Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΑΤΙΑ Σ ΕΝΑ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

ΕΜΠ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ Ι ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 1ο ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ, 2013-2014 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΑΤΙΑ Σ ΕΝΑ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Εισήγηση : Ελένη Πορτάλιου, καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ - ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΤΡΙΓΩΝΟ Η περιοχή στην οποία θα εντοπίσουμε το θέμα μας αποτελεί ένα τμήμα του Μικρού Ιστορικού Εμπορικού Τριγώνου, που περικλείεται από τις οδούς Βουλής, Ερμού, Αιόλου, Κολοκοτρώνη, Λέκκα, Καραγιώργη Σερβίας, Βουλής. Η περιοχή αυτή είναι από τις παλαιότερες της πόλης των Αθηνών και διαμορφώθηκε σταδιακά μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, διατηρώντας ίχνη από την προηγούμενη ιστορία της.

η περιοχή μελέτης στο ευρύτερο σχέδιο της πόλεως των Αθηνών

Η περιοχή μελέτης είναι κατ εξοχήν εμπορική περιοχή με αρκετά καταστήματα ακριβού εμπορίου στην οδό Ερμού, ενώ από την οδό Περικλέους-Αθηναϊδος μέχρι την Κολοκοτρώνη συναντάμε μικρά καταστήματα λαϊκού εμπορίου. Συναντάμε, επίσης, δύο σημαντικά μνημεία : την βυζαντινή εκκλησία της Καπνικαρέας και τον ναό της Αγίας Ειρήνης, πρώτη μητρόπολη των Αθηνών, έργο του αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου. οδός Ερμού οδός Αθηναϊδος Αγίας Ειρήνης

Καπνικαρέα, Ερμού βυζαντινός ναός Κτίστηκε τον 11ο αιώνα προς τιμή της Θεοτόκου και συμπληρώθηκε αργότερα. Αγία Ειρήνη, Αιόλου 36 Έναρξη εργασιών πάνω σε προϋπάρχουσα μεσαιωνική εκκλησία το 1847. Λειτούργησε το 1850, η εσωτερική διακόσμηση ολοκληρώθηκε μεταξύ των ετών 1879-1892.

Η περιοχή γειτνιάζει με την Πλάκα, από τις πρώτες συνοικίες της Αθήνας, και το Μοναστηράκι, το οποίο ήδη επί Τουρκοκρατίας αλλά και αργότερα συγκέντρωνε τη λαϊκή αγορά της Αθήνας, που αργότερα μοιράστηκε με τη Βαρβάκειο, μετά από μια μεγάλη πυρκαγιά στο Μοναστηράκι. γενική άποψη της Πλάκας Η Πλάκα στο βάθος από τη διασταύρωση των οδών Ερμού και Νίκης

το Μοναστηράκι επί Τουρκοκρατίας το Μοναστηράκι σήμερα

Θα γνωρίσουμε την περιοχή εστιάζοντας σε τρία στοιχεία : τον πολεοδομικό ιστό που αφορά στο δημόσιο χώρο, τα κτήρια και τις χρήσεις. Με την ευκαιρία θα έρθουμε σε επαφή με την ιστορική εξέλιξη ενός τμήματος της πόλης το οποίο διαμορφώθηκε διαχρονικά και οφείλει την πολυπλοκότητα του σ αυτή τη διαχρονικότητα Ο ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ ΣΤΑΔΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Χάρτης της παλιάς πόλης, πριν τις επεμβάσεις των νέων γεωμετρικών σχεδίων Χαρακτηριστικά του σχεδίου είναι οι ακανόνιστοι δρόμοι και το πλήθος των αρχαίων, βυζαντινών και οθωμανικών μνημείων.

Από το Οθωμανικό χωριό στη μεσοπολεμική Αθήνα Πριν από την Επανάσταση: Η Αθήνα κωμόπολη 10.000 κατοίκων 25 Απριλίου 1821: Οι Αθηναίοι ξεσηκώθηκαν 1831: Ο πληθυσμός της Αθήνας είναι 4.000 κάτοικοι 1.605 οικίες και εργαστήρια έναντι 2.200 επί Τουρκοκρατίας.. Ο καθαυτό οικισμός της παλαιάς πόλεως, η Χώρα της Αθήνας, όπως ελέγετο τότε, δεν εκάλυπτεν ολόκληρον την περιτειχισμένην έκτασιν. Συγκεκριμένως, ενώ η εντός του τείχους έκτασις ήτο 1163 στρεμμάτων, μόνον 772 στρέμματα εκάλυπτεν η πόλις. Η δε υπόλοιπος έκτασις κατείχε το από τον βράχον της Ακροπόλεως και από την παρά το τείχος ακάλυπτον ζώνην. Εν σχέσει προς την σημερινήν πόλιν, ο παλαιός οικισμός έφθανε μόνον μέχρι των οδών Θρασύλλου, Αισχίνου, Πίττακού, Λέκκα, Πραξιτέλους, Ευριπίδου, Σαρρή και μέχρι του ναού των Αγίων Ασωμάτων, του Θησείου και του Αρείου Πάγου. Αι Αθήναι, Κ. Μπίρη

1833: Αθήνα- Πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους 1835: Ο πληθυσμός της Αθήνας είναι 7.000 κάτοικοι Το σχέδιο Κλεάνθη - Σάουμπερτ (1833) 2.890 στρέμ. 35-40.000 κάτοικοι πρόβλεψη

Το ρυμοτομικόν σχέδιον το οποίον συνέταξεν ο Κλεάνθης με συνεργάτην του τον Σάουμπερτ, παρά το κεφαλαιώδες πρόσκομμα το οποίον απετέλει η παρεμβολή της παλαιάς πόλεως εις την σύνθεσίν του, υπήρξεν ευρείας συλλήψεως. Κύριαι γραμμαί του, υπό τας οποίας εξηρτήθη η όλη ρυμοτομία, ήσαν αι δύο αρτηρίαι τα οποίας εχάραξαν επωνύμως, την μίαν προς το Στάδιον, κατ' επέκτασιν του άξονος της κοίτης του, και την άλλην προς τον Πειραιά, και μία τρίτη, η οδός Αθηνάς, κατά την διχοτόμον της γωνίας των δύο προηγουμένων, με προοπτικήν προς τα Προπύλαια της Ακροπόλεως. Κατά δε την συνάντησίν των, περί την θέσιν την οποίαν κατέχει η πλατεία Ομονοίας, ανέπτυσσον το Διοικητικόν Κέντρον, τοποθετούντες τα Ανάκτορα εις το βάθος με όψιν προς την Ακρόπολιν, και ανά τρία υπουργικά κτίρια εκατέρωθεν, εντός κήπων, και σχηματίζοντες ευρείαν πλατείαν εις το μέσον του συγκροτήματος τούτου. Παράτας οδούς Σταδίου και Πειραιώς ηνοίγοντο δύο άλλαι πλατείαι, εις την θέσιν της πλατείας Κλαυθμώνος η πρώτη και παρά το Ωδείον η δευτέρα. Συνέβαλλον δε αντιστοίχως εις αυτάς δύο λεωφόροι παράλληλοι προς την οδόν Αθηνάς και μία κάθετος, εις την θέσιν της οδού Ευριπίδου. Μία δε τετάρτη, επίσης κάθετος προς τας δύο πρώτας, εχαράσσετο όπισθεν των Ανακτόρων, διά μέσου του Βασιλικού Κήπου. Η πλατεία του Διοικητικού Κέ-ντρου, αρχομένη από τα Ανάκτορα, έ-φθανε μέχρι της σημερινής οδού Λυκούργου. Από της γραμμής δε εκείνης μέχρι του νοτίου βουλεβαρίου (Ευριπίδου) και από της οδού Αιόλου μέχρι της οδού Σωκράτους ετοποθετείτο η Εμπορική Αγορά, διηρημένη εις έξ κτίρια, με στοάς εις όλαςτας όψεις... Ολόκληρος ο περιβαλλόμενος από τα έξ κτίρια της Αγοράς ακάλυπτος χώρος εκατέρωθεν της οδού Αθηνάς απετέλει τον Κήπον του Λαού. Εις την συνοικίαν Ψυρή, παρά την οδόν Ερμού, μεταξύ των οδών Μενάνδρου και Σωκράτους, προεβλέπετο μεγάλη Αγορά τροφίμων και άλλη, μικρότερα, εις την νέαν πόλιν εκατέρωθεν της οδού Χρ. Λαδά. Περί την θέσιν την οποίαν κατέχει η πλατεία Συντάγματος, κατά την συνάντησιν των οδών Σταδίου και Ερ-μού, ετοποθετείτο το Πνευματικόν Κέντρον με την Μητρόπολιν, την Ακαδημίαν και την Βιβλιοθήκην, γύρω από μίαν κυκλικήν πλατείαν. Απετέλει αύτη συγχρόνως το κέντρον ακτινωτού συστήματος ρυμοτομίας εκ του οποίου εξεπορεύοντο άλλοι οδοί. Αι Αθήναι, Κ. Μπίρη

Το σχέδιο Κλέντσε 2.136 στρεμ. Το σχέδιο Κλέντσε αποτελεί μια μερικώς ρεαλιστική τροποποίηση του σχεδίου Κλεάνθη- Σάουμπερτ, το οποίο προϋπέθετε εκτεταμένες κατεδαφίσεις της παλιάς πόλης. Αλλά και το σχέδιο Κλέντσε δεν εφαρμόστηκε στο σύνολό του για τους ίδιους λόγους και σε κάθε περίπτωση εφαρμόστηκε σταδιακά.

Την 29ην Ιουνίου 1833 υπογράφεται το διάταγμα το ορίζον την πόλιν των Αθηνών ως πρωτεύουσαν του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Συγχρόνως εγκρίνεται, με ελαφράς μόνον τροποποιήσεις, το υπό των δύο αρχιτεκτόνων εκπονηθέν σχέδιον, ευθύς δε αρχίζει η εφαρμογή του και κυρίως η επί του εδάφους χάραξις των προβλεπομένων οδών και πλατειών και η επισήμανσις και εκτίμησις των ρυμοτομουμένων οικιών και οικοπέδων. Τότε όμως, και τότε μόνον, οι κάτοικοι της παλαιάς πόλεως αντιλαμβάνονται τας συνέπειας του νέου σχεδίου, ότι δηλαδή οι πλείστοι εξ αυτών θα ευρίσκοντο και πάλιν άστεγοι ένεκα της διανοίξεως των νέων οδών και της απαλλοτρίωσης οικιών και οικοπέδων προς δημιουργίαν πέριξ της Ακροπόλεως εκτεταμένης αρχαιολογικής ζώνης, και αρχίζουν έντονον πολεμικήν κατά του σχεδίου Αι αντιδράσεις αύται αφ ενός και η αδυναμία αφ ετέρου εξευρέσεως των διά την αποζημίωσιν των υπό απαλλοτρίωσιν οικιών απαιτουμένων τεραστίων πράγματι ποσών, ηνάγκασαν την Κυβέρνησιν να διάταξη την αναστολήν της εφαρμογής του σχεδίου και να μετακαλέση τον Leo von Klenze, μυστικοσύμβουλον και αρχιτέκτονα του βασιλέως της Βαυαρίας Λουδοβίκου, προς μελέτην της δημιουργηθείσης καταστάσεως και ενδεχομένως αναθεώρησιν του σχεδίου. Φυσική συνέπεια των ανωτέρω ήτο να σταματήση η οικοδομική κίνησις, η οποία είχεν ήδη αρχίσει μετά την απελευθέρωσιν των Αθηνών. Την 18ην Σεπτεμβρίου 1834 ενεκρίνετο το υπό του Klenze υποβληθέν σχέδιον, το οποίον κατά βάσιν μεν δεν διέφερε του σχεδίου των Κλεάνθους και Schaubert, περιελάμβανεν όμως ουσιαστικός τροποποιήσεις - ως τον περιορισμόν του πλάτους των οδών, του μεγέθους των πλατειών και της εκτάσεως της αρχαιολογικής ζώνης - αι οποίαι αποβλέπουσαι μόνον εις τον κατευνασμόν των πνευμάτων και εις την ικανοποίησιν, εκ λόγων μικροπολιτικής, των θιγομένων συμφερόντων, ήσαν εις βάρος της πολεοδομικής αυτού αρτιότητος. Συγχρόνως με την έγκρισιν τού σχεδίου Klenze διετάσσετο η άμεσος εφαρμογή του και η ετοιμασία της πρωτευούσης προς εγκατάστασιν των Αρχών, η οποία έπρεπε να έχη συντελεσθή μέχρι του τέλους του ιδίου έτους, δηλαδή εντός του ελαχίστου χρονικού διαστήματος των τριών μηνών. Αλλά και το νέον σχέδιον, προβλέπον κατά φυσικόν λόγον διανοίξεις οδών, πλατειών κλπ. εδημιούργει επίσης προβλήματα αποζημιώσεων και στέγης των υπ αυτού θιγομένων κατοίκων της παλαιάς πόλεως. Χωρίς να ληφθή πρόνοια διά την λύσιν των βασικών τούτων προβλημάτων ήρχισεν η διάνοιξις των οδών Αιόλου, Αθηνάς και Ερμού. Αι Αθήναι, Κ. Μπίρη

Βίαιη εφαρμογή των νέων σχεδίων Για τη διάνοιξη των οδών Αιόλου, Αθηνάς και Ερμού και, γενικότερα, για την εφαρμογή των νέων σχεδίων οι φτωχοί και ασθενείς κοινωνικά κάτοικοι εκδιώχθηκαν, χωρίς καμμιά αποζημίωση, με την βία της αστυνομίας...."λαός ερημωμένος, ηκρωτηριασμένος και ταλαιπωρημένος από τας καταστρεπτικός τύχας ενός φονικού τόσο χρονίου πολέμου... μένει ανέστιος... παραδίδεται άστεγος υπό την διάκρισιν των επηρειών του χειμώνος" (διαμαρτυρία της Δημογεροντίας στη Νομαρχία). Αντίθετα οι ισχυροί οικονομικά επωφελήθηκαν από τις αποζημιώσεις των απαλλοτριώσεων και από την κερδοσκοπία στη γη που ξεκίνησε με πολλούς τρόπους. Αλλά δεν είναι μόνο η κοινωνική αλλά και η αρχιτεκτονική - πολεοδομική διάσταση των σχεδίων. Η γεωμετρία αγνοούσε πλήρως οποιαδήποτε προγενέστερη δομή, εξαφάνιζε οποιαδήποτε χαρακτηριστικά του ιστού της υπάρχουσας πόλης την οποία έπρεπε για να εφαρμοστεί να μεταβάλει σε σωρούς ερειπίων, πλην των μνημείων που η διατήρηση τους απασχολούσε τόσο ως προς τη θέση της νέας Αθήνας όσο και ως προς την εφαρμογή της νέας ρυμοτομίας. Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Δ. Φιλιππίδη

Αντιφάσεις και προβλήματα Το σχέδιο των Κλεάνθη Σάουμπερτ αλλά και αυτό του Κλέντσε, με όλες τις παραλλαγές του, αποτυπώνουν την άποψη της Αθήνας - αντιπροσωπευτικής πόλης πρωτεύουσας, που εμπνέεται από τις αρχές του Διαφωτισμού (ευρωπαϊκές πόλεις του 18ου αι.) με χρονική υστέρηση έναντι της Δύσης, όπου ήδη το μοντέλο αυτό φθίνει, ενώ σημειώνεται η γέννηση της μοντέρνας πολεοδομίας. Ταυτόχρονα η Αθήνα μπορεί να συσχετιστεί με πόλεις που δεν προϋπήρχαν σε μεγάλη έκταση αλλά γεννήθηκαν και οικοδομήθηκαν μαζί με τη νέα κοινωνική τάξη που σχηματίζεται ως άμεση έκφραση των αξιών της νέας βιομηχανικής κοινωνίας.

Στο χάρτη του 1843 φαίνεται η εφαρμογή του σχεδίου Κλέντσε, ενώ η ρυμοτομία του χάρτη του 1875 προσεγγίζει αρκετά τη σημερινή. Έκτοτε, οι μεταβολές του πολεοδομικού ιστού οφείλονται κυρίως στα ύψη των κτηρίων που, από μονώροφα ή διώροφα, μετατρέπονται σταδιακά σε πολυώροφα.

Ο ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ 1920-1940 1928 πληθ. Αθήνας 384.731 κατ. 1940 πληθ. Αθήνας 481.225 κατ. Πρώτα διατάγματα περί Σχεδίων Πόλεων 1923 Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός 1929 (άνοδος υψών) ν. 3741 περί συστάσεως οριζοντίου ιδιοκτησίας 1929 (συνενώσεις οικοπέδων) Στο μεσοπόλεμο τα προβλήματα εντοπίζονται στην κερδοσκοπία, τα αυθαίρετα, τις επεκτάσεις, τον τρόπο δόμησης και τη ρύθμιση του χώρου γενικότερα, όχι στην παλιά πόλη. Ο ιστός όμως στο κέντρο της πόλης αλλάζει μορφή καθώς αρχίζουν να προστίθενται δίπλα στα χαμηλά τα πολυώροφα κτήρια που μετά το '30 έχουν και τελείως διαφορετική αρχιτεκτονική. Η σταδιακή αλλοίωση των χαρακτηριστικών του ιστού του 19ου αι. συνεχίζεται και μεταπολεμικά με την αύξηση των υψών - αλλαγή στην τομή των δρόμων και τις ευδιάκριτες τάσεις της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής στη μορφή των κτηρίων.

Ο ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ ΣΗΜΕΡΑ Οι αλλεπάλληλες χρονικές και φυσιογνωμικές τομές έχουν κατασταλάξει έντονα στο σημερινό χαρακτήρα του ιστού της περιοχής μελέτης, με την πολυμορφία των πολεοδομικών χαρακτηριστικών και των κτηρίων του. Σε σχέση με άλλες περιοχές του κέντρου, που "εκσυγχρονίστηκαν" νωρίς, διατηρεί μιά πολύ προφανή και σαφή σχέση με την καταγωγή του. Τα χνάρια των δρόμων είναι σχεδόν αναλλοίωτα από τα πρώτα σχέδια των Αθηνών. Πολλά κτήρια έχουν διατηρηθεί και δεν έχει αλλοιωθεί δραματικά η κλίμακα, καθώς το μέγεθος του οικοπέδου - κτηρίου του 19ου και των αρχών του 20ου αι. δεν έχει αλλάξει σε πολλές περιπτώσεις, παρά τις συνενώσεις οικοπέδων.

Ερμού και Αιόλου : η ορθή γωνία Το σημείο αυτό ήταν πάντα το σημαντικό σημείο της πόλης όπου ξεκίνησε η ιστορία της ως πρωτεύουσας του Ελληνικού Κράτους. Οι δρόμοι αυτοί χαράκτηκαν σε μεγάλο μήκος - η Ερμού είσοδος της πόλης από το σιδηροδρομικό σταθμό με κατάληξη τα Ανάκτορα, που συνειδητά τοποθετήθηκαν στον άξονα της, και η Αιόλου, ανεπίσημα Μεγάλος Δρόμος, που ξεκινούσε από τους Αέρηδες θεωρούμενους (λάθος) ως ναός του Αιόλου. Ερμαϊκή οδός, Αιολική οδός Μέσα στην πρώτη ορθή γωνία των δύο δρόμων κλείστηκαν ίχνη της μνήμης του Οθωμανικού χωριού οι ακανόνιστοι δρόμοι που συναντάμε σήμερα. Γι αυτό τα σκοτεινά και δαιδαλώδη σημεία που κατάφεραν να γλυτώσουν από τον εκσυγχρονισμό και τις πολεοδομικές εμμονές των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων είναι πολύτιμα, όπως τα κειμήλια που μένουν σ ένα παλιό σεντούκι για να θυμίζουν την καταγωγή της οικογένειας.

Ερμού : ο δρόμος με τα πολλά πρόσωπα Σύνταγμα - Καπνικαρέα

Καπνικαρέα - Μοναστηράκι Τα επόμενα τμήματα της Ερμού είναι : Μοναστηράκι Θησείο, Θησείο Κεραμικός. Καλύτερα από κάθε άλλη, η οδός Ερμού δείχνει τη λειτουργική, οικονομική και κοινωνική πολυμορφία του κέντρου

Αιόλου: ο ήρεμος δρόμος στη σκιά της Ακρόπολης οδός Αιόλου Η σχέση με τους αρχαιολογικούς χώρους ήταν πάντα ένα επίδικο αντικείμενο για τα σχέδια της πόλης. Από την οδό Αιόλου ο αρχαιολογικός χώρος της Ακρόπολης επικοινωνεί με το ιστορικό κέντρο χωρίς η θέα να παραβιάζει βάναυσα τη σημασία του, όπως γίνεται σε άλλα σημεία της Αθήνας. Το ιστορικό κέντρο πρέπει να μείνει στραμένο στην Ακρόπολη. Απ' αυτή την αναφορά ξεκινά ο σημερινός πλούτος της οδού Αιόλου. Αγία Ειρήνη Χρυσοσπηλιώτισσα Μέγαρο Μελά Εθνική Τράπεζα πλατεία Αδριανού πλάτωμα στη συνάντηση με τη Μητροπόλεως πλατεία Αγίας Ειρήνης πλάτωμα Χρυσοσπηλιώτισσας Η Αιόλου - ο Μεγάλος Δρόμος προχωρεί στα Χαυτεία βλέποντας την Ομόνοια και συνεχίζει στο Πολυτεχνείο και το Μουσείο, αλλάζοντας όνομα, μένοντας όμως πάντα η ίδια ευθεία, ο ίδιος αρχικός προσανατολισμός.

οδός Αιόλου

Η τομή του δρόμου Αλλεπάλληλα στρώματα ιστορίας - δεκάδες διαφορετικές τομές στο μήκος των δρόμων. Τα στοιχεία που εναλλάσσονται με όλους τους δυνατούς συνδυασμούς : ύψος κτηρίου στοά στο ισόγειο κατά μήκος του δρόμου στοά εγκάρσια ως προς το δρόμο διαφορετικές προεξοχές (μπαλκόνια, φουρούσια κ.λπ.) χρώματα αρχιτεκτονικοί ρυθμοί Όλα αυτά δίνουν μιά αφάνταστη ποικιλία στο δρόμο. οδός Κορνάρου

οδός Αιόλου οδός Διομείας

Οι πλατείες Οι εκκλησίες πλατεία Αγίας Ειρήνης ναός Αγίας Ειρήνης Η πλατεία Αγίας Ειρήνης είναι, ίσως, η ωραιότερη πλατεία της Αθήνας με άνεση χώρου, με πλούτο κτηρίων και χρήσεων (εκκλησία, ανθοπωλεία, καφέ, εμπόριο στα μαγαζιά). Τα κτήρια που την περιβάλλουν διαμορφώνουν ένα αρκετά ισοϋψές μέτωπο, είναι τα περισσότερα κλασικιστικά (δύο πρώιμα) και μερικά μοντέρνα.

πλατεία Αγίας Ειρήνης

βυζαντινός ναός Καπνικαρέας Η πλατεία Καπνικαρέας είναι το ευδιάκριτο σημείο που ακουμπά η περιοχή μελέτης στο Μοναστηράκι. "Εις την βορείαν πλευράν της Ερμού, παρά την πρόσοψιν της Καπνικαρέας, αι οικίαι Λουκά Πύρρου και Ι. Κόνιαρη εις τας οποίας εγκατεστάθηκαν τα Υπουργεία Εσωτερικών και Εκκλησιαστικών".

πλατεία Καπνικαρέας

Η πλατεία Ρόμβης είναι χαμένη, κλειστή, ένα από τα σημεία που ανακαλύπτεται δύσκολα, αλλά αυτή η δυσκολία αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο της ταυτότητας της και του χαρακτήρα του πολεοδομικού ιστού. πλατεία Ρόμβης Παναγία η Ρόμβη

οδός Ευαγγελιστρίας Παναγία η Ρόμβη διασταύρωση οδών Ευαγγελιστρίας και Κτενά είσοδος στην πλατεία Ρόμβης πλατεία Ρόμβης

Οι στοές Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του πολεοδομικού ιστού στην περιοχή μελέτης είναι το πλήθος οι στοές, που αποτελούν στοιχεία του ιδιωτικού χώρου σε άμεση επαφή-λειτουργική, οπτική με το δημόσιο χώρο. Εμφανίζουν μια εξαιρετική πολυτυπία, όλα τα είδη των στοών συναντώνται εδώ : στοές παράλληλες στο δρόμο, εγκάρσιες στο δρόμο στοές- ενίοτε διαμπερής, καταστήματα στοές.

Οι στοές παράλληλες στο δρόμο (παρόδιες) Δημιουργημένες οι περισσότερες μεταπολεμικά, πλουτίζουν το δρόμο και, καθώς επεκτείνονται σ αυτές πολλές χρήσεις των καταστημάτων, διασκεδάζεται η αμορφία στα ισόγεια των περισσοτέρων κτηρίων της μεταγενέστερης μεταπολεμικής περιόδου.

Οι στοές κάθετες στο δρόμο (εγκάρσιες) Η πιο συνηθισμένη περίπτωση είναι αυτή που η στοά δημιουργείται με στόχο τη διεύρυνση της επιφάνειας των καταστημάτων στο ισόγειο. Έτσι πολλές είναι άχρωμες και πληκτικές, όμως υπάρχουν κι αυτές που σχεδιάστηκαν ή προέκυψαν από την ποιότητα της αρχιτεκτονικής των κτηρίων και αποτελούν τα ωραιότερα "μυστικά" της περιοχής μελέτης. στοά ΟΔΕΠ (διαμπερής)

στοά Θησέως

στοά στην οδό Κολοκοτρώνη

στοά στην οδό Κολοκοτρώνη

Κτήρια στοές Δύο από τα ωραιότερα κτήρια της περιοχής μελέτης στην οδό Ερμού, μετά την Καπνικαρέα προς το Μοναστηράκι. Υλοποιούν την τυπολογία του εμπορικού κτηρίου του 19ου αι. που είχε διάφορα μεγέθη (γκαλερί και οικοδομικά τετράγωνα, με στοές καταστημάτων και πολλούς ορόφους, στις ευρωπαϊκές πόλεις, δημοτικές αγορές στην Ελλάδα, η στοά Ορφέως στην Αθήνα).

ΤΑ ΚΤΗΡΙΑ Δύο αιώνες αρχιτεκτονικής αποτυπώνονται στους τύπους των κτηρίων που με τις δεκάδες παραλλαγές τους συνθέτουν ένα ποικιλόμορφο μωσαϊκό - τις όψεις των δρόμων. Η μελέτη των κτηρίων δεν οδηγεί εύκολα σε κατάταξη. Τουλάχιστον μέχρι το 1920-30 η μορφή δεν ταυτίζεται με το χρόνο κατασκευής και, επιπλέον, οι εμπειροτέχνες που χτίζουν δεν ακολουθούν με συνέπεια τους επίσημους και κωδικοποιημένους ρυθμούς. Όσο για την περίοδο γύρω στο '20, η γενική έκρηξη των ρυθμών δημιουργεί πλήθος παραλλαγών στα κτήρια της περιοχής μελέτης αυτής της περιόδου. Τα κτήρια του μοντέρνου κινήματος είναι τα πιό ευανάγνωστα και προσδιορίσιμα χρονικά ως προς την κατασκευή τους. Η πρώτη και η μεταγενέστερη μεταπολεμική περίοδος έχουν να επιδείξουν αρκετά δείγματα αρχιτεκτονικής κτηρίων σχεδιασμένων για επαγγελματική χρήση. Η κατάταξη μπορεί να περιλάβει τις παρακάτω κατηγορίες κλασικιστικό (πρώϊμο), κλασικιστικό, μοντέρνο, της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου, της μεταπολεμικής περιόδου, με παραλλαγές σε ορισμένες περιπτώσεις, που περιγράφουν αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της μορφής, όχι όμως με ακρίβεια χρονικές περιόδους κατασκευής. Αρκετά σύγχρονα κτήρια είναι άμορφα, χωρίς καμμιά απολύτως αρχιτεκτονική φροντίδα. Αλλά και τα ιστορικά κτήρια δεν έχουν όλα απόλυτη αξία, πολύ περισσότερο που ορισμένα, κρινόμενα στην εποχή τους, θα είχαν συγκεντρώσει αντιρρήσεις. Παρόλα αυτά η σημασία των τελευταίων όπως και των μοντέρνων κτηρίων είναι μεγάλη. Η παρουσία τους εξιστορεί τη διαχρονικότητα του κέντρου και συμβάλλουν στην πολυμορφία και τις διαφοροποιήσεις του συνόλου.

κλασικιστικό της πρώτης περιόδου κλασικιστικά και μεταγενέστερα κλασικιστικά μεταγενέστερο κλασικιστικό εκλεκτικιστικό

εκλεκτικιστικό πρώιμα μοντέρνα μεσοπολεμικά

μεταπολεμικά σύγχρονα

ΟΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ Τα προϊόντα της αγοράς προσφέρονται πάντα ετερόκλητα και σε γραφικό ανακάτεμα πάνω στους πάγκους των μαγαζιών, που ανοίγονται σαν τα αρχαία μαγαζιά απευθείας στο δρόμο δίχως παράθυρα ή βιτρίνα : κάλτσες πολύχρωμες, εσάρπες, παπούτσια, φέσια, φραγκόσυκα, μουσταλευριά με αμύγδαλο και ρόδι...... το παζάρι ή Αγορά της Αθήνας, είναι ένας μακρύς δρόμος... δεν έχει οδόστρωμα, στη μέση υπάρχει ένα αυλάκι, που το νερό τρέχει μέσα του μ αυτόν τον χειμωνιάτικο καιρό, σ ένα ρεύμα ορμητικό. Κοιτάζοντας κατά μήκος του δρόμου αποκτά κανείς μιά αντίληψη των αγαθών με τα οποία είναι εφοδιασμένη η αγορά της Αθήνας. Βα-ρέλια μαύρο χαβιάρι, μικρά γυαλιά της τσέπης σε κόκκινες θήκες, κρεμύδια, καπνός σε καφετιές στίβες, μαύρες ελιές, σύκα σε πλεξούδες, ρύζι, πίπες με κεχριμπαρένια επιστόμια, πολυτελή υφάσματα, ασημοκαπνισμένα πιστόλια, ζώνες και κεντητά γιλέκα...... Τα αντικείμενα που δεν υπάρχουν εδώ όσο και κείνα που υπάρχουν δεν πρέπει να αγνοηθούν σ αυτή την περιγραφή. C. Wordsworth Αυτή είναι η καταγωγή των χρήσεων στη περιοχή μελέτης το 1833, όταν δεν υπήρχε άλλο κέντρο εκτός από το παζάρι. Πολλά σημεία λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο μέχρι και σήμερα

Κομμάτι του ευρύτερου μεταγενέστερου κέντρου και καρδιά της παλιάς πόλης, η περιοχή μελέτης συγκεντρώνει στην αρχή της γέννησής τις διοικητικές και κοινωνικές λειτουργίες μέχρι να κατασταλάξει σε κυρίως, αν και όχι αμιγώς, εμπορική περιοχή. Στην πραγματικότητα, το μεταγενέστερο κέντρο προκύπτει από αλλεπάλληλες επεκτάσεις του πρώτου πυρήνα - Μοναστηράκι, περιοχή μελέτης - που αποτελεί τον τόπο εκκίνησης των επεκτάσεων. Καθώς επεκτείνεται το κέντρο οι χρήσεις πολλαπλασιάζονται ονομαστικά και διογκώνονται ποσοτικά, έτσι πολλές από τις πρώτες χρήσεις της περιοχής μελέτης, που φθίνουν, δεν χάνονται άλλα μετακινούνται. Πρόκειται για εσωτερικές ανακατατάξεις μέσα στα διαρκώς διευρυνόμενα όρια του κέντρου. Τις πρώτες δεκαετίες μετά το 1833 οι κεντρικές λειτουργίες της Αθήνας συγκεντρώνονται γύρω από το κομβικό σημείο της διασταύρωσης Ερμού και Αιόλου. Εμπορικό κέντρο - αγορά τροφίμων μέχρι την ανοικοδόμηση της κεντρικής αγοράς (1879-86) παραμένει το Μοναστηράκι. Πιό κάτω, στην Καπνικαρέα, την Ερμού και την Αιόλου, που μαζί με την Αθηνάς είναι οι πρώτοι δρόμοι, δημιουργούνται οι πρώτοι πυρήνες κοινωνικού εξοπλισμού της πόλης. Ήδη στην Καπνικαρέα στεγάζονται στις οικίες Λουκά Πύρρου και Ι. Κόνιαρη τα υπουργεία Εσωτερικών και Εκκλησιαστικών.

Πολλές από τις σημερινές υφιστάμενες εμπορικές χρήσεις της περιοχής φαίνεται να έχουν την καταγωγή τους στον 19ο και τις αρχές του 20ου αι. Στις επιγραφές ανακαλύπτει κα-νείς χρονολογίες γέννησης, αψευδείς μαρτυρίες της ιστορίας των χρήσεων. Τα καταστήματα υφασμάτων π.χ., τα ραφτάδικα και τα λαμπερά είδη ραπτικής ή τα κουμπιά, βρίσκονται εδώ για δεκαετίες, αν και συνεχώς φθίνουν. Η ταυτότητα του χώρου είναι οι χρήσεις του, η πυκνότητα της ταυτότητας εξαρτάται από την πυκνότητα των χρήσεων που βρίσκονται εδώ αλλά και όσων γειτονεύουν. Οι θόρυβοι της Κεντρικής Αγοράς ή της Πανδρόσου φτάνουν στην περιοχή σαν ψίθυροι, όπως και οι μυρουδιές που περνούν τόσο εύκολα τα σύνορα. Η φαινομενική αταξία του λαϊκού εμπορικού κέντρου που αρχίζει λίγο πιο μέσα από το Σύνταγμα και την Παλιά Βουλή και περιλαμβάνει μεγάλο τμήμα της περιοχής μελέτης, την Αγορά, το Μοναστηράκι και του Ψυρρή, είναι στην πραγματικότητα η τάξη μιας πλούσιας πολυλειτουργικής ζώνης με υψηλές πυκνότητες χρήσεων. Χρειάζεται μόνο, να κοιτάξουμε πιό βαθιά. Η διευθέτηση - τάξη δεν είναι προφανής και απλοϊκή όπως στους ορόφους των πολυκαταστημάτων ή των πρόσφατων εμπορικών κέντρων. Αντίθετα έχει κλίμακες και διαβαθμίσεις σε είδος, μέγεθος, τόπο και χρόνο. Χιλιάδες μικρολεπτομέρειες αλλά και πρόσωπα με όνομα και ιστορία συνθέτουν την επαφή του αγοραστή ή του επισκέπτη με το Κέντρο. Χιλιάδες σημεία εκπέμπονται και διασταυρώνονται, ο "δαίδαλος" είναι κυρίως απόρροια του πλούτου, κανείς δεν χάνεται, αντίθετα φτιάχνονται πολλοί προσωπικοί μίτοι της Αριάδνης βασισμένοι σε στοιχεία του τόπου και εμπειρίες των ανθρώπων. Η πλούσια αρχιτεκτονική ταυτότητα του ιστού και των κτηρίων θα ήταν "νεκρή φύση" χωρίς τις χρήσεις. Κάθε πρωί διοχετεύεται η ανθρώπινη κίνηση σ αυτή την ακίνητη εικόνα όπως το αίμα στο ανθρώπινα σώμα. Οι σιωπηλές εικόνες του απογεύματος και περισσότερο της νύχτας τρέφονται απ αυτή την ανάμνηση και χρειάζεται μιά κάποια ηρεμία για να ελαφρύνουν οι τόνοι των πρωινών ήχων και το διαπασών της μεσημεριανής ζωής.

ΤΑ ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥΣ Τα κτήρια μας ενδιαφέρουν κυρίως όσον αφορά το όριό τους στο δρόμο - τη σχέση τους με το δημόσιο χώρο της πόλης. Το όριο αυτό διαμορφώνεται με πολλούς τρόπους και οι σχέσεις αποτυπώνονται σε ζώνες επαφής με διάφορους τόνους και ημιτόνια. Η διαμόρφωση του ορίου είναι συνάρτηση των χρήσεων. Επειδή πρόκειται κυρίως για εμπορικά καταστήματα, οι όψεις των ισογείων είναι εξαιρετικά διαφανείς και συχνά, με τις βιτρίνες που τοποθετούνται κάθετα στο δρόμο, οδηγούν τους περιπατητές στον ιδιωτικό χώρο του καταστήματος. Ανάλογα με το είδος του καταστήματος και το ακριβό ή λαϊκό εμπόριο που στεγάζει, το ανοιχτό τμήμα της εισόδου διαμορφώνεται με μικρότερες ή μεγαλύτερες διαστάσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει φύλαξη από ιδιωτική ασφάλεια, στο άλλο άκρο είναι οι πλήρως ανοιχτές όψεις και η εκτεταμένη διείσδυση του ιδιωτικού στο δημόσιο χώρο. Στην Ερμού, κυρίως στο τμήμα της μέχρι την Καπνικαρέα, έχουμε τα πιο ακριβά καταστήματα και τις φίρμες. Στην Περικλέους-Αθηναϊδος, όπως και στην Κολοκοτρώνη, το εμπόριο αποκτά λαϊκά χαρακτηριστικά που πολλαπλασιάζονται στη γειτνίαση με την οδό Αγίου Μάρκου. Εδώ το εμπόριο προσεγγίζει το υπαίθριο παζάρι.

Ερμού

Περικλέους - Αθηναϊδος

Κολοκοτρώνη

Πλανόδιο εμπόριο

ΟΡΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ διαφάνεια αλλά ελεγχόμενη είσοδος

η διείσδυση του ιδιωτικού στο δημόσιο χώρο

ΚΑΦΕ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΉΣ