Επιθ. Κιν. Ερευνών, 108-109, 2002, 303-323 Κώστας Σμύρνης ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗ ΒΙΜΗΧΑΝΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ψήφιση τυ νόμυ 1568/1985 πυ αναφέρεται στις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας ήρθε να καλύψει, θεσμικά, ανάγκες σχετιζόμενες με τις συνθήκες εργασίας. Συνθήκες τις πίες τ Διεθνές Γραφεί Εργασίας στην έκθεση τυ είχε χαρακτηρίσει κάκιστες. Στη δεκαετία πυ ακλύθησε την ψήφιση τυ παραπάνω νόμυ διαφάνηκε η μεγάλη αδυναμία τυ συνδικαλιστικύ κινήματς να εκμεταλλευθεί δυναμικά τ δημιυργηθέν θεσμικό πλαίσι και αυτό παρά τις θετικές ενέργειες τις πίες έκανε με αφρμή τ νόμ και ι πίες δεν είναι καθόλυ λίγες. Η εργασία αυτή, χωρίς να παραγνωρίζει άλλυς πρσδιριστικύς παράγντες αυτής της αδυναμίας, στράφηκε πρς τυς εργαζόμενυς με σκπό να διερευνήσει τ βαθμό πυ έχυν συνειδητπιήσει την ανάγκη εφαρμγής τυ νόμυ καθώς και την εξ αυτύ πρκύπτυσα απτελεσματικότητα ή μη τυ μηνύματς πυ η ηγεσία τυ συνδικαλιστικύ κινήματς στέλνει στα μέλη τυ. Η μεθδλγία πυ ακλυθήθηκε είναι αυτή της συλλγής στιχείων κυρίως από πρσωπικές συνεντεύξεις με εργαζόμενυς, στν κλάδ παραγωγής μεταφρικών μέσων, με τη χρήση ερωτηματλγίυ. Στ κείμεν, εκτός από την εισαγωγή και τη μεθδλγική πρσέγγιση, θίγνται ι εξής θεματικές ενότητες: η απασχόληση στν κλάδ, η λειτυργία των συνδικαλιστικών ργάνων των εργαζμένων σε σχέση με τ νόμ 1568/85, τα κύρια ευρήματα της έρευνας και τα συμπεράσματα. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πρώτη σβαρή ενασχόληση με τα ζητήματα της υγιεινής και ασφάλειας των εργαζμένων στν ελλαδικό χώρ ήταν η έκθεση τυ Διεθνύς Γρα- * Διδάκτωρ Κινωνιλγίας. ικνμλόγς.
304 ΚΩΣΤΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ φείυ Εργασίας (1978). 1 Σ' αυτήν σκιαγραφείται ανάγλυφα η πλύ κακή κατάσταση πυ επικρατύσε τόσ στην ελληνική βιμηχανία και τις υπηρεσίες της πλιτείας τις επιφρτισμένες με αυτά τα θέματα όσ και στ θεσμικό και τ γενικότερ εκπαιδευτικό και πλιτισμικό πλαίσι της ελληνικής κινωνίας πυ αφρύσαν αυτά τα ζητήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της κατάστασης, τ πί αναφέρεται στην έκθεση, είναι η ύπαρξη μόν 11 (έντεκα) γιατρών εργασίας σ' όλη την Ελλάδα. Από τότε τίπτα τ σβαρό δεν έγινε μέχρι την ψήφιση τυ νόμυ 1568 (ΦΕΚ 177/18-10-1985). Αυτός νόμς, για τν πί δεν είναι υπερβλικό να πύμε ότι απτελεί ένα είδς καταστατικύ χάρτη για τις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας των εργαζμένων, εισάγει καιντόμες διατάξεις πρωτφανείς στα ελληνικά χρνικά πυ αναφέρνται: στ γιατρό εργασίας, στν τεχνικό ασφάλειας, στις επιτρπές Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΥΑΕ), στις Νμαρχιακές Επιτρπές Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΝΕΥΑΕ), στ Ανώτατ Συμβύλι Εργασίας, στις κτηριλγικές απαιτήσεις των χώρων εργασίας, στην πρόληψη τυ επαγγελματικύ κινδύνυ από τις μηχανές, στην πρστασία των εργαζμένων από φυσικύς, χημικύς και βιλγικύς παράγντες κ.λπ.. Πώς όμως υπδέχτηκαν αυτόν τ νόμ ι εργαζόμενι και πώς τα συνδικαλιστικά τυς όργανα; Πι μήνυμα και με πιυς τρόπυς τα έστειλαν ι συνδικαλιστικές ηγεσίες στυς εργαζόμενυς για να ενισχύσυν την ανάγκη γνώσης και εφαρμγής τυ νόμυ; Πια η απτελεσματικότητα αυτύ τυ μηνύματς; Στα παραπάνω ερωτήματα πρσπαθήσαμε να απαντήσυμε με την έρευνα πυ κάναμε. Αφρμή γι' αυτή τη διερεύνηση απτέλεσαν κάπια πρώτα εμπειρικά συμπεράσματα πυ πρέκυψαν από επισκέψεις σε μεγάλες βιμηχανικές μνάδες της χώρας μας, κατά την τριετία 1989-1992, ι πίες έδειξαν ότι αυτός νόμς δεν είχε τύχει της υπδχής πυ θα άρμζε σ' έναν τέτι νόμ-πλαίσι πυ πρσδιρίζει τυς κανόνες υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία, και τυ πίυ την ψήφιση ι εργαζόμενι «περίμεναν 73 χρόνια». 2 Αυτή η μη καλή υπδχή είχε να κάνει τόσ 1. Organisation inrnationale du travail. Prograe inrnational pour Γ aelioration des conditions et du ilieu de travail (PIACT). Rapport au Gouvernet de Grèce sur les travaux de la ission ultidisciplinaire du PIACT (10 Avril - 13 Mai 1978). 2. Από την εισήγηση τν Γ. Γεννηματά, Υπυργύ Εργασίας, στ Συμπόσι για την υγιεινή και την ασφάλεια στυς τόπυς δυλειάς, σ. 18.
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗ ΒΙΜΗΧΑΝΙΑ 305 με τη μη εφαρμγή άρθρων τυ (π.χ., άρθρ 16 πυ θεσπίζει τις Νμαρχιακές Επιτρπές Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία) όσ και με την καθλική μη εφαρμγή τυ (υπήρξαν εργστάσια πυ όχι μόν δεν κάλυπταν στιχειώδη άρθρα τυ νόμυ, αλλά έξι χρόνια μετά την ψήφιση τυ ι εργαζόμενι σ' αυτά δεν είχαν εκλέξει Επιτρπή Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας). ρισμένα από τα παραπάνω ευρήματα αυτών των επισκέψεων δημσιπιήθηκαν 3 χωρίς καμία αμφισβήτηση και, φυσικά, αντίρρηση από μεριάς των εκπρσώπων των εργαζμένων. Η δε απδχή τυ πρέδρυ τυ ΣΕΒ, Αργυρύ, ήταν απόλυτη: «Έχεις δίκι. Δεν έχυμε κάνει τίπτα για τις Νμαρχιακές Επιτρπές Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας» (σε εκδήλωση τυ ικνμικύ Πανεπιστημίυ για τις Εργασιακές Σχέσεις, 31-10-1991). Και αν μέσα από την αντίθεση των ανταγωνιστικών συμφερόντων -με συζητήσιμ τ βαθμό αυτής της αντίθεσης όταν πρόκειται για τις συνθήκες εργασίας- γίνεται κατανητή η θέση τυ Πρέδρυ τυ ΣΕΒ, η αδυναμία εφαρμγής (ή η αναπτελεσματικότητα στην πρσπάθεια εφαρμγής) βασικών άρθρων τυ νόμυ από μεριάς των εργαζμένων όχι μόνν δεν είναι κατανητή, αλλά δημιυργεί και απρίες. Απρίες ι πίες διευρύννται όταν μάλιστα δεν υπήρξε καμία αντίθεση στην ψήφιση τυ νόμυ. Κάπιες από αυτές τις απρίες στρέφνται αναγκαστικά και πρς τυς εργαζόμενυς και πρς τυς εκπρσώπυς τυς. ΜΕΘΔΛΓΙΚΗ ΠΡΣΕΓΓΙΣΗ Η έρευνα είχε στόχ να εξετάσει τις συνθήκες εργασίας των εργαζμένων στη βιμηχανία παραγωγής μεταφρικών μέσων, καθώς και τις γνώσεις πυ ι εργαζόμενι είχαν γι' αυτές τις συνθήκες, μέσα στις πίες εργάζνται, αλλά και τις πηγές και τυς τρόπυς πυ απέκτησαν αυτές τις γνώσεις. Πραγματπιήθηκε δε με τη συγκέντρωση στιχείων από τις Επιτρπές Υγιεινής και Ασφάλειας της εργασίας, τα ΔΣ των σωματείων, τυς 3. Άρθρα μυ σε εφημερίδα της Θεσσαλνίκης, 15/5/1989, με τίτλ «Υγιεινή και ασφάλεια των εργαζμένων», και στ Ενημερωτικό Δελτί τν Ινστιτύτυ εργασίας της ΓΣΕΕ (τεύχς 10, Δεκέμβρις 1991), με τίτλ «Νμαρχιακές Επιτρπές, Υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας». Σήμερα λειτυργύν μόν δύ Νμαρχιακές επιτρπές της Αχαΐας και της Σάμυ, όπως δηλώνει η υπεύθυνη γραμματείας Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία της ΓΣΕΕ (Μπαρπαγιάννη Ξ., Τσαπόγα Φ., 2001, σ. 89).
306 ΚΩΣΤΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ γιατρύς εργασίας και τυς τεχνικύς ασφάλειας καθώς και με τη μέθδ των συνεντεύξεων με τη χρήση ειδικύ ερωτηματλγίυ. 4 Τ ερωτηματλόγι περιλαμβάνει 18 θεματικές μάδες ερωτήσεων ι πίες συνλικά φτάνυν τις 109. Η πλειψηφία των ερωτήσεων έχει υπερωτήσεις πυ δέχνται από μία έως είκσι απαντήσεις. Απ' αυτή τη δμική αναφρά στ ερωτηματλόγι γίνεται φανερό ότι η παρύσα εργασία θα ασχληθεί μόν με ένα μικρό τμήμα των απτελεσμάτων της έρευνας. ι περιχές πυ επιλέχθηκαν, κυρίως με βάση τ βαθμό συγκέντρωσης των μνάδων τυ κλάδυ, είναι: Αττική, Βιωτία, Θεσσαλνίκη, Αχαΐα, Μαγνησία, Κυκλάδες και Κρήτη. Διεξήχθη δε στις εξής παραγωγικές μνάδες: Ναυπηγεία: Σκαραμαγκά, Ελευσίνας, Νεωρίυ, Ναύσταθμς Χανίων Αυτκίνητα: ΕΛΒ, ΤΕΚΑΡ, ΤΕΚΜ, ΚΙΥΛΕΡ, ΙΡΔΑ, ΓΚΥΝΤΓΙΑΡ, ΒΙΑΜΑΞ, ΠΕΣΣΒΑ, ΤΕΨΑ ΣΕ(Λεύκα), ΗΣΑΠ (Πειραιά), ΗΛΠΑΠ (Κόκκινς Μύλς), ΕΑΣ και ΑΣΘ ΕΑΒ, ΛΥΜΠΙΑΚΗ Σε καρνάγια και ταρσανάδες Περάματς, Βόλυ, Ιερισσύ, Σύρυ Σε συνεργεία αυτκινήτων, μτσικλετών και σε μνάδες κατασκευής και επισκευής αμαξωμάτων. Η έρευνα έγινε υπό την αιγίδα τυ ΙΝ.Ε. της ΓΣΕΕ και της Πανελλήνιας μσπνδίας Εργατών Μετάλλυ (ΠΕΜ). Με τη συνεργασία των ΕΥΑΕ και των ΔΣ των σωματείων των εργαζμένων έγινε κατρθωτή η κατανμή των ερωτώμενων κατά ηλικία και κύρια απασχόληση καθώς και η μη «φβική» λειτυργία τυς. Πρς ενίσχυση αυτής της λειτυργίας ι συνεντεύξεις έγιναν και με επιβαλλόμενη την ανωνυμία τυ ερωτώμενυ και σε ειδικύς χώρυς πυ είχαν παραχωρήσει τα ΔΣ των σωματείων και φυσικά κατά μόνας. Τα ερωτηματλόγια πυ απαντήθηκαν ήταν 708. Η ταξινόμηση τυς έγινε σε τρεις μεγάλες κατηγρίες των πίων η αναγραφή ακλυθεί αυτήν της κατάταξης των απτελεσμάτων στυς πίνακες. Πρώτη κατηγρία είναι αυτή πυ αναφέρεται στις ναυπηγεπισκευα- 4. Τ ερωτηματλόγι καταρτίστηκε από τν Κώστα Σμύρνη, τ Γιώργ Μακρή (στατιστικό), τις ερευνήτριες Καλλιόπη Αναστασιάδυ, Ελένη Βεργίνη, Πηνελόπη Παπανδρέυ, Κων/να Παυλπύλυ και τυς ερευνητές Τάκη Δόκ, Χαράλαμπ Κβάνη, υπό την επίβλεψη τυ καθηγητή Κώστα Βεργόπυλυ. Τα στιχεία αναλύθηκαν σε ηλεκτρνικό υπλγιστή από τν Σπύρ Παπαθεδώρυ, μαθηματικό-πργραμματιστή Η/Υ.
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗ ΒΙΜΗΧΑΝΙΑ 307 στικές εργασίες. Δεύτερη αυτή των υπόλιπων μνάδων της έρευνας και τρίτη της αυτκινητβιμηχανίας. Από πλευράς διικήσεων των μνάδων, η συνεργασία ήταν καλή, εκτός από μία βιμηχανία αμαξωμάτων στην Αττική και τη μναδική βιμηχανία πδηλάτων με έδρα στην Αχαΐα. ΑΠΑΣΧΛΗΣΗ κλάδς παραγωγής μεταφρικών μέσων είναι ένας από τυς βασικύς της ελληνικής παραδσιακής βαριάς βιμηχανίας. Απασχλεί γύρω στ 10% τυ συνλικύ εργατικύ δυναμικύ της ελληνικής βιμηχανίας (69.648 εργαζόμενυς κατά τη βιμηχανική απγραφή τυ 1988). Όμως γραμματέας της ΠΒΕΑΜ (Πανελλήνια μσπνδία Βιτεχνών και Επισκευαστών Αυτκινήτων και Μηχανών-Τρακτέρ, γερανών κ.λπ.), κ. Ξανθάκς Μιχάλης, σε πρσωπική συνέντευξη (Φεβρυάρις 1993) δίνει για τυς απασχλύμενυς πυ είναι συνδικαλισμένι στις τρεις μσπνδίες πάνω από 62.000 εργαζόμενυς (12.000 αυταπασχλύμενυς και 50.000 μισθωτύς). Με την υπσημείωση ότι σ' αυτόν τν αριθμό δεν περιλαμβάννται ι εργαζόμενι στα εργστάσια, όπως π.χ. η ΕΛΒ, τα συνεργεία (όχι τα εξυσιδτημένα) των αντιπρσωπειών, π.χ. τυ Σαρακάκη, και ακόμη περίπυ 20.000 απασχλύμενι πυ δεν είναι συνδικαλισμένι. Είναι φανερό ότι η διαφρά αυτών των αριθμών αφρά αυτύς πυ η στατιστική υπηρεσία αναφέρει με τυς κωδικύς 383 ως και 386, δηλαδή τυς απασχλύμενυς στην κατασκευή και επισκευή αυτκινήτων, αμαξωμάτων, μτσικλετών και πδηλάτων (Πίνακας 1). Κ/Α 383 3831 3832 3833 3834 3835 384 385 3851 3852 386 ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Καταστήματα και απασχλύμενι στην κατασκευή και επισκευή αυτκινήτων, μτσικλετών και πδηλάτων Κατασχευη αυτχινητων Κατασχευη χαι συναρμλόγηση αυτχινητων Κατασχευη αμαξωμάτων επιβ. αυτχινητων Κατασχευη αμαξωμάτων φρτ. αυτχινητων Κατασχευη ρυμυλκύμενων τρχφόρων χημάτων Κατασχευη ανταλλαχτιχων αυτχινητων Επισχευη αυτχινητων Κατασχευη μτσ/των χαι πδηλάτων Κατασχ. χαι συναρ/ση μτσ/των χαι πδηλάτων Κατασχευη ανταλ/χων μτσ/των χαι πδηλάτων Επισχευη μτσ/των χαι πδηλάτων ΣΥΝΛ Καταστήματα 467 18 84 111 57 197 18.472 32 19 13 1.761 20.732 Απασχλύμενι 4.256 2.497 465 524 366 404 41.299 179 120 59 2.320 48.054 Πηγή: ΕΣΥΕ, Βιμηχανική απγραφή 1988.
308 ΚΩΣΤΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Αυτή η αύξηση της απασχόλησης, παρά και ενάντια στην μακράς διαρκείας συντελύμενη απβιμηχάνιση τυ κλάδυ, μαζί με την κινητικότητα στ εσωτερικό τυ, δείγμα αντίδρασης σ' αυτή την απβιμηχάνιση, χρειάζεται ιδιαίτερη μελέτη και ξεφεύγει τυ παρόντς (αδρή εικόνα της πρείας τυ κλάδυ υπάρχει στν Πίνακα 2). ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Παραγωγή μεταφρικών μέσων: Εξέλιξη τυ αριθμύ των καταστημάτων και των απασχλυμένων κατά μέγεθς της επιχείρησης Έτς Κ/Α Σύνλ κλάδυ 0-4 απασχ. 5-9 απασχ. 10-19 απασχ. 20-49 απασχ. 50-99 απασχ. 100 και άνω απασχ. 1973 κατ/τα απασχ. 9.708 52.807 8.647 16.314 679 4.285 187 2.473 111 3.335 41 2.900 43 23.500 1978 κατ/τα απασχ. 13.365 63.004 12.192 21.591 731 4.909 238 3.167 127 3.940 27 1.970 50 27.427 1984 κατ/τα απασχ. 19.811 75.917 18.408 31.503 891 5.604 302 4.000 137 4.248 25 1.698 48 28.864 1988 κατ/τα απασχ. 21.657 69.648 20.235 35.403 982 6.067 263 3.504 117 3.431 31 2.184 29 19.059 Πηγή: ΕΣΥΕ, Βιμηχανικές απγραφές 1973.1978.1984.1988. ΝΜΣ 1568/85 ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΡΓΑΝΩΝ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΜΕΝΩΝ Η ύπαρξη τυ νόμυ 1568/85 απτέλεσε τ έναυσμα για τη δημιυργία Επιτρπών Ασφάλειας και Υγιεινής στυς χώρυς δυλειάς, την πρόσληψη γιατρών εργασίας και τεχνικών ασφάλειας, τη διργάνωση συμπσίων και σεμιναρίων, την κυκλφρία ενημερωτικών βιβλίων κ.λπ., πυ είχαν ως σκπό και την ευαισθητπίηση των ίδιων των εργαζμένων (ειδικές εκδόσεις βιβλιγραφίας). Επιλγές πρσανατλισμένες σ' αυτή τη λγική έγιναν και σε δμικό επίπεδ τυ συνδικαλιστικύ κινήματς (π.χ., Γραμματεία Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία της ΓΣΕΕ) και σε θεσμικό με τη συμμετχή τυ (π.χ., Ελληνικό Ινστιτύτ Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας - ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.). Σ' αυτό τ κλίμα λειτύργησαν τόσ η διίκηση της ΠΕΜ όσ και τα ΔΣ των σωματείων των εργαζμένων τυ κλάδυ. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτιας ενεργπίησης μέχρι τ τέλς της έρευνας απτελύν τα ναυπηγεία Ελευσίνας, όπυ υπήρχε Επιτρπή Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΥΑΕ) πριν την ύπαρξη τυ νόμυ 1568, ΣΕ πυ κατάρτισε πενταετές πρόγραμμα πρληπτικής δράσης (1988-1992), η ΕΑΒ
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗ ΒΙΜΗΧΑΝΙΑ 309 η πία σε συνεργασία με τ Ινστιτύτ Νσημάτων Θώρακς κάνει μετρήσεις, η Διίκηση της ΠΕΜ πυ διργανώνει στ Πήλι σεμινάρι, ι ΕΥΑΕ των μνάδων τυ κλάδυ στ Βόλ πυ συμμετείχαν στ σεμινάρι τυ εργατικύ κέντρυ. Επιτυχής άσκηση πυρκαγιάς στ Νεώρι έληξε σε 14 λεπτά (Νέμβρις 1992). Πέντε μήνες αργότερα, όμως, στ ίδι ναυπηγεί σε δύ πλία πυ βρίσκνταν για επισκευή, ι εργαζόμενι είχαν διαφρετικές συμπεριφρές. Στ ένα, τυ πλεμικύ ναυτικύ, φρύσαν τα ατμικά είδη πρόληψης ατυχημάτων (κράνς, ειδικά παπύτσια, ζώνες κ.λπ.) αραιά και πύ. Στ άλλ, μιας ιαπωνικής εταιρείας πετρελαιειδών, τα φρύσαν πάντα. Ίσως γιατί στ δεύτερ φρυρός της εταιρείας πυ υπήρχε στην πόρτα εισόδυ στ βαπόρι δεν επέτρεπε την είσδ χωρίς τα ατμικά είδη πρστασίας (πρσωπική αντίληψη). Ως αρνητικό όμως θα πρέπει να αναφερθεί και η μη ανταπόκριση των ΔΣ των σωματείων-μελών καθώς και των ΕΥΑΕ των μελών της ΠΕΜ σε αίτηση της διίκησης της (αριθ. πρωτ. 2819/92) για παρχή στιχείων σχετιζμένων με τ θέμα. Μόν τ σωματεί εργαζμένων της ΕΑΒ απάντησε. Την ίδια περίδ εκδίδεται πληθώρα φυλλαδίων για την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζμένων (ειδικές εκδόσεις βιβλιγραφίας). Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η ηγεσία τυ συνδικαλιστικύ κινήματς και μηνύματα έστειλε στυς εργαζόμενυς σε σχέση με τ νόμ 1568 και σήματα φωτεινής πυγλαμπίδας δεν ήταν αυτά τα μηνύματα. Όμως παρόλα αυτά αλλά και ενάντια σε όλα αυτά, όπως και εισαγωγικά αναφέρθηκε, συνέχισαν να υπάρχυν πρβλήματα στην απδχή και την εφαρμγή τυ νόμυ όχι μόν στ διάστημα από την ψήφιση τυ μέχρι τ τέλς της έρευνας αλλά και αργότερα (Μπαρπαγιάννη, Τσαπόγα, 2001 σσ. 89, 90). Επίσης τ πσστό των εργατικών ατυχημάτων πυ συμβαίνυν στν κλάδ είναι τ μεγαλύτερ σε όλη τη βιμηχανία και έρχεται δεύτερ ή τρίτ, ανάλγα με τ έτς, μετά από αυτό των ικδμών, στ σύνλ της ελληνικής ικνμίας (Μπράνη, 1996, σ. 86-89). ι συνθήκες εργασίας, όπως είναι θόρυβς, τα επικίνδυνα αέρια, η ασφάλεια των ικριωμάτων, η υγρασία κ.λπ. μέχρι και η χρήση τυ «ελεύθερυ» χρόνυ, είναι από τις πι σκληρές σε όλη τη βιμηχανία. Η ύπαρξη υπεργλαβιών (μόν η ένωση αμμβλιστών Πειραιά έχει πάνω από 30 μέλη) κάνει ακόμη πι δύσκλη την κατάσταση (Ενημερωτικά Δελτία ΙΝ.Ε. της ΓΣΕΕ, τεύχη 6, 7 και 20). Στη συνέχεια, μέσα από τμήμα των απτελεσμάτων της έρευνας, όπως ήδη έχει πραναφερθεί, θα γίνει μια πρσπάθεια να εντπιστύν τόσ η ανταπόκριση πυ βρήκε νόμς στυς εργαζόμενυς όσ και τ τι ι ίδιι πρσδκύν και πώς τ πρσδκύν αλλά και -γιατί όχι- τ μερί-
310 ΚΩΣΤΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ δι πυ τυς αναλγεί στην ευθύνη για τη γνώση και την εφαρμγή ή μη και τυ νόμυ αλλά και άλλων παραγόντων πυ άπτνται των συνθηκών μέσα στις πίες εργάζνται. ΚΥΡΙΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Παρά τις σβαρές πρσπάθειες πυ έχυν γίνει από τυς εκπρσώπυς τυς, όπως εν συντμία αναφέρθηκαν στην πρηγύμενη παράγραφ, η πλειψηφία των εργαζμένων συνεχίζει να παραμένει ανενημέρωτη. Και αυτό ισχύει και για τ θεσμικό και για τ πραγματικό πλαίσι μέσα στ πί εργάζνται. Η δε κατάσταση των συνθηκών εργασίας είναι τόσ χειρότερη όσ πι ανργάνωτη είναι η παραγωγή και πι ανργάνωτι ι εργαζόμενι. Κάπιες πρτιμήσεις των εργαζμένων για τν τρόπ ενημέρωσης συντείνυν στ να γίνει αυτή από την ΓΣΕΕ, τις μσπνδίες και τ Υπυργεί Εργασίας με κύρι τρόπ ενημέρωσης τα σεμινάρια. Αναλυτικά στιχεία δίννται στη συνέχεια. ΘΕΣΜΙΚ ΠΛΑΙΣΙ Τ 57,6% των απαντήσεων των εργαζμένων ήταν ότι δεν γνωρίζυν καθόλυ τ νόμ 1568 πυ αναφέρεται στις συνθήκες Ασφάλειας και Υγιεινής των εργαζμένων, τ 35% δήλωσε ότι τν γνωρίζει μέτρια και μόν τ 7,3% καλά. Για τ άρθρ 16 τυ νόμυ πυ αναφέρεται στις Νμαρχιακές Επιτρπές Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας, τ 78,5% δήλωσε ότι δεν γνωρίζει τίπτα, ενώ τ 15,5% δήλωσε ότι τ γνωρίζει μέτρια και μόν τ 6% καλά. Και στις δύ περιπτώσεις τ μεγαλύτερ πσστό άγνιας (65,8% για τ νόμ και 88,6% για τ άρθρ) εμφανίζεται στην τρίτη κατηγρία ερωτηματλγίων (αυτκινητβιμηχανίες, συνεργεία κ.λπ.), ενώ τ μικρότερ στις ναυπηγεπισκευαστικές εργασίες (50% και 64,3%, αντίστιχα). Απαντώντας ι εργαζόμενι στις ναυπηγεπισκευαστικές εργασίες στην ερώτηση «Γνωρίζεις τα πρεδρικά διατάγματα 190/84 και 70/1990 πυ πρσδιρίζυν τυς κανόνες υγιεινής και ασφάλειας των εργαζμένων σε ναυπηγικές εργασίες;» δήλωσαν κατά 64,8% άγνια, 20,3% ότι γνωρίζυν τα πρεδρικά διατάγματα μέτρια και 15% καλά. Τα πσστά είναι σχεδόν τα ίδια (64,3%, 22% και 13,7%, αντίστιχα) με εκείνα πυ έδωσαν ι ίδιι εργαζόμενι για τις γνώσεις τυς όσν αφρά τ άρθρ 16. Από μια μάδα τριών ερωτήσεων (με πλλαπλές απαντήσεις, βλέπε Πίνακα 3 και Διάγραμμα 1) πυ ήταν διασπαρμένες στ ερωτηματλόγι
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗ ΒΙΜΗΧΑΝΙΑ 311 και αφρύσαν τυς φρείς πυ εμπλέκνται στην ενημέρωση των εργαζμένων, πρκύπτυν τα ακόλυθα: ι εργαζόμενι θεωρύν ότι τις γνώσεις πυ έχυν για τις συνθήκες εργασίας τις φείλυν κατά 39% στυς εαυτύς τυς, 28,5% στ σωματεί τυς και 11,3% στην εργδσία. Αυτή η ιεράρχηση ισχύει και στ εσωτερικό τυ κλάδυ με διαφρετικά, φυσικά, πσστά για τις κατηγρίες των ερωτώμενων στην αυτκινητβιμηχανία και τις λιπές υπό έρευνα μνάδες (ΕΑΒ, ΕΑΣ, ΛΥ ΜΠΙΑΚΗ κ.λπ.) Δεν ισχύει όμως και για τυς εργαζόμενυς στις ναυπηγικές εργασίες. Σ' αυτό τ χώρ θεωρύν ότι τις γνώσεις τυς τις φείλυν πρώτα στ σωματεί (36%), μετά στν εαυτό τυς (30,3%) και τρίτν στη ΓΣΕΕ (10,3%). ι εργαζόμενι θεωρύν ότι ι φρείς πυ απασχλύνται με τα πρβλήματα των συνθηκών εργασίας είναι, κατά σειρά: η ΓΣΕΕ (21%), τ Υπυργεί Εργασίας (17,8%), ι μσπνδίες (17,6%) και ακλυθύν τ ΙΚΑ, τ Υπυργεί Βιμηχανίας κ.λπ., με τελευταί αναφερόμεν φρέα τν ΣΕΒ. Φυσικά και εδώ η ιεράρχηση δεν είναι ίδια. Ενώ στις δύ πρώτες κατηγρίες (ναυπηγεία και λιπές υπό εξέταση μνάδες) διατηρείται η ίδια ιεράρχηση, στην τρίτη κατηγρία (αυτκίνητα), μετά τη ΓΣΕΕ πυ παραμένει πρώτη, τη δεύτερη και τρίτη θέση κατέχυν ι μσπνδίες και τ ΙΚΑ (15,4%), ενώ τ Υπυργεί Εργασίας περνάει στην τέταρτη θέση με πσστό 14,3%. Στην ερώτηση «πιι φρείς θα έπρεπε να μετέχυν στην ενημέρωση των εργαζμένων», την πρώτη θέση κατέχει η ΓΣΕΕ (34,4%), τη δεύτερη τ Υπυργεί Εργασίας (33,4%) και την τρίτη τα εργατικά κέντρα και ι μσπνδίες. Η ιεράρχηση στ εσωτερικό τυ κλάδυ παραμένει η ίδια μόν για την τρίτη θέση, ενώ στα ναυπηγεία Υπυργεί Εργασίας και ΓΣΕΕ μιράζνται την πρώτη θέση με πσστό 31,8%, στην αυτκινητβιμηχανία την πρώτη θέση κατέχει η ΓΣΕΕ (34,4%) και στις λιπές υπό εξέταση την πρώτη θέση την έχει τ Υπυργεί Εργασίας.
312 ΚΩΣΤΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ 3 ë ν* 3 Of Η. «δ Ξ e ES W ζ W Cï g. / θ- Ρ / -?~ ρ- -Ρ ρ- ρ- / ζ ζ ζ io" «io" *so *so ES c ~ Pi *o" S3 Si o r" io" o r" *so io OJ Λ ζ c of 8 OO OJ OJ i- G OH ë 1-H' PLH io 8 PI C5 s PLH W io in co" io io" s " OJ O Ζ ë OO 1-H i-h i-h? - Ρ? ω UN Cï CÏ Cï 5 ζ Cï si s Cï Ξ e. g. / θ- Ρ / -. ρ- -Ρ ρ- ρ- -3 / ω Ζ Ζ Ζ in S OO PLH PLH c " S OO f " " " C5 i- io" 8 of Ζ e to " to to " 8 " Ι " 8 " to Ι to ι- ιδ Ι ι" io" " s r- i-h i-h > -Ρ? ω UN
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗ ΒΙΜΗΧΑΝΙΑ 313 QQ χ e Cï ci. δ g / ** θ- Ρ / - - ρ- > -Ρ ρ- ρ- / ω Ζ Ζ & *" 2 ~ ] ] ] W c " r" - ~ ~ Λ 1 co " Λ io rr ï. of " " r-" 2 Λ X S c " C5 C5 of OJ OJ of oq I D o" I D r-" s of OJ so X W W in o" of of o "? -Ρ? ω UN
314 ΚΩΣΤΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 Κατανμή απαντήσεων ανά ερώτηση (Στ σύνλ των ερωτηθέντων) α/α κωδ. Ερώτηση χωδ. Υπερώτηση Γ05 Γ05 : ΣΥΝΛΑ 1 2 3 4 5 6 7 Τις γνώσεις πυ έχεις για τις συνθήκες εργασίας τις φείλεις ΣΤΝ ή ΣΤΗΝ 37 202 52 31 28 80 278 708 5,23% 28,53% 7,34% 4,38% 3,95% 11,30% 39,27% 1. Υπυργεί Εργασίας 2. Σωματεί 3. ΓΣΕΕ 4. μσπνδίες 5. Εργ. Κέντρ της Περ. 6. Εργδσία 7. Σε σένα τν ίδι ΠΙ 2 3 4 5 6 11,3% 3,95% 0 4,38% Π7 Στην ερώτηση «Τι γνωρίζεις για τις αρμδιότητες της ΕΥΑΕ τυ εργστασίυ συ;» μόν τ 32,3% όσων απάντησαν δηλώνει ότι είναι συμβυλευτικό όργαν, ενώ τ 15% των ερωτώμενων δήλωσε άγνια, είτε γιατί δεν υπήρχε επιτρπή είτε γιατί δεν ήξεραν τίπτα γι' αυτήν. Περνώντας σε πι εξειδικευμένες ερωτήσεις τα πσστά πυ δηλώνυν άγνια για τις συνθήκες εργασίας πυ πρέπει να επικρατύν αυξάννται. Έτσι, εν συντμία, δήλωσαν πως δεν γνωρίζυν: Πόσα κυβικά μέτρα αέρα αναλγύν σε κάθε εργαζόμεν (91,3%).
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗ ΒΙΜΗΧΑΝΙΑ 315 Την ταχύτητα τυ αέρα πυ πρέπει να υπάρχει στ χώρ εργασίας για να επαρκεί αερισμός τυ (93,3%). Τη θερμκρασία πυ πρέπει να εργάζνται (42,2%). Τ βαθμό υγρασίας πυ πρέπει να εργάζνται (81,6%). Σε πόσα ντεσιμπέλ πρέπει να εργάζνται (77,8%). Σε πόσα ντεσιμπέλ και για πόσ χρνικό διάστημα μπρεί να παραμένει εκτεθειμένς άνθρωπς (88,5%). Την ένταση τυ φωτισμύ πυ πρέπει να εργάζνται (66,7%). Τις επιπτώσεις των κραδασμών στην υγεία (45,8%). Εκείν όμως πυ θα πρέπει να πρβληματίσει ακόμη περισσότερ είναι η σχετικά μεγάλη άγνια για απλά πρειδπιητικά σήματα τα πία τυς επιδείχθηκαν από τυς συνεντευκτές στν πίνακα-αφίσα σημάτων (ασφάλειας, πρειδπίησης, υπχρέωσης και διάσωσης) τυ Υπυργείυ Εργασίας. Φυσικά είχε αφαιρεθεί η συνδευτική επεξηγηματική πρόταση. Έτσι, 25,8% απάντησαν λάθς για τ σήμα πυ πρειδπιεί για τν κίνδυν από την ηλεκτρική ενέργεια και 62,5% για τν κίνδυν από τη ραδιενέργεια. Λιγότερη άγνια δηλώνεται στις απαντήσεις των ερωτήσεων τυ ειδικύ τμήματς τυ ερωτηματλγίυ πυ αναφέρεται ειδικά στις ναυπηγικές εργασίες. Έτσι, π.χ., δηλώνυν άγνια για: Τ αν γίννται έλεγχι για την ύπαρξη βλαβερών υσιών (46%). Την καταγραφή των ελέγχων (53,5%). Τ ύψς των ικριωμάτων (41%). Σχετικά καλά απάντησαν για την ανάγκη ιατρικών εξετάσεων (μόν 16,6% άγνια) και για τ τι πρέπει να χρησιμπιείται σε χώρυς με εύφλεκτυς ατμύς και αέρια. Έτσι, δήλωσαν ότι γνωρίζυν ότι πρέπει να χρησιμπιείται: αναπνευστική μάσκα (89,9%), όχι γυμνή φλόγα (83,3%), όχι υπδήματα με καρφιά (71,6%), όχι εργαλεία μη γειωμένα (78,3%) και όχι κάπνισμα (90,7%).
316 ΚΩΣΤΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Θα τελειώσει αυτή η αναφρά στις γνώσεις των εργαζμένων τυ κλάδυ για τ θεσμικό πλαίσι με μια ερώτηση πυ δεν είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις συνθήκες εργασίας, αλλά πυ δείχνει την αδυναμία τυς, την αδιαφρία τυς ή την άρνηση τυς να μπυν στη διαδικασία γνώσης τυ περιβάλλντς τυς. Στην ερώτηση αν στ εργστάσι πυ δυλεύυν τελευταίς τυ ισλγισμός είναι θετικός ή αρνητικός δήλωσαν άγνια κατά 48,6%. Αυτό, χωρίς να υπάρξει έλεγχς για τ αν ήταν σωστές ή όχι ι καταφατικές ή αρνητικές απαντήσεις. Τ ΕΡΓΑΣΙΑΚ ΠΕΡΙΒΑΛΛΝ ΚΑΙ Η ΓΝΩΣΗ ΤΥ Παρότι η παραπάνω σύντμη παράθεση των στιχείων μάς δηγεί στην αντίληψη ότι, «αφύ δεν ξέρεις τι πρέπει να υπάρχει, πώς μπρείς να λες τι θα πρέπει να γίνει», είμαστε υπχρεωμένι να σταθύμε και στ τι υπάρχει και να σκύψυμε στην τραυματική εργατική εμπειρία της άμβλυνσης τυ ενστίκτυ της διατήρησης της ζωής, πυ καθημερινός μόχθς και η καθημερινή συντρφιά τυ επικρεμάμενυ θανάτυ πρκαλύν. Έστω και σαν «χαρτγιακάδες», όπως μας απκαλύν ι εργάτες στην παραγωγή. 5 Με δεδμένη λιπόν την παραπάνω παρατήρηση, μπρύμε να πύμε ότι ι απαντήσεις των εργαζμένων δίνυν τη γενική εικόνα ότι η κατάσταση πυ επικρατεί είναι μη ικανπιητική. Πι αναλυτικά, ι απαντήσεις έχυν ως εξής: Ενώ μόν τ 2,8% δηλώνυν ότι δεν γνωρίζυν την ύπαρξη κινδύνων εργατικύ ατυχήματς στ εργστάσι, τ 17,2% δηλώνυν ότι δεν παίρνυν τα κατάλληλα μέτρα για να πρστατευθύν. Την ίδια ώρα τ 40,5% δηλώνυν ότι δεν γνωρίζυν αν παίρννται μέτρα για τη βελτίωση τυ αερισμύ, τ 16,5% δηλώνυν ότι δεν παίρνεται κανένα μέτρ και τ 31,4% ότι κάτι γίνεται με μέτρια απτελέσματα. Μόν τ 11,7% δηλώνυν ότι παίρννται μέτρα με καλά απτελέσματα. Ιδιαίτερα για τ βαθμό υγρασίας στυς χώρυς εργασίας, ι απαντήσεις αυτών πυ ερωτήθηκαν ήταν: 50,8% δεν γνωρίζυν να γίνε- 5. Η έρευνα απευθύνθηκε μόν σε εργαζόμενυς στην παραγωγή. Γι' αυτό και η ύπαρξη γυναικών είναι στατιστικά ασήμαντη. Τρεις όλες κι όλες, και αυτές καθαρίστριες σε χώρυς παραγωγής. Στη δε κύρια απασχόληση δεν υπάρχει ύτε ένας υπάλληλς γραφείυ.
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗ ΒΙΜΗΧΑΝΙΑ 317 ται τίπτα, 25,2% ότι δεν γίνεται τίπτα και 13,8% ότι κάτι γίνεται με μέτρια απτελέσματα. Μόν τ 10,3% δηλώνει ότι εφαρμόζνται καλά μέτρα. Επίσης για τ θέμα της θερμκρασίας, τ 17% δηλώνυν ότι δεν γνωρίζυν να εφαρμόζεται κάτι, τ 30% ότι δεν παίρννται καθόλυ μέτρα και τ 36,9% ότι κάτι γίνεται με μέτρια όμως απτελέσματα. Δηλώνει ότι υπάρχυν καλά απτελέσματα στ θέμα αυτό μόν τ 16,1%. Για τ θόρυβ: 45,3% δεν γνωρίζυν να εφαρμόζεται κάτι, 22,7% θεωρύν ότι δεν εφαρμόζεται τίπτα, 20% ότι κάτι εφαρμόζεται με μέτρια απτελέσματα και 12% με καλά. Για τ φωτισμό: 24,2% δεν γνωρίζυν να παίρννται μέτρα, 10,8% δηλώνυν ότι δεν παίρννται καθόλυ, 32,5% ότι παίρννται με μέτρια απτελέσματα και ένα 32,5% με καλά. Για τ αν χρησιμπιύνται κατάλληλα μέτρα για να πρστατευθύν από τυς κραδασμύς, 21% δηλώνυν καθόλυ, 47% μερικές φρές και 32% πάντα. Για τυς εργαζόμενυς στις ναυπηγικές εργασίες, ρισμένες απαντήσεις έχυν ως εξής: Για τις ιατρικές εξετάσεις όσων εργάζνται σε κλειστύς χώρυς πιστεύυν ότι γίννται: καλά τ 32,4%, μέτρια τ 36,7%, καθόλυ τ 22% και δεν γνωρίζυν τ 8,9%. Για την ύπαρξη πιστπιητικύ από χημικό, 44% απάντησαν ότι εφαρμόζεται καλά, 10,6% μέτρια, 13,6% καθόλυ και 31,8% δεν γνωρίζυν. Για την αφαίρεση όλων των υπλίπων κατά τις εργασίες καθαρισμύ σε δεξαμενές καυσίμων, απάντησαν ότι γίνεται αφαίρεση όλων των υπλίπων 56,3%, όχι 16,9% και δεν γνωρίζυν 26,8%. Για την μάδα των ερωτήσεων τι πρέπει να χρησιμπιείται σε επικίνδυνυς για φωτιά χώρυς (αναπνευστική συσκευή, γυμνή φλόγα, υπδήματα με καρφιά, εργαλεία μη γειωμένα, κάπνισμα), δήλωσε τ 25,4% ότι τα μέτρα πρόληψης εφαρμόζνται καλά, τ 47,8% μέτρια, τ 22,4% καθόλυ και τ 4,4% δεν γνωρίζει. Πριν τελειώσει αυτή η σύντμη αναφρά, θα θιγεί ένα θέμα πυ εμμέσως έχει σχέση με τις συνθήκες εργασίας στν κλάδ: η καταβλή τυ επιδόματς ανθυγιεινής εργασίας. Η ερώτηση είχε πλλαπλές απαντήσεις. Αντί τυ επιδόματς πρτίμησαν: την καλυτέρευση των συνθηκών έργα-
318 ΚΩΣΤΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ σίας τ 31,3%, την αυξημένη ιατρική παρακλύθηση τ 21,5%, την ανάλγη μείωση τυ χρόνυ εργασίας τ 15,6%, την επέκταση της ετήσιας άδειας τ 10,3%. Ενώ για τη διατήρηση τυ επιδόματς απάντησε θετικά τ 21,3%, τ 8,8% των ερωτώμενων αρνήθηκαν να απαντήσυν. 6 Εδώ πρέπει να σημειώσυμε τν έκδηλ φόβ των ερωτώμενων ότι μια καταφατική απάντηση για διαζευκτική πρτίμηση τυ ανθυγιεινύ θα δηγήσει νμτελειακά στην κατάργηση της καταβλής τυ χωρίς να κερδίσυν καμία από τις πρτεινόμενες διαζευκτικές λύσεις. ΚΑΠΙΕΣ ΠΡΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΜΕΝΩΝ Εκτός από τα μέτρα πυ πρέπει να πάρει η εργδσία (επενδύσεις κ.λπ.), πυ πλλές φρές είναι αντικείμεν διαπραγματεύσεων ή και σύγκρυσης μαζί της και πυ για κάθε εργασιακό χώρ έχυν γνώση και τ παλεύυν τα σωματεία, ι ΕΑΥΕ και πλλές φρές ι γιατρί εργασίας και ι τεχνικί ασφάλειας, ι εργαζόμενι κάνυν κάπιες πρτάσεις πυ κυρίως αφρύν τυς ίδιυς. Και αυτές είναι: Για τυς νέυς εργαζόμενυς, σε ό,τι αφρά τις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, πρτείνυν η ενημέρωση τυς να γίνεται: 34,2% με υπχρεωτικό σεμινάρι, 21,3% από τ σωματεί, 16% από τν γιατρό εργασίας, 16% από τν τεχνικό ασφάλειας και 12,5% από τν εργδότη. Για τ πιι τρόπι ενημέρωσης θα τυς βηθύσαν καλύτερα, σχετικά με τις συνθήκες εργασίας πρτείνυν η ενημέρωση τυς να γίνεται με: σεμινάρια (39,2%), εκπαίδευση (21,3%), μπρσύρες (13,3%), τηλεόραση (13,1%), συγκεντρώσεις (7,6%), εφημερίδες (3,8%) και ραδιόφων (1,7%). 6. Ένα από τα κύρια μελήματα της έρευνας, όπως και από μεθδλγική πρσέγγιση πρκύπτει, ήταν η διεξαγωγή της σε συνθήκες ελευθερίας έκφρασης. Πράγμα πυ επιτεύχθηκε με τ ότι η έρευνα διεξήχθηκε: α) Υπό την αιγίδα τυ IN.Ε. της ΓΣΕΕ, στιχεί πυ γινόταν γνωστό στυς εργαζόμενυς και πριν και κατά τη διάρκεια της έρευνας, β) Με τη συνεργασία των ΑΣ τυ σωματείυ τυς και της ΕΥΑΕ. Η συνέντευξη ήταν πρσωπική, αφύ /η συνεντευκτής/ρια απμνωνόταν σε ιδιαίτερ χώρ με τν εργαζόμεν και η ανωνυμία τυ ερωτώμενυ ήταν επιβεβλημένη. Γι' αυτό, ενώ σε πλλές απαντήσεις βρίσκυμε ι εργαζόμενι να δηλώνυν άγνια, η μναδική ερώτηση στην πία υπήρξαν εργαζόμενι πυ αρνήθηκαν να απαντήσυν είναι αυτή για τη καταβλή τυ επιδόματς ανθυγιεινής εργασίας. Ίσως γιατί φόβς για τη χρησιμπίηση της να παραπέμπει πέρα από την κάλυψη πυ τυς παρέχυν ι «φτερύγες» των συνδικαλιστικών τυς ργάνων.
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗ ΒΙΜΗΧΑΝΙΑ 319 Αν συνδυαστύν αυτές ι πρτάσεις με τις απαντήσεις-πρτάσεις στην ερώτηση «Πιι φρείς θα πρέπει να συμμετέχυν στην ενημέρωση των εργαζμένων;» βγαίνει αβίαστα τ συμπέρασμα ότι ι εργαζόμενι στν κλάδ παραγωγής μεταφρικών μέσων θέλυν: Ενημέρωση κυρίως με σεμινάρια ή εκπαίδευση από την ΓΣΕΕ και μετά από τ Υπυργεί Εργασίας και τις μσπνδίες. συνδυασμός αυτών των ερωτήσεων με όλες τις περιπτώσεις πυ υπάρχυν στν Πίνακα 3 και στ Διάγραμμα 1 θα έδινε πι λεπτμερείς απαντήσεις για τις πρτιμήσεις τυς. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την ανάλυση των στιχείων πυ πρηγήθηκε έγινε φανερό ότι νόμς 1568/65 έδρασε σαν καταλύτης δημιυργώντας σωρεία δευτεργενών μηνυμάτων από μεριάς των διικήσεων των συνδικαλιστικών ργάνων των εργαζμένων. Όλες αυτές ι ενέργειες είχαν, εκτός των άλλων, σαν σκπό και την ευαισθητπίηση των εργαζμένων για τα ζητήματα πυ αφρύν την ασφάλεια και υγιεινή στυς χώρυς δυλειάς. Ζητήματα πυ αντιμετωπίζυν άμεσα και καθημερινά μέσα στη διαδικασία εκχώρησης της εργατικής τυς δύναμης και τα πία πρσδιρίζυν τη βιλγική και πνευματική τυς ύπαρξη. Συγχρόνως όμως, η αρχική εκτίμηση η πία αναφέρεται στην εισαγωγή για την υπδχή από τυς εργαζόμενυς αυτύ τυ νόμυ επιβεβαιώθηκε. Αυτός νόμς-πλαίσι για την υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία, τν πί ι εργαζόμενι «περίμεναν» τρία τέταρτα τυ αιώνα, είχε την τύχη όλων των πραγμάτων πυ απκτώνται χωρίς κόστς δεν εκτιμήθηκε. Σήμερα πυ γράφνται αυτές ι σκέψεις η ελπίδα να έχυν αλλάξει τα δεδμένα πρς τ καλύτερ απαλύνει την τραχύτητα τυς. Τα απτελέσματα όμως της έρευνας είναι ενδεικτικά. Τ 57,6% των ερωτηθέντων δεν γνώριζαν καθόλυ τ νόμ και τ 35% δήλωναν ότι κάτι γνώριζαν. Για δε τα πρεδρικά διατάγματα πυ πρσδιρίζυν τυς κανόνες υγιεινής και ασφάλειας στις ναυπηγικές εργασίες δήλωσαν 64,8% άγνια και 20,3% ότι κάτι ξέρυν γι' αυτά. Και αυτό σ' έναν κλάδ της παραγωγής πυ ι εργαζόμενι έχυν να επιδείξυν μακρχρόνιες αγωνιστικές κινητπιήσεις και η ργάνωση τυ συνδικαλιστικύ κινήματς υπήρξε, πανθμλγυμένως, πλύ καλή. Απ' ό,τι έγινε φανερό στη διάρκεια αυτής της έρευνας, και μηνύματα υπήρξαν και φωτεινές πυγλαμπίδες δεν ήταν. Τα πσστά άγνιας των εργαζμένων, όμως, συνεχίζυν να τνίζυν την αναπτελεσματικότητα αυτών των μηνυμάτων.
320 ΚΩΣΤΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Άρα, δύ πράγματα μπρεί να συμβαίνυν. Χωριστά ή και τα δύ μαζί. Ή βαθμός πειστικότητας τυ μηνύματς δεν ήταν τέτις πυ να τ κάνει ικανό να σπάσει τις όπιες επιφυλάξεις, αναστλές, ή ι εργαζόμενι είχαν αδιαφρία και άρνηση, ή η ρή τυ μηνύματς δεν ήταν η κατάλληλη. Και ρή υπάρχει όταν τ νερό κυλάει μέσα από ρυάκια, κανάλια, πταμύς. Ωφέλιμη όμως επί τυ συγκεκριμένυ είναι όταν τ νερό δηγείται στ συγκεκριμέν φυτό, ζώ ή άνθρωπ. Και η επικινωνιακή ρή ωφέλιμη είναι όταν τ μήνυμα φτάνει στν δέκτη για τν πί έχει παραχθεί, γίνεται κατανητό και επιστρέφει στν πμπό της παραγωγής τυ, εμπλυτισμέν από τις αντιδράσεις -θετικές και αρνητικές- τυ δέκτη. Υφίσταται δηλαδή αυτό πυ ι επικό ινών ιλόγ ι απκαλύν πληρφριακή ανάδραση, χωρίς την πία πραγματική επικινωνία δεν υπάρχει (Fiske, 1992, σ. 41). Αν κάπις δεν λαμβάνει τ μήνυμα, ας αλλαχτεί τ μέσ. Αν λαμβάνει, όμως, κάπι μήνυμα και δεν τ κατανεί, ας αλλαχτεί κώδικας επικινωνίας. Μόν αν τ μήνυμα δεν «χαθεί» στ δρόμ και φτάσει κατανητό στν δέκτη υπάρχει η ελπίδα να πειστεί. Και ι εργαζόμενι με τις απαντήσεις τυς στην έρευνα έδειξαν τν τρόπ με τν πί θέλυν να λαμβάνυν τ μήνυμα. Εδώ πρέπει να τνιστεί όχι μόν η μη απόρριψη των συνδικαλιστικών τυς ργάνων αλλά και η κυρίαρχη επίκληση τυς. Με τ βαθμό μετάθεσης των ευθυνών τυς πυ περιέχει αυτή η επίκληση να παραμένει ένα άλλ μεγάλ ζητύμεν. Η διεξαγωγή μιας παρόμιας έρευνας στις ίδιες μνάδες παραγωγής, όπυ θα συνεκτιμηθύν και όπιες θετικές ενέργειες έχυν εν τω μεταξύ συντελεστεί, ίσως απτελεί τ πρώτ βήμα μιας τέτιας λειτυργίας. Ας στείλει λιπόν η ηγεσία τυ συνδικαλιστικύ κινήματς τ μήνυμα με τν τρόπ και τα μέσα πυ ι εργαζόμενι δηλώνυν ότι θέλυν να τ λάβυν. Η αναπτελεσματικότητα τυ μηνύματς της, τότε, ίσως εκλείψει. Γιατί αν βαθμός πειστικότητας τυ δεν είναι ζήτημα υσίας, τότε είναι κυρίως ζήτημα τεχνικής και πρσαρμγής. Τ ερώτημα μέχρι τότε πρς την ηγεσία τυ συνδικαλιστικύ κινήματς θα παραμένει. Αν δεν μπρείς να πείσεις τα μέλη συ, και μάλιστα για κάτι πυ έχει ζωτική σημασία γι' αυτά, πώς θα μπρέσεις να πείσεις ή και να μεταπείσεις τυς άλλυς (υπόλιπη κινή γνώμη) για πράγματα για τα πία μπρεί να μην έχυν γνώση, να είναι αδιάφρι ή ακόμα και αντίθετι; Όπως θα παραμένει τ ερώτημα και για τυς ίδιυς τυς εργαζόμενυς έστω και για τ μερίδι ευθύνης πυ τυς αναλγεί.
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗ ΒΙΜΗΧΑΝΙΑ 321 ΒΙΒΛΙΓΡΑΦΙΑ Αλεξάτς Γ., 1997, Η εργατική τάξη στην Ελλάδα, Αθήνα, Ρωγμή. Αντόρν Θ., 1989, Σύντμη της πλιτιστικής βιμηχανίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια. Barthes R., 1970, Mythologies, Paris, Seuil. 1972, Κριτική και Αλήθεια, Αθήνα, Καστανιώτης. Βεργόπυλς Κ., 1975, Τ αγρτικό ζήτημα στην Ελλάδα - Η κινωνική ενσωμάτωση της γεωργίας, Αθήνα, Εξάντας. Caceres Β., 1981, Allons au-devant de la Vie, la naissance du ps des loisirs 1936, Paris, Maspero. Chosky N., 1994, έλεγχς των Μέσων Μαζικής Επικινωνίας, τα θεματικά της πρπαγάνδας, Αθήνα, Κυλτύρα. επιτεύγματα Γκράμσι Α., 1988, Αμερικανισμός και φρντισμός, Αθήνα, Α/συνέχεια. 1985, Τα εργστασιακά συμβύλια και τ κράτς της εργατικής τάξης, Αθήνα, Στχαστής. Duclos D., 1984, La santé et le travail, Paris, Découver. Δυκάκης Ντ., 1988, Εργασιακές στην καθημερινή ζωή, Αθήνα - θεσσαλνίκη, Μαλλια Έκ υμπέρτ, 1988, Η Σημειλγία ρής - Παιδεία. σχέσεις, ικνμία και θεσμί, Αθήνα, δυσσέας. Fiske J., 1992, Εισαγωγή στην επικινωνία, Αθήνα, Επικινωνία και Κυλτύρα. Friedann G., 1984, Πύ τραβά η ανθρώπινη εργασία; Αθήνα, Κάλβς. Κλιύ Ν., 1988, ι ρίζες τν Εργατικύ Κινήματς και «Εργάτης» τν Βόλν, Αθήνα, δυσσέας. Εντσεσμπέργκερ Χ., 1981, Για μια θεωρία των Μέσων Μαζικής Επικινωνίας, Αθήνα, Επίκυρς. Κμνηνύ Μ. - Λυριντζής Χρ. (επ.μ.), Μπένετ T., Στιύαρτ Χ., Γκάρμαν Ν., Ερευνητική μάδα Γλασκόβης, Σάμπα Φρ. κ.ά., 1989, Κινωνία, εξνσία και Μέσα Μαζικής Επικινωνίας, Αθήνα, Παπαζήσης. Κυκύλες Γ., 1984, Ελληνικά Σννδικάτα: ικνμική αντδνναμία και εξάρτηση, 1938-1984, Αθήνα, δυσσέας. Κυκύλες Γ., Τζαννετάκς Β., 1986, Σννδικαλιστικό κίνημα 1981-1986, Αθήνα, δυσσέας. Λαφάργκ Π., 1981, Τ δικαίωμα στην τεμπελιά, Αθήνα, Ελεύθερς Τύπς. Λεμπέσης Ε., 1992, Κινωνιλγία τν Τύπν, Αθήνα, Αρσενίδη. Λιάσκς Γ., 1992, Η ιστρία τν σννδικαλιστικύ κινήματς των δημσίων νπαλλήλων, Αθήνα. Λιβιεράτυ Κ., Φραγκύλη Τ. (επιμ.), Κύλι, Παρκ, Λασγύελ, Λίπμαν, Μπύρστιν κ.ά., 1991, Τ μήννμα τν Μέσν. Η έκρηξη της μαζικής επικινωνίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια. Λύξεμπυργκ P., 1979, Μαζική απεργία, Κόμμα, Σννδικάτα, Αθήνα, Κρνζής. Μακ Κυέϊλ Ντ., 1997, Εισαγωγή στη θεωρία της μαζικής επικινωνίας, Αθήνα, Καστανιώτης. Mangot Μ., 1976, La coptabilité au service du capital, Paris, Citoys.
322 ΚΩΣΤΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Μαρξ Κ., 1984, Μισθωτή εργασία και κεφάλαι, Αθήνα, Θεμέλι. Μητρόπυλς Α., 1993, Εργασία και συνδικάτα στη μεταβιμηχανική Λιβάνης. κινωνία, Αθήνα, A.A. Montollin Μ., 1986, V ergonoie, Paris, Découver. Μσκώφ Κ., 1988, Εισαγωγικά στην ιστρία τν κινήματς της εργατικής τάξης, Αθήνα, Καστανιώτης. Μσχνάς Α., 1986, Παραδσιακά μικραστικά στρώματα.η περίπτωση της Ελλάδας, Αθήνα, Ίδρυμα Μεσγειακών Μελετών. Μπεναρόγια Α., 1975, Η πρώτη σταδιδρμία τν ελληνικύ πρλεταριάτν, Αθήνα, λκός. Ξενφών, χ.χ, ικνμικός, Αθήνα, Πάπυρς. Πρκόπ. Ντ., 1997, Η δύναμη των μέσων και η επίδραση τνς στις μάζες, Αθήνα, Λιβάνης. Rifkin J., 1995, Τ τέλς της εργασίας και τ μέλλν της, Αθήνα, Α. Λιβάνης. Syrnis Κ., 1988, Travail et travailleurs dans les trepriss de type artisanal et construction du sujet social, Paris viii, Vincnes à Saint-Dis. Σμύρνης Κ., 1991, «Νμαρχιακές Επιτρπές Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας», Ενημερωτικό Δελτί ΙΝ.Ε. ΓΣΕΕ, 10, 29-32. Στεφανίδης Γ., 1985, Σννδικαλιστική επιμόρφωση. Βήθημα για την επιμόρφωση των εργαζμένων, Αθήνα, Γεν. Γραμ. Λαϊκής Επιμόρφωσης. Tahar G., 1984, La réduction de la durée du travail, Paris, Découver. Τζέρβις Τζ., 1970, Εργάτης και νεύρωση, Αθήνα, Στχαστής. Vissery F., 1975, Le travail a ps partiel, Paris, Tea - Editions. Χατζηβασιλείυ OP., X.X., Σννδικαλισμός και κινωνική αντίδραση, Αθήνα, δυσσέας. ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΔΣΕΙΣ Αλφαβητάρι δηγιών, Ασφαλής χρήση των εργαλείων της δνλειάς μας, 1992, Πάτρα, Τπική Επιτρπή Ν. Αχαΐας. Γεωργακπύλυ Β., 1995, Αγρά εργασίας και σύγχρνες ΤΕ. εργασιακές σχέσεις, Αθήνα, ΙΝ.Ε. Ασφάλεια και Υγεία στις κατασκενές, Αθήνα, 1996, Διεθνής ργάνωση Εργασίας - Ελληνικό Ινστιτύτ Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας. Ενημερωτικά Δελτία ΙΝ.Ε. ΓΣΕΕ., τεύχη: 6, 7, 1991, και 20, 1992. Ερευνητική μάδα Εργαστηρίυ Στιχείων Μηχανών Τμήματς Μηχανλόγων Πανεπιστημίυ Πατρών, 1987, Ασφάλεια των εργαζμένων στη βιμηχανία, Πάτρα. στνς τμείς της ασφάλειας και της νγείας στ χώρ εργα Ζρμπά Κ., 1997, Η κατάρτιση σίας, Αθήνα, ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε Καννισμός Ασφαλύς Εργασίας, Αθήνα, 1990, ΣΕ.
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΗ ΒΙΜΗΧΑΝΙΑ 323 Μπαρπαγιάννη Ξ., Τσαπόγα Φ., 2001, Η Νμαρχιακή Επιτρπή Υγιεινής και Ασφάλειας των Εργαζμένων στ νμό Αχαΐας, Τ.Ε.Ι Πάτρας, Διπλωματική εργασία στ Τμήμα Λγιστικής. Μπράμη Σ π., 1996, Στατιστικές εργατικών ατυχημάτων στην Ελλάδα, Αθήνα, Ελληνικό Ινστιτύτ Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας. Νμθετήματα Εναρμόνισης τν Εθνικύ μας δικαίυ πρς τις κιντικές δηγίες για την Υγιεινή και Ασφάλεια των Εργαζμένων, Αθήνα, 1997, Υπυργεί Εργασίας και Κινωνικών Ασφαλίσεων. Σαραφόπυλς Ν., 1986, Πρστασία, ασφάλεια και υγιεινή στην Εργασία, Αθήνα, Υπυργεί Εργασίας. δηγός Υγιεινής-Ασφάλειας στην Εργασία, ι νέες θεσμικές ρυθμίσεις, Πάτρα, Πανεπιστήμι Πατρών. Πηγές πληρφόρησης για θέματα υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία - ΕΚ Ευρωπαϊκές χώρες και Ελλάδα, Πάτρα, Πανεπιστήμι Πατρών. Συμβύλια εργαζμένων και άλλες εργατικές διατάξεις, Αθήνα, Υπυργεί Εργασίας. Συμπόσι για την Υγιεινή και Ασφάλεια στυς τόπυς δυλειάς, Αθήνα, 1987, Εργατικό Υπαλληλικό Κέντρ Αθήνας. Συλλγική Νμλγίας για την υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας, Αθήνα, 1996, Ελληνικό Ινστιτύτ Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας. Σισσύρας Ά.-Καλκαιρινός T., Καλμενίδης Κ., Καρόκης Α., Μητρόπυλς Γ., 1997, Η ταυτότητα υγείας της Πάτρας, Πάτρα, Πάτρα - «Υγιείς Πόλεις». Υγεία και ασφάλεια στην εργασία, Αθήνα, 1987, Υπυργεί Εργασίας. Υγιεινή και ασφάλεια των εργαζμένων σε ναυπηγικές εργασίες, Αθήνα, 1990, Υπυργεί Εργασίας. Υπόμνημα για την εκτίμηση των επαγγελματικών κινδύνων, Αθήνα, 1996, Ευρωπαϊκή Επιτρπή.