλγαρία και την Ρουµανία ανέρχεται για ολόκληρη την περίοδο σε 45,2 εκ. Στον τοµέα των µεταφορών οι επενδύσεις συνδέονται µε το Κοινοτικό κεκτηµένο και το µεγαλύτερο µέρος τους αφορά στους διαδρόµους και στο δίκτυο του ΤΙΝΑ.. Έτσι θα συµπεριληφθούν έργα που αποσκοπούν στην επέκταση των ιευρωπαϊκών ικτύων Μεταφορών ώστε να δηµιουργηθούν συνδέσεις µεταξύ της Ένωσης και των υποψηφίων χωρών, διασυνδέσεις µεταξύ των εθνικών δικτύων και σύνδεσµοι µε αυτά και τα ιευρωπαϊκά ίκτυα Μεταφορών. Σε αυτό το πλαίσιο, το δίκτυο ΤΙΝΑ θα αποτελεί σηµαντικό σηµείο αναφοράς για την αναγνώριση έργων. Το ISPA θα συνεισφέρει στη χρηµατοδότηση της ανάπτυξης των σιδηροδρόµων, οδικών αρτηριών, υδατικών οδών και λιµανιών και των αεροπορικών υποδοµών. Μέχρι τώρα, οι σιδηρόδροµοι είναι ο βασικός υποτοµέας (50% του προϋπολογισµού) µετά οι οδικές αρτηρίες (µόλις πάνω από 40%) και υπάρχει µόνο ένα έργο αεροπορικών υποδοµών στη Βουλγαρία. Ο κανονισµός προβλέπει ότι η συνδροµή της Επιτροπής βάσει του ISPA περιορίζεται σε σχέδια για το περιβάλλον και τις µεταφορές. Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραµµα,(προϋποθέσεις ένταξης, κτλ), µπορούν να αναζητηθούν στην παρακάτω θέση του διαδικτύου : http://europa.eu/scadplus/leg/el/lvb/l60022.htm Ακόµη, πληροφορίες για τα έργα της Βουλγαρίας που εντάσσονται στο πρόγραµµα, µπορούν να αναζητηθούν στην παρακάτω θέση του υπουργείου µεταφορών της Βουλγαρίας, (ο κατάλογος συνεχώς ενηµερώνεται µε τις αλλαγές) : http://www.mtc.government.bg/page.php?category=95 4.1.3 Ελληνικό Σχέδιο Οικονοµικής Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων (ΕΣΟΑΒ). Η Ελλάδα ήδη εφαρµόζει το Σχέδιο για την Οικονοµική Ανασυγκρότηση των Βαλκανίων (ΕΣΟΑΒ). Πρόκειται για ένα πενταετές αναπτυξιακό πρόγραµµα, ύψους 550 εκατοµµυρίων Ευρώ. Τα χρήµατα προέρχονται από τους Έλληνες φορολογούµενους. Οι χώρες που επωφελούνται είναι η Οµοσπονδιακή ηµοκρατία - 33 -