Εσπερινό ΕΠΑΛ Αγρινίου 26-01-2016 Κατάθλιψη: ορισμός, συμπτώματα, αίτια, αντιμετώπιση, πρόληψη Παλαιοδήμου Ε., ψυχολόγος Κέντρο Ημέρας για Παιδιά με Αναπτυξιακές Διαταραχές, Εταιρία Ψυχικής Υγείας Παιδιού & Εφήβου Αιτ/νίας-ΕΨΥΠΕΑ
Τι εννοούμε με τον όρο κατάθλιψη; Η λέξη κατάθλιψη έχει πολλές διαφορετικές σημασίες. Άλλα εννοούμε όταν τη χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας γλώσσα και άλλα όταν τη χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε ένα κλινικό σύνδρομο που απαιτεί θεραπεία.
Στην καθομιλουμένη, πολλές φορές λέμε: - «δεν έχω κέφι» - «σήμερα έχω κατάθλιψη» - «είμαι στεναχωρημένος» - «νιώθω λυπημένη» - «αυτός ο άνθρωπος σου φέρνει κατάθλιψη» - «νιώθω μελαγχολικά»
Η κατάθλιψη με την κοινή σημασία του όρου: - μία άσχημη διάθεση: λύπη, θλίψη, μελαγχολία, κατήφεια, δυστυχία - η φυσιολογική αντίδραση σε ένα ερέθισμα που συνήθως έχει να κάνει με μία αίσθηση απώλειας, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, ο χωρισμός, η απώλεια της εργασίας, η μη επίτευξη των στόχων μας, η απώλεια ενός υλικού αγαθού, κ.τ.λ.
- φυσιολογικό συναίσθημα που βιώνεται από όλους τους ανθρώπους - συνήθως δε διαρκεί πολύ και δεν επηρεάζει τη γενική λειτουργικότητα και δραστηριότητα του ανθρώπου - εύκολα μεταβάλλεται και τροποποιείται και συνήθως αυτοπεριορίζεται
Τι εννοούμε με τον όρο κατάθλιψη στην ψυχιατρική; Ο όρος κατάθλιψη στην ψυχιατρική υποδηλώνει μία συγκεκριμένη νόσο, μία διαταραχή. Σαν ασθένεια, η κατάθλιψη έχει κάποιους προδιαθεσικούς & αιτιολογικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνισή της, μία συγκεκριμένη πορεία, πρόγνωση & θεραπεία.
Ένα από τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου της κατάθλιψης είναι και η άσχημη διάθεση και για αυτό ονομάστηκε έτσι. Η κατάθλιψη δεν είναι το ίδιο με το φυσιολογικό καταθλιπτικό συναίσθημα που περνά γρήγορα και έχει μικρότερη ένταση. Στην κατάθλιψη το καταθλιπτικό συναίσθημα έχει μεγάλη ένταση και είναι μόνιμο.
Δεν επηρεάζεται από τις καταστάσεις που ζει ο πάσχων (π.χ. ο ασθενής δε θα γελάσει και δε θα αισθανθεί παροδικά καλύτερα όταν συμβεί κάτι χαρούμενο). Επίσης, στην κατάθλιψη το συναίσθημα μπορεί να είναι χειρότερο το πρωί σε σχέση με το βράδυ, ενώ στους ανθρώπους που δεν πάσχουν η διάθεση είναι συνήθως καλύτερη όταν σηκώνονται το πρωί. Είναι μία μονιμότερη διαταραχή που επηρεάζει πολλούς τομείς του ανθρώπου.
Ποια είναι τα συμπτώματα της κατάθλιψης; Τα κύρια συμπτώματα που μπορεί να εμφανίζει ένας άνθρωπος όταν έχει κατάθλιψη περιλαμβάνουν τα ακόλουθα: 1. Μεγάλη ελάττωση του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης σε όλες ή σχεδόν σε όλες τις δραστηριότητες, κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα.
- Για παράδειγμα, μία μητέρα έχασε το ενδιαφέρον της να φροντίσει το μικρό της παιδί, να καθαρίσει το σπίτι της, να βγει έξω να ψωνίσει με μία φίλη της, να ντυθεί όμορφαπράγματα που πριν την ευχαριστούσαν πολύ. - Η αλλαγή αυτή στη συμπεριφορά της έχει γίνει πολύ αντιληπτή από το στενό της περιβάλλον.
2. Καταθλιπτική Διάθεση κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε ημέρα, όπως φαίνεται είτε με υποκειμενική εκτίμηση, είτε σύμφωνα με τις παρατηρήσεις των άλλων. - π.χ. το άτομο κλαίει συχνά και φαίνεται πολύ στεναχωρημένο
3. Δυσκολία στον ύπνο: - Η διαταραχή του ύπνου μπορεί να έχει πολλές μορφές. - Για παράδειγμα, μερικά άτομα δεν μπορούν να κοιμηθούν καθόλου, άλλα κάνουν πολύ ακανόνιστο ύπνο, ξυπνούν δηλαδή πολλές φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας. - Χαρακτηριστικό, όμως, της κατάθλιψης είναι ότι οι πάσχοντες ξυπνούν από πολύ πρωί, π.χ. από τις 4 η ώρα, και δεν ξανακοιμούνται. Αυτή η πρώιμη αφύπνιση, όπως λέγεται, εμφανίζεται πιο συχνά στην κατάθλιψη.
4. Διαταραχές στην όρεξη για φαγητό: - Συνήθως, η κατάθλιψη προκαλεί απώλεια της όρεξης για φαγητό, με αποτέλεσμα απώλεια βάρους (π.χ. ένα άτομο 75 κιλών μπορεί να έχει χάσει σε ένα μήνα πάνω από 5 κιλά). - Σε μία μικρή ομάδα ατόμων προκαλείται το αντίθετο σύμπτωμα, δηλαδή υπερφαγία.
5. Γενικά σωματικά συμπτώματα: - Πολλοί ασθενείς με κατάθλιψη αναφέρουν μία ποικιλία από σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, πόνους γενικά στο σώμα τους, προβλήματα από το γαστρεντερικό, κ.τ.λ. - Πολλές φορές τα συμπτώματα αυτά τους οδηγούν σε διάφορους γιατρούς ή στα νοσοκομεία. - Χαρακτηριστικό είναι ότι ύστερα από την εξέταση τα συμπτώματα δεν μπορούν να εξηγηθούν και αποδίδονται από το γιατρό σε άγχος ή κόπωση.
6. Απώλεια των δυνάμεων και της ενεργητικότητας: - Ο πάσχων νιώθει σαν να τον έχουν εγκαταλείψει οι δυνάμεις του, αισθάνεται κουρασμένος όλη την ώρα και για αυτό πολλές φορές κάθεται στην καρέκλα και δεν κάνει τίποτα. - Μερικοί ασθενείς μπορεί από την άλλη να εμφανίζουν έντονη ανησυχία και άγχος, σαν κάτι κακό να πρόκειται να συμβεί.
7. Αδυναμία συγκέντρωσης, σκέψης, μνήμης ή λήψης αποφάσεων: - δεν μπορεί να συγκεντρωθεί εύκολα - το μυαλό του φαίνεται να είναι απασχολημένο με άλλες ιδέες και σκέψεις
8. Ιδέες ενοχής, αυτομομφής & αναξιότητας: - Τυπικά πιστεύει ότι ο ίδιος φταίει για την τροπή που έχει πάρει η ζωή του, ότι όλα είναι δικό του λάθος. - Νιώθει ότι η κατάσταση που περνάει είναι σαν ένα είδος τιμωρίας για πράγματα που έκανε στο παρελθόν. - Μπορεί να νιώθει ότι δεν αξίζει τίποτε σαν άνθρωπος, ότι είναι ένα μηδενικό.
9. Ανησυχία & απαισιοδοξία για το μέλλον: Ο ασθενής με κατάθλιψη χρωματίζει το μέλλον του με μαύρα χρώματα. Πιστεύει ότι πολύ δύσκολα θα αλλάξει η κατάσταση της ζωής του. 10. Ιδέες αυτοκτονίας: Μερικές φορές νιώθει τόσο απελπισμένος και αβοήθητος που μπαίνουν στο μυαλό του ιδέες αυτοκτονίας. Ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι αυξημένος σε ασθενείς με σοβαρή κατάθλιψη.
11. Απώλεια του ενδιαφέροντος για την ερωτική πράξη: - Τυπικό σύμπτωμα της κατάθλιψης είναι η απώλεια του ενδιαφέροντος για την ερωτική πράξη. - Ας σημειωθεί ότι εδώ αναφερόμαστε στη διάθεση για σεξ και όχι στο αν γίνεται ή όχι η ερωτική πράξη.
Δεν είναι ανάγκη να έχει κανείς όλα αυτά τα συμπτώματα για να θεωρηθεί ότι πάσχει από κατάθλιψη.
Ποια είναι τα αίτια της κατάθλιψης; Το πρώτο που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε είναι ότι δεν υπάρχει μία και μοναδική αιτία που να εξηγεί την εμφάνιση αυτής της διαταραχής. Η αιτιολογία της κατάθλιψης είναι πολυπαραγοντική. Οι σημαντικότεροι παράγοντες που συμμετέχουν στην αιτιολογία και φαίνεται να συμβάλλουν σε διαφορετικό βαθμό, να δρουν πάνω στην ιδιοσυστασία του ατόμου και να αλληλεπιδρούν με τις συνθήκες του περιβάλλοντός του, είναι οι εξής:
Γενετικοί παράγοντες Ο κίνδυνος να εμφανίσει κάποιος κατάθλιψη όταν έχει στενούς συγγενείς που πάσχουν, ιδιαίτερα από σοβαρές ή χρόνιες μορφές, είναι αυξημένος. Δηλαδή, το άτομο αυτό έχει μεγαλύτερο κίνδυνο από ένα άλλο να πάθει κατάθλιψη όταν δράσουν και άλλοι παράγοντες (βιολογικοί, περιβαλλοντικοί).
Βιολογικοί παράγοντες Μερικές μη ψυχιατρικές παθήσεις έχει βρεθεί ότι μπορεί να προκαλέσουν κατάθλιψη δευτεροπαθώς. - Το κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι δρουν στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και επηρεάζουν τη λειτουργία των περιοχών εκείνων του εγκεφάλου που ρυθμίζουν το συναίσθημα.
- Οι παθήσεις αυτές περιλαμβάνουν: 1. παθήσεις του Κ.Ν.Σ. (νόσος του Πάρκινσον, σκλήρυνση κατά πλάκας, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο) 2. ενδοκρινικές και μεταβολικές παθήσεις (υποθυρεοειδισμός, νόσος του Cushing: υπερδραστηριότητα επινεφριδίων) 3. λοιμώξεις που δρουν στο Κ.Ν.Σ. (AIDS, λοιμώδης μονοπυρήνωση) 4. συστηματικές διαταραχές (αναιμία, μεταστατικός καρκίνος) 5. διάφορα φάρμακα (κορτιζόνη, κάποια αντι-υπερτασικά, αλκοόλ)
Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες Παράγοντες που δρουν νωρίς στη ζωή: - Διάφορες έρευνες έχουν δείξει ότι άτομα που σαν παιδιά είχαν ζήσει κάποιο γεγονός σημαντικής απώλειας (π.χ. θάνατο γονέα, χωρισμό γονέων, κακής ποιότητας γονεϊκή φροντίδα, κλπ) έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν κατάθλιψη ως ενήλικοι.
Παράγοντες που δρουν αργότερα: - Μία σειρά στρεσσογόνων, ψυχοπιεστικών γεγονότων ζωής, ψυχοκοινωνικών γεγονότων (π.χ. θάνατος αγαπημένου προσώπου, χωρισμός, απώλεια εργασίας, μετανάστευση, οικονομική κρίση) φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο για κατάθλιψη.
Ποιοι είναι οι διαφορετικοί τύποι κατάθλιψης; Μείζονα κατάθλιψη: η συνηθισμένη μορφή σοβαρής κατάθλιψης 5 ή περισσότερα από τα συμπτώματα της κατάθλιψης που προαναφέρθηκαν είναι παρόντα κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου 2 εβδομάδων και αντιπροσωπεύουν μία αλλαγή στην προηγούμενη λειτουργικότητα τουλάχιστον το 1 από τα συμπτώματα είναι είτε καταθλιπτική διάθεση είτε απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης
Δυσθυμία: είναι μία μορφή χρόνιας κατάθλιψης, η οποία είναι μεν μέτρια σε σοβαρότητα αλλά επειδή εκτείνεται στο χρόνο δημιουργεί στο άτομο μία αίσθηση ανεπάρκειας ο ασθενής με δυσθυμία παρότι μπορεί και ανταπεξέρχεται στις καθημερινές του δραστηριότητες νιώθει πάντα ότι κάτι τον κρατάει από το να μπορεί να νιώσει καλά αφορά στην ύπαρξη καταθλιπτικής διάθεσης που το άτομο έχει το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, τις περισσότερες ημέρες, για τουλάχιστον 2 χρόνια
Άτυπη κατάθλιψη: Μερικές φορές οι ψυχίατροι αναφέρουν έτσι μία κατάθλιψη η οποία δεν εμφανίζει τα κλασικά συμπτώματα, π.χ. ο ασθενής μπορεί να εμφανίζει υπερφαγία και υπερυπνία αντί για μειωμένη όρεξη και αϋπνία. Επίσης, μερικές φορές λέγεται έτσι η κατάθλιψη που εμφανίζεται με πολλά σωματικά συμπτώματα παρά με ψυχικά.
Κατάθλιψη της λοχείας: Έτσι ονομάζεται η κατάθλιψη που αναπτύσσεται μετά τη γέννηση και κατά την περίοδο της λοχείας. Η περίοδος αυτή θεωρείται υψηλού κινδύνου για την ανάπτυξη κατάθλιψης στη γυναίκα πιθανότατα λόγω των μεγάλων ορμονικών αλλαγών που γίνονται μετά τον τοκετό και κατά την περίοδο της λοχείας.
Αντιμετώπιση Τα κύρια είδη θεραπείας είναι τα εξής: φαρμακευτική αγωγή ψυχοθεραπεία συνδυασμός - σοβαρές μορφές κατάθλιψης: η φαρμακευτική θεραπεία είναι πολύ αποτελεσματική & αναγκαία, ενώ η ψυχοθεραπεία μόνη της δεν αρκεί σε τέτοιες μορφές
απευθυνόμαστε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας: ψυχίατρο, ψυχολόγο ψυχίατρος διάγνωση, φ/α ψυχολόγος ή ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής ψυχοθεραπεία Εάν πάσχει ένας δικός μας άνθρωπος και αρνείται να λάβει βοήθεια, τότε επισκεπτόμαστε εμείς έναν ειδικό.
Γιατί πρέπει να θεραπεύεται η κατάθλιψη; Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν μόνοι τους να αντιμετωπίσουν την κατάθλιψη από την οποία πάσχουν. Η αντιμετώπιση που συνίσταται στο «θα το ξεπεράσω μόνος μου» ή «πρέπει να το παλέψεις» είναι συνήθης για την ελληνική κοινωνία.
Ωστόσο, πρέπει κανείς να γνωρίζει τα εξής: 1. Η φαρμακευτική θεραπεία μπορεί να φέρει σημαντική βελτίωση από τον 1 ο μήνα. 2. Η θεραπεία νωρίς μπορεί να προλάβει την κατάθλιψη από το να γίνει σοβαρή ή χρόνια. 3. Ο κίνδυνος για αυτοκτονία είναι μεγαλύτερος στους ανθρώπους που δεν παίρνουν θεραπεία. Με τη θεραπεία, οι ιδέες αυτοκτονίας εξαφανίζονται γρήγορα.
4. Η θεραπεία μπορεί να προλάβει νέα επεισόδια κατάθλιψης. - Χωρίς θεραπεία η πιθανότητα να πάθει κανείς 2 ο επεισόδιο είναι 50%, εάν ήδη έχει 1 επεισόδιο στο ιστορικό του. - Εάν ήδη έχει πάθει 2 επεισόδια, η πιθανότητα να πάθει και 3 ο είναι ακόμη μεγαλύτερη, ενώ από 3 επεισόδια και πάνω η πιθανότητα ξεπερνάει το 90%. - Με τη θεραπεία η εικόνα αυτή αλλάζει δραματικά.
ασθένεια ειδική αντιμετώπιση ενδοιασμοί, στίγμα βελτίωση ποιότητας ζωής
Πρόληψη Δεν είναι τόσο εύκολο να εφαρμοστεί μία επαρκής πρωτογενής πρόληψη, καθώς δεν είναι πάντα εφικτό να ελέγξουμε τους αιτιολογικούς παράγοντες. - π.χ. δεν είναι πάντοτε εφικτή η αποφυγή των αρνητικών γεγονότων ζωής και των ψυχοπιεστικών συνθηκών
Ωστόσο, παράγοντες, όπως οι παρακάτω, μπορούν να προσφέρουν: φροντίδα σωματικής υγείας & διατήρηση καλής σωματικής κατάστασης: - τακτικός οργανικός έλεγχος - αποφυγή καταχρήσεων & εξαρτήσεων (π.χ. αλκοόλ) - άσκηση - σωστή διατροφή
υποστηρικτικά συστήματα - οικογένεια - φιλικό περιβάλλον - κοινωνικές σχέσεις - θετικές διαπροσωπικές σχέσεις - καλή επικοινωνία
Σας ευχαριστώ