Το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Ψηφιακό Σχολείο: Προτάσεις αξιοποίησης του ψηφιακού εμπλουτισμού στα ηλεκτρονικά βιβλία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Μαρία Αλεξίου, συντονίστρια του ψηφιακού εμπλουτισμού για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, εκπαιδευτικός ΠΕ02, ΜΔΕ Θεωρητικής Γλωσσολογίας Περιεχόμενα Εισαγωγικές παρατηρήσεις... 2 Στα νέα προγράμματα σπουδών της Νεοελληνικής Γλώσσας οι Τεχνολογίες πληροφόρησης και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) αντιμετωπίζονται ως:... 2 Λειτουργίες του ψηφιακού εμπλουτισμού στα ηλεκτρονικά βιβλία της γλώσσας:... 2 Χαρακτήρας των ψηφιακών πόρων εμπλουτισμού... 2 Οι μετασελίδες... 3 Ηλεκτρονικά λεξικά και σώματα κειμένων... 3 Σύνδεση με βιβλία αναφοράς και συμπληρωματικού υλικού... 5 Παραδείγματα... 6 Παράδειγμα 1α: Πρόταση αξιοποίησης του ψηφιακού εμπλουτισμού στη διδασκαλία της περιγραφής... 6 Παράδειγμα 1β: Πρόταση αξιοποίησης του ψηφιακού εμπλουτισμού στη διδασκαλία της πολυσημίας... 10 Παράδειγμα 2: Πρόταση αξιοποίησης του ψηφιακού εμπλουτισμού στη διδασκαλία μιας θεματικής με στόχο την παραγωγή λόγου... 15 [1]
Εισαγωγικές παρατηρήσεις Στα νέα προγράμματα σπουδών της Νεοελληνικής Γλώσσας οι Τεχνολογίες πληροφόρησης και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) αντιμετωπίζονται ως: πηγές άντλησης αυθεντικού υλικού παιδαγωγικά μέσα διευκόλυνσης της γλωσσικής διδασκαλίας (σώματα κειμένων, ηλεκτρονικά λεξικά, εργαλεία web 2.0, ιστοσελίδες κλπ.) μέσα πρακτικής γραμματισμού, δηλ. μέσα για διάβασμα, γράψιμο και επικοινωνία. Λειτουργίες του ψηφιακού εμπλουτισμού στα ηλεκτρονικά βιβλία της γλώσσας: Παροχή πληροφοριακού υλικού για όρους και έννοιες που ενδέχεται να είναι δυσνόητες ή άγνωστες στους μαθητές/τριες και να δυσκολεύουν την κατανόηση του πραγματολογικού πλαισίου του κειμένου ή παροχή πληροφοριακού υλικού για τις θεματικές (γνώσεις για τον κόσμο) που απασχολούν μια ενότητα, Διασύνδεση των κειμένων του βιβλίου με άλλα ομόθεμα ή ομοειδή κείμενα, προκειμένου να διερευνηθούν με τη σύγκριση τα θέματα που πραγματεύονται ή τα κειμενικά τους χαρακτηριστικά ή άλλες παράμετροι στις οποίες δίνει βαρύτητα το βιβλίο ή το Π.Σ., Παροχή υλικού και προτάσεων για δραστηριότητες που εμπλέκουν εργαλεία των ΤΠΕ, όπως σώματα κειμένων, λεξικά, εργαλεία web 2.0 και ψηφιακά περιβάλλοντα όπως ιστοσελίδες, ψηφιακά αρχεία και βιβλιοθήκες κλπ. Χαρακτήρας των ψηφιακών πόρων εμπλουτισμού Οι ψηφιακοί πόροι που προτείνονται στα ηλεκτρονικά εγχειρίδια: έχουν ενδεικτικό χαρακτήρα. Δεν αποτελούν επιπλέον ύλη που πρέπει να διδαχτεί. πρέπει να αναπλαισιώνονται σε έναν στενότερο ή ευρύτερο διδακτικό σχεδιασμό του/της εκπαιδευτικού. Ο τρόπος αξιοποίησής τους εξαρτάται από το σενάριο ή τη δραστηριότητα στην οποία θα ενταχτούν. δεν εξαντλούν το διαθέσιμο κειμενικό υλικό για το μάθημα της Γλώσσας. Ο/Η εκπαιδευτικός μπορεί να επιλέξει διαφορετικά κείμενα, από διαφορετικές πηγές, ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών/τριών, τον παιδαγωγικό του προσανατολισμό και τη μαθησιακή και διδακτική του/της στοχοθεσία. [2]
Άλλωστε, όπως τονίζεται στα νέα Προγράμματα Σπουδών, περιεχόμενο του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας αποτελεί η «τεράστια ποικιλία προφορικών, γραπτών και υβριδικών κειμένων, τα οποία εμφανίζονται σε ψηφιακή ή/και πολυτροπική μορφή και παράγονται είτε εντός είτε εκτός σχολικού χώρου» (Πρόγραμμα Σπουδών Νεοελληνικής Γλώσσας Α Λυκείου 2011: 21053 ανάλογη διατύπωση συναντούμε στο Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο 2011: 11-12. Και τα δύο Προγράμματα Σπουδών είναι διαθέσιμα στον δικτυακό τόπο του Ψηφιακού σχολείου, http://digitalschool.minedu.gov.gr/) Οι μετασελίδες Οι σελίδες υλικού (μετασελίδες) που προτείνονται σε επιλεγμένα σημεία των ηλεκτρονικών εγχειριδίων: παρουσιάζουν συγκεντρωμένο υλικό που αφορά ένα θέμα που θίγεται είτε στο επίπεδο της διερεύνησης γλωσσικών φαινομένων είτε στο επίπεδο της πραγμάτευσης θεματικών για προβληματισμό, έρευνα και παραγωγή λόγου. δεν αποτελούν έτοιμα σενάρια ή δραστηριότητες, αλλά παρέχουν υλικό και ενίοτε οδηγίες χρήσης ψηφιακών περιβαλλόντων και εργαλείων, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο πλαίσιο ολοκληρωμένων σεναρίων και δραστηριοτήτων που θα επιλέξει να οργανώσει ο/η εκπαιδευτικός. Ηλεκτρονικά λεξικά και σώματα κειμένων Στην κορυφή κάθε σελίδας ενός ηλεκτρονικού βιβλίου Γλώσσας εμφανίζεται εικονίδιο συνδέσμου προς το ηλεκτρονικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (ΛΚΝ) που φιλοξενείται στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα: Το ηλεκτρονικό ΛΚΝ μπορεί καταρχήν να χρησιμοποιηθεί για τη γλωσσική εξομάλυνση των κειμένων που μελετώνται. Παρέχει όμως και μια ποικιλία άλλων δυνατοτήτων που μπορούν να αξιοποιηθούν στη διδασκαλία όλων των επιπέδων γλωσσικής ανάλυσης. Τις δυνατότητες του ηλεκτρονικού ΛΚΝ μπορούμε να τις διερευνήσουμε πατώντας το εικονίδιο του ερωτηματικού δεξιά στην κορυφή της αρχικής του σελίδας: [3]
Επίσης, για κάθε τάξη του Γυμνασίου και του Λυκείου, η ενότητα «Ταυτότητα Μαθήματος» (η σελίδα που εμφανίζεται μόλις επιλέξουμε τη Νεοελληνική Γλώσσα ή την Έκφραση- Έκθεση από τον κατάλογο μαθημάτων μιας τάξης), περιλαμβάνει τον υπερσύνδεσμο «Υποστηρικτικό Υλικό»: Στη σελίδα που εμφανίζεται όταν ανοίγουμε τον σύνδεσμο αυτό, θα βρούμε παραπομπή στα ηλεκτρονικά λεξικά και τα σώματα κειμένων της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα: [4]
Η χρήση των εξαιρετικά σημαντικών αυτών εργαλείων δεν μπορεί να περιορίζεται από υποδείξεις σε συγκεκριμένα σημεία του ηλεκτρονικού βιβλίου. Ο χρόνος, ο βαθμός και ο τρόπος αξιοποίησής τους εξαρτάται από τις μαθησιακές ανάγκες της τάξης και τον διδακτικό σχεδιασμό που θα κάνει ο/η εκπαιδευτικός. Γι αυτό και ειδικές παραπομπές σε ηλεκτρονικά λεξικά ή στα σώματα κειμένων γίνονται σε ελάχιστα σημεία των ηλεκτρονικών βιβλίων. Σύνδεση με βιβλία αναφοράς και συμπληρωματικού υλικού Η σύνδεση με τα βιβλία αναφοράς του Γυμνασίου (Γραμματική και Ερμηνευτικό Λεξικό), καθώς και με τα βιβλία συμπληρωματικού υλικού του Λυκείου (Γλωσσικές Ασκήσεις και Θεματικοί Κύκλοι) δεν επιδιώκεται δεσμευτικά σε συγκεκριμένα σημεία του εμπλουτισμού. Οι εκπαιδευτικοί τα αξιοποιούν σύμφωνα με τον διδακτικό τους σχεδιασμό, ενώ οι μαθητές/τριες πρέπει να εξοικειωθούν με την πλοήγηση στον ιστότοπο του Ψηφιακού Σχολείου ώστε να τα συμβουλεύονται όποτε τα χρειάζονται. Περισσότερα για τη λογική του εμπλουτισμού στο Κουτσογιάννης Δ., Αλεξίου Μ. (2012). Μελέτη για τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την εφαρμογή σεναρίων και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, http://www.greeklanguage.gr/sites/default/files/digital_school/anaptuxe_senarion_- _glossa deuterobathmia_ekpaideuse..pdf, ημερομηνία πρόσβασης 18/2/2013. [5]
Παραδείγματα Παράδειγμα 1α: Πρόταση αξιοποίησης του ψηφιακού εμπλουτισμού στη διδασκαλία της περιγραφής Νεοελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου, ενότητα 3 Στα «Εισαγωγικά Κείμενα» της ενότητας συναντούμε το ακόλουθο κείμενο: Κάτω από το κείμενο του σχολικού εγχειριδίου υπάρχουν δύο εικονίδια παραπομπών: [6]
Το πρώτο εικονίδιο παραπέμπει σε εξωτερικό σύνδεσμο εμπλουτισμού, συγκεκριμένα στον δικτυακό τόπο του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού www.visitgreece.gr : Η σύνδεση αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί ποικιλοτρόπως. Ενδεικτικά, ανάλογα με τη μαθησιακή στόχευση οι μαθητές/τριες μπορούν: α) να περιηγηθούν στον δικτυακό τόπο με στόχο την άντληση περαιτέρω πληροφοριών για τη Σαλαμίνα από ένα διαφορετικό δείγμα του ίδιου κειμενικού τύπου και του ίδιου θέματος: [7]
β) να διερευνήσουν τις διαφορές οπτικής ανάμεσα στις δύο περιγραφές: να εξετάσουν ποιες πληροφορίες παρέχει το κάθε κείμενο και να διερευνήσουν τους λόγους επιλογής διαφορετικών πληροφοριών, να μελετήσουν τις διαφορές γλωσσικών επιλογών και ύφους ανάμεσα στα δύο κείμενα, όπως π.χ. τις διαφορές στις μορφοσυντακτικές επιλογές (χρήση ενεστώτα, αορίστου) και λεξιλογικές επιλογές (λεξιλόγιο περιγραφής και λεξιλόγιο αφήγησης), βλ. και Γραμματική Χατζησαββίδη, Σημασία των χρονών στην οριστική σ. 125-12 του έντυπου βιβλίου ή στο ηλεκτρονικό βιβλίο, να επισημάνουν τις διαφορές ανάμεσα στο έντυπο και το ψηφιακό κείμενο και να τις συσχετίσουν με τη διαφορά των μέσων από τα οποία έχουν παραχθεί, να συσχετίσουν τις διαφορές αυτές με τον εκάστοτε φορέα της περιγραφής, το κοινό στο οποίο απευθύνεται και τη στόχευση του κειμένου, να διερευνήσουν τα πολυτροπικά στοιχεία σε συσχετισμό με το περιεχόμενο και το επικοινωνιακό πλαίσιο του κάθε κειμένου και να εξασκηθούν με τον τρόπο αυτό στους πολυγραμματισμούς. [8]
γ) Οι μαθητές/τριες μπορούν, με αφορμή τη διερεύνηση αυτή, να επεκτείνουν την έρευνά τους και σε άλλους δικτυακούς τόπους σχετικούς με τη Σαλαμίνα, αξιοποιώντας μηχανές αναζήτησης και εργαλεία web2.0 (π.χ. Βικιπαίδεια, ιστολόγια ταξιδιωτικών εντυπώσεων) ώστε να παρακολουθήσουν κριτικά την (κειμενική και γλωσσική) οργάνωση και το βαθμό χρήσης της περιγραφής σε μια ποικιλία περιβαλλόντων και κειμενικών ειδών. δ) Η ίδια διαδικασία μπορεί, με αφόρμηση τον σύνδεσμο στον δικτυακό τόπο του ΕΟΤ, να επεκταθεί στη διερεύνηση περιγραφών άλλων τόπων, όπως της περιοχής όπου ζουν οι μαθητές/τριες ή μιας περιοχής που σκοπεύουν να επισκεφτούν με το σχολείο έτσι συνδέεται η διδασκαλία της περιγραφής και με άτυπες σχολικές πρακτικές. Σε κάθε περίπτωση, η κατεύθυνση της διερεύνησης και το είδος των πρακτικών που θα εφαρμοστούν καθώς και τα κείμενα που θα παραχθούν από τους μαθητές/τριες εξαρτώνται από το σενάριο ή τη δραστηριότητα όπου θα ενταχτούν. Το δεύτερο εικονίδιο παραπέμπει σε εσωτερικό σύνδεσμο, συγκεκριμένα στο σχολικό βιβλίο Αρχαία Ιστορία Α Γυμνασίου, κεφ. Δ «Αρχαϊκή εποχή» και ειδικότερα στην ενότητα «Η οριστική απομάκρυνση της περσικής επίθεσης», όπου γίνεται αναφορά στη ναυμαχία της Σαλαμίνας: Η παραπομπή αυτή προτείνεται για τη διαθεματική σύνδεση του μαθήματος της Γλώσσας με την Ιστορία της ίδιας τάξης. Ακόμη, η αφήγηση του βιβλίου της Ιστορίας μπορεί να διασυνδεθεί με τη διδασκαλία του κειμενικού τύπου της αφήγησης που διδάσκεται στο ίδιο κεφάλαιο. [9]
Παράδειγμα 1β: Πρόταση αξιοποίησης του ψηφιακού εμπλουτισμού στη διδασκαλία της πολυσημίας Νεοελληνική Γλώσσα Γ Γυμνασίου, εν. 2, υποενότητα «Λεξιλόγιο»: Το πρώτο εικονίδιο εισάγει εσωτερική σύνδεση με το βιβλίο Έκφραση-Έκθεση Α Λυκείου, εν. «Ειδικές Γλώσσες»: [10]
Η θεωρία και τα παραδείγματα του βιβλίου της αμέσως επόμενης τάξης παρουσιάζουν λεπτομερέστερα και φωτίζουν με περισσότερα παραδείγματα και ασκήσεις το θέμα της σημασιολογικής ποικιλίας που εμφανίζουν λέξεις που χρησιμοποιούνται σε ειδικά λεξιλόγια. Με την παραπομπή στη «Σύνθετη Αναζήτηση» του ηλεκτρονικού Λεξικού της Κοινής Νεοελληνικής (δεύτερο εικονίδιο) προτείνεται η χρήση του εργαλείου αυτού στη διερεύνηση της πολυσημίας. Συνοπτικές οδηγίες για την αναζήτηση σε σημασιολογικά πεδία υπάρχουν επίσης στη λεζάντα (mouseover) που εμφανίζεται όταν ο κέρσορας βρίσκεται πάνω στο εικονίδιο εμπλουτισμού, πριν το πατήσουμε: Αναλυτικές οδηγίες για τη χρήση της «Σύνθετης Αναζήτησης» υπάρχουν δεξιά στην κορυφή της σχετικής σελίδας: [11]
Στο κάτω μέρος της σελίδας του ηλεκτρονικού βιβλίου (που αντιστοιχεί στο τέλος της υποενότητας του συμβατικού βιβλίου), το εικονίδιο δηλώνει την ύπαρξη σελίδας υλικού (μετασελίδας). Η μετασελίδα περιλαμβάνει το εξής υλικό: μια παραπομπή στο άρθρο «ομωνυμία/πολυσημία» του Λεξικού Όρων [πηγή: Ηλεκτρονικός Κόμβος για την υποστήριξη των διδασκόντων την Ελληνική Γλώσσα] οδηγίες για την πραγματοποίηση δραστηριότητας σχετικά με την πολυσημία της λέξης δύναμη με χρήση των ηλεκτρονικών σχολικών βιβλίων ποικίλων αντικειμένων, του σχολικού Ερμηνευτικού Λεξικού και του ηλεκτρονικού Λεξικού της Κοινής Νεοελληνικής, πρόταση για πραγματοποίηση ανάλογης δραστηριότητας με σχετικά με την πολυσημία της λέξης λόγος, πρόταση για την αξιοποίηση των Ηλεκτρονικών Σωμάτων Κειμένων στη μελέτη της πολυσημίας και παραπομπή στα κυριότερα, Παραδείγματα αξιοποίησης της πολυσημίας σε χιουμοριστικά κόμικς του Αρκά. Τα εργαλεία που προτείνονται στη μετασελίδα αυτή θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στη μελέτη της πολυσημίας ποικίλων λεξιλογικών στοιχείων. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη λέξη λόγος, η διερεύνηση της οποίας προτείνεται και στη μετασελίδα. Η διερεύνηση της ποικιλίας σημασιών της λέξης λόγος θα μπορούσε να ακολουθήσει την εξής πορεία: [12]
Αναζήτηση των σημασιών της λέξης λόγος στο σχολικό Ερμηνευτικό Λεξικό Νέας Ελληνικής και στο ηλεκτρονικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής και διαπίστωση της ύπαρξης ποικιλίας σημασιών. Η διερεύνηση των δύο λεξικών παρέχει και τη δυνατότητα άσκησης των μαθητών/τριών στον κριτικό γραμματισμό, με αφορμή τις διαφορές στην οργάνωση και τα ερμηνεύματα των δύο λεξικών. Για παράδειγμα: Πώς παρουσιάζεται το λήμμα στο ένα και πώς στο άλλο; Πόσες και ποιες σημασίες ανακαλύπτουμε στο κάθε ερμήνευμα του λήμματος λόγος; Τι είδους λεξικό είναι το καθένα; Τι καταλαβαίνουμε για το χαρακτήρα κάθε λεξικού διαβάζοντας τον Πρόλογό του; Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά διερευνούν σε μεγαλύτερο βάθος τα δύο λεξικά και μαθαίνουν πώς να τα χρησιμοποιούν. Επιπλέον, μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν τα λεξικά υποψιασμένα, αφού οι γραμματικές και τα λεξικά: «[α]ποτελούν [ ] προϊόντα μιας μακρόχρονης ιστορικής παράδοσης, η οποία δεν είναι ενιαία, καθώς κατά τη διάρκεια των αλλεπάλληλων διαμορφώσεων /αναμορφώσεών της εμπλέκεται με διαφορετικές θεωρήσεις για τη δομή της γλώσσας και με ποικίλες φιλοσοφικές παραδόσεις. Είναι επομένως απαραίτητο να αναδειχθεί ο ρόλος τους ως αντιλήψεων για την οργάνωση της γλώσσας.» (Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο 2011: 13. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο του Ψηφιακού Σχολείου, http://digitalschool.minedu.gov.gr/) Διερεύνηση της χρήσης της λέξης λόγος στα σώματα κειμένων. Τα ηλεκτρονικά σώματα κειμένων παρέχουν τη δυνατότητα παρακολούθησης της χρήσης λέξεων σε συμφραζόμενα, καθώς και τη μελέτη τους σε σχέση με τα κειμενικά είδη στα οποία εμφανίζονται. Έτσι, οι μαθητές/τριες μπορούν να παρακολουθήσουν με ποια σημασία χρησιμοποιείται η λέξη λόγος όχι μόνον σε ποικίλα συμφραζόμενα, αλλά και σε συγκεκριμένα κειμενικά είδη και τύπους και να καταλήξουν σε κριτικά συμπεράσματα. Τα σχολικά βιβλία μπορούν επίσης να θεωρηθούν σώματα κειμένων, όπως δείχνει το παράδειγμα της διερεύνησης των σημασιών της λέξης δύναμη στη μετασελίδα. Αντίστοιχα, οι μαθητές/τριες θα μπορούσαν να διερευνήσουν τη χρήση της λέξης λόγος στα ηλεκτρονικά τους βιβλία, χρησιμοποιώντας τη δυνατότητα αναζήτησης λέξεων σε ιστοσελίδα που παρέχει ο φυλλομετρητής (browser) που χρησιμοποιούν: Η μετασελίδα αυτή, που εμφανίζεται νωρίς στο βιβλίο (ενότητα 2), έχει στόχο να προτείνει ιδέες και εργαλεία για τη μελέτη όχι μόνον του συγκεκριμένου φαινομένου, αλλά και άλλων που θα απασχολήσουν τους μαθητές στις επόμενες ενότητες. Δεν αποτελεί αυστηρά οργανωμένη δραστηριότητα ούτε ηλεκτρονικό φύλλο εργασίας, παρέχει όμως υλικό και ιδέες για τη συγκρότηση δραστηριοτήτων ή και ευρύτερου σεναρίου. [13]
Ο βαθμός και ο τρόπος αξιοποίησης των συνδέσμων αυτών θα εξαρτηθεί από το ενδιαφέρον που θα δείξουν οι μαθητές/τριες για το θέμα, την έκταση της δραστηριότητας στην οποία θα εντάξει ο/η εκπαιδευτικός τη διερεύνηση του θέματος της πολυσημίας και τις παιδαγωγικές πρακτικές που σκοπεύει να ακολουθήσει. Τα εργαλεία που προτείνονται θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στο πλαίσιο ευρύτερου σεναρίου εξέτασης και άλλων σημασιολογικών φαινομένων που θίγονται στο βιβλίο, όπως είναι η κυριολεκτική και μεταφορική σημασία (εν. 3), τα συνώνυμα και αντίθετα (εν. 4.), ομόηχα παρώνυμα (εν. 5), τα υπώνυμα (εν. 6) κλπ. [14]
Παράδειγμα 2: Πρόταση αξιοποίησης του ψηφιακού εμπλουτισμού στη διδασκαλία μιας θεματικής με στόχο την παραγωγή λόγου Έκφραση-Έκθεση Β Λυκείου, εν. ΙΙ «Η παρουσίαση της είδησης», υποενότητα «Θέματα για συζήτηση και έκφραση-έκθεση (σχετικά με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας) Στην αρχή της υποενότητας τοποθετήθηκαν σύνδεσμοι με υλικό που αφορά γενικότερα τη θεματική της υποενότητας. Ο πρώτος σύνδεσμος παραπέμπει στο κεφάλαιο «Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης» του βιβλίου Πολιτική και Δίκαιο της Β Λυκείου, που μπορεί να αξιοποιηθεί σε διαθεματική σύνδεση με το μάθημα της Γλώσσας για τη διερεύνηση των λειτουργιών των Μ.Μ.Ε., το διαμεσολαβητικό τους ρόλο και την κριτική στάση που πρέπει να διαμορφώνουν οι δέκτες απέναντί τους. Ο δεύτερος σύνδεσμος παραπέμπει στο κεφάλαιο «Το άτομο, η κοινωνία και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας» του βιβλίου Κοινωνιολογία της Γ Λυκείου, όπου θίγονται από την κοινωνιολογική σκοπιά ζητήματα σχετικά με τη διάδοση των Μ.Μ.Ε. (στα οποία περιλαμβάνεται και το διαδίκτυο), τις κοινωνικές τους επιδράσεις και τους τρόπους αξιοποίησης ή αντιμετώπισης των επιδράσεών τους. Η μετασελίδα «Τηλεοπτικές εκπομπές για την τηλεόραση» προτείνει μια σειρά από βίντεο που προέρχονται από το Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ και αφορούν το τηλεοπτικό φαινόμενο. Η διάρκεια του κάθε βίντεο εμφανίζεται σε λεζάντα με τη μορφή mouseover. Πέρα από κατάλογο αρχειοθετημένων τηλεοπτικών εκπομπών, όμως, η σελίδα αυτή περιλαμβάνει και γενικότερες οδηγίες για την αναζήτηση εκπομπών στον δικτυακό τόπο του Ψηφιακού Αρχείου της ΕΡΤ. Ανάλογα με τις πτυχές του θέματος που θέλει να θέσει σε διερεύνηση, ο/η εκπαιδευτικός θα μπορούσε να αξιοποιήσει το κατάλληλο οπτικοακουστικό υλικό. Αν, για παράδειγμα, σκοπεύει να εστιάσει στην τηλεοπτική ενημέρωση, θα μπορούσε να αξιοποιήσει τη σχετική υποενότητα της μετασελίδας: [15]
Ανάλογα με τις διδακτικές πρακτικές που σκοπεύει να χρησιμοποιήσει, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να οργανώσει την παρακολούθηση ενός βίντεο από ολόκληρο το τμήμα ή να χωρίσει τους μαθητές/τριες σε ομάδες και να αναθέσει στην καθεμιά την παρακολούθηση ενός διαφορετικού βίντεο. Το πλούσιο υλικό των εσωτερικών συνδέσμων και της μετασελίδας δεν είναι υποχρεωτικό (και δεν είναι δυνατόν) να αξιοποιηθεί στο σύνολό του για τη διδακτική προσέγγιση της υποενότητας. Ο/Η εκπαιδευτικός σε συνεργασία με τους μαθητές/τριες θα κάνει επιλογή του υλικού που θα αξιοποιήσει ανάλογα με τις πτυχές του φαινομένου που στοχεύει να αναδείξει και τις παιδαγωγικές πρακτικές που σκοπεύει να χρησιμοποιήσει. Η διασύνδεση με την ενότητα «Προφορικός και γραπτός λόγος» της Έκφρασης-Έκθεσης Α Λυκείου παρέχει την υπενθύμιση που ζητά η εκφώνηση της δραστηριότητας σχετικά με τις διαφορές προφορικού και γραπτού λόγου. Η δραστηριότητα αυτή δίνει μάλιστα τη δυνατότητα για εμβάθυνση σε πτυχές του φαινομένου προφορικός/γραπτός λόγος που δεν είχαν διερευνηθεί στην προηγούμενη τάξη. [16]
Το λήμμα «Δελτίο ειδήσεων» της Βικιπαίδειας παρουσιάζει με ευσύνοπτο τρόπο βασικά χαρακτηριστικά του ειδησεογραφικού δελτίου. Οι υπερσύνδεσμοι που περιλαμβάνει δίνουν τη δυνατότητα διερεύνησης και άλλων πτυχών της ενημέρωσης, όπως η λογοκρισία, ο κώδικας δεοντολογίας και η προπαγάνδα. Λήμματα της Βικιπαίδειας σαν κι αυτό είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν και κριτικά από τους μαθητές/τριες: μπορούν, πέρα από το να αντλήσουν πληροφορίες από το λήμμα, να εκφράσουν τη διαφωνία τους σε ορισμένα σημεία ή να το θεωρήσουν ελλιπές. Ένα σενάριο με θέμα τα δελτία ειδήσεων θα μπορούσε, μεταξύ άλλων να περιλάβει στον τομέα της παραγωγής λόγου και προτάσεις για διορθώσεις ή συμπληρώσεις ενός λήμματος και υποβολή τους στην ενότητα «Συζήτηση» της Βικιπαίδειας ή κάποιου άλλου ιστοχώρου wiki. Με τον τρόπο αυτό οι μαθητές/τριες εξοικειώνονται με τον τρόπο λειτουργίας ενός wiki, αξιοποιούν τον διαδραστικό του χαρακτήρα και μαθαίνουν να το αντιμετωπίζουν κριτικά. Εδώ ο εμπλουτισμός καλύπτει δύο θέματα. Το ένα είναι το ηλεκτρονικό/ψηφιακό βιβλίο που δεν αναφέρεται ρητά στην άσκηση, αφού την εποχή σύνταξης του εγχειριδίου δεν ήταν διαδεδομένο, είναι όμως σήμερα και σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από το ακουστικό που περιγράφεται στην άσκηση. Το άλλο είναι τα ακουστικά βιβλία που στον 21 ο αιώνα εξυπηρετούν τις ανάγκες κυρίως ατόμων με προβλήματα όρασης. Ο εμπλουτισμός στο σημείο αυτό επικαιροποιεί ένα θέμα του σχολικού βιβλίου. Ο πρώτος σύνδεσμος παραπέμπει στο άρθρο του Στάντη Αποστολίδη «Ηλεκτρονικές εκδόσεις: θα κυκλοφορούν και... δερματόδετες;», όπου παρουσιάζονται απόψεις υπέρ και κατά των ηλεκτρονικών και των έντυπων βιβλίων. Ο δεύτερος σύνδεσμος παραπέμπει στο «Παρατηρητήριο Ψηφιακού Βιβλίου του Ε.ΚΕ.ΒΙ.» όπου μπορεί κανείς να βρει στοιχεία για τα ψηφιακά βιβλία στο εξωτερικό και την Ελλάδα, γλωσσάρι όρων και συνδέσμους προς ψηφιακές βιβλιοθήκες και αγορές ψηφιακού βιβλίου στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Μια περιήγηση στον ιστότοπο αυτό, θα μπορούσε να πληροφορήσει τους μαθητές/τριες για τα ψηφιακά αρχεία που υπάρχουν στην Ελλάδα, ώστε να τα αξιοποιήσουν στις έρευνές τους: [17]
Ο τρίτος σύνδεσμος παραπέμπει στον δικτυακό τόπο «Φάρος Τυφλών της Ελλάδος» και σε ενότητα όπου παρουσιάζονται σύντομα ο χαρακτήρας και η ιστορία των ακουστικών βιβλίων, καθώς και η σχέση τους με βλέποντες και τυφλούς. Αν οι μαθητές/τριες πλοηγηθούν στο μενού δεξιά της σελίδας, θα βρουν την ενότητα «Ηλεκτρονικά Βιβλία», με αντίστοιχα ευσύνοπτες πληροφορίες. Ο τέταρτος σύνδεσμος παραπέμπει σε συνέντευξη του καθηγητή πληροφορικής του Παν/μίου Αθηνών και υπεύθυνος της Μονάδας Προσβασιμότητας φοιτητών με αναπηρία Γιώργου Κουρουπέτογλου που φωτίζει ποικίλες πτυχές του φαινομένου ψηφιακά βιβλία σε σχέση κυρίως με τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία. Ο σύνδεσμος παραπέμπει σε απόσπασμα από το κείμενο του Χ. Τσολάκη «Ξένες λέξεις και γλωσσική παιδεία» που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αφόρμηση για συζήτηση πάνω στο θέμα. [18]
Η μετασελίδα «Δημιουργήστε τη δική σας εκπομπή» παρέχει συνδέσεις προς πηγές οδηγιών και εργαλείων για τη δημιουργία ραδιοφωνικής ή τηλεοπτικής εκπομπής, με έμφαση στις δυνατότητες που παρέχει προς την κατεύθυνση αυτή η πλατφόρμα της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης. Η δημιουργία μιας εκπομπής, ως θέμα ενός σεναρίου, θα μπορούσε να καλύψει πολλές πτυχές της θεματικής Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και να οδηγήσει στην παραγωγή μιας σειράς προφορικών και γραπτών κειμένων, με τρόπο που να εμπλέκει σε βάθος και με βιωματικό τρόπο τους μαθητές/τριες στο θέμα. Το κείμενο του Γεωργίου Μπαμπινιώτη «Η γλώσσα στο ραδιόφωνο Η εκφορά του ηλεκτρονικού λόγου» εκφράζει τις ανησυχίες του για την ποιότητα του λόγου των Μ.Μ.Ε.. Δεν εφαρμόζει ακριβώς στο ζητούμενο της άσκησης, θα μπορούσε όμως να αντιμετωπιστεί κριτικά μετά την έρευνα των μαθητών για τα χαρακτηριστικά του ηλεκτρονικού λόγου. Παρέχεται σύνδεσμος προς τον δικτυακό τόπο της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης για την παρακολούθηση εκπομπών. [19]
Η μετασελίδα «Ριάλιτι σόου» παρέχει κειμενικό και οπτικοακουστικό υλικό για το φαινόμενο, το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί σε σχετική δραστηριότητα, καθώς και παρουσίαση της ταινίας μικρού μήκους του Θ. Αγγελόπουλου «Η εκπομπή» που αφορά στην αλλοίωση της πραγματικότητας από την τηλεόραση. Η ταινία μπορεί να αναζητηθεί και να βρεθεί στο διαδίκτυο. Και πάλι, η αξιοποίηση του υλικού συναρτάται με το σχεδιασμό του/της εκπαιδευτικού. Η σύνδεση με τον δικτυακό τόπο του ΕΣΡ μπορεί να υποβάλει την ιδέα σύνταξης μιας πραγματικής επιστολής διαμαρτυρίας με γνήσιο αποδέκτη το Συμβούλιο, ως προϊόν σεναρίου με θέμα τα αρνητικά χαρακτηριστικά της τηλεόρασης ή του ραδιοφώνου και τους τρόπους αντίδρασης των τηλεθεατών. [20]
Το θέμα για το Κοσσυφοπέδιο ήταν επίκαιρο την εποχή σύνταξης του βιβλίου αλλά πιθανότατα παντελώς άγνωστο για τους μαθητές/τριες της δεύτερης δεκαετίας του 2000, με αποτέλεσμα να αποδυναμώνεται η άσκηση. Οι παραπομπές στη Βικιπαίδεια (υπερσύνδεσμος και εικονίδιο) δίνουν τις πληροφορίες που χρειάζονται οι μαθητές/τριες προκειμένου να αποκωδικοποιήσουν το άρθρο. Η μετασελίδα «Διαδίκτυο» παρέχει υλικό για την ταυτότητα του ίντερνετ, τη σχέση του με τα ΜΜΕ καθώς και θέματα ασφαλούς πλοήγησης. Δεδομένου ότι στο σχολείο επιχειρείται μια κατά το μάλλον ή ήττον πραγματολογική προσέγγιση των ΤΠΕ και ότι οι μαθητές/τριες είναι σε μεγάλο βαθμό εξοικειωμένοι/ες χρήστες/τριες, η μετασελίδα εστιάζει σε υλικό που δεν υποκαθιστά τη βιωματική γνώση των παιδιών, αλλά προτείνει, μεταξύ άλλων, διαθεματική σύνδεση με το μάθημα Εφαρμογές Πληροφορικής Υπολογιστών και συζήτηση του θέματος της ασφάλειας στο διαδίκτυο. [21]