ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΚΑΙ ΕΚΣΙΜΗΕΙ

ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΚΑΙ ΕΚΣΙΜΗΕΙ Λαμβάνοντασ υπόψθ το γενικότερο Διεκνζσ και Ελλθνικό μακροοικονομικό περιβάλλον, τα μικροοικονομικά ςτοιχεία όπωσ προζκυψαν από τθν αξιοποίθςθ των ιςολογιςμϊν των 841 ανωνφμων εταιρειϊν με ζδρα τθν Κριτθ, προκφπτουν τα παρακάτω ςυμπεράςματα και εκτιμιςεισ για το παρόν και μζλλον τθσ κρθτικισ οικονομίασ. ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Σθν εξεταηόμενθ περίοδο 2008 2012 υπιρξαν ριηικζσ αλλαγζσ και ςθμαντικζσ ανατροπζσ ςτθν Ελλθνικι οικονομία, δθμιουργϊντασ ζνα πολφ δυςμενζσ περιβάλλον για τθν επιχειρθματικι δραςτθριότθτα. Πολλι ςυνοπτικά είχαμε: μείωςθ του Ακακάριςτου Εκνικοφ Προϊόντοσ (ΑΕΠ) 25% και αναμζνεται να ςτακεροποιθκεί κάτω από 180 δισ ευρϊ, αδυναμία χρθματοδότθςθσ από τισ αγορζσ του δθμόςιου χρζουσ και προςφυγι ςτθν Σρόικα με τα γνωςτά μνθμόνια εφαρμογισ, ςθμαντικι αφξθςθ τθσ ανεργίασ από 9% ςε 28% (κατά εκτίμθςθ) για το 2013, ςθμαντικι μείωςθ νζων χρθματοδοτιςεων από τισ Ελλθνικζσ τράπεηεσ προσ τα νοικοκυριά και τισ επιχειριςεισ με αφξθςθ των επιτοκίων δανειςμοφ, υψθλό μθ διαχειρίςιμο δθμόςιο χρζοσ, υψθλά ελλείμματα ςτον κρατικό προχπολογιςμό, ςθμαντικά ελλείμματα ςτο ιςοηφγιο τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν, κίνδυνοσ χρεωκοπίασ και εξόδου από τθν Ευρωηϊνθ τθσ χϊρασ. Όλα τα παραπάνω ςε ςυνδυαςμό με τθν ςθμαντικι αφξθςθ των φόρων από το κράτοσ για τθν αντιμετϊπιςθ των δθμοςιονομικϊν προβλθμάτων, δθμιοφργθςαν ζνα δυςμενζσ επιχειρθματικό περιβάλλον, που κυριαρχοφςε θ αναςφάλεια, αβεβαιότθτα, ςυνεχι μείωςθ τθσ κατανάλωςθσ και περιοριςμζνθσ ρευςτότθτασ. ΚΡΗΣΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΝΟΛΙΚΑ Η εξεταηόμενθ περίοδοσ ζχει ιδιαίτερο ενδιαφζρον γιατί το 2008 ιταν πρϊτθ χρονιά ζναρξθσ τθσ οικονομικισ κρίςθσ, και το 2012 πικανόν θ προτελευταία. Σο γενικό ςυμπζραςμα είναι ότι θ ζντονθ φφεςθ με τα χαρακτθριςτικά τθσ Ελλθνικισ οικονομίασ που ιδθ προαναφζρκθκαν, επθρζαςαν αρνθτικά τισ ανϊνυμεσ εταιρείεσ με ζδρα τθν Κριτθ ςε όλα τα βαςικά τουσ χρθματοοικονομικά μεγζκθ με κφριο βάροσ ςτα αποτελζςματα, όμωσ ςε μικρότερο βακμό από τθν υπόλοιπθ Ελλάδα, κυρίωσ λόγω του τουριςμοφ, του πρωτογενοφσ τομζα και των υψθλϊν αποκεμάτων ρευςτότθτασ τθσ μεςαίασ κυρίωσ τάξθσ από τα προθγοφμενα «καλά» χρόνια. Όπωσ προκφπτει από προθγοφμενεσ μελζτεσ από 10% μζςο ετιςιο ρυκμό αφξθςθσ πωλιςεων τθν περίοδο 2000-2007, τθν εξεταηόμενθ περίοδο 2008 2012 είχαμε ςυνολικι μείωςθ 13,2%. Όςο αφορά τα κζρδθ προ αποςβζςεων και φόρων είχαμε πολφ ςθμαντικι επιδείνωςθ, από μζςο ρυκμό ετιςιασ αφξθςθσ 7% τθν προθγοφμενθ πενταετία, τθν εξεταηόμενθ περίοδο από 241,1 εκατομμφρια Ευρϊ το 2008 είχαμε 85,6 εκατομμφρια Ευρϊ το 2012, μείωςθ 65%, χωρίσ τα ςτοιχεία των δφο ναυτιλιακϊν εταιρειϊν Μινωικϊν και ΑΝΕΚ θ μείωςθ περιορίηεται ςε 28%. Αν λάβουμε υπόψθ και τισ αποςβζςεισ και εξετάςουμε τα κζρδθ προ φόρων, είχαμε το 2012 ςυγκεντρωτικά ηθμίεσ 143 εκατομμυρίων Ευρϊ και χωρίσ τισ δφο ναυτιλιακζσ εταιρείεσ ηθμίεσ 50 εκατομμφρια Ευρϊ από 30 εκατομμφρια Ευρϊ κζρδθ το 2008. Ζχει ιδιαίτερο ενδιαφζρον θ κατανομι των αποτελεςμάτων όλων των εταιρειϊν το 2012 όπου οι τριάντα μεγαλφτερεσ από πλευράσ κφκλου εργαςιϊν χωρίσ τισ δφο ναυτιλιακζσ είχαν ςυνολικά κζρδθ προ φόρων 21 εκατομμφρια και οι υπόλοιπεσ 811 Ανϊνυμεσ Εταιρείεσ ηθμίεσ 71 εκατομμφρια Ευρϊ που

αποδεικνφει ότι θ οικονομικι κρίςθ επθρζαςε πολφ περιςςότερο τα αποτελζςματα των μικρομεςαίων εταιρειϊν. Είναι ανθςυχθτικό ότι θ μείωςθ των πωλιςεων με ςθμαντικι αφξθςθ των ηθμιογόνων αποτελεςμάτων, ςυνδυάςτθκε με αφξθςθ των ςυνολικϊν υποχρεϊςεων χωρίσ τισ ναυτιλιακζσ από 2.947,7 ςε 3.344,3 εκατομμφρια Ευρϊ. Η εκτίμθςθ μασ είναι ότι θ πραγματικότθτα είναι λίγο χειρότερθ λόγω ότι τα ςτοιχεία ςτθρίηονται ςτισ εταιρείεσ που δθμοςίευςαν το 2012 ιςολογιςμοφσ άρα δεν εμπεριζχονται όςεσ ΑΕ ζκλειςαν πριν και οι άλλεσ νομικζσ μορφζσ όπωσ Ο.Ε., ΕΠΕ και ατομικζσ επιχειριςεισ που είναι μικρότερεσ ςυνικωσ ςε μζγεκοσ και επθρεάςτθκαν περιςςότερο αρνθτικά από τθν οικονομικι κρίςθ από τισ Α.Ε. ΑΝΑ ΚΛΑΔΟ Όπωσ προκφπτει από τθν ανάλυςθ των ςτοιχείων ανά κλάδο, υπάρχουν ςθμαντικζσ διαφοροποιιςεισ ςτθν εξεταηόμενθ περίοδο, αποδεικνφοντασ ότι οι επιπτϊςεισ τθσ οικονομικισ φφεςθσ δεν είναι ίδιεσ για όλουσ. Σο 2012 ο τομζασ του τουριςμοφ αφξθςε ςθμαντικά ςε ςχζςθ με το 2008, τθν ςυμμετοχι του ςτθν κρθτικι οικονομία. Όςον αφορά τον ςυνολικό κφκλο εργαςιϊν των 841 Α.Ε., αφξθςε ςθμαντικά το μερίδιο του από 18,5% ςε 25%, ςτα ςυνολικά αποτελζςματα προ φόρων και αποςβζςεων από 29% ςε 91,6%, αυξάνοντασ κατά 11 εκατομμφρια ευρϊ τα κζρδθ του. Αν λθφκεί υπόψθ ότι θ ςυμμετοχι του ςτα ςυνολικά ίδια κεφάλαια και ενεργθτικό ιταν αντίςτοιχα 45,7% και 40,5% βγαίνει αβίαςτα το ςυμπζραςμα ότι ο κλάδοσ του τουριςμοφ ιταν ο κερδιςμζνοσ τθσ τελευταίασ πενταετίασ γιατί είχε ικανοποιθτικι αφξθςθ των μεγεκϊν του ενϊ οι άλλοι κλάδοι είχαν μείωςθ. Είναι χαρακτθριςτικι θ αφξθςθ του κφκλου εργαςιϊν από 589,1 εκατομμφρια Ευρϊ ςε 706,8 εκατομμφρια Ευρϊ. Ο τομζασ τθσ βιοτεχνίασ βιομηχανίασ είχε επιδείνωςθ των βαςικϊν του μεγεκϊν με μικρι μείωςθ τθσ ςυμμετοχισ του ςτθν ςυνολικι επιχειρθματικι δραςτθριότθτα ςτθν Κριτθ. Πιο ςυγκεκριμζνα τθν περίοδο 2008 2012 υπιρξε μείωςθ ςτον κφκλο εργαςιϊν κατά 10,9%, μείωςθ ςτα κζρδθ προ φόρων και αποςβζςεων 38%, ςθμαντικι μείωςθ κατά 85% ςτα κζρδθ προ φόρων, αυξάνοντασ κατά 11,3 % τισ ςυνολικζσ υποχρεϊςεισ. Η ςυμμετοχι του παραμζνει ςθμαντικι ςτθν τοπικι οικονομία με διατιρθςθ των ςυνολικϊν πωλιςεων ςτο 25% επί του ςυνόλου. Ο τομζασ του εμπορίου όπωσ αναμενόταν είχε μεγαλφτερεσ αρνθτικζσ επιπτϊςεισ από τον τουριςμό και τθν βιομθχανία λόγω μεγαλφτερθσ ελαςτικότθτασ ςτθν φφεςθ και εξάρτθςθ από τθν εγχϊρια ηιτθςθ. Οι πωλιςεισ μειϊκθκαν κατά 23,3% από 982,2 εκατομμφρια ευρϊ ςτα 753,7, από 37,3 εκατομμφρια ευρϊ κζρδθ προ φόρων και αποςβζςεων ςε 7,8 και κζρδθ προ φόρων από 17,2 εκατομμφρια ευρϊ ςε ηθμίεσ 13,9. Η μείωςθ των πωλιςεων είχε ωσ αποτζλεςμα μείωςθ και των ςυνολικϊν υποχρεϊςεων με μικρότερουσ όμωσ ρυκμοφσ κατά 16,7% από 611,6 ςε 509,3 εκατομμφρια ευρϊ. Θα πρζπει να τονίςουμε ότι υπάρχουν ςθμαντικζσ διαφοροποιιςεισ ανά κατθγορία, τομείσ όπωσ το εμπόριο ειδϊν ρουχιςμοφ, καλλωπιςμοφ είχαν μζχρι και 40% μείωςθ ζναντι τροφίμων που κυμάνκθκε κατά μζςο όρο ςτο 15%. Αν και θ ςυμμετοχι του κλάδου του εμπορίου ςτισ ςυνολικζσ πωλιςεισ, μειϊκθκε από 34% ςε 26,6%, παραμζνει να είναι ςθμαντικι θ ςυμβολι του ςτθν τοπικι οικονομία. Ο τομζασ των καταςκευών και ακίνητησ περιουςίασ επθρεάςτθκε ζντονα αρνθτικά από τθν οικονομικι φφεςθ, θ πολιτικι και οικονομικι αβεβαιότθτα, ζλλειψθ χρθματοδότθςθσ από τισ τράπεηεσ και θ φορολογικι επιβάρυνςθ, μείωςαν δραματικά τισ αγοραπωλθςίεσ ακινιτων. Ειδικά ςτθν Κριτθ θ αγορά εξοχικισ κατοικίασ από αλλοδαποφσ που αποτελοφςε δυναμικό τομζα ανάπτυξθσ, ςχεδόν

μθδενίςτθκε λόγω του κινδφνου πτϊχευςθσ τθσ χϊρασ και αδυναμίασ χρθματοδότθςθσ των υποψιφιων αγοραςτϊν. Τπιρξε μείωςθ του κφκλου εργαςιϊν κατά 47,6% από 250,8 ςε 131,5 εκατομμφρια ευρϊ και από 8,7 εκατομμφρια Ευρϊ κζρδθ προ φόρων το 2008 «γφριςε» ςε ηθμίεσ 11,3 εκατομμφρια Ευρϊ το 2012, με αφξθςθ των ςυνολικϊν υποχρεϊςεων κατά 31 εκατομμφρια ευρϊ από 345 ςε 376 εκατομμφρια ευρϊ. Τπιρξε ςθμαντικι μείωςθ τθσ ςυμμετοχισ του κλάδου ακινιτων ςτο ςυνολικό κφκλο εργαςιϊν από 8% ςε 4,6% που αν λθφκοφν υπόψθ οι ζμμεςεσ επιπτϊςεισ και ςτουσ υπόλοιπουσ κλάδουσ, χωρίσ αμφιβολία ιταν ο αρνθτικόσ πρωταγωνιςτισ ςτθν εξεταηόμενθ πενταετία. Ο κλάδοσ των μέςων μαζικθσ μεταφοράσ λόγω τθσ μεγάλθσ ελαςτικότθτασ από τθν πορεία των ειςοδθμάτων των μιςκωτϊν και ςυνταξιοφχων και τθν πορεία τθσ οικονομίασ, είχε ζντονα αρνθτικζσ επιπτϊςεισ από τθν φφεςθ. Οι πωλιςεισ μειϊκθκαν 20,7%, τα αποτελζςματα προ φόρων και αποςβζςεων από 32,6 εκατομμφρια ευρϊ κζρδθ, «γφριςαν» ςε ηθμίεσ 62,5 εκατομμυρίων ευρϊ. Η μείωςθ τθσ αγοραςτικισ δφναμθσ των καταναλωτϊν και θ ςθμαντικι αφξθςθ των τιμϊν των καυςίμων, μείωςε ςθμαντικά τισ μετακινιςεισ και αφξθςε το κόςτοσ λειτουργίασ. Ο κλάδοσ των υπηρεςιών λόγω τθσ μεγαλφτερθσ ευελιξίασ και προςαρμογισ του ςτισ εξελίξεισ ςτθν οικονομία, διατιρθςε τα ίδια επίπεδα κφκλου εργαςιϊν και αποτελεςμάτων προ φόρων με αφξθςθ των κερδϊν προ φόρων και αποςβζςεων με ςθμαντικι όμωσ αφξθςθ των υποχρεϊςεων του από 107,9 εκατομμφρια Ευρϊ ςε 173,5 εκατομμφρια Ευρϊ. Η ςυμμετοχι του το 2012 ςτον ςυνολικό κφκλο εργαςιϊν ιταν 4,6% με αφξθςθ τθσ ςυμμετοχισ του ςτα ςυνολικά κζρδθ προ φόρων, από ηθμίεσ 2,2 εκατομμυρίων ευρϊ ςε κζρδθ 0,6 εκατομμφρια Ευρϊ. ΑΝΑ ΝΟΜΟ Από τθν αξιοποίθςθ των οικονομικϊν ςτοιχείων το 2012 των κρθτικϊν ανωνφμων εταιρειϊν προκφπτουν τα παρακάτω: Ο νομόσ Ηρακλείου με 49% των μόνιμων κατοίκων τθσ Κριτθσ, κατείχε το 61,4% των ΑΕ, το 66,9% των πωλιςεων, το 64,3% των κερδϊν προ φόρων και αποςβζςεων και 58% του ενεργθτικοφ. Σο ςυμπζραςμα που προκφπτει από τα παραπάνω είναι ότι οι ΑΕ με ζδρα τον νομό Ηρακλείου επθρεάςτθκαν λιγότερο αρνθτικά από τουσ άλλουσ νομοφσ με αποτζλεςμα να αυξθκεί περαιτζρω θ ςυμμετοχι του ςτθν οικονομία τθσ Κριτθσ, διατθρϊντασ και ενιςχφοντασ τθν κζςθ του ωσ εμπορικό και επιχειρθματικό κζντρο. Ο νομόσ Χανίων με 25% του πλθκυςμοφ τθσ Κριτθσ, κατείχε το 14,4% των ΑΕ με 11,3% επί των ςυνολικϊν πωλιςεων και 18,2% επί των ςυνολικϊν κερδϊν προ φόρων και αποςβζςεων, μείωςε τθν ςυμμετοχι του επί του ςυνόλου τθσ Κριτθσ. Ο νομόσ Ρεκφμνθσ με 13,7% του ςυνολικοφ πλθκυςμοφ, κατείχε το 15,6% των ΑΕ με 14,2% επί των πωλιςεων, διατθρϊντασ το μερίδιό του, 13,3% επί των κερδϊν προ φόρων και αποςβζςεων, αυξάνοντασ τθν ςυμμετοχι του, κυρίωσ λόγω του ξενοδοχειακοφ κλάδου και του μεγζκουσ τθσ Creta Farm. Ο νομόσ Λαςικίου με 12,1% του πλθκυςμοφ, κατείχε το 8,7% των εταιρειϊν, ςυμμετζχοντασ με 7,6% επί των ςυνολικϊν πωλιςεων και 4,2% επί των ςυνολικϊν κερδϊν προ φόρων και αποςβζςεων, λόγω τθσ καλισ πορείασ του τουριςτικοφ κλάδου, βελτίωςε τθν ςυμμετοχι του επί του ςυνόλου τθσ Κριτθσ που όμωσ ςε ςφγκριςθ με το πλθκυςμό και τθν ζκταςθ του, παραμζνει ςε χαμθλά επίπεδα. ΑΝΑ ΚΛΑΔΟ ΚΑΙ ΝΟΜΟ Αξιολογϊντασ τα ςτοιχεία ανά κλάδο και ανά νομό όπωσ παρουςιάηονται ςτουσ πίνακεσ 19 και 20, διαπιςτϊνουμε ότι ο κάκε νομόσ τθσ Κριτθσ βάςει τθσ γεωγραφικισ του κζςθσ, ιδιομορφίασ εδάφουσ, ςυγκριτικϊν πλεονεκτθμάτων και κουλτοφρασ των κατοίκων, είχε διαφορετικι κατανομι τθσ επιχειρθματικότθτασ ανά κλάδο.

Ο νομόσ Ηρακλείου το 2012 όχι μόνο διατιρθςε αλλά και αφξθςε τα μερίδια του ςε όλουσ τουσ κλάδουσ επί του ςυνόλου τθσ Κριτθσ. Πιο ςυγκεκριμζνα ςτθν ακίνθτθ περιουςία καταςκευζσ, είχε το 71,5% αυξάνοντασ κατά δζκα μονάδεσ το ποςοςτό, ςτο εμπόριο 70%, υπθρεςίεσ 71,2% τουριςμόσ 63,6%, βιομθχανία 61,3%, μζςα μαηικισ μεταφοράσ 59,1%. Από πλευράσ κατανομισ των πωλιςεων ανά κλάδο, πρϊτοσ κλάδοσ ιταν το εμπόριο με 28,8% και ακολουκοφν τουριςμόσ με 24,5%, βιομθχανία 24,4%, μζςα μαηικισ μεταφοράσ 13,3%, ακίνθτθ περιουςία 5,1% και υπθρεςίεσ 3,8%. Ο νομόσ Χανίων μείωςε τα ποςοςτά του ςε όλουσ τουσ κλάδουσ εκτόσ τθσ ναυτιλίασ, πιο ςυγκεκριμζνα το 2012 κατείχε το 26,8% ςτθν ακίνθτθ περιουςία, το 11,5% ςτθν βιομθχανία, το 9,9% ςτο εμπόριο, το 59,1% ςτα μζςα μαηικισ μεταφοράσ, το 11,2% ςτον τουριςμό και το 12,2% ςτισ υπθρεςίεσ. Οι ςθμαντικότεροι κλάδοι ςτον νομό Χανίων εκτόσ τθσ ναυτιλίασ λόγω μεγάλου μεγζκουσ τθσ ΑΝΕΚ είναι ο τουριςμόσ και θ βιομθχανία. Είναι χαρακτθριςτικι θ ςθμαντικι μείωςθ του καταςκευαςτικοφ κλάδου από το 2008 ωσ μερίδιο επί του ςυνόλου τθσ Κριτθσ αλλά και ωσ ποςοςτό επί τθσ τοπικισ οικονομίασ λόγω του μθδενιςμοφ ςχεδόν τθσ ανάπτυξθσ τθσ εξοχικισ κατοικίασ που είχε ςθμαντικό πλεονζκτθμα πριν το 2008. Ο νομόσ Ρεκφμνθσ χαρακτθρίηεται από ςυγκζντρωςθ του κφκλου εργαςιϊν κυρίωσ ςτθν βιομθχανία και ςτον τουριςμό και πολφ χαμθλι ςυμμετοχι ςτουσ υπόλοιπουσ κλάδουσ. Πιο ςυγκεκριμζνα ςτον κλάδο τθσ βιομθχανίασ κυρίωσ λόγω Creta Farm είναι δεφτεροσ μετά το Ηράκλειο με 22,3% επί του ςυνόλου, ςτον τουριςμό 13,5% και ακολουκοφν υπθρεςίεσ 13,2%, εμπόριο 11%, μζςα μαηικισ μεταφοράσ 0,4%. Από πλευράσ κατανομισ των πωλιςεων ςτον νομό κυριαρχεί θ βιομθχανία με 45,5% και ακολουκοφν τουριςμόσ με 26,6%, εμπόριο 23,2%, υπθρεςίεσ 3,6% ακίνθτθ περιουςία 0,6% και μζςα μαηικισ μεταφοράσ 0,5%. τον νομό Λαςικίου ο πιο ςθμαντικόσ κλάδοσ είναι ο τουριςτικόσ με ςθμαντικό μερίδιο επί του ςυνόλου των πωλιςεων ςτον νομό κατά 43,6%, ακολουκεί το εμπόριο με 35,8%, βιομθχανία 18,7%, υπθρεςίεσ 1,7% και ςχεδόν μθδενικό το ποςοςτό ςε ακίνθτθ περιουςία και μζςα μαηικισ μεταφοράσ. τθν εξεταηόμενθ περίοδο 2008 2012 επί του ςυνόλου τθσ Κριτθσ βελτίωςε τθν παρουςία του ςε τουριςμό και βιοτεχνία με μείωςθ ςτουσ άλλουσ τομείσ. ΔΙΕΘΝΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΚΣΙΜΗΕΙ ΓΙΑ ΣΗΝ ΣΡΙΕΣΙΑ 2013 2015 Η χρθματοπιςτωτικι κρίςθ που ξεκίνθςε το 2007 και οφειλόταν ςτον υπερβολικό δανειςμό και μόχλευςθ κρατϊν, επιχειριςεων και καταναλωτϊν ςτισ ανεπτυγμζνεσ οικονομίεσ, οδιγθςε τισ κυβερνιςεισ ςε ενζργειεσ απομόχλευςθσ και ομαλοποίθςθσ εξιςορρόπθςθσ τθσ κατάςταςθσ, προςπάκεια που ςυνεχίηεται μζχρι και ςιμερα. Αν εξαιρζςουμε τον κίνδυνο μθ ςυμφωνίασ για τθν διαχείριςθ του αμερικάνικου χρζουσ που ζχει ελάχιςτεσ πικανότθτεσ να ςυμβεί, θ Ευρωπαϊκι οικονομία που επθρεάηει ςθμαντικά τθν Ελλθνικι, είναι ςε διαδικαςία ςταδιακισ μείωςθσ του δθμόςιου χρζουσ, με περιοριςτικι δθμοςιονομικι πολιτικι που δθμιουργεί ςταςιμότθτα και διατιρθςθ χαμθλϊν ρυκμϊν ανάπτυξθσ για τα επόμενα χρόνια. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σο επιχειρθματικό περιβάλλον που υπάρχει ςιμερα και θ διαμόρφωςθ του τα επόμενα χρόνια κα παίξουν κακοριςτικό ρόλο για τθν πορεία των κρθτικϊν επιχειριςεων. Είχαμε προβλζψει το 2009 ςτθν αντίςτοιχθ μελζτθ για τισ κρθτικζσ επιχειριςεισ ότι λόγω υψθλοφ δθμόςιου χρζουσ και ελλειμμάτων ςτον προχπολογιςμό και ςτο ιςοηφγιο εξωτερικϊν πλθρωμϊν, θ

οικονομία μασ κα μπει ςε φάςθ φφεςθσ και κα παρκοφν μζτρα εισ βάροσ των επιχειριςεων και τθσ αγοράσ για τθν αντιμετϊπιςθ των δθμοςιονομικϊν ελλειμμάτων. Η εκτίμθςθ μασ ςυνοπτικά για τθν Ελλθνικι οικονομία είναι ότι κα ολοκλθρωκεί θ φάςθ φφεςθσ το 2013 όμωσ κα παραμείνει ςε φάςθ ςτακεροποίθςθσ χωρίσ ουςιαςτικι ανάπτυξθ για τα επόμενα τουλάχιςτον τρία χρόνια και το περιβάλλον για τισ επιχειριςεισ κα παραμείνει αρνθτικό, πιο ςυγκεκριμζνα: Σο 2013 κα ζχουμε περαιτζρω μείωςθ του ΑΕΠ κατά 4-5% που ςθμαίνει ότι από το 2008 με πζντε χρόνια ςυνεχοφσ φφεςθσ το ΑΕΠ μειϊκθκε κατά 25% ςυνολικά. Σο 2014 και 2015 κα είναι χρονιζσ δθμοςιονομικισ ςτακεροποίθςθσ με πολφ μικρι μεταβολι του ΑΕΠ και κα υπάρξει μικρι ανάπτυξθ ςε πολφ ςυγκεκριμζνουσ τομείσ με λίγεσ μεγάλεσ κατά βάςθ ιδιωτικζσ επενδφςεισ από το εξωτερικό με μικρι προςτικζμενθ αξία ςτθν Ελλθνικι οικονομία. Η ανεργία κα παραμείνει ςε πολφ υψθλά επίπεδα άνω του 25%, μεγάλο ποςοςτό των εργαηομζνων κα κινείται ςε μθνιαία ειςοδιματα κάτω των 800 που ςε ςυνδυαςμό με τισ χαμθλζσ ςυντάξεισ και τθν υψθλι φορολογία, κα μειϊςουν περαιτζρω τθν αγοραςτικι δφναμθ των καταναλωτϊν. Σο δθμόςιο χρζοσ ςε επίπεδα άνω του 160% είναι μθ διαχειρίςιμο, ςυνεχίηει να αποτελεί ςοβαρι αβεβαιότθτα για τθν οικονομία και είναι πολφ πικανι αναδιάρκρωςι του. Θα υπάρξουν περιοριςμζνα πρωτογενι πλεονάςματα από το 2014 και μετά που όμωσ δεν κα οφείλονται ςτθν καλι διαχείριςθ των δθμόςιων δαπανϊν και ςτθν ανάπτυξθ αλλά ςτουσ ςυνεχείσ φόρουσ, ςτθν ςθμαντικι μείωςθ των δθμόςιων επενδφςεων, ςτθν ςτάςθ πλθρωμϊν προσ τουσ προμθκευτζσ και ςτθν οριηόντια, χωρίσ ποιοτικά ςτοιχεία, μείωςθ δθμόςιων δαπανϊν. Οι τράπεηεσ κα ςυνεχίςουν τθν αυςτθρι και περιοριςτικι πολιτικι χορθγιςεων προσ τισ επιχειριςεισ και τα νοικοκυριά με πικανι ςταδιακι αλλαγι πολιτικισ το 2016. Με βάςθ τα παραπάνω, θ εκτίμθςθ μασ είναι ότι ενϊ διαφαίνεται ςτακεροποίθςθ και ςθμάδια κετικά, όςο αφορά τα δθμοςιονομικά μεγζκθ ζςτω και χωρίσ να ςυνοδεφονται από ςτρατθγικι ανάπτυξθσ, ςτθν πραγματικι οικονομία και τισ επιχειριςεισ, το περιβάλλον που καλοφνται να λειτουργιςουν οι επιχειριςεισ κα χειροτερζψει ζςτω και με μικρότερουσ ρυκμοφσ από τα προθγοφμενα χρόνια με πικανό ζτοσ ςτακεροποίθςθσ το 2015. Θα υπάρξει περαιτζρω ςυγκζντρωςθ του κφκλου εργαςιϊν ςε λιγότερεσ επιχειριςεισ ανά κλάδο ςτθν λογικι του τραπεηικοφ, τα ςθμεία λιανικισ πϊλθςθσ κα μειωκοφν περεταίρω τουλάχιςτον κατά 20%. ΚΡΗΣΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η κρθτικι οικονομία λόγω κυρίωσ του τουριςμοφ, τθσ γεωργίασ και κτθνοτροφίασ αλλά και του δυναμιςμοφ αρκετϊν βιοτεχνικϊν και βιομθχανικϊν μονάδων με ποιοτικά προϊόντα, κα διαφοροποιθκεί κετικά από τθν υπόλοιπθ Ελλάδα και οι επιπτϊςεισ από τθν οικονομικι κρίςθ κα είναι μικρότερεσ. Σο 2013 εκτιμάται περαιτζρω μείωςθ του ςυνολικοφ κφκλου εργαςιϊν και των αποτελεςμάτων προ φόρων και αποςβζςεων αλλά με μικρότερουσ ρυκμοφσ από τα προθγοφμενα χρόνια. Όςον αφορά τα αποτελζςματα προ φόρων κα αυξθκοφν οι ηθμίεσ λόγω μείωςθσ του μικτοφ περικωρίου κζρδουσ και αφξθςθσ του χρθματοοικονομικοφ κόςτουσ. Σο 2014 κα είναι χρονιά ςτακεροποίθςθσ και κα δθμιουργθκοφν οι προχποκζςεισ για μικρι ανάκαμψθ από το 2015 και μετά. ε επίπεδο νομοφ, αναμζνεται το Ηράκλειο και το Λαςίκι να αυξιςουν ελαφρϊσ τθν ςυμμετοχι τουσ ςτο Κρθτικό ΑΕΠ εισ βάροσ των δφο άλλων νομϊν. Ο κλάδοσ που αναμζνεται να αυξιςει τθν ςυμμετοχι του είναι ο τουριςτικόσ, επθρεάηοντασ με ζμμεςο τρόπο κετικά και τουσ υπόλοιπουσ κλάδουσ.

Αναμζνεται ςτον τουριςμό μζςθ αφξθςθ ςτισ πωλιςεισ 8% τα επόμενα τρία χρόνια που μαηί με τον πρωτογενι τομζα, κα διαφοροποιιςουν κετικά, ςυνολικά τθν κρθτικι οικονομία από τθν υπόλοιπθ Ελλάδα. Εκτιμοφμε ότι θ ανεργία, θ ςθμαντικι μείωςθ των ειςοδθμάτων ςε μιςκωτοφσ ςτον δθμόςιο και ιδιωτικό τομζα, κακϊσ και θ ςθμαντικι μείωςθ πωλιςεων ςτο εμπόριο και ςε πολλά ελεφκερα επαγγζλματα, κα οδθγιςει ςε αφξθςθ τθσ παραγωγισ ςτον πρωτογενι τομζα, κάτι που δεν προκφπτει από τουσ ιςολογιςμοφσ των ΑΕ γιατί είναι μικροί παραγωγοί και ατομικζσ επιχειριςεισ. Ο κλάδοσ τθσ βιοτεχνίασ - βιομθχανίασ αναμζνεται να ζχει από το 2015 και μετά ςταδιακι με μικροφσ ρυκμοφσ ανάπτυξθ, όπου λόγω φφεςθσ και μείωςθσ τθσ εγχϊριασ ηιτθςθσ, πολλζσ δυναμικζσ παραγωγικζσ μονάδεσ με ποιοτικά και διαφοροποιθμζνα προϊόντα «αναγκάηονται» να αναηθτιςουν αγορζσ εκτόσ Κριτθσ και εκτόσ Ελλάδασ. Ο κλάδοσ του εμπορίου και ειδικότερα οι επιχειριςεισ που δραςτθριοποιοφνται ςτθν ζνδυςθ, υπόδθςθ, καλλωπιςμό, αυτοκίνθτα και γενικά όχι τρόφιμα και είδθ πρϊτθσ ανάγκθσ κα αντιμετωπίςουν περαιτζρω μείωςθ (με μικρότερουσ ρυκμοφσ) των πωλιςεων και αποτελεςμάτων τουσ. Ο κλάδοσ των καταςκευϊν ζχει υποςτεί τθν μεγαλφτερθ μείωςθ και αναμζνεται να παραμείνει ςτο περικϊριο για τα επόμενα χρόνια μια που οι λόγοι που τον οδιγθςαν ςτθν ςυρρίκνωςθ κα παραμείνουν. Ο μόνοσ τρόποσ ουςιαςτικισ ανάκαμψθσ τοπικά του καταςκευαςτικοφ κλάδου είναι θ καταςκευι μεγάλων ζργων όπωσ το αεροδρόμιο ςτο Καςτζλι και θ εξοχικι κατοικία που απαιτεί αλλαγι κεςμικοφ πλαιςίου και ςτρατθγικό ςχεδιαςμό.