Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα πουδών Μ.Β.Α. «Νζεσ Αρχζσ Διοίκθςθσ Επιχειριςεων» Διπλωματικι Εργαςία

Transcript

1 Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα πουδών Μ.Β.Α «Νζεσ Αρχζσ Διοίκθςθσ Επιχειριςεων» Διπλωματικι Εργαςία Θζμα: υγκριτικι Διερεφνθςθ αιτιών οικονομικισ κρίςθσ για Ελλάδα, Πορτογαλία και Ιρλανδία Μζλθ Σριμελοφσ Επιτροπισ: Οικονομάκθσ Γεώργιοσ, Ανδρουλάκθσ Γεώργιοσ, Γεωργόπουλοσ Αντώνιοσ Ειςθγιτρια: Θεοδωροποφλου Ακαναςία ΑΜ: Παλαιόσ ΑΜ:

2 Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΙΤΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΙΣΕΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΘΕΩΗΤΙΚΟ ΡΛΑΙΣΙΟ ΡΟΥ ΕΘΕΣΕ Ο ΜΑΞ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΝΑΡΤΥΞΗΣ Αίτια οικονομικϊν κρίςεων Η υπεραξία Οι κρίςεισ ςχετικισ υπερπαραγωγισ Αίτια ανάςχεςθσ τθσ πτωτικισ τάςθσ του ποςοςτοφ κζρδουσ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑ ΡΟΣΟΣΤΟΥ ΚΕΔΟΥΣ- ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΜΑΞ ΣΕ ΣΗΜΕΙΝΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΙΤΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΙΣΗΣ ΑΝΑ ΧΩΑ Ελλάδα Αποταμίευςθ και ιςοηφγιο τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν Ανάλυςθ Ιρλανδία Το Ιρλανδικό μοντζλο ανάπτυξθσ Βαςικοί παράγοντεσ που ζπαιξαν ρόλο ςτθν πορεία τθσ Ιρλανδικισ οικονομίασ Αίτια τθσ κρίςθσ & προβλιματα Ανάλυςθ Ρορτογαλία Η οικονομία τθσ Ρορτογαλίασ Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 2

3 2.3.2 Αγορά εργαςίασ Ρορτογαλίασ Ανάλυςθ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΡΟΣΟΤΙΚΗ ΔΙΕΕΥΝΗΣΗ ΑΝΑ ΧΩΑ Μζκοδοι ανάλυςθσ Ελλάδα- Ροςοτικι Διερεφνθςθ Ιρλανδία- Ροςοτικι Διερεφνθςθ Ρορτογαλία- Ροςοτικι Διερεφνθςθ.53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΡΟΣΟΣΤΙΑΙΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΕΙΟΔΟ Ελλάδα Ιρλανδία Ρορτογαλία ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕΤΑ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΡΟΛΙΤΙΚΗΣ Ζνταξθ ςτο Δ.Ν.Τ Ρορεία τθσ Ελλάδασ από τθν εφαρμογι των μζτρων μζχρι ςιμερα Ρορεία τθσ Ιρλανδίασ από τθν εφαρμογι των μζτρων μζχρι ςιμερα Κινιςεισ τθσ Ιρλανδικισ κυβζρνθςθσ για τθν αντιμετϊπιςθ τθσ κρίςθσ Ζνταξθ Ιρλανδίασ ςτο ΔΝΤ Ρορεία τθσ Ρορτογαλίασ από τθν εφαρμογι των μζτρων μζχρι ςιμερα Ρορεία ενςωμάτωςθσ ςτο ΔΝΤ Ροςοςτιαίεσ μεταβολζσ ζνα χρόνο πριν τθν εφαρμογι του προγράμματοσ μζχρι ςιμερα για κάκε χϊρα ξεχωριςτά...77 Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 3

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6.80 ΣΥΜΡΕΑΣΜΑΤΑ.80 φάλμα! Δεν ζχει οριςτεί ςελιδοδείκτθσ. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 4

5 ΕΙΑΓΩΓΗ Η παγκόςμια οικονομικι κρίςθ που ξζςπαςε το αποτελεί μια βακιά δομικι κρίςθ του καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ. Οι ρίηεσ τθσ βρίςκονται ςτθν προθγοφμενθ κρίςθ, που εκδθλϊκθκε ςτα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 1960 και διιρκθςε όλθ τθ δεκαετία του 1970, που ζβαλε το παγκόςμιο καπιταλιςτικό ςφςτθμα ςε μια μακρά περίοδο αναδιαρκρϊςεων ςε όφελοσ του κεφαλαίου και ςε βάροσ τθσ εργατικισ τάξθσ. Οι λφςεισ που υιοκετικθκαν βαςίηονταν ςτον νεοφιλελευκεριςμό και είχαν ςαν ςτόχο τθν ανάςχεςθ τθσ πτωτικισ τάςθσ του ποςοςτοφ κζρδουσ, ςε βάροσ τθσ εργατικισ τάξθσ. Ακολοφκθςε μια περίοδοσ τεχνθτισ οικονομικισ ευφορίασ χωρίσ να ζχουν αντιμετωπιςτεί τα βαςικά προβλιματα ελλιποφσ κερδοφορίασ και υπερςυςςϊρευςθσ, γεγονόσ που οδιγθςε ςτθν ςθμερινι κρίςθ. Βαςικόσ ςτόχοσ τθσ εργαςίασ είναι να αναδείξουμε ομοιότθτεσ και διαφορζσ μεταξφ τθσ ελλθνικισ, ιρλανδικισ και πορτογαλικισ οικονομίασ κακϊσ επίςθσ και παράγοντεσ που επιδροφν ςτθν κερδοφορία τουσ με ςτοιχεία που βαςίηονται από το 1960 μζχρι ςιμερα. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 5

6 1 ΑΙΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΡΙΕΩΝ ΜΕ ΒΑΗ ΣΟ ΘΕΩΡΗΣΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ ΠΟΤ ΕΘΕΕ Ο ΜΑΡΞ(Μαρξ, 1867) Οι οικονομικζσ κρίςεισ αποτελοφν διαταραχζσ ςτθν ιςορροπία μιασ οικονομίασ. Σφμφωνα με τον Μαρξ οι κρίςεισ ζχουν ωσ βαςικό περιεχόμενο (τθν ςχετικι και όχι απόλυτθ) υπερπαραγωγι κεφαλαίου που πθγάηει από το καπιταλιςτικό τρόπο παραγωγισ. Ρεριοδικά παράγονται μζςα εργαςίασ ςε ποςό που δεν γίνεται να εκμεταλλευτεί το υπάρχον εργατικό δυναμικό και εμπορεφματα ςε ποςό που δεν μποροφν να πουλθκοφν και να μετατραποφν ςε νζο κεφάλαιο. Η παραγωγι και ςτισ δφο περιπτϊςεισ ςταματά όταν το ποςοςτό κζρδουσ πζφτει κάτω από το ςυνθκιςμζνο, που ςθμαίνει ότι θ κρίςθ εμφανίηεται άμεςα ςτθν παραγωγι. Η καπιταλιςτικι παραγωγι ζχει ωσ κίνθτρο το ποςοςτό κζρδουσ δθλαδι το ποςοςτό αξιοποίθςθσ του ςυνολικοφ κεφαλαίου. Ο καπιταλιςτισ με το ςκοπό αυτό και παράλλθλα ερχόμενοσ αντιμζτωποσ με τον οικονομικό ανταγωνιςμό ειςάγει τεχνολογικι καινοτομία που παρζχει αφξθςθ τθσ παραγωγικότθτασ τθσ εργαςίασ και πιο φτθνά προϊόντα. Επειδι όμωσ αυτό οδθγεί ςε ςχετικι μείωςθ του μεταβλθτοφ ςε ςχζςθ με το ςτακερό κεφάλαιο επιφζρει μια πτϊςθ ςτο ποςοςτό κζρδουσ. Η πτϊςθ του ποςοςτοφ κζρδουσ κάτω από το ςυνθκιςμζνο ποςοςτό ενεργοποιεί οικονομικι κρίςθ και προςωρινι ανατροπι τθσ ιςορροπίασ. Ο όροσ ςυνθκιςμζνο ποςοςτό δεν αναφζρεται ςε κάποιο ςυγκεκριμζνο αρικμό αλλά ςε μια κλίμακα αρικμϊν που εξαρτάται από διάφορεσ ςυνκικεσ των οικονομιϊν μιασ χϊρασ. Αμεςότερθ ενζργεια κεφαλαιοκρατϊν μετά τθν πτϊςθ αυτι αποτελεί θ μείωςθ των επιχειριςεων, όπου ζμμεςα αποτελεί τθν εμφάνιςθ αποφλθτων (καταναλωτικϊν και επενδυτικϊν) εμπορευμάτων που ςθμαίνει μείωςθ καταναλωτικισ ικανότθτασ. Γιατί όμωσ το ποςοςτό κζρδουσ πζφτει κάτω από το ςυνθκιςμζνο;ο Μαρξ αποδίδει δφο αιτίεσ ςτα αίτια των οικονομικϊν κρίςεων ι αλλιϊσ ςτα αίτια πτϊςθσ του ποςοςτοφ κζρδουσ κάτω από το ςυνθκιςμζνο : Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 6

7 Α) Τθν πτϊςθ του ποςοςτοφ του κζρδουσ λόγω αφξθςθσ τθσ οργανικισ ςφνκεςθσ του κεφαλαίου. Β) Τθν πτϊςθ του ποςοςτοφ του κζρδουσ λόγω «υπερςυςςϊρευςθσ κεφαλαίου». 1.1 ΜΕΘΟΔΟ ΑΝΑΛΤΗ Αίτια οικονομικών κρίςεων Τα βακφτερα αίτια οικονομικϊν κρίςεων ανάγονται είτε: Α) ςτθ «κεωρία τθσ αφξθςθσ τθσ οργανικισ ςφνκεςθσ του κεφαλαίου» ( νόμοσ τθσ πτωτικισ τάςθσ του ποςοςτοφ του κζρδουσ) Β) ςτθ «κεωρία τθσ ςυμπίεςθσ του κζρδουσ ςαν αποτζλεςμα των αγϊνων τθσ εργατικισ τάξθσ για μεγαλφτερθ ςυμμετοχι ςτθ διανομι του ειςοδιματοσ» (κεωρία τθσ «υπερςυςςϊρευςθσ κεφαλαίου») Γ) ςτθ «κεωρία τθσ υποκατανάλωςθσ» (εκδιλωςθ τθσ εγγενοφσ ανιςορροπίασ τθσ καπιταλιςτικισ ςυςςϊρευςθσ, θ κατανάλωςθ υςτερεί αναγκαςτικά ωσ προσ τθν παραγωγι(οικονομάκθσ). p = = (1) p = ποςοςτό κζρδουσ s = υπεραξία C = ςτακερό κεφάλαιο v = μεταβλθτό κεφάλαιο s/v = βακμόσ εκμετάλλευςθσ (ποςοςτό υπεραξίασ), τεχνικι ςφνκεςθ κεφαλαίου. Ροςότθτα των μζςων παραγωγισ ςε υλικοφσ όρουσ ανά μονάδα ηωντανισ εργαςίασ. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 7

8 C/v = αξιακι (οργανικι) ςφνκεςθ του κεφαλαίου. Λόγοσ του ςτακεροφ προσ το μεταβλθτό κεφάλαιο ςε αξιακοφσ όρουσ. Ο Μαρξικόσ νόμοσ κεωρεί το ποςοςτό κζρδουσ μια εξαρτθμζνθ μεταβλθτι και το ποςοςτό υπεραξίασ κακϊσ και τθν οργανικι ςφνκεςθ κεφαλαίου ανεξάρτθτεσ μεταβλθτζσ. Πταν θ τεχνικι ςφνκεςθ του κεφαλαίου αυξάνεται (με τθ ςυςςϊρευςθ και τθν τεχνολογικι καινοτομία) πιο γριγορα από τθν παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ, θ οργανικι ςφνκεςθ του κεφαλαίου (C/v) αυξάνεται. Σε όλεσ τισ περιπτϊςεισ που αυτι θ αφξθςθ είναι μεγαλφτερθ από τθν αφξθςθ του ποςοςτοφ υπεραξίασ (s/v) - μια αφξθςθ που ακολουκεί τθν τεχνολογικι πρόοδο, κακϊσ θ τελευταία αυξάνοντασ τθν παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ μειϊνει τθν αξία του μεταβλθτοφ κεφαλαίου (v) ο παρονομαςτισ του κλάςματοσ τθσ ςχζςθσ (1) αυξάνεται, ςε ςχζςθ με τον αρικμθτι, και τότε το ποςοςτό του κζρδουσ (p) πζφτει. Ο Μαρξ εξετάηει τθν υπερςυςςϊρευςθ του κεφαλαίου κεωρϊντασ ςτακερι τθν οργανικι ςφνκεςθ του κεφαλαίου. Θεωρεί πωσ θ υψθλι ηιτθςθ εργαςίασ που προκφπτει από τθ ςυςςϊρευςθ κεφαλαίου οδθγεί ςτθ μείωςθ του ποςοςτοφ υπεραξίασ, επειδι κα υπιρχε αδυναμία εκμετάλλευςθσ επιπλζον εργατϊν (χαμθλό ποςοςτό ανεργίασ) κ επειδι κα είχαμε αυξιςεισ πραγματικϊν μιςκϊν. Με βάςθ τθν παρακάτω τροποποιθμζνθ ςχζςθ φαίνεται θ μείωςθ ςτο ποςοςτό κζρδουσ που προκαλείται από τθν κετικι μεταβολι του v/yδθλαδι τθν αφξθςθ του μεριδίου τθσ εργαςίασ ςτο κακαρό προϊόν(οικονομάκθσ). p = = = C/Y: ποςότθτα ςτακεροφ κεφαλαίου που απαιτείται για τθν παραγωγι μιασ μονάδασ προϊόντοσ v/y: μερίδιο εργαςίασ ςτο κακαρό προϊόν Η υπεραξία Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 8

9 Ριο ςυγκεκριμζνα, θ υπεραξία πθγάηει από τθν αυξθμζνθ παραγωγικότθτα που οφείλεται ςτον καλφτερο μθχανικό εξοπλιςμό, ςτθν καλφτερθ οργάνωςθ και ςτισ άλλεσ τεχνικζσ βελτιϊςεισ που μπορεί να ειςαγάγει ο καπιταλιςτισ- πθγάηει μόνο ςτο βακμό που αυτά ζχουν ςαν ςυνζπεια να γίνουν φκθνότερα τα μζςα ςυντιρθςθσ του εργάτθ. Ο καπιταλιςτισ που βελτιϊνει τισ μεκόδουσ παραγωγισ δεν ενεργεί ζτςι επειδι κζλει ι να ελαφρφνει τθν εργαςία του εργάτθ ι να πλουτίςει τθν κοινότθτα ςτο ςφνολό τθσ. Η οικονομικι κατάςταςθ του καπιταλιςτι τον αναγκάηει, είτε το κζλει είτε όχι, να είναι ζνα εργαλείο τεχνικισ προόδου. Πταν ειςάγει καλφτερεσ μεκόδουσ παραγωγισ, το κάνει γιατί ελπίηει ότι κα ζχει μεγαλφτερο προϊόν ανά εργάτθ και ότι κα μειϊςει το κόςτοσ ανά μονάδα προϊόντοσ. Ο καπιταλιςτισ υπολογίηει το κόςτοσ του ςυγκριτικά με τθν αγοραία αξία, που κακορίηεται από το μζςο κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργαςίασ. Ειςάγοντασ μια νζα και καλφτερθ τεχνικι κα μειϊςει το χρόνο εργαςίασ του ανά προϊόν κάτω από τον κοινωνικό μζςο όρο και κα απολαμβάνει αντίςτοιχα ζνα επιπλζον κζρδοσ όςο διαρκεί αυτι θ ευτυχισ κατάςταςθ πραγμάτων. Το δόλωμα του επιπλζον κζρδουσ παρακινεί αςταμάτθτα τθν τεχνικι μεταβολι, ιδιαίτερα κάτω απ αυτζσ τισ ςυνκικεσ, θ βελτιωμζνθ τεχνικι δεν κρατάει για πολφ καιρό, οφτε παραμζνει για μεγάλο διάςτθμα πάνω από τον κοινωνικό μζςο όρο. Κατά ςυνζπεια ο μειωμζνοσ χρόνοσ εργαςίασ για ζναν ι δφο καπιταλιςτζσ, που προθγοφνται από τεχνικι άποψθ, επιτυγχάνεται απ όλουσ και ο μζςοσ κοινωνικά αναγκαίοσ χρόνοσ εργαςίασ πζφτει και μαηί μ αυτόν θ αγοραία αξία. Μ αυτό τον τρόπο θ επιπλζον υπεραξία κα χακεί και μαηί τθσ το ψθλότερο ποςοςτό τθσ υπεραξίασ, εκτόσ αν πζςει επίςθσ θ αξία τθσ εργαςιακισ δφναμθσ. Είναι πάνω από πικανό οι βελτιωμζνεσ μζκοδοι παραγωγισ να ελαττϊςουν άμεςα ι ζμμεςα τθν αξία των μζςων ςυντιρθςθσ του εργάτθ και, κατά ςυνζπεια, να μειϊςουν τθν αξία τθσ εργαςιακισ δφναμθσ. Αν γίνει αυτό, κα ελαττωκεί το μζροσ τθσ εργάςιμθσ θμζρασ που πλθρϊνεται και το υπερπροϊόν κ αυξθκεί για τθν καπιταλιςτικι τάξθ ςτο ςφνολό τθσ και κα ςθμειωκεί μια ςχετικι αφξθςθ τθσ υπεραξίασ. Μ αυτό τον τρόπο ςυχνά αυξάνεται ςτθν πραγματικότθτα ο βακμόσ τθσ εκμετάλλευςθσ ςτο ςφγχρονο καπιταλιςμό(μαρξ, 1867) Οι κρίςεισ ςχετικισ υπερπαραγωγισ(μαρξ, 1867) Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 9

10 Ππωσ δείχνει και θ ιςτορικι πείρα του καπιταλιςμοφ, οι κρίςεισ που ςυμβαίνουν ζχουν πολφ μεγαλφτερεσ διαςτάςεισ από τισ μερικζσ κρίςεισ, δθλαδι παράλλθλα με τα πλεονάςματα, τθν ανεργία, τθν αχρθςιμοποίθτθ ικανότθτα ςε μερικζσ βιομθχανίεσ και τθν ζλλειψθ και τα ελλείμματα ςε άλλεσ, ςυμβαίνουν ςυνεχϊσ γενικζσ κρίςεισ που επθρεάηουν όλουσ τουσ κλάδουσ τθσ παραγωγισ, προκαλϊντασ αυτό που κα μποροφςε να φανεί, πράγμα όχι πολφ ςυχνό, παράλογα αδφνατο, δθλαδι τθν υπερπαραγωγι, τθν ανεργία, το πλεόναςμα και το ζλλειμμα παντοφ, ςε όλουσ ουςιαςτικά τουσ κλάδουσ τθσ βιομθχανίασ. Χρειάηεται να εξετάςουμε πϊσ κακίςταται δυνατι θ ςχετικι υπερπαραγωγι, δθλαδι θ παραγωγι ςε όλουσ του κλάδουσ τθσ βιομθχανίασ που ξεπερνάει τθν ενεργό ηιτθςθ. «Ρϊλθςθ και αγορά είναι μια ταυτόςθμθ πράξθ ςαν αμοιβαία ςχζςθ ανάμεςα ςε δφο διαμετρικά αντίκετα πρόςωπα, τον εμπορευματοκάτοχο και τον χρθματοκάτοχο. Αποτελοφν δφο διαμετρικά αντίκετεσ πράξεισ ςαν ενζργειεσ του ίδιου προςϊπου Κανζνασ δεν μπορεί να πουλιςει χωρίσ ζνασ άλλοσ να αγοράςει. Αλλά κανείσ δεν ζχει ανάγκθ να αγοράςει αμζςωσ, επειδι ο ίδιοσ ζχει πουλιςει. Η κυκλοφορία ςπάει τα χρονικά, τοπικά και ατομικά πλαίςια τθσ ανταλλαγισ των προϊόντων ακριβϊσ με το ότι τθν άμεςθ ταυτότθτα που υπάρχει εδϊ ανάμεςα ςτθν ανταλλαγι προσ τα ζξω του δικοφ μου προϊόντοσ και τθν ανταλλαγι προσ τα μζςα του ξζνου προϊόντοσ τθ διαςπάει ςτθν αντίκεςθ πϊλθςθσ και αγοράσ». Οπουδιποτε αναπτυχκεί θ εμπορευματικι ανταλλαγι, υπάρχει πικανότθτα τα εμπορεφματα που παράχτθκαν προσ πϊλθςθ να μθν μποροφν να βρουν αγοραςτι. Οι αξίεσ που παράχτθκαν μπορεί να μθν πραγματοποιθκοφν. Πταν αναπτυχκεί ο καπιταλιςμόσ, αυτό το ενδεχόμενο δεν είναι απλά και μόνο πικανό, είναι αναπόφευκτο. Ο καπιταλιςτισ κα αγοράςει αγακά και εργαςιακι δφναμθ, δθλαδι κα ξαναεπενδφςει το κεφάλαιο και τθν υπεραξία που παίρνει πίςω με τθν μορφι χρθμάτων από τθν πϊλθςθ των προϊόντων του, μόνο ςτο βακμό που θ νζα επζνδυςθ υπόςχεται να είναι επικερδισ. Ο ςκοπόσ τθσ καπιταλιςτικισ παραγωγισ είναι θ αφξθςθ του κεφαλαίου μζςω τθσ παραγωγισ και τθσ πραγματοποίθςθσ υπεραξίασ ςτθν ανταλλαγι. Σε αυτι τθ διαδικαςία τθσ αναπαραγωγισ το κεφάλαιο πρζπει να περνάει από τρία ςτάδια: α) το χρθματικό κεφάλαιο μεταςχθματίηεται ςε παραγωγικό (μθχανικό εξοπλιςμό, πρϊτεσ φλεσ εργαςιακι δφναμθ), β) το Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 10

11 παραγωγικό κεφάλαιο μζςω τθσ παραγωγικισ διαδικαςίασ μετατρζπεται ςε εμπορεφματα μεγαλφτερθσ αξίασ από το κεφάλαιο που καταναλϊκθκε, γ) τα εμπορεφματα (ςυμπεριλαμβανομζνου του «υπερπροϊόντοσ») μετατρζπονται ξανά ςε χριμα. Χωρίσ αυτό το ςυνεχι μεταςχθματιςμό, το κεφάλαιο μζνει αδρανζσ, δεν μπορεί να παράγει υπεραξία Αίτια ανάςχεςθσ τθσ πτωτικισ τάςθσ του ποςοςτοφ κζρδουσ Ο νόμοστου Μαρξ ενεργεί περιςςότερο ςαν τάςθ, δθλαδι ζνασ νόμοσ, που θ απόλυτθ εφαρμογι του αναχαιτίηεται, επιβραδφνεται και εξαςκενίηει από αντεπιδραςτικζσ περιςτάςεισ(μαρξ, 1867). Τζτοιεσ αναςχετικζσ επιδράςεισ ςφμφωνα με τον Μαρξ είναι οι ακόλουκεσ(μαρξ, 1867): 1. Φψωςθ του βακμοφ εκμετάλλευςθσ. Ο καπιταλιςτισ που κυνθγά ψθλότερο κζρδοσ, παρακινεί τουσ εργάτεσ του να εργαςτοφν όςο το δυνατό ςκλθρότερα και αν δεν μπορεί να αςκιςει πίεςθ για να παρατακεί το ωράριο, επιδιϊκει τον ίδιο ςκοπό μζςω τθσ αφξθςθσ τθσ ταχφτθτασ με τθν οποία λειτουργοφν οι μθχανζσ. Ταυτόχρονα θ βελτίωςθ τθσ τεχνικισ οδθγεί ςε αφξθςθ τθσ ςχετικισ υπεραξίασ και ακόμα κι αν οι πραγματικοί μιςκοί μζνουν ςτο ίδιο επίπεδο, τείνουν να πζςουν ςε ςχζςθ με τισ αξίεσ που παράγει ο εργάτθσ. 2. Συμπίεςθ των μιςκϊν κάτω από τον αξία τθσ εργαςιακισ δφναμθσ. Οι καπιταλιςτζσ προςπακοφν διαρκϊσ να καταπολεμιςουν τθν πτϊςθ των κερδϊν περικόβοντασ τουσ μιςκοφσ. 3. Υποτίμθςθ των ςτοιχείων του ςτακεροφ κεφαλαίου. Η αφξθςθ τθσ παραγωγικότθτασ τθσ εργαςίασ ςθμαίνει ότι πζφτει ο χρόνοσ εργαςίασ που ενςωματϊκθκε ςε δεδομζνεσ ποςότθτεσ πρϊτων υλϊν, μθχανικοφ εξοπλιςμοφ και άλλων μορφϊν ςτακεροφ κεφαλαίου. Κατά ςυνζπεια π.χ. ζνασ διπλαςιαςμόσ ι τριπλαςιαςμόσ τθσ ποςότθτασ του βαμβακιοφ που επεξεργάηεται ζνασ εργάτθσ υφαντουργίασ, δεν ςυνεπάγεται αναγκαςτικά Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 11

12 διπλαςιαςμό ι τριπλαςιαςμό τθσ αξίασ του, επειδι ζχει αυξθκεί επίςθσ θ παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ που απαςχολείται ςτθν καλλιζργεια και τθ μεταφορά του προϊόντοσ. 4. Σχετικόσ υπερπλθκυςμόσ (δθλαδι θ φπαρξθ περιςςότερων εργατϊν παρά εργαςιϊν). Είναι αποτζλεςμα τθσ τάςθσ του μεταβλθτοφ κεφαλαίου (και κατά ςυνζπεια του αρικμοφ των απαςχολοφμενων εργατϊν) να μειϊνεται ςε ςχζςθ με το ςτακερό κεφάλαιο. 5. Το εξωτερικό εμπόριο και υπερκζρδθ των επενδφςεων που παρζχουν ειδικά πλεονεκτιματα ςτουσ καπιταλιςτζσ μιασ βιομθχανικά προθγμζνθσ χϊρασ.η ευνοθμζνθ χϊρα γράφει ο Μαρξ ξαναπαίρνει περιςςότερθ εργαςία ανταλλάηοντάσ τθν με λιγότερθ εργαςία, ενϊ το υπερπροϊόν το κερδίηει θ καπιταλιςτικι τάξθ τθσ προθγμζνθσ χϊρασ (που πουλάει ςε ψθλζσ τιμζσ τα βιομθχανικά προϊόντα τθσ και αγοράηει πρϊτεσ φλεσ και είδθ διατροφισ ςε ςχετικά χαμθλζσ τιμζσ). Σε όλεσ τι μορφζσ τθσ κοινωνίασ από τθν τεχνικι μεταβολι προκφπτουν απϊτερεσ ςυνζπειεσ. Στθν καπιταλιςτικι κοινωνία ο βακμόσ τθσ τεχνικισ μεταβολισ είναι ψθλόσ ςυγκριτικά με όλεσ τισ προθγοφμενεσ μορφζσ κοινωνίασ. Οι μακροχρόνιεσ δομικζσ μεταβολζσ βάηουν ςαφϊσ ςε κίνθςθ μια ολόκλθρθ ςειρά από ςυγκρουόμενεσ διαδικαςίεσ από τισ οποίεσ αναπτφςςονται κοινωνικζσ και οικονομικζσ εντάςεισ μόλισ γίνουν αιςκθτά τα αποτελζςματα των μεταβολϊν. Η περιοδικι απαξίωςθ του διακζςιμου κεφαλαίου, γράφει ο Μαρξ, που είναι ζνα ςυνυφαςμζνο με τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγισ για να ςυγκρατεί τθν πτϊςθ του ποςοςτοφ του κζρδουσ και να επιταχφνει τθ ςυςςϊρευςθ τθσ κεφαλαιακισ αξίασ με το ςχθματιςμό νζου κεφαλαίου, διαταράηει τισ δοςμζνεσ ςχζςεισ, όπου μζςα γίνεται θ κυκλοφοριακι και θ παραγωγικι διαδικαςία του κεφαλαίου, και ζτςι ςυνοδεφεται από απότομεσ ανακοπζσ και κρίςεισ τθσ παραγωγικισ διαδικαςίασ. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 12

13 1.2 ΑΝΣΙΣΟΙΧΙΑ ΠΟΟΣΟΤ ΚΕΡΔΟΤ- ΑΝΑΛΤΗ ΜΑΡΞ Ε ΗΜΕΡΙΝΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Η απόδοςθ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου(netcapitalstock) αποτελεί ζνα δείκτθ που βαςίηεται ςτθν ζννοια του ποςοςτοφ κζρδουσ. r = (1) όπου Υ: κακαρό προϊόν L: αμοιβι (αποηθμιϊςεισ ιδιωτικοφ και δθμόςιου τομζα) τθσ εργαςίασ. (Οι αποηθμιϊςεισ υπολογίηονται ωσ το γινόμενο του αρικμοφ των αυτοαπαςχολοφμενων επί το μιςκό τθσ εργαςίασ). Κ : κακαρό απόκεμα κεφαλαίου Μεταςχθματιςμοί τθσ ςχζςθσ (1): Διαιρϊ αρικμθτι και παρανομαςτι με Υκαι ζχω: r = (2) r = (3) Διαιρϊ αρικμθτι και παρανομαςτι με (μιςκωτοί + αυτοαπαςχολοφμενοι) και ζχω: Ν, τον αρικμό των απαςχολοφμενων r = (4) όπου Ρ = κζρδθ Ρ/Υ = 1 - = 1 -, το μερίδιο των κερδϊν ςτο κακαρό προϊόν (ποςοςτό υπεραξίασ) L/N: μζςοσ μιςκόσ Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 13

14 Υ/Ν: παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ Κ/Ν: = θ ζνταςθ του κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου ι το κακαρό απόκεμα κεφαλαίου ανά απαςχολοφμενο L/Υ: το μερίδιο των μιςκϊν ςτο κακαρό προϊόν Κ/Υ = : λόγοσ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου προσ το κακαρό προϊόν, δθλαδι θ ποςότθτα κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου θ οποία απαιτείται για τθν παραγωγι μιασ μονάδασ προϊόντοσ (οργανικι ςφνκεςθ κεφαλαίου) Στθ ςχζςθ 4 μποροφμε να αναφζρουμε: θ πικανότθτα να αυξάνει ο μζςοσ μιςκόσ ( L/N) και παράλλθλα θ αφξθςθ τθσ παραγωγικότθτασ τθσ εργαςίασ (Υ/Ν) να είναι υψθλότερθ, αυτό δεν μειϊνει τθν απόδοςθ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου. θ πικανότθτα να αυξάνει το κεφάλαιο ανά απαςχολοφμενο (Κ/Ν) και παράλλθλα θ αφξθςθ τθσ παραγωγικότθτασ τθσ εργαςίασ (Υ/Ν) να είναι υψθλότερθ, αυτό δεν μειϊνει τθν απόδοςθ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου. 2 ΑΙΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΗ ΑΝΑ ΧΩΡΑ Η ΕΕ ζχει αντιμετωπίςει για τα τελευταία ςχεδόν οκτϊ ζτθ μιασ από τισ μζγιςτεσ προκλιςεισ ςτθν φπαρξι τθσ. Οι προκλιςεισ ζχουν αποδειχκεί πολιτικισ, οικονομικισ και κοινωνικισ φφςθσ επίςθσ. Από το 2008, ζχει αναμφιςβιτθτα βεβαιωκεί ο κυρίαρχοσ οικονομικόσ κίνδυνοσ διάφορων χωρϊν τθσ Ευρωηϊνθσ όπωσ θ Ελλάδα, θ Ιρλανδία, θ Ρορτογαλία που ζχουν λάβει ιδθ πακζτα διάςωςθσ αλλά και θ Ιταλία και θ Ιςπανία, οι οποίεσ ελζγχονται ςυνεχϊσ με προςοχι κακϊσ τυχόν κατάρρευςι τουσ κα είναι πιο επικίνδυνθ ςτθν επίδραςι τουσ ςτθν Ευρωηϊνθ λόγω του ουςιαςτικοφ μεγζκουσ των οικονομιϊν τουσ (Arghyrou & Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 14

15 Tsoukalas, 2010). Ρολλζσ άλλεσ χϊρεσ ζχουν αντιμετωπίςει ςοβαρά οικονομικά προβλιματα, και κατά ςυνζπεια ζτςι προζκυψε οικονομικι κρίςθ παντοφ μζςα ςτθν Ευρϊπθ. Η Ελλάδα ζχει αντιμετωπίςει όμωσ τα μζγιςτα προβλιματα ςτα πλαίςια τθσ Ευρωηϊνθσ. Το μακροοικονομικό υπόβακρο τθσ οικονομικισ κρίςθσ είναι κυρίωσ βαςιςμζνο ςτθ φφςθ τθσ Ευρωηϊνθσ, θ οποία ζχει αποδειχκεί ότι είναι μια νομιςματικι ζνωςθ ανόμοιων οικονομιϊν.στον πυρινα του ι μάλλον τον λεγόμενο Βορρά, υπάρχουν χϊρεσ όπωσ θ Αυςτρία, θ Φινλανδία, θ Γαλλία και θ Γερμανία. Αυτζσ οι χϊρεσ κεωροφνται οι πιο αποδοτικζσ και ιδιαίτερα παραγωγικζσ, ςυνετοί αποταμιευτζσ, αποτελοφν μζτριουσ καταναλωτζσ και ζχουν τθ δυνατότθτα να προβλζψουν το μζλλον τουσ επαρκϊσ. Το αποκαλοφμενο «πρόβλθμα» τθσ Ευρωηϊνθσ βρίςκεται μζςα ςτθν περιφζρεια, δθλαδι τθν Ελλάδα, Ιρλανδία, Ιταλία, Ρορτογαλία και τθν Ιςπανία. Ανάμεςα ςε αυτζσ τισ χϊρεσ, θ Ελλάδα κεωρικθκε ωσ θ λιγότερο πικανι να λφςει τα οικονομικά προβλιματά τθσ μόνθ τθσ, δεχόμενθ κατά ςυνζπεια τθ λφςθ των προγραμμάτων διάςωςθσ(featherstone, 2011). Εκ των προτζρων, θ Ελλάδα κεωρικθκε ωσ θ λιγότερο αποδοτικι μζςα ςτα πλαίςια τθσ Ευρωηϊνθσ. Ζνασ ςοβαρόσ παράγοντασ που αναφζρεται είναι ότι θ Ελλάδα βάςιςε τθν υψθλι ανάπτυξθ προ-2008 λίγο πολφ ςτθν φτθνι χρθματοδότθςθ και τισ υψθλζσ προςδοκίεσ, ςτθ χαμθλι αποταμίευςθ και τα δθμοςιονομικά ελλείμματα που ιςορροπικθκαν από τισ ξζνεσ κφριεσ ειςροζσ. 2.1ΕΛΛΑΔΑ Οι περιςςότεροι κεωροφν ότι θ ελλθνικι κρίςθ ιταν μια δθμοςιονομικι κρίςθ που ξζςπαςε λόγω των μεγάλων δθμοςιονομικϊν ελλειμμάτων. Η ελλθνικι κρίςθ αποτελεί τυπικι κρίςθ ανταγωνιςτικότθτασ και πίςω από αυτι βαςίηεται και το γεγονόσ ότι ςταματιςαμε να κάνουμε διαρκρωτικζσ μεταρρυκμίςεισ. Η ελλθνικι οικονομία για 12 χρόνια είχε ρυκμοφσ πολφ υψθλότερουσ από τον ευρωπαϊκό μζςο όρο, με το μοντζλο τθσ όμωσ να βαςίηεται ςτθ κατανάλωςθ τθσ οποίασ, κατά βάςθ, θ χρθματοδότθςθ γινόταν με ειςροζσ από το εξωτερικό. Ζτςι με μειωμζνθ Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 15

16 ανταγωνιςτικότθτα φτάςαμε να ζχουμε υψθλά ελλείμματα ςτο ιςοηφγιο πλθρωμϊν. Στα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 2000 θ ελλθνικι οικονομία είχε φτάςει ςτθ κατάςταςθ των δίδυμων ελλειμμάτων. Ωσ αποτζλεςμα το 2010 θ Ελλάδα αποκόπθκε από τισ διεκνείσ αγορζσ κεφαλαίου. Ζχουν γίνει ςυνολικά μζχρι ςιμερα τρία προγράμματα το 2010, το 2012 και το 2015, υιοκετϊντασ πολιτικζσ λιτότθτασ (μείωςθ δαπανϊν και αφξθςθ φορολογίασ). Η φφεςθ ιταν αναπόφευκτθ λόγω τθσ μείωςθσ των δαπανϊν και τθσ αφξθςθσ τθσ φορολογίασ. Το ερϊτθμα που τίκεται είναι γιατί θ ςτακεροποίθςθ είναι τόςο βραδεία και ανεπαρκισ, οι δε αποκλίςεισ από τουσ ςτόχουσ τόςο μεγάλεσ ςτθν περίπτωςθ τθσ Ελλάδασ; 2.1.1Αποταμίευςθ και ιςοηφγιο τρεχουςών ςυναλλαγών Το υψθλό δθμόςιο χρζοσ και θ αρνθτικι εκνικι αποταμίευςθ ιταν οι δφο λόγοι φπαρξθσ αρνθτικοφ ιςοηυγίου τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν (δίδυμα ελλείμματα)(οικονομάκθσ, Ανδρουλάκθσ, & Μαρκάκθ, 2011). Ριο αναλυτικά το CA (ιςοηφγιο τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν) εκφράηεται ωσ εξισ: (S-I) + (T-G) = CA S= αποταμιεφςεισ, I= επενδφςεισ, T= φόροι, G= δθμόςιεσ δαπάνεσ Με τθν προχπόκεςθ ότι θ διαφορά S- I είναι μθδενικι ι αρνθτικι ι κετικι αλλά μικρότερθ από το φψοσ του δθμοςιονομικοφ ελλείμματοσ (Τ-G<0), το δθμόςιο ζλλειμμα ςυνεπάγεται ζλλειμμα ςτο ιςοηφγιο τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν. Στθ περίπτωςθ τθσ Ελλάδασ υπιρξε χαμθλό επίπεδο αποταμίευςθσ, κάτι το οποίο δθμιοφργθςε ιδιωτικό ζλλειμμα και οδιγθςε ςε ανάγκθ χρθματοδοτιςεων από το εξωτερικό.συγκεκριμζνα τθν περίοδο λόγω των μειωμζνων φορολογικϊν εςόδων (ςε Ελλάδα και Ρορτογαλία) και τθσ προςπάκειασ να τονωκεί θ εγχϊρια ηιτθςθ (DD), το δθμόςιο ζλλειμμα αυξικθκε πολφ και αυτό επθρζαςε Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 16

17 αρνθτικά ςε μεγάλο βακμό το χρζοσ. Η χρθματοδότθςθ χωρίηεται ςε άμεςεσ ξζνεσ επενδφςεισ, τραπεηικό δανειςμό και ροζσ χαρτοφυλακίου. Ο τραπεηικόσ δανειςμόσ και οι ροζσ χαρτοφυλακίου που κατευκφνονται ςε ομόλογα παράγουν χρζοσ, ςε αντίκεςθ με τισ άμεςεσ ξζνεσ επενδφςεισ και τισ ροζσ χαρτοφυλακίου που κατευκφνονται ςε μετοχζσ, που δεν παράγουν χρζοσ. Η χρθματοδότθςθ των ελλειμμάτων ςτο ιςοηφγιο τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν τθσ Ελλάδασ πιγαηε από τραπεηικό δανειςμό και ροζσ χαρτοφυλακίου από το εξωτερικό (ομόλογα). Η ανάλυςθ τθσ επίπτωςθσ τθσ ανταγωνιςτικότθτασ μιασ οικονομίασ εκφράηεται από το ιςοηφγιο αγακϊν και υπθρεςιϊν και ςτθ περαιτζρω διαμόρφωςθ των λοιπϊν μεταβλθτϊν όπωσ κα δείξουμε παρακάτω: GNP = DD + CA GNP= ακακάριςτο εκνικό προϊόν και DD= εγχϊρια ηιτθςθ CA = NX + NFI + CT NX= ιςοηφγιο αγακϊν και υπθρεςιϊν, NFI= ιςοηφγιο ειςοδθμάτων και CT= ιςοηφγιο τρεχουςϊν μεταβιβάςεων Μια αφξθςθ του ΝΧ, για ςτακερά το ιςοηφγιο ειςοδθμάτων και το ιςοηφγιο τρεχουςϊν μεταβιβάςεων, αυξάνει το CA και κατ επζκταςθ το GNP. Υποκζτοντασ ότι θ αποταμίευςθ είναι ςυνάρτθςθ του διακζςιμου ειςοδιματοσ, θ αφξθςθ του GNP αυξάνοντασ το διακζςιμο ειςόδθμα κα αυξιςει τισ αποταμιεφςεισ, επομζνωσ τθ διαφορά (S-I). Υποκζτοντασ ότι οι φόροι εξαρτϊνται από το φψοσ του ειςοδιματοσ, θ αφξθςθ του GNP κα αυξιςει το Τ και κα αυξιςει τθ διαφορά (T-G). Το ιςοηφγιο αγακϊν και υπθρεςιϊν αποτζλεςε ζναν από τουσ πιο ςθμαντικοφσ παράγοντεσ ελλείμματοσ ςτο ιςοηφγιο τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν κάτι το οποίο αποτυπϊνεται ςτο χρόνιο πρόβλθμα ανταγωνιςτικότθτασ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ. Από τθν είςοδο τθσ Ελλάδασ ςτθν ΕΟΚ μετά το 1981 και κυρίωσ μετά τθν είςοδο Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 17

18 ςτθν ΟΝΕ το 2001 το ιςοηφγιο αγακϊν και υπθρεςιϊν επιδεινϊκθκε διότι αφαιρζκθκε θ δυνατότθτα να αςκεί ςυναλλαγματικι πολιτικι ωσ μζςο αντιμετϊπιςθσ του ανταγωνιςμοφ των ξζνων εμπορευμάτων. Το ζλλειμμα ςτο ιςοηφγιο τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν είναι ςτακερά αρνθτικό από τα μζςα του 1990, ςε αντίκεςθ με χϊρεσ όπωσ θ Γερμανία θ οποία από τθν είςοδο του ευρϊ καταγράφει πλεονάςματα. Το 2008 ιταν -14,9% ωσ ποςοςτό του ΑΕΡ, το ,1%, το ,1% και το ,8%. Στθ ηϊνθ του ευρϊ τθ χρονιά 2010 υπιρχε πλεόναςμα 0,2% ωσ ποςοςτό του ΑΕΡ που ςθμαίνει ότι θ Ελλάδα δθμιουργοφςε κακαρι υποχρζωςθ προσ το εξωτερικό. Η μείωςθ ςτο ιςοηφγιο που αναγράφεται παραπάνω οφείλεται ςτο περιοριςμό του εμπορικοφ ελλείμματοσ (NX) λόγω φφεςθσ και τθσ ςυνακόλουκθσ μείωςθσ τθσ ειςαγωγικισ δαπάνθσ, θ οποία είναι υπερδιπλάςια των ειςπράξεων από εξαγωγζσ. Επίςθσ ζνασ βαςικόσ λόγοσ βελτίωςθσ των εξαγωγικϊν επιδόςεων είναι θ μείωςθ του κόςτουσ εργαςίασ. Το ιςοηφγιο τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν (ΙΤΣ) τθσ ελλθνικισ οικονομίασ διαχρονικά χαρακτθρίηεται από ελλειμματικότθτα, θ οποία μετά το 1998 εντάκθκε. Συγκεκριμζνα, ςφμφωνα με τα διακζςιμα από το 1974 ςτοιχεία τθσ Τράπεηασ τθσ Ελλάδοσ (ΤτΕ), τθν εικοςιπενταετία το μζςο ετιςιο ζλλειμμα του ΙΤΣ ιταν 3,6% του ΑΕΡ. Ακραίεσ τιμζσ κατά τθν περίοδο αυτι ςθμειϊκθκαν το 1985, όταν το ζλλειμμα είχε ανζλκει ςτο 8,0% του ΑΕΡ, και το 1994, όπου μετά από πολυετι ςταδιακι ςυρρίκνωςθ το ζλλειμμα ςχεδόν μθδενίςτθκε. Τθ δεκαετία το μζςο ζλλειμμα του ΙΤΣ αυξικθκε ςτο 8,7% του ΑΕΡ, δθλ. διαμορφϊκθκε ςε ςαφϊσ υψθλότερο επίπεδο ζναντι κάκε άλλθσ ιςτορικισ περιόδου. Ήδθ πριν τθν ζνταξθ τθσ Ελλάδασ ςτθν ηϊνθ του ευρϊ ( ), το ζλλειμμα είχε φκάςει ςτο 7,8% του ΑΕΡ (2000) και τθν περίοδο ςθμειϊκθκε οριακι βελτίωςθ. Στθν ςυνζχεια όμωσ, το ζλλειμμα άρχιςε και πάλι να διευρφνεται και, από το 5,8% όπου βριςκόταν το 2004, υπερζβθ το 14% του ΑΕΡ τθν διετία , δθλαδι ζφκαςε ςτο υψθλότερο επίπεδο των τελευταίων 35 ετϊν. Το ζλλειμμα του ΙΤΣ από το 1998 ζωσ το 2008 διευρφνκθκε κατά 9,5 εκατοςτιαίεσ μονάδεσ ςτο 14,3% του ΑΕΡ. Στθν αρνθτικι αυτι εξζλιξθ του ελλείμματοσ του ΙΤΣ τθν τελευταία δεκαετία ςυνζβαλαν οι δυςμενείσ εξελίξεισ ςτα ιςοηφγια αγακϊν και Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 18

19 υπθρεςιϊν ακροιςτικά κατά 31%, το ιςοηφγιο ειςοδθμάτων κατά 33% και το ιςοηφγιο τρεχουςϊν μεταβιβάςεων κατά 36%. Η επιδείνωςθ του ΙΤΣ μετά το 1997 οφείλεται κυρίωσ ςτθν αντίςτοιχθ δυςμενι εξζλιξθ του ιςοηυγίου ειςοδθμάτων (κυρίωσ λόγω ολοζνα και υψθλότερων πλθρωμϊν για το διογκοφμενο εξωτερικό χρζοσ) και του ιςοηυγίου τρεχουςϊν μεταβιβάςεων (κυρίωσ λόγω τθσ ςταδιακισ υποχϊρθςθσ τόςο των κακαρϊν τρεχουςϊν μεταβιβάςεων από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ όςο και των μεταναςτευτικϊν εμβαςμάτων)(ττε, 2015). Μετά τθν ζνταξθ τθσ Ελλάδασ ςτθν ηϊνθ του ευρϊ ο τφποσ ανάπτυξθσ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ οδθγοφςε ςε αυξανόμενα ελλείμματα ςτο ιςοηφγιο αγακϊν και υπθρεςιϊν, επομζνωσ και ςτο ιςοηφγιο τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν, γεγονόσ που αφξθςε τθν ανάγκθ για εξωτερικό δανειςμό. Ο ρυκμόσ ανάπτυξθσ όμωσ βαςίςτθκε ςτθν αφξθςθ τθσ ηιτθςθσ για κατανάλωςθ και επενδφςεισ ςε τομείσ που δεν ςυμβάλλουν άμεςα ςτθν ενίςχυςθ τθσ παραγωγισ εμπορεφςιμων αγακϊν(οικονόμου, 2010). Η αφξθςθ τθσ δθμόςιασ κατανάλωςθσ ωσ ποςοςτοφ του ΑΕΡ ςυνεπάγεται μεταφορά πόρων από τθν παραγωγι των εμπορεφςιμων ςτθν παραγωγι των μθ εμπορεφςιμων αγακϊν και υπθρεςιϊν. Το κενό που δθμιουργικθκε με τθ μείωςθ τθσ προςφοράσ των εμπορεφςιμων και τθν αφξθςθ τθσ εγχϊριασ ηιτθςθσ για εμπορεφςιμα αγακά και υπθρεςίεσ καλφφκθκε από τισ ειςαγωγζσ, με ςυνζπεια τθν αφξθςθ του ελλείμματοσ του ιςοηυγίου τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν. Κατά τθν περίοδο θ ανάπτυξθ προιλκε κυρίωσ από τουσ κλάδουσ παραγωγισ μθ εμπορεφςιμων αγακϊν και υπθρεςιϊν (42% τθσ Ακακάριςτθσ Ρροςτικζμενθσ Αξίασ αποδίδεται ςτα εμπορεφςιμα και 58% ςτα μθ εμπορεφςιμα). Ο ρυκμόσ ανάπτυξθσ ςτουσ τομείσ των εμπορεφςιμων ιταν ςθμαντικά χαμθλότεροσ του ρυκμοφ ανόδου τθσ ιδιωτικισ κατανάλωςθσ, πράγμα που ςυνεπάγεται ότι θ εγχϊρια παραγωγι για τα ςυγκεκριμζνα αυτά αγακά και υπθρεςίεσ αδυνατεί να ανταποκρικεί ςτισ μεταβολζσ τθσ ηιτθςθσ (χαμθλι διαρκρωτικι ανταγωνιςτικότθτα)(gibson, 2010). Η δθμοςιονομικι εκτροπι ςε ςυνδυαςμό με τθν επιδείνωςθ τθσ ανταγωνιςτικότθτασ και τθ διεφρυνςθ τθσ ανιςορροπίασ ςτισ εξωτερικζσ ςυναλλαγζσ ςτθν Ελλάδα ιγειραν αμφιβολίεσ ςτισ διεκνείσ αγορζσ χριματοσ και Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 19

20 κεφαλαίων ςχετικά με τθ δυνατότθτα τθσ χϊρασ να εξυπθρετιςει τοδθμόςιο χρζοσ μεςοπρόκεςμα(ττε, 2010) Ανάλυςθ Εξζλιξθ τθσ απόδοςθσ του αποκζματοσ κακαροφ κεφαλαίου τθν περίοδο χιμα 1: Απόδοςθ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου ςτθν Ελλθνικι οικονομία ( ) Ρθγι: AMECO Στο ςχιμα 1 φαίνεται θ εξζλιξθ του r, δθλαδι θ απόδοςθ του κακαροφ αποκζματοσ παγίου κεφαλαίου τθσ ςυνολικισ οικονομίασ τθ περίοδο Βλζπουμε ότι εντοπίηονται τζςερισ περίοδοι: (θ χρυςι εποχι του ελλθνικοφ καπιταλιςμοφ), (περίοδοσ κρίςθσ), (περίοδοσ περιοριςμζνθσ ανάκαμψθσ) και (θ περίοδοσ τθσ κρίςθσ όπου ςυνεχίηεται μζχρι και ςιμερα για τθν Ελλάδα). Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 20

21 Σκοπόσ είναι να διερευνιςουμε τθν εξζλιξθ των βαςικϊν μεγεκϊν που προςδιορίηουν τθ πορεία του δείκτθ r, δθλαδι τθν εξζλιξθ του λόγου κεφάλαιο προσ κακαρό προϊόν (Κ/Υ), του μεριδίου εργαςίασ ςτο κακαρό προϊόν (L/Y) και τζλοσ τθσ παραγωγικότθτασ τθσ εργαςίασ (Υ/Ν) και του μζςου μιςκοφ (L/N). χιμα 2: Λόγοσ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου προσ κακαρό προϊόν ςτθν Ελλθνικι οικονομία ( ) Ρθγι: AMECO χιμα 3: Μερίδιο τθσ εργαςίασ ςτο κακαρό προϊόν ςτθν Ελλθνικι οικονομία ( ) Ρθγι: AMEC Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 21

22 χιμα 4: Παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ και μζςοσ μιςκόσ ςτθν Ελλθνικι οικονομία ( ) Ρθγι: AMECO : Τθ περίοδο αυτι το rλαμβάνει τισ υψθλότερεσ τιμζσ για το ςφνολο τθσ εξεταηόμενθσ περιόδου με κορφφωςθ τθ χρονιά 1973 το οποίο ερμθνεφεται από το γεγονόσ ότι τθ ςυγκεκριμζνθ χρονιά το L/Y λαμβάνει τθ χαμθλότερι του τιμι. Ο λόγοσ Κ/Υ λαμβάνει μια από τισ χαμθλότερζσ του τιμζσ. Ιδιαίτερο χαρακτθριςτικό τθσ ςυγκεκριμζνθσ περιόδου είναι θ αυξανόμενθ απόκλιςθ τθσ παραγωγικότθτασ τθσ εργαςίασ και μιςκϊν (ςε βάροσ των μιςκϊν).το 1973 τερματίηεται θ μεταπολεμικι «χρυςι εποχι» του ελλθνικοφ καπιταλιςμοφ : Από τθ ςτιγμι που ξεκινά θ περίοδοσ αυτι υπάρχει πτϊςθ τθσ κερδοφορίασ, θ οποία πτϊςθ ςταματά το 1985με τθ ςτροφι του ΡΑΣΟΚ ςε περιοριςτικζσ πολιτικζσ και τθν είςοδο νεοφιλελεφκερων πολιτικϊν ςτθν ελλθνικι οικονομία. Κατά τθ περίοδο αυτι ο λόγοσ Κ/Υ και L/Yβαίνουν (με μικρζσ αυξομειϊςεισ) αυξανόμενα. Με βάςθ τον τφπο r=, όπου αποδείξαμε παραπάνω, αυτό ςθμαίνει ότι θ παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ δεν αυξάνεται τόςο όςο να αντιςτακμίςει τισ αυξιςεισ ςτθ ςφνκεςθ κεφαλαίου (K/N) και ςτον μζςο Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 22

23 μιςκό (L/N). Η παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ αυξάνει δθλαδι πολφ λιγότερο από όςο αυξάνει ο μζςοσ μιςκόσ και θ ςφνκεςθ κεφαλαίου κάτι το οποίο δθμιουργεί ςυνκικεσ κρίςθσ και από τον αρικμθτι και από τον παρανομαςτι του κλάςματοσ : Από το 1986 υπάρχει ανάκαμψθ τθσ κερδοφορίασ ςε ςχζςθ όμωσ με τθν «χρυςι εποχι» του καπιταλιςμοφ, αποδεικνφεται πολφ χαμθλότερθ.ο λόγοσ K/Y αρχικά αυξάνεται και μειϊνεται ελαφρά προσ το τζλοσ τθσ περιόδου, υποδθλϊνοντασ ότι δεν υπιρξε επαρκισ καταςτροφι κεφαλαίου ςτθ διάρκεια τθσ κρίςθσ κάτι το οποίο ερμθνεφει και τθ περιοριςμζνθ αφξθςθ του r(οικονομάκθσ, Ανδρουλάκθσ, & Μαρκάκθ, 2011). Το μερίδιο τθσ εργαςίασ (L/Y) εμφανίηεται ελαφρά πτωτικό κυρίωσ μετά το 1990 όπου υιοκετικθκαν νεοφιλελεφκερεσ πολιτικζσ, που διεφρυναν τθν απόκλιςθ παραγωγικότθτασ τθσ εργαςίασ και μιςκϊν, χωρίσ το μερίδιο τθσ εργαςίασ να πζφτει ςτο επίπεδο του : Στθν ςυγκεκριμζνθ νζα περίοδο οικονομικισ κρίςθσ το 2012 το r παίρνει τθν χαμθλότερθ τιμι τθσ για όλθ τθν εξεταηόμενθ περίοδο ( ), με το K/Y να αρχίηει να παίρνει ςταδιακά τισ μεγαλφτερεσ τιμζσ όλθσ τθσ εξεταηόμενθσ περιόδου με εξαίρεςθ τισ χρονιζσ 2014 και 2015 όπου αρχίηει να μειϊνεται ξανά και το L/Y να αυξάνεται ελάχιςτα μζχρι και το 2009 και από το 2010 μζχρι και ςιμερα να μειϊνεται. 2.2ΙΡΛΑΝΔΙΑ Η Ιρλανδία αποτζλεςε μια από τισ ταχφτερα αναπτυςςόμενεσ οικονομίεσ και ξεπζραςε ςε ανάπτυξθ το μζςο όρο τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ αλλά και χωρϊν του ΟΟΣΑ, εκμεταλλευόμενθ τισ άμεςεσ ξζνεσ επενδφςεισ, τθν χαμθλι φορολόγθςθ των εταιριϊν, τθν επζνδυςθ ςτθν παιδεία και τθν εξειδίκευςθ του εργατικοφ δυναμικοφ τθσ (Laffan&O' Mahony, 2008). Από τθ δεκαετία του 1930 οι εμπορικζσ ςχζςεισ τθσ Ιρλανδίασ ιταν υπό «προςταςία» αλλά από το 1960 και μετά αυτόσ ο προςτατευτιςμόσ Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 23

24 αντικαταςτάκθκε από μια ςειρά μζτρων όπωσ μθδενικι εταιρικι φορολογία των ξζνων πολυεκνικϊν που προορίηονταν να εγκαταςτακοφν ςτθν χϊρα και είςοδοσ ςτθν ΕΟΚ το 1973(Gunnigle, Collins, &Morley, 2005). Η δομι τθσ οικονομίασ διαφοροποιικθκε ζντονα τθν περίοδο (Lains, 2007). Το ποςοςτό του εργατικοφ δυναμικοφ που απαςχολοφνταν ςε παραδοςιακοφσ τομείσ μειϊκθκε, και αντιςτακμίςτθκε με αφξθςθ του ποςοςτοφ που απαςχολοφνταν ςε ςφγχρονουσ τομείσ απαςχόλθςθσ(lains, 2007). Η παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ τθ δεκαετία του 90 αυξικθκε ζντονα και αποδείχτθκε ότι θ ιρλανδικι οικονομία κατείχε ςυγκριτικό πλεονζκτθμα (λόγω υψθλισ παραγωγικότθτασ εργαςίασ) ςτον τομζα τθσ βιομθχανίασ, ο οποίοσ τομζασ ωφελικθκε και από τθν ςυμμετοχι τθσ χϊρασ ςτο διεκνζσ εμπόριο(lains, 2007). Ζνασ βαςικόσ λόγοσ για τθν αποτελεςματικι δομι παραγωγισ τθσ Ιρλανδίασ αποτζλεςε και το ιςχυρά εκπαιδευμζνο (το 1967 εφάρμοςε δωρεάν δευτεροβάκμια εκπαίδευςθ(boylan&cuddy, 1987)) και εξειδικευμζνο ανκρϊπινο κεφάλαιο(lains, 2007). Ωςτόςο τόςο θ πετρελαϊκι κρίςθ το 1970 όςο και οι πολιτικζσ που εφαρμόςτθκαν είχαν ςαν αποτζλεςμα τθν επιβράδυνςθ τθσ ανάπτυξισ ςε όλουσ τουσ τομείσ. Το 1987 αντιμετϊπιηε ζνα ςχετικά υψθλό ποςοςτό ανεργίασ, μετανάςτευςθ και δθμόςιο χρζοσ πάνω από 120% του ΑΕΡ τθσ(boylan&cuddy, 1987) Σο Ιρλανδικό μοντζλο ανάπτυξθσ Η Ιρλανδικι οικονομία τθ δεκαετία του 1950 βαςιηόταν κυρίωσ ςτον αγροτικό τομζα ο οποίοσ παρείχε τισ περιςςότερεσ κζςεισ εργαςίασ(cormac&o' Rourke, 2000). Οι εξαγωγζσ τθσ ωσ ποςοςτό του ΑΕΡ ιταν 32% και κατευκφνονταν κατά βάςθ ςτθν Βρετανία(Powell, 2003). Οικονομικά ςτοιχεία, όπωσ υψθλά επίπεδα δθμόςιου χρζουσ, υψθλι ανεργία και αυξανόμενεσ μεταναςτευτικζσ ροζσ ζδειχναν ότι θ Ιρλανδικι οικονομία τθ δεκαετία 1980 αποτελοφςε ςχετικά μια φτωχι χϊρα τθσ Ευρϊπθσ. Το 1987 με τθν αλλαγι ςτο πολιτικό ςκθνικό και τθν άνοδο τθσ νζασ κυβζρνθςθσ πραγματοποιικθκαν αλλαγζσ ςτθ δθμοςιονομικι πολιτικι. Τθ διετία Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 24

25 πραγματοποιικθκαν περικοπζσ δαπανϊν δθμοςίου τομζα με αποτζλεςμα τθν μείωςθ του πρωτογενοφσ ελλείμματοσ και ακολοφκωσ τθ μείωςθ δθμόςιου χρζουσ. Από το 1990 και μετά θ οικονομικι πορεία τθσ αντριςτράφθκε και γνϊριςε υψθλοφσ ρυκμοφσ ανάπτυξθσ. Στα μζςα τθσ δεκαετίασ του 90 άρχιςε να αναπτφςςεται πολφ γριγορα κυρίωσ ωσ αποτζλεςμα των αμερικανικϊν επενδφςεων. Η Ιρλανδία δζχτθκε αμερικάνικεσ επενδφςεισ γιατί ιταν ςχετικά φτθνι, είχε μεγάλο και εκπαιδευμζνο εργατικό δυναμικό νζων και ςίγουρα λόγω τθσ γλϊςςασ που ιταν κοινι για τισ δφο χϊρεσ. Το ποςοςτό ανεργίασ από 16% το 1994 μειϊκθκε ςτο 4% το 2000, ο πλθκωριςμόσ τθσ μειϊκθκε και δθμιοφργθςε πλεοναςματικό ιςοηφγιο πλθρωμϊν(honohan, 2009).Η χαμθλι φορολογία (από 40% το 1996 ςε 24% το 2000) επιχειριςεων επίςθσ ευνόθςε τθν εγκατάςταςθ πολυεκνικϊν και κυρίωσ επενδφςεων από Αμερικι οι οποίεσ αυξικθκαν ζντονα τθν περίοδο Τθ περίοδο όπου ξζςπαςε θ κρίςθ (2007) ο κλάδοσ αγοράσ ακινιτων αντιπροςϊπευε το 15% του ΑΕΡ(Powell, 2003).Οι ςοβαρζσ διακυμάνςεισ των τιμϊν των ακινιτων αποδείχτθκε ότι δεν είναι απαραιτιτωσ ζνα αμερικανικό φαινόμενο μόνο. Μεταξφ του 1997 και 2007 οι μζςεσ τιμζσ αυξικθκαν κατά 253% ςτθν Ιρλανδία, 194% ςτθ Μεγάλθ Βρετανία, 173% ςτθν Ιςπανία, 137% ςτθ Γαλλία, 135% ςτθν Αυςτρία και 124% ςτθ Σουθδία. Η αγορά ακινιτων και θ οικοδομικι δραςτθριότθτα ευνοικθκαν από τθν ευκολία παροχισ δανείων των Ιρλανδικϊν τραπεηϊν, οι οποίεσ πρωταρχικά είχαν ευνοθκεί από τθν ευκολία δανειςμοφ από τισ διεκνείσ αγορζσ. Επίςθσ ο τραπεηικόσ δανειςμόσ προσ νοικοκυριά και επιχειριςεισ γενικότερα ιταν φανερά αυξθμζνοσ όπου ωσ ποςοςτό του ΑΕΡ το 1997 ζφτανε ςτο 50% και το 2008 ςτο 200% (τθ ςτιγμι που ςτθν Ελλάδα ιταν 25% και 75% αντίςτοιχα και για τθν Ρορτογαλία 60% και 150% αντίςτοιχα). Αυτό κυρίωσ πιγαηε από το πϊσ κυμαίνονταν τα επιτόκια (π.χ. τα βραχυπρόκεςμα τισ χρονίεσ 2002 ζωσ 2007 ςε ςχζςθ με μζςα τθσ δεκαετίασ 1990 είχαν μειωκεί κατά 2/3), και από το γεγονόσ ότι ςε πολλζσ περιπτϊςεισ χορθγοφνταν μζχρι και το 100% τθσ αξίασ αλλά και από το ότι θ περίοδοσ αποπλθρωμισ των δανείων αυξικθκε(connor, Flavin, &O' Kelly, 2010). Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 25

26 Ακολοφκθςε μια ραγδαία αφξθςθ τιμϊν ςτα ακίνθτα μζχρι το Στισ αρχζσ του 2007, πλζον θ αγορά ακινιτων ζδειχνε τθν πρϊτθ αρνθτικι όψθ μίασ φοφςκασ, ςθμειϊνοντασ πτϊςθ ςτισ τιμζσ των ακινιτων, παραςφροντασ και τον τραπεηικό τομζα όπου είχε επιβαρυνκεί ιδθ κατά πολφ από τθν υπερβολικι ζγκριςθ δανείων. Αυτό ςθμαίνει ότι θ αντιςτροφι τθσ πορείασ τθσ αγοράσ ακινιτων προθγικθκε τθσ διεκνοφσ χρθματοπιςτωτικισ κρίςθσ(whelan, 2011) και ςυγκεκριμζνα τθσ κατάρρευςθσ τθσ LehmanBrothers το Σεπτζμβρθ του 2008(Central Bank, 2010), που ςυνεπάγεται ότι ςτθ περίπτωςθ τθσ Ιρλανδίασ το πρόβλθμα εντοπίηεται κυριϊσ ςτθν εςωτερικι οικονομία τθσ. Δεν ςθμαίνει όμωσ ότι αφοφ ξζςπαςε θ διεκνισ χρθματοπιςτωτικι κρίςθ, ότι θ Ιρλανδία δεν αντιμετϊπιςε ςοβαρότερα προβλιματα και ότι δεν επθρζαςε αρνθτικά το τραπεηικό τθσ ςφςτθμα, τα ιδθ δθμοςιονομικά τθσ προβλιματα και τθν ανταγωνιςτικότθτά τθσ. Η αγορά ακινιτων πριν από τθν κρίςθ διατθροφςε το ΑΕΡ τθσ χϊρασ ςε υψθλά επίπεδα. Σε μεγάλο βακμό θ αγορά αυτι μετά από ζνα ςθμείο βαςιηόταν ςε διεκνείσ αγορζσ οι οποίεσ εξαςφάλιηαν κεφάλαια ςτισ τράπεηεσ τθσ Ιρλανδίασ. Η ανταγωνιςτικότθτα τθσ Ιρλανδίασ από το 2000 και μετά όμωσ, λόγω του ευρϊ, ξεκίνθςε να πζφτει. Τα προϊόντα τθσ ακρίβυναν εκτόσ ευρωηϊνθσ και ο ρυκμόσ αφξθςθσ των εξαγωγϊν από ζνα μζςο όρο 17,8% για τα ζτθ ζφταςε ςτο 5,3% τα ζτθ (DepartmentofFinance, 2011). Επίςθσ θ επιδείνωςθ τθσ ανταγωγιςτικότθτασ πιγαηε και από το γεγονόσ ότι οι μιςκοί λόγω τθσ αγοράσ ακινιτων είχαν αυξθκεί και ςυγκεκριμζνα είχαν ξεπεράςει τουσ Γερμανικοφσ, Γαλλικοφσ, Ιταλικοφσ και Ιςπανικοφσ μιςκοφσ. Η δθμοςιονομικι κρίςθ επιδεινϊκθκε από τθν αφξθςθ ανεργίασ όταν ξζςπαςε θ κρίςθ και από το γεγονόσ ότι θ Ιρλανδικι κυβζρνθςθ αποφάςιςε να ςτθρίξει τισ Ιρλανδικζσ τράπεηεσ Βαςικοί παράγοντεσ που ζπαιξαν ρόλο ςτθν πορεία τθσ ιρλανδικισ οικονομίασ Ο μζςοσ ρυκμόσ αφξθςθσ του κατά κεφαλιν ειςοδιματοσ τθν περίοδο ςτθν Ιρλανδία ιταν 3,7% ανά χρόνο(lains, 2007). Τθν περίοδο θ ανάπτυξθςτθν Ιρλανδία ιταν ςχετικά μικρότερθ, όχι όμωσ όςο βραδφτερθ από ότι Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 26

27 ιταν ςτισ υπόλοιπεσ περιφερειακζσ χϊρεσ τθσ Ευρϊπθσ(Lains, 2007). Κατά τθ διάρκεια θ ανάπτυξθ τθσ Ιρλανδίασ παρζμεινε ςτακερι ενϊ τθν περίοδο επιταχφνκθκεκατά μζςο όρο ςτο 5,8% ανά ζτοσ(lains, 2007). Ζνα από τα μεγαλφτερα βιματα τθσ Ιρλανδικισ οικονομίασ κεωρείται θ ςυμφωνία ελεφκερου εμπορίου το 1965 με τθν Αγγλία, θ οποία αποτζλεςε και ζναν από τουσ βαςικότερουσ εμπορικοφσ τθσ εταίρουσ(lains, 2007). Κατά τθ διάρκεια του 1960 το μζγεκοσ τθσ οικονομίασ τθσ Ιρλανδίασ αυξικθκε ςθμαντικά. Το μεγαλφτερο μζροσ αυτισ τθσ αφξθςθσ οφείλεται ςτθν αφξθςθ των μεταβιβαςτικϊν πλθρωμϊν, ςυμπεριλαμβανομζνου τθσ κοινωνικισ αςφάλιςθσ, του ςυςτιματοσ κοινωνικισ πρόνοιασ, τθσ υγείασ και τθσ εκπαίδευςθσ(lains, 2007). Η δεκαετία του 1960 αποτζλεςε μια περίοδο άνκθςθσ επενδφςεων ςτθν Ιρλανδία για λόγουσ όπωσ μθδενικι εταιρικι φορολόγθςθ και χαμθλό κόςτοσ κ.ά. Τομείσ όπωσ λογιςμικοφ, θλεκτρονικϊν υπολογιςτϊν, ιατρικϊν φαρμάκων και ιατρικϊν εργαλείων αποτζλεςαν τουσ πιο βαςικοφσ(crafts, 2005). Η ςυμβολι του Ιδρφματοσ Επιςτθμϊν τθσ Ιρλανδίασ, Forfas&EnterpriseIreland ςτθν υποςτιριξθ τθσ εγχϊριασ βιομθχανίασ κεωρικθκε ςθμαντικι διότι κατζςτθςε τθν Ιρλανδικι οικονομία ιςχυρι ανταγωνίςτρια (π.χ. τθσ Σιγκαποφρθσ) ςε τομείσ όπωσ φαρμακευτικά προϊόντα, βιοχθμεία, τεχνολογία πλθροφορικισ και ιατρικϊν ςυςκευϊν. Το 2008 θ Ιρλανδία(Danes, Hart, & Lenihan, 2011): κατείχε το 1/4 των άμεςων ξζνων επενδφςεων τθσ Αμερικισ προσ τθν Ευρϊπθ, κατείχε το 1/3 του ςυνόλου ΑΞΕ τθσ Ευρϊπθσ ςτο τομζα των φαρμακευτικϊν προϊόντων και υπθρεςιϊν υγείασ, καταςκεφαηε το 1/3 των Η/Υ που πωλοφνταν ςτθν Ευρϊπθ, φιλοξενοφςε πάνω από πολυεκνικζσ εταιρείεσ, αποτελοφςε παγκόςμια τον βαςικότερο εξαγωγζα λογιςμικοφ, Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 27

28 και ςυγκεκριμζνα ςτο Δουβλίνο, θ εταιρεία Wyeth είχε δθμιουργιςει ζνα από τα μεγαλφτερα ςτο κόςμο βιοφαρμακευτικά κζντρα, φιλοξενοφςε ςτθν πόλθ Limmerick εργοςτάςιο τθσ Dell, ςτθν πόλθ Corkκζντρο εξζλιξθσ λογιςμικοφ και υποςτιριξθσ των προϊόντων τθσ Appleκαι ςτθν πόλθ Galwayτθν εταιρεία HPCompaq,και τζλοσ φιλοξενοφςε ζναν αρικμό εργοςταςίων των εννζα από τισ δζκα καλφτερεσ φαρμακευτικζσ εταιρείεσ του κόςμου. Η επζνδυςθ ςε ανκρϊπινο δυναμικό αποτζλεςε ζναν από τουσ πιο βαςικοφσ ςυντελεςτζσ τθσ ραγδαίασ ανάπτυξθσ. Από τθ δεκαετία του 1960 τα δφο πανεπιςτιμια του Δουβλίνου αλλά και εκείνα του Corkκαι του Galway παρείχαν ανϊτατθ εκπαίδευςθ(honohan&walsh). Η ςυνεργαςία και αποδοχι των εργατικϊν ςυνδικάτων περιοριςμοφ θμερομιςκίων με αντάλλαγμα μεγαλφτερθ ςυμμετοχι ςτθ διαμόρφωςθ εργατικισ πολιτικισ και μείωςθ τθσ φορολογίασ δθμιοφργθςε ευνοϊκό κλίμα μεταξφ κράτουσ και εργαηομζνων(breathnach, 1998). Στισ δεκαετίεσ 1960 και 1970, θ υψθλι φορολογία ειςοδιματοσ (και γενικότερα θ υψθλι φορολογία) αποτελοφςε εμπόδιο για τθν εςωτερικι ανάπτυξθ. Από τισ αρχζσ όμωσ τθσ δεκαετίασ 1990 θ φορολογία άρχιςε να μειϊνεται απότομα, δίνοντασ ζτςι μεγάλθ ϊκθςθ ςτθν εγχϊρια επιχειρθματικότθτα(breathnach, 1998). Το 1973, το 32,3% του ςυνολικοφ εργατικοφ δυναμικοφ τθσ Ιρλανδίασ απαςχολοφνταν ςε ξζνεσ επιχειριςεισ από τισ οποίεσ το 7,3% ιταν αμερικάνικεσ και το 14,6% Αγγλικζσ(Lains, 2007). Για τθν περίοδο θ ανεργία μειϊκθκε από 17% ςε 4% και το δθμόςιο ζλλειμμα μειϊκθκε από 11,2% του ΑΕΡ ςε 6,9%. Η ετιςια δθμοςιονομικι κατάςταςθ τθ δεκαετία του 1990 αντιςτοιχοφςε ςε 6,9% (πλεόναςμα)(lains, 2007). Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 28

29 Ο ρυκμόσ αφξθςθσ τθσ παραγωγικότθτασ τθσ εργαςίασ μποροφν να ςυςχετιςτοφν με τισ αλλαγζσ ςτθ δομι τθσ απαςχόλθςθσ του εργατικοφ δυναμικοφ και τθσ εγχϊριασ παραγωγισ(lains, 2007). Ο βαςικότεροσ παράγοντασ τθσ αφξθςθσ τθσ παραγωγικότθτασ τθσ εργαςίασ ςτθν Ιρλανδία από το 1979 ιταν το αποτζλεςμα των μεταβολϊν τθσ παραγωγικότθτασ ςε κάκε κλάδο(lains, 2007). Το 1979 ζνα μεγάλο μζροσ του ςυνολικοφ εργατικοφ δυναμικοφ απαςχολοφνταν ςτον πρωτογενι τομζα. Αυτό το ποςοςτό μζχρι το 2002 μειϊκθκε ζντονα (από 18,1% το 1979 ςε 6,8% το 2002)(Lains, 2007) Αίτια τθσ κρίςθσ&προβλιματα Ζνα από τα εντονότερα προβλιματα που αντιμετϊπιςε θ ιρλανδικι οικονομία αποτελοφςε το γεγονόσ ότι πολλζσ από τισ ξζνεσ εταιρείεσ που δραςτθριοποιοφνταν ςτθν οικονομία τθσ και είχαν μεγάλα κζρδθ τα μεταβίβαηαν ςτθν ζδρα τουσ χωρίσ να τα επανεπενδφουν ςτθν πραγματικι οικονομία τθσ χϊρασ μζςω τθσ κατανάλωςθσ. Αυτό ςε ςυνδυαςμό με τθν χαμθλι εταιρικι φορολογία οδιγθςε ςε ςοβαρά βραχυπρόκεςμα οικονομικά προβλιματα(breznitz, 2012). Στα τζλθ του 1990, θ παγκόςμια οικονομία χαρακτθριηόταν από ςχετικά υψθλοφσ ρυκμοφσ ανάπτυξθσ, χαμθλό πλθκωριςμό, ιςχυρι ρευςτότθτα και χαμθλά επιτόκια. Η ζννοια του διεκνοφσ εμπορίου εντάκθκε και πολλζσ χϊρεσ ζγιναν πιο ανοικτζσ. Η ενςωμάτωςθ τθσ Κίνασ, τθσ Ινδίασ και άλλων αναδυόμενων οικονομιϊν ςτθν παγκόςμια οικονομία αφξθςε τον ανταγωνιςμό και διατιρθςε το κόςτοσ εργαςίασ και τισ τιμζσ των αγακϊν ςε χαμθλά επίπεδα(breathnach, 1998). Από το 1973, όπου θ Ιρλανδία ειςιλκε ςτθν ΕΟΚ, ζωσ τα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 1980 αποτελοφςε, ςχετικά με τισ υπόλοιπεσ χϊρεσ τθσ ΕΟΚ, τθν φτωχότερθ χϊρα. Ωςτόςο, από τα τζλθ του 1980 και μετά ζνα πλικοσ παραγόντων, όπωσ δθμοςιονομικι πολιτικι, μιςκολογικζσ ςυμφωνίεσ, χαμθλό επίπεδο επιτοκίων, πόροι από τθν ΕΕ για χρθματοδότθςθ δθμοςίων επενδφςεων, επθρζαςαν τθν οικονομία τθσ(hallerberg&bridwell, 2008). Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 29

30 Στα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 1990 οι εργαηόμενοι διεκδικοφςαν μζςω ςυμφωνιϊν όλο και υψθλότερουσ μιςκοφσ. Μζχρι το 1996 θ αποηθμίωςθ ανά εργαηόμενο είχε μεταβλθκεί αναλογικά με το μζςο όρο τθσ ηϊνθσ του ευρϊ και τθ δεκαετία αυξικθκε ςε δφο ζωσ τρείσ φορζσ(eurostat). Η ανεργία το 1990 ιταν 13,4%, το ,6% και το ,4%. Σε αντίκεςθ με τα τελευταία χρόνια όπου θ ςυμβολι των γυναικϊν ςτο εργατικό δυναμικό κεωρικθκε αυξθμζνθ, τθ δεκαετία του 1980 ιταν χαμθλι. Το ποςοςτό ανεργίασ ςε ςχζςθ με το ςφνολο του εργατικοφ δυναμικοφ το 2008 ςτθν Ιρλανδία ιταν 6,3%, 11,8% το 2009, 13,6% το 2010 και 14,4% το 2011(eurostat). Η Ιρλανδία μζχρι το 1998 ςε ςχζςθ με χϊρεσ όπωσ θ Γερμανία, θ Γαλλία, θ Ιταλία κλπ είχε το μικρότερο κόςτοσ εργαςίασ, ςε αντίκεςθ με τθ περίοδο μετά το 2003 που είχε το μεγαλφτερο. Η αφξθςθ του κόςτουσ εργαςίασ προκάλεςε μείωςθ τθσ ανταγωνιςτικότθτασ και οι φορολογικζσ ελαφρφνςεισ και ο ανεξζλεγκτοσ δανειςμόσ δθμοςιονομικό ζλλειμμα, το οποίο επιδεινϊκθκε από τθν κατάρρευςθ τθσ LehmanBrothers(Conefrey&Fitz). Το ιςοηφγιο εξωτερικϊν πλθρωμϊν ωσ ποςοςτό του ΑΕΡ ζωσ το 1990 ιταν κετικό. Από το 2005 και μετά θ κατάςταςθ επιδεινϊκθκε, εμφανίςτθκαν ελλείμματα και θ δυςκολία τθσ Ιρλανδίασ να ανταποκρικεί ςε απαιτιςεισ ζναντι ξζνων δανειςτϊν αποτελοφςε πια παράδειγμα δυςχεροφσ οικονομικισ κζςθσ. Η είςοδοσ ςτθν ηϊνθ του ευρϊ επθρζαςε τισ νομιςματικζσ ςυνκικεσ τθσ χϊρασ. Τα βραχυπρόκεςμα επιτόκια μειϊκθκαν κατά δφο τρίτα από τα μζςα τθσ δεκαετίασ του 1990 ζωσ τθν περίοδο Για τθν ίδια περίοδο αναφοράσ τα μακροπρόκεςμα επιτόκια μειϊκθκαν κατά το ιμιςυ. Συνολικά αυτοί οι παράγοντεσ ςυνζβαλαν ςτθν πιςτωτικι επζκταςθ, τθν αφξθςθ των νοικοκυριϊν, τθ φοφςκα ακινιτων και γενικότερα τθν υπερκζρμανςθ τθσ οικονομίασ(σφακιανάκθ, 2012). Η δθμοςιονομικι κατάςταςθ τθσ χϊρασ από τα μζςα τθσ δεκαετίασ 1990 ζωσ το 2006 ιταν κετικι (πλεοναςματικι). Η πολιτικι φορολόγθςθσ που εφαρμόςτθκε όμωσ μζχρι και το 2007 οδιγθςε ςε ςταδιακι επιδείνωςι τθσ(o Sullivan, 2010). Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 30

31 Οι δθμόςιεσ δαπάνεσ προσ ΑΕΡ αυξικθκαν τθν περίοδο πριν τθν κρίςθ και από το 2001 ζωσ το 2007 θ αφξθςθ των τρεχουςϊν δαπανϊν ιταν πάντα υψθλότερθ από ότι είχε προχπολογιςτεί(hardiman, 2010). Βαςικόσ λόγοσ για τισ αυξιςεισ ςτο δθμόςιο τομζα αποτζλεςε θ μεγζκυνςθ τθσ δθμόςιασ διοίκθςθσ. Τθν περίοδο ο αρικμόσ των απαςχολοφμενων ςτον δθμόςιο τομζα αυξικθκε κατά 15,5%(IMF, 2009). Η κατάρρευςθ των φορολογικϊν εςόδων λόγω των διαφορϊν ςτθν δομι του φορολογικοφ ςυςτιματοσ κατά τθ διάρκεια 1990 ζωσ 2006, οδιγθςε ςε επιδείνωςθ του δθμοςιονομικοφ ελλείμματοσ(honohan, 2009) Ανάλυςθ Το ςχιμα 5 αποτυπϊνει τισ αποδόςεισ του κακαροφ παγίου κεφαλαίου (r) ςτθν διάρκεια τθσ περιόδου : Από τισ αρχζσ του 1960 ζωσ το 1984 παρατθρείται μια πτωτικι τάςθ κερδοφορίασ, εμπεριζχοντασ τθ χαμθλότερθ τιμι απόδοςθσ του κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου ςτθν Ιρλανδικι οικονομία για τθν εξεταηόμενθ περίοδο τθ χρονιά του Σε αντίκεςθ ο λόγοσ κεφαλαίου προσ προϊόν (Κ/Υ) τθ ςυγκεκριμζνθ περίοδο ζχει ανοδικι τάςθ και τθ χρονιά 1986 λαμβάνει τθν μεγαλφτερθ τιμι του για όλθ τθν εξεταηόμενθ περίοδο. Το μερίδιο τθσ εργαςίασ (L/Y) τθ χρονιά 1980 παρατθρείται ότι παίρνει τθν μεγαλφτερθ τιμι του και από εκεί και πζρα μζχρι και ςιμερα να ακολουκεί μια κακοδικι τάςθ με εξαίρεςθ το ζτοσ 2009 όπου ςε ςχζςθ με τισ προθγοφμενεσ και ακόλουκεσ κοντινζσ χρονιζσ ζχει μια μεγαλφτερθ τιμι (το 2002 παίρνει τθ χαμθλότερθ τιμι το μερίδιο των μιςκϊν ςτο κακαρό προϊόν). Αποτελεί και αυτι όμωσ κατϊτερθ τιμι από αυτι του 1980 και ςίγουρα βλζπουμε ότι μετά από αυτι τθ χρονιά και μζχρι ςιμερα ακολουκεί κακοδικι τάςθ. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 31

32 χιμα 5: Απόδοςθ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου ςτθν Ιρλανδικι οικονομία ( ) Ρθγι: AMECO : Οι παραπάνω τάςεισ φαίνεται να αντιςτρζφονται τισ χρονιζσ αυτζσ, δθλαδι το Κ/Υ αρχίηει να μειϊνεται, με μια ζντονθ διαφορά τθ χρονιά 1986 όπου παίρνει και τθ μεγαλφτερθ τιμι του ςαν λόγοσ, και φςτερα από αυτι τθ χρονιά ξεκινάει θ ζντονα μειοφμενθ τάςθ του ςε αντίκεςθ με τθν τιμι απόδοςθσ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου όπου αυξάνεται μζχρι τθ χρονιά του 2002 όπου και κα λάβει τθν μεγαλφτερθ τιμι του για όλθ τθν εξεταηόμενθ περίοδο. χιμα 6: Λόγοσ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου προσ κακαρό προϊόν ςτθν Ιρλανδικι οικονομία ( ) Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 32

33 Ρθγι: AMECO : Από το 2003 το r κα ξεκινιςει τθν κακοδικι του πορεία μζχρι τθν χρονιά του 2009 όπου εκεί φαίνεται πάλι ζντονθ θ αλλαγι πορείασ του. Το Κ/Υ κα αρχίςει να αυξάνεται αρχικά λιγότερο ζντονα από ότι πλθςιάηοντασ προσ το : Από το 2010 παρατθρείται ανάκαμψθ τθσ κερδοφορίασ για τθν Ιρλανδικι οικονομία χωρίσ όμωσ αυτό να ςθμαίνει ότι αγγίηει τα ποςά κερδοφορίασ του παρελκόντοσ. Το Κ/Υ μειϊνεται ςταδιακά. Για όλθ τθν περίοδο παρατθροφμε από το ςχιμα 8 ότι τόςο θ παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ όςο και ο μζςοσ μιςκόσ ζχουν ανοδικι πορεία με μια απόκλιςθ ςτθ κλίςθ. Η κλίςθ τθσ παραγωγικότθτασ εργαςίασ είναι πιο απότομθ από αυτι του μζςου μιςκοφ πράγμα που ςθμαίνει ότι θ παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασαυξάνεται πιο γριγορα. χιμα 7: Μερίδιο τθσ εργαςίασ ςτο κακαρό προϊόν ςτθν Ιρλανδικι οικονομία ( ) Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 33

34 Ρθγι: AMECO χιμα 8: Παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ και μζςοσ μιςκόσ ςτθν Ιρλανδικι οικονομία ( ) Ρθγι: AMECO 2.3ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ Η οικονομία τθσ Ρορτογαλίασ μεταξφ 1995 και 2000 αναπτυςςόταν με ρυκμοφσ μεγαλφτερουσ του 3,5% ετθςίωσ. Αυτό οφειλόταν ςίγουρα και ςτθν αιςιοδοξία των καταναλωτϊν λόγω των αυξιςεων ςτουσ μιςκοφσ και τθ μεγάλθ πιςτωτικι επζκταςθ προσ τα νοικοκυριά που βαςιηόταν ςτθ μείωςθ των επιτοκίων. Επίςθσ θ επενδυτικι δραςτθριότθτα τθν πενταετία είχε ρυκμό αφξθςθσ 7,3% ετθςίωσ όπου πιγαηε από τθν καταςκευι ακινιτων. Ο δανειςμόσ των νοικοκυριϊν αυξικθκε πολφ ςε ςφγκριςθ με το μζςο όρο τθσ ευρωηϊνθσ, από 13% του ΑΕΡ το 1990 ςε 26% του ΑΕΡ το 2000, και το ζλλειμμα του ιςοηυγίου τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν ζφταςε το 2000 ςε ποςοςτό 10% του ΑΕΡ. Ππωσ και θ Ελλάδα ζτςι και θ Ρορτογαλία βρζκθκε αντιμζτωπθ με τθν αδυναμία ανταγωνιςμοφ και τα ελλείμματα ςτο ιςοηφγιο τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν, κάτι το οποίο οδιγθςε ςτθ τόνωςθ τθσ εγχϊριασ ηιτθςθσ με τον δανειςμό, δθλαδι Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 34

35 χρθματοδότθςθ των αναγκϊν με ροζσ κεφαλαίου από το εξωτερικό. Σε αυτό εν μζρει ςυνζβαλαν οι τράπεηεσ τθσ περιφζρειασ όπου είχαν επωφελθκεί από τθν είςοδο ςτο ευρϊ. Αυτό είχε ςαν αποτζλεςμα τθν αφξθςθ τθσ κατανάλωςθσ που βαςιηόταν ςτον ιδιωτικό δανειςμό. Ζχοντασ αυτι τθ δυνατότθτα ςαν οικονομία θ Ρορτογαλία εμφάνιςε εικόνα ευμάρειασ που ςίγουρα αντιςτράφθκε με τθν αναταραχι ςτθν Ευρωηϊνθ λόγω τθσ παγκόςμιασ κρίςθσ όπου ξζςπαςε το Στισ 7 Απριλίου το 2011, θ Ρορτογαλία, μετά από ζνα χρόνο από τθν Ελλάδα και μετά από πζντε μινεσ από τθν Ιρλανδία, αποτζλεςε το τρίτο κράτοσ μζλοσ τθσ ΕΕ όπου ηιτθςε ςτιριξθ από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ και το Διεκνζσ Νομιςματικό Ταμείο(Lourtie, 2011) Η οικονομία τθσ Πορτογαλίασ Δθμοςιονομικι κατάςταςθ (ζλλειμμα) ωσ ποςοςτό του ΑΕΠ τθν περίοδο Ρθγι: BankofPortugal Σε αντίκεςθ με τθν Ελλάδα και τθν Ιρλανδία, όπου είχαν ανάπτυξθ πριν τθ περίοδο τθσ κρίςθσ, θ Ρορτογαλία αντιμετϊπιςε χαμθλι ανάπτυξθ από το 2001(Lourtie, 2011). Μαηί με τθ Γερμανία (-0,2%) παρουςίαςε φφεςθ -0,9% κυρίωσ λόγω αδφναμθσ και χαμθλισ ανάπτυξθσ (Lourtie, 2011). Η ςυνολικι εικόνα για τθ ηϊνθ του ευρϊ το 2000 ςυγκαλφπτει οριςμζνεσ ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των επιμζρουσ χωρϊν ωσ προσ τισ δθμοςιονομικζσ εξελίξεισ. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 35

36 Ριο ςυγκεκριμζνα θ Ρορτογαλία εμφάνιςε ζνα από τα υψθλότερα ελλείμματα ωσ ποςοςτό του ΑΕΡ ςτθ ηϊνθ του ευρϊ το ζτοσ 2000 ενϊ ταυτόχρονα ςυγκαταλζγεται μεταξφ των χωρϊν που ςθμείωςαν περιοριςμζνθ πρόοδο όςον αφορά τθ δθμοςιονομικι εξυγίανςθ(ττε, 2000). Τον Νοζμβριο του 2002 το Συμβοφλιο ECOFIN ζκρινε ότι θ Ρορτογαλία είχε υπερβολικό ζλλειμμα για το 2001 και ηιτθςε να λάβουν μζτρα για να τερματίςει αυτι τθν κατάςταςθ(ττε, 2001). Ραρά όμωσ τθν εφαρμογι προςωρινϊν μζτρων μεγάλθσ κλίμακασ, κατζγραψε ελλείμματα γφρω ςτο 3% του ΑΕΡ και το 2003 και το 2004(ΤτΕ, 2003) και επίςθσ κατζγραψε λόγο χρζουσ/αερ ελαφρϊσ υψθλότερο από τθν τιμι αναφοράσ 60% το ζτοσ Το 2005 το ζλλειμμα τθσ Ρορτογαλίασ ςχεδόν διπλαςιάςτθκε ςε ςχζςθ με το 2004 και ζφκαςε ςτο 6%. Ακολοφκθςε μια πτϊςθ τα επόμενα χρόνια, αλλά το 2009 θ τάςθ αντιςτράφθκε και το ζλλειμμα ξεπζραςε το 9% του ΑΕΡ. Μετά το ξζςπαςμα τθσ κρίςθσ και μζςα ςε δφο μόλισ ζτθ το χρζοσ τθσ Ρορτογαλίασ αυξικθκε κατά 21,5 ποςοςτιαίεσ μονάδεσ, δθλαδι όςο είχε αυξθκεί ςωρευτικά κακ όλθ τθν προθγοφμενθ δεκαετία(δοξαράσ, 2014). Οι δθμοςιονομικζσ προβλζψεισ τθσ Ευρωπαϊκισ Επιτροπισ το φκινόπωρο του 2010 ιταν γενικότερα για τισ περιςςότερεσ χϊρεσ τθσ ΕΕ ευνοϊκότερεσ από τισ εκτιμιςεισ που παρουςιάηονταν ςτα επικαιροποιθμζνα προγράμματα ςτακερότθτασ, τα οποία υπεβλικθςαν μεταξφ Δεκζμβριο του 2009 και Μάρτιο Στθν περίπτωςθ τθσ Ρορτογαλίασ θ επίτευξθ του νζου κυβερνθτικοφ ςτόχου οφείλεται κυρίωσ ςε ζνα εφάπαξ μζτρο, δθλαδι τθν ζνταξθ του ταμείου ςυντάξεων των πορτογαλικϊν τθλεπικοινωνιϊν (PortugalTelecom) ςτο ςφςτθμα ςυντάξεων των δθμοςίων υπαλλιλων(ττε, 2010). Το δεφτερο τρίμθνο του 2010 οι κεντρικζσ και βόρειεσ χϊρεσ τθσ Ευρϊπθσ παρουςίαςαν ανάπτυξθ ωσ ποςοςτό του ΑΕΡ πάνω από 2% (Φινλανδία 5%, Σλοβακία 4,7%, Γερμανία 4,4%, Βζλγιο 2,8% κλπ). Η Ρορτογαλία εμφάνιςε ανάπτυξθ 1,6% αλλά ςχετικά με τθν υπόλοιπθ ΕΕ είναι ακόμα χαμθλά(lourtie, 2011). Το 2012 το δθμοςιονομικό ζλλειμμα ανιλκε ςτο 6,4% ωσ ποςοςτό του ΑΕΡ και το πρωτογενζσ ζλλειμμα αυξικθκε ςε 3,3 δισ ευρϊ, 2% ωσ ποςοςτό του ΑΕΡ ζναντι 0,4% το 2011.Τα κρατικά ζςοδα μειϊκθκαν κατά 4,3% λόγω μείωςθσ τθσ είςπραξθσ άμεςων φόρωνκατά 9,5% και ζμμεςων κατά 4,7%. Τθν ίδια περίοδο, οι ςυνολικζσ κρατικζσ δαπάνεσ παρζμειναν ςτα ίδια επίπεδα ςε ςχζςθ με το προθγοφμενο ζτοσ, Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 36

37 λόγω τθσ αντιςτάκμιςθσ τθσ αφξθςθσ των δαπανϊν εξυπθρζτθςθσ χρζουσ κατά 13,8% με τθ μείωςθ των δαπανϊν προςωπικοφ κατά 18,1%(Δοξαράσ, 2014). Το 1960 θ Ρορτογαλία ζγινε μζλοσ του EuropeanFreeTradeAssociation, το 1986 ζγινε μζλοσ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ (τότε Ε.Ο.Κ.) και το 1999 μπικε ςτθ ηϊνθ του ευρϊ (Reis, 2013). Στο δεφτερο μιςό τθσ δεκαετίασ του 90 θ βιομθχανία αποτελοφςε το βαςικότερο κλάδο για τθν οικονομία τθσ Ρορτογαλίασ με ετιςιο ρυκμό μεγζκυνςθσ κατά μζςο όρο 4,3% ενϊ ο κλάδοσ τθσ γεωργίασ ιταν ςτάςιμοσ. Η ςυνειςφορά τθσ γεωργίασ ςτο ΑΕΡ τθσ χϊρασ μειϊκθκε από 12,7% το 1980 ςε 4,4% το Για τθν ίδια χρονικι περίοδο, θ βιομθχανία από 36,3% μειϊκθκε ςε 23,8% ενϊ θ οικοδομι παρζμεινε ςτάςιμθ. Αντικζτωσ ο κλάδοσ των υπθρεςιϊν αυξικθκε από 29,1% το 1990 ςε 62,5% το 2000 κάτι το οποίο ερμθνεφει και τθν ζντονθ αλλαγι ςτθν δομι τθσ οικονομίασ(baer, 2003). Ωςτόςο θ ςυμμετοχι ςτθν ΟΝΕ μετζβαλε τθ ςθμαςία των διαφόρων κεμελιωδϊν οικονομικϊν παραγόντων. Κατ αρχιν, μια νομιςματικι ζνωςθ μπορεί να ςυμβάλει ςτθ διαμόρφωςθ επίμονων ανιςορροπιϊν του ιςοηυγίου τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν. Επειδι δεν υπάρχει πια εκνικό νόμιςμα, οι διαταραχζσ που επθρεάηουν ςυγκεκριμζνεσ χϊρεσ, όπωσ θ Ρορτογαλία, τείνουν να ζχουν ωσ αποτζλεςμα πιο επίμονεσ ανιςορροπίεσ του ιςοηυγίου τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν, κακϊσ θ ακαμψία των ονομαςτικϊν ςυναλλαγματικϊν ιςοτιμιϊν επιβραδφνει το ρυκμό προςαρμογισ(ττε, 2010). Συγκεκριμζνα θ Ρορτογαλία όπου κατά κφριο λόγο κατζγραφε μεγαλφτερα ελλείμματα τθ περίοδο , παρουςίαςε ακόμα μεγαλφτερα ελλείμματα κατά τθν περίοδο Αντίκετα, θ Γερμανία, θ Ολλανδία και το Λουξεμβοφργο που κυρίωσ κατζγραφαν πλεονάςματα του ιςοηυγίου τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν, παρουςίαςαν ακόμα μεγαλφτερα πλεονάςματα τισ αντίςτοιχεσ περιόδουσ(ττε, 2010). Είχε προβλεφκεί ότι θ διεφρυνςθ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ ςε χϊρεσ τθσ κεντρικισ και ανατολικισ Ευρϊπθσ κα είχε δυςμενείσ οικονομικζσ επιπτϊςεισ ςτθν οικονομία τθσ Ρορτογαλίασ. Οι επιπτϊςεισ αυτζσ ζγιναν κυρίωσ αιςκθτζσ από το δεφτερο μιςό Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 37

38 τθσ δεκαετίασ του 90 όπου θ Ευρωπαϊκι Ζνωςθ μζςω τθσ Συμφωνίασ Στακεροποίθςθσ και Σφνδεςθσ εφάρμοςε μια διαδικαςία ζνταξθσ αυτϊν των χωρϊν με ςκοπό τθν δθμιουργία ελεφκερου εμπορίου. Το υψθλότερο επίπεδο προςόντων και εκπαίδευςθσ του εργατικοφ δυναμικοφ, το χαμθλότερο κόςτοσ εργαςίασ κακϊσ και θ καλφτερθ (ςχετικά με τθν Ρορτογαλία) γεωγραφικι κζςθ των χωρϊν αυτϊν κακιςτοφςε τισ επενδφςεισ προσ αυτζσ ελκυςτικότερεσ κάτι το οποίο ςτθ ςυνζχεια ενίςχυε και τθν ανταγωνιςτικότθτα τουσ(lourtie, 2011). Επίςθσ θ είςοδοσ τθσ Κίνασ, τθσ Ινδίασ κακϊσ και άλλων χωρϊν ςτθ παγκόςμια αγορά,με ανταγωνιςτικό πλεονζκτθμα, ςτον κλάδο εντάςεωσ εργαςίασ όπου θ Ρορτογαλία κατείχε ιςχυρι εξειδίκευςθ κακϊσ και θ λιξθ του διακανονιςμοφ MultiFibreAgreement (MFA)που αποτελοφςε μια ςυμφωνία (από το 1974 μζχρι το 2004) όπου επζβαλε ποςοςτϊςεισ ςτισ εξαγωγζσ υφαςμάτων και ενδυμάτων των αναπτυςςόμενων χωρϊν προσ τισ αναπτυγμζνεσ χϊρεσ, είχε τεράςτιεσ επιπτϊςεισ ςτθν βιομθχανία κλωςτοχφαντουργίασ τθσ Ρορτογαλίασ(Lourtie, 2011). Η ζνταξθ ςτο ευρϊ ςτα μζςα τθσ δεκαετίασ του 90 οδιγθςε ςε μια απότομθ πτϊςθ επιτοκίων με τα πραγματικά επιτόκια να ςυγκλίνουν ςτο μθδζν ςτο τζλοσ τθσ δεκαετίασ(lourtie, 2011). Αυτό προκάλεςε ζναν άνευ προθγουμζνου πλοφτο, που οδιγθςε ςε αφξθςθ τθσ εςωτερικισ ηιτθςθσ και μείωςθ τθσ ιδιωτικισ αποταμίευςθσ. Επίςθσ το γεγονόσ ότι θ είςοδόσ τθσ ςτο ευρϊ είχε γίνει με πολφ υψθλζσ ιςοτιμίεσ ζκανε τισ εξαγωγζσ τθσ χϊρασ να είναι ςχετικά ακριβζσ (οι Ρορτογαλικζσ επιχειριςεισ αντιμετϊπιςαν δυςκολίεσ ςτθν πϊλθςθ των εμπορευμάτων τουσ ςτο εξωτερικό) και τισ ειςαγωγζσ φκθνότερεσ, κάτι το οποίο ερμθνεφει το ζλλειμμα ςτο εμπορικό ιςοηφγιο. Με τθν εγχϊρια ηιτθςθ να ενιςχφει τθν οικονομικι άνκθςθ, θ ανεργία ζφταςε κάτω από 5% αςκϊντασ ςθμαντικι άνοδο ςτουσ μιςκοφσ. Τζλοσ, ο τομζασ των μθ εμπορεφςιμων και μθ ανταγωνιςτικϊν προϊόντων αναπτφχκθκε, αποτρζποντασ επενδφςεισ ςε εμπορεφςιμα ςυμβάλλοντασ ζτςι ςτθν χαμθλι αφξθςθ τθσ παραγωγικότθτασ(reis, 2013). Τα αποτελζςματα γενικότερα αντικατοπτρίςτθκαν ςε ελλείμματα ςτο ιςοηφγιο τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν όπου γινόντουςαν όλο και μεγαλφτερα(reis, 2013). Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 38

39 2.3.2Αγορά εργαςίασ Πορτογαλίασ Αξίηει να ςθμειωκεί ότι θ αγορά εργαςίασ ςτθν Ρορτογαλία αποτελεί μια εξαιρετικά άκαμπτθ αγορά, με περιοριςμζνο αρικμό απολφςεων και γενναιόδωρθ αςφάλιςθ ανζργων(reis, 2013). Η Ρορτογαλία ςυγκρινόμενθ με 28 άλλα κράτθ ςε μελζτθ του ΟΟΣΑ το 2000 κατείχε τθ δεφτερθ κζςθ των πιο άκαμπτων αγορϊν εργαςίασ. Μεταξφ του 1983 και 1995 θ δθμιουργία και οι απϊλειεσ κζςεων εργαςίασ κινικθκαν ςε χαμθλοφσ τριμθνιαίουσ ρυκμοφσ κάτι που υποςτθρίηει και τθν υψθλι προςταςία των απαςχολοφμενων(reis, 2013). Τθ δεκαετία του 90 θ ανεργία ιταν ςχετικά ςε χαμθλό επίπεδο ςε ςχζςθ με αυτό τθσ Ευρϊπθσ (το ποςοςτό ανεργίασ Ρορτογαλίασ ιταν 5,7% το 1993, 7,3% το 1995, 5,2% το 1998 και 4,1% το 2000 ςε ςχζςθ με τθν ΕΕ-15 όπου ιταν 10,7%, 10,7%, 9,9% και 8,2% αντίςτοιχα). Το γεγονόσ ότι πραγματικοί μιςκοί τθσ πορτογαλικισ οικονομίασ κεωρικθκαν πιο ευζλικτοι από τισ περιςςότερεσ Ευρωπαϊκζσ χϊρεσ και το γεγονόσ φπαρξθσ χαμθλισ ανεργίασ, υποκζτουμε ότι πθγάηουν από τα υψθλά κόςτθ απόλυςθσ, κάτι το οποίο είχε και ωσ ςυνζπεια τθν απροκυμία απολφςεων εργαηομζνων από τισ κρατικζσ επιχειριςεισ(baer, 2003). Ραρατθρικθκε επίςθσ ότι υπιρχε χαμθλι κινθτικότθτα εργατικοφ δυναμικοφ ςε ςχζςθ με άλλεσ χϊρεσ του ΟΟΣΑ κάτι το οποίο ερμθνεφεται από τθν αυςτθρι προςταςία των εργαηομζνων, τον περιοριςμό απολφςεων και παροχι αποηθμιϊςεων(baer, 2003). Ωςτόςο, το ανκρϊπινο κεφάλαιο υςτερεί ςθμαντικά ςε ςχζςθ με χϊρεσ του ΟΟΣΑ. Στα τζλθ του 90το 56% του πλθκυςμοφ είχε τελειϊςει τθ δευτεροβάκμια εκπαίδευςθ ςε ςχζςθ με το 80% του μζςου όρου χωρϊν ΟΟΣΑ.Το ποςοςτό του πλθκυςμοφ με πανεπιςτθμιακι εκπαίδευςθ το 2000 ιταν μόνο 7% (14% μζςοσ όροσ χωρϊν ΟΟΣΑ)(Baer, 2003). Το 2002 ζνα εντυπωςιακό ποςοςτό πλθκυςμοφ (45%) θλικίασ πραγματοποίθςε εκπαίδευςθ και κατάρτιςθ μόνο μζχρι τθν δευτεροβάκμια εκπαίδευςθ (το αντίςτοιχο ποςοςτό ςτθν ΕΕ ιταν 17%)(Lourtie, 2011). Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 39

40 Το 2007 θ προςωρινι απαςχόλθςθ ιταν 22% τθσ ςυνολικισ απαςχόλθςθσ ςτθν Ρορτογαλία ςε ςχζςθ με τον μζςο όρο τθσ ΕΕ-21 και τισ χϊρεσ του ΟΟΣΑ που ιταν 15% και 12% αντίςτοιχα(reis, 2013). Μεταξφ εργαηομζνων θλικίασ που ειςιλκαν ςτθν αγορά εργαςίασ πρόςφατα (εκείνθ τθ περίοδο) και δεν καλφπτονταν από κάποια ςφμβαςθ αορίςτου χρόνου, το 52% από αυτοφσ είχαν προςωρινζσ ςυμβάςεισ ςε ςχζςθ με τον μζςο όρο τθσ ΕΕ-21 και των χωρϊν του ΟΟΣΑ που ιταν 43% και 26% αντίςτοιχα(reis, 2013). Οι εργαηόμενοι ςτθν πορτογαλικι αγορά εργαςίασ από το 2000 μζχρι και ςιμερα εργάηονται με ςυμβάςεισ αορίςτου χρόνου κάτι που τουσ παρζχει υψθλι προςταςία. Αυτό επιδρά ςτθν μζςθ παραγωγικότθτα και ίςωσ αποτελεί ζναν ςθμαντικό λόγο για τθν παραγωγικότθτά τθσ και τισ διαφορζσ ςτο ειςόδθμα ςε ςχζςθ με τθν υπόλοιπθ Ευρϊπθ(Reis, 2013). Το 2007 θ ανεργία ςτθν Ρορτογαλία ιταν 8,0%, 7,6% το 2008 και 9,5% το Από το 2010 και μετά αυξικθκε πάνω από 10%, μζχρι το 2014 όπου άρχιςε να μειϊνεται. Ριο ςυγκεκριμζνα το ποςοςτό ανεργίασ των νζων (θλικίασ 15-34) μειϊκθκε ςε 20,4% ζναντι 23,8% το Η μείωςθ ανεργίασ εν μζρει είναι αποτζλεςμα τθσ μετανάςτευςθσ ςτο εξωτερικό, γεγονόσ που επιβεβαιϊνεται από τθ μείωςθ των μόνιμων κατοίκων Ρορτογαλίασ και του εργατικοφ δυναμικοφ κυρίωσ θλικίασ 25-34(Γραφείο οικονομικϊν & εμπορικϊν υποκζςεων, 2014) Ανάλυςθ χιμα 9: Απόδοςθ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου ςτθν Πορτογαλικι οικονομία ( ) Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 40

41 Ρθγι: AMECO Tor, όπωσ φαίνεται και από το ςχιμα 9, το 1990 λαμβάνει τθν υψθλότερθ τιμι του για όλθ τθν εξεταηόμενθ περίοδο. Είχε προθγθκεί μια μεγάλθ πτϊςθ τθ χρονιά 1974 (το 1975 λαμβάνει τθν μικρότερθ τιμι για όλθ τθν εξεταηόμενθ περίοδο). Από το 1990 και μετά μειϊνεται. Το 2006 και 2007 δείχνει να ξεκινά πάλι μια ανοδικι πορεία θ οποία όμωσ κα αναςτραφεί το Για τθ διετία αυξάνεται. Ραρατθροφμε ότι λίγα χρόνια μετά τθν είςοδο τθσ Ρορτογαλίασ ςτθν ΕΟΚ, το 1986, ζχουμε μια διαρκι και ςοβαρι πτϊςθ τθσ κερδοφορίασ. Συνολικά το ζχει μια μικρι ανοδικι τάςθ, το είχε κακοδικι τάςθ, το ανοδικι, το κακοδικι και ανοδικι από το Από το ςχιμα 10 παρατθροφμε ότι από το 1960 το κακαρό απόκεμα κεφαλαίου προσ κακαρό προϊόν ζχει μια τάςθ μείωςθσ όπου φτάνει τθ χρονιά 1972 να αγγίηει το κατϊτερο ςθμείο τθσ εξεταηόμενθσ περιόδου. Από το 1973 αρχίηει να αυξάνεται και να ακολουκεί μια τάςθ ανόδου μζχρι να φτάςει το ανϊτερο επίπεδο τισ χρονιζσ 2012 και 2013, όπου λαμβάνει τθ μεγαλφτερθ τιμι του ςαν λόγοσ (Κ/Υ) για τθν εξεταηόμενθ περίοδο. Φςτερα από αυτζσ τισ χρονιζσ μειϊνεται μζχρι ςιμερα. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 41

42 χιμα 10: Λόγοσ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου προσ κακαρό προϊόν ςτθν Πορτογαλικι οικονομία ( ) Ρθγι: AMECO Κατά τθν εξεταηόμενθ περίοδο, όπωσ βλζπουμε και από το ςχιμα 11, το μερίδιο τθσ εργαςίασ ςτο κακαρό προϊόν ςτθν Ρορτογαλικι οικονομία βαίνει (με μικρζσ αυξομειϊςεισ κυρίωσ τισ χρονιζσ ) αυξανόμενο. χιμα 11: Μερίδιο τθσ εργαςίασ ςτο κακαρό προϊόν ςτθν Πορτογαλικι οικονομία ( ) Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 42

43 Ρθγι: AMECO Για όλθ τθν περίοδο παρατθροφμε από το ςχιμα 12 ότι τόςο θ παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ όςο και ο μζςοσ μιςκόσ ζχουν ανοδικι πορεία με μια απόκλιςθ ςτθ κλίςθ. Η κλίςθ τθσ παραγωγικότθτασ εργαςίασ είναι πιο απότομθ από αυτι του μζςου μιςκοφ πράγμα που ςθμαίνει ότι θ παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασαυξάνεται πιο γριγορα. Η παραγωγικότθτα αποκλίνει από τουσ μιςκοφσ ςε βάροσ των μιςκϊν. χιμα 12: Παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ και μζςοσ μιςκόσ ςτθν Πορτογαλικι οικονομία ( ) Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 43

44 Ρθγι: AMECO 3 ΠΟΟΣΙΚΗ ΔΙΕΡΕΤΝΗΗ 3.1 ΜΕΘΟΔΟ ΑΝΑΛΤΗ(Οικονομάκθσ, Ανδρουλάκθσ, & Μαρκάκθ, 2011) Θεωροφμε ότι θ απόδοςθ αποκζματοσ κεφαλαίου (r), εξαρτθμζνθ μεταβλθτι,είναι μια ςυνάρτθςθ των δφο παραγόντων Ρ/Υ (μερίδιο των κερδϊν ςτο κακαρό προϊόν, κεωρία υπερςυςςϊρευςθσ κεφαλαίου) και Κ/Υ (λόγοσ του κακαροφ κεφαλαίου προσ το κακαρό προϊόν, κεωρία αυξανόμενθσ οργανικισ ςφνκεςθσ κεφαλαίου).ο παράγοντασ Υ/Υ* (βακμόσ χρθςιμοποίθςθσ τθσ παραγωγικισ δυνατότθτασ) και ο παράγοντασ Χ/Μ ςχετίηονται ζμμεςα με το r. Μζςω τθσ ποςοτικισ διερεφνθςθσ κα δοφμε τουσ παράγοντεσ που επθρεάηουν τισ τιμζσ και τισ μεταβολζσ του r για τθν περίοδο ςτο ςφνολό τθσ. Στθν ανάλυςθ κα βαςιςτοφμε ςτθ ςχζςθ r = λόγω ενςωμάτωςθσ ςε αυτι βαςικϊν μεταβλθτϊν για τθν επεξιγθςθ τθσ πτωτικισ τάςθσ ποςοςτοφ του κζρδουσ. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 44

45 r = f ( ) =, δθλαδι το r είναι ςυνάρτθςθ του μεριδίου των κερδϊν ςτο κακαρό προϊόν και του κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου που απαιτείται για τθν παραγωγι μιασ μονάδασ προϊόντοσ. > 0, θ απόδοςθ του κακαροφ αποκζματοσ του κεφαλαίου αφξουςα ςυνάρτθςθ του μεριδίου των κερδϊν ςτο κακαρό προϊόν και < 0, θ απόδοςθ του κακαροφ αποκζματοσ του κεφαλαίου φκίνουςα ςυνάρτθςθ τουκακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου που απαιτείται για τθν παραγωγι μιασ μονάδασ προϊόντοσ. ) ι = 1 L/ Y = 1 - ςχζςθ (5), μερίδιο των κερδϊν ςτο κακαρό προϊόν = g2( ) ι = ςχζςθ (6), κακαρό απόκεμα κεφαλαίου που απαιτείται για τθ παραγωγι μίασ μονάδασ προϊόντοσ. = g3 ( )ςχζςθ (7) = g4 ( ) ςχζςθ (8) Με βάςθ τισ ςχζςεισ 5, 6, 7 και 8 κεωροφμε ότι υπάρχουν ςυναρτιςεισ g1, g2, g3 και g4 αντίςτοιχα όπου ςυνδζουν τισ μεταβλθτζσ Υ/Υ* και Χ/Μ με τισ μεταβλθτζσ Ρ/Υ και Κ/Υ. Άρα για να εκτιμιςουμε τθ ςυςχζτιςθ, είτε κετικι είτε αρνθτικι, των Υ/Υ* και Χ/Μ με τθν απόδοςθ του κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου πρζπει να εκτιμθκεί το πρόςθμο τθσ μερικισ παραγϊγου και. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 45

46 = ςχζςθ (9) = ςχζςθ (10) Η ςχζςθ (5) αποτελεί το μερίδιο των κερδϊν ςτο κακαρό προϊόν, και οι μεταβολζσ τθσ αναφζρονται ςτθ κεωρία υπερςυςςϊρευςθσ κεφαλαίου, κακϊσ για δεδομζνθ τθν παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ, εκφράηουν τθν επίδραςθ των μεταβολϊν του μζςου μιςκοφ ςτθν κερδοφορία. Εδϊ ςτο r. Η ςχζςθ (6) είναι ο λόγοσ του κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου προσ το κακαρό προϊόν, και οι μεταβολζσ του αναφζρονται ςτθ κεωρία τθσ αυξανόμενθσ οργανικισ ςφνκεςθσ κεφαλαίου κακϊσ, για δεδομζνθ τθν παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ, εκφράηουν τθν επίδραςθ των μεταβολϊν τθσ ςφνκεςθσ κεφαλαίου ςτθν κερδοφορία. Εδϊ ςτο r(οικονομάκθσ, Ανδρουλάκθσ, & Μαρκάκθ, 2011). Επίςθσ όπωσ είπαμε κα εξετάςουμε και τισ μεταβλθτζσ Υ/Υ* και Χ/Μ. Η μεταβλθτι Υ/Υ* (όπου Υ* το δυνθτικό κακαρό προϊόν), δείχνει τον βακμό χρθςιμοποίθςθσ τθσ παραγωγικισ δυνατότθτασ μιασ οικονομίασ και εκφράηει τθν πικανι επίπτωςθ τθσ ανεπαρκοφσ ηιτθςθσ (υποκατανάλωςθ) ςτθν κερδοφορία (εδϊ ςτο r).επίςθσ θ ανεπαρκισ ηιτθςθ εκφραηόμενθ ωσ απόκλιςθ του Υ από το Υ* μπορεί να προζρχεται τόςο από τθν πλευρά των καπιταλιςτϊν όςο και των μιςκωτϊν (και αυτοαπαςχολουμζνων ςτα δεδομζνα τθσ ανάλυςισ μασ). Έτςι για παράδειγμα για δεδομζνο το Υ*, ζνα αυξανόμενο Υ, δθλαδι ζνασ αυξανόμενοσ λόγοσ Υ/Υ* ςθμαίνει ζνασ αυξανόμενοσ βακμόσ χρθςιμοποίθςθσ τθσ παραγωγικισ δυναμικότθτασ μιασ οικονομίασ, μπορεί να ςυνοδεφεται από μείωςθ του L (άρα αφξθςθ του Π), εφόςον Υ = Π + L(Οικονομάκθσ, Ανδρουλάκθσ, & Μαρκάκθ, 2011). Η μεταβλθτι Χ/Μ, με Χ τισ εξαγωγζσ αγακϊν και υπθρεςιϊν και Μ ειςαγωγζσ αγακϊν και υπθρεςιϊν, αποτυπϊνει το ιςοηφγιο αγακϊν και υπθρεςιϊν και εκφράηει τθν πικανι επίπτωςθ τθσ χαμθλισ ανταγωνιςτικότθτασ τωνυπό εξζταςθ οικονομιϊν ςτο r(οικονομάκθσ, Ανδρουλάκθσ, & Μαρκάκθ, 2011). Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 46

47 ρ : ο ςυντελεςτισ ςυςχζτιςθσ των αντίςτοιχων μεταβλθτϊν που ςυνδζονται από κάκε ροι β : ο ςυντελεςτισ των μεταβλθτϊν των γραμμικϊν ςχζςεων Από τα αριςτερά προσ τα δεξιά είναι θ ροι τθσ πλθροφορίασ, τθσ αιτίασ προσ το αποτζλεςμα, ζχουμε αποτυπϊςει δφο δείκτεσ το ρ και το β. Το ρ δείχνει πόςο ςυςχετίηεται θ πλθροφορία τθσ αιτίασ. 3.2ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΟΣΙΚΗ ΔΙΕΡΕΤΝΗΗ Για τθν περίπτωςθ τθσ Ελλάδασ είναι εμφανζσ από το χάρτθ ροϊνκαι από το αποτζλεςμα (α) ότι υψθλότερθ, δθλαδι άμεςθ, επίπτωςθ ςτο r αςκεί θ μεταβλθτι Ρ/Υ για το ςφνολο τθσ εξεταηόμενθσ περιόδου (και όχι θ μεταβλθτι Κ/Υ). Για να δοφμε τθν επίδραςθ ςτο r τθσ μεταβλθτισ Υ/Υ* παίρνουμε το γινόμενο των γωνιακϊν ςυντελεςτϊν β όπωσ υποδεικνφει θ ςχζςθ (9). Το γινόμενο, με βάςθ το πρόςθμο των μερικϊν παραγϊγων, μασ δίνει τθ ςχζςθ τθσ μεταβλθτισ Υ/Υ* προσ το r. Η ςχζςθ (9) γίνεται: (0,29 0,12) + [(-0,04) (-3,72)] = 0, ,1488 = 0,1836 (α) Η ςυςχζτιςθ του λόγου Υ/Υ* με τοr είναι κετικι όπωσ αποδεικνφεται από το παραπάνω αποτζλεςμα. Η ςυςχζτιςθ τθσ μεταβλθτισ Υ/Υ* ςτο rείναι ιςχυρότερθ τθσ επίδραςθσ του Κ/Υ (λόγω υψθλότερου γωνιακοφ ςυντελεςτι) υποδεικνφοντασ ότι θ υποκαταναλωτικι ςυνιςτϊςα τθσ κρίςθσ είναι ςθμαντικότερθ εκείνθσ τθσ αφξθςθσ τθσ ςφνκεςθσ κεφαλαίου, για τθν περίοδο Είναι ωςτόςο χαμθλότερθ εκείνθσ του Ρ/Υ. Από τα παραπάνω προκφπτει ότι θ μαρξικι κεωρία τθσ υπερςυςςϊρευςθσ κεφαλαίου εντοπίηει τθν κφρια αιτία των μεταβολϊν τθσ κερδοφορίασ ςτον ελλθνικό καπιταλιςμό για το ςφνολο τθσ εξεταηόμενθσ περιόδου. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 47

48 Η ςχζςθ του Υ/Υ* με το Κ/Υ είναι αρνθτικι και αυτό ςυμφωνεί με τθ μαρξικι κεωρία όπου με όλα τα υπόλοιπα ςτακερά, θ υποκατανάλωςθ οδθγϊντασ ςε υποαπαςχόλθςθ κεφαλαίου αυξάνει το λόγο Κ/Υ. Ραρατθροφμε τζλοσ, αςκενϊσ κετικι ςυςχζτιςθ τθσ μεταβλθτισ Υ/Υ* με τθ μεταβλθτι Ρ/Υ, εφόςον για δεδομζνο L, θ αφξθςθ του βακμοφ χρθςιμοποίθςθσ τθσ παραγωγικισ δυνατότθτασ μιασ οικονομίασ, οδθγεί ςε αφξθςθ του μεριδίου των κερδϊν μζςω τθσ αφξθςθσ του Υ όπωσ μασ υποδεικνφει θ ςχζςθ Ρ/Υ = 1 L/Y. Οι μεταβολζσ ςτθν κερδοφορία ςτθν ελλθνικι οικονομία για το ςφνολο τθσ εξεταηόμενθσ περιόδου πθγάηει από τθν υπερςυςςϊρευςθ κεφαλαίου. χιμα 13: Χάρτθσ ροών ςυναρτιςεων για τθν Ελλάδα. Η ςχζςθ (10) γίνεται: (0,29 0,08) + [(-0,04) 0,20] = 0,0232 0,008 = 0,0152 (β) Το αποτζλεςμα (β)επιδεικνφει τθναςκενϊσ κετικι ςχζςθ τθσ μεταβλθτισ Χ/Μ με τθν απόδοςθ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου (r). Αυτό ςθμαίνει ότι, για το ςφνολο τθσ εξεταηόμενθσ περιόδου, θ απόδοςθ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου δεν επθρεάςτθκε τόςο ζντονα από τθ χαμθλι ανταγωνιςτικότθτα τθσ οικονομίασ και γενικότερα θ πίεςθ του διεκνοφσ ανταγωνιςμοφ δεν επιβεβαιϊνεται ωσ κρίςιμθ για τθ κερδοφορία τθσ ελλθνικισ οικονομίασ. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 48

49 Με βάςθ τισ ςχζςεισ (α) και (β) ςυγκριτικά τθ μεγαλφτερθ επίδραςθ ςτθν απόδοςθ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου μεταξφ του Υ/Υ* και Χ/Μ, αςκεί το Υ/Υ*. 3.3ΙΡΛΑΝΔΙΑ- ΠΟΟΣΙΚΗ ΔΙΕΡΕΤΝΗΗ Για τθν Ιρλανδικι οικονομία υψθλότερθ και άμεςθ επίπτωςθ ςτο rαςκεί θ μεταβλθτι Ρ/Υ για το ςφνολο τθσ εξεταηόμενθσ περιόδου (και όχι θ μεταβλθτι Κ/Υ). Η επίδραςθ του Κ/Υ ςτο r αποδεικνφεται αρνθτικι. Η ςχζςθ τθσ μεταβλθτισ Υ/Υ* προσ το r, δθλαδι θ ςχζςθ (9) μασ δίνει: 0,41 0,30 + (-0,08) (-2,93) = 0, ,2344 = 0,3574 (γ) Άρα θ ςυςχζτιςθ του λόγου Υ/Υ* με τοrείναι κετικι, και αποδεικνφεται και ιςχυρότερθ τθσ επίδραςθσ του Κ/Υ (λόγω υψθλότερου γωνιακοφ ςυντελεςτι). Η ςχζςθ Υ/Υ* και Κ/Υ είναι αρνθτικι. χιμα 14: Παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ (Τ/Ν) και Κακαρό απόκεμα κεφαλαίου ανά απαςχολοφμενο για τθν Ιρλανδία ( ) Ρθγι: AMECO Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 49

50 Πςον αφορά το ςχιμα 14 γίνεται ανάλυςθ ςτο επόμενο κεφάλαιο (4). Επίςθσ θ επίδραςθ του Ρ/Υ είναι ιςχυρά κετικι και μεγαλφτερθ από τθν επίδραςθ του Υ/Υ* και του Κ/Υ ςτο r. χιμα 15: Μερίδιο κερδών ςτο κακαρό προϊόν για τθν Ιρλανδία ( ) Ρθγι: AMECO χιμα 16: Χάρτθσ ροών ςυναρτιςεων για τθν Ιρλανδία. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 50

51 Τζλοσ παρατθροφμε κετικι ςυςχζτιςθ τθσ μεταβλθτισ Υ/Υ* με τθ μεταβλθτι Ρ/Υ, εφόςον για δεδομζνο L, θ αφξθςθ του βακμοφ χρθςιμοποίθςθσ τθσ παραγωγικισ δυνατότθτασ μιασ οικονομίασ, οδθγεί ςε αφξθςθ του μεριδίου των κερδϊν μζςω τθσ αφξθςθσ του Υ όπωσ μασ υποδεικνφει θ ςχζςθ Ρ/Υ = 1 L/Y. Η ςχζςθ τθσ μεταβλθτισ Χ/Μ προσ το r, δθλαδι θ ςχζςθ (10) γίνεται: 0,41 0,06 + (-0,08) (-0,34) = 0, ,0272 = 0,0518 (δ) Το αποτζλεςμα (δ) επιδεικνφει αςκενϊσ κετικι ςχζςθ μεταξφ τθσ μεταβλθτισ Χ/Μ και τθσ απόδοςθσ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου r, που ςθμαίνει ότι θ απόδοςθ αυτι δεν επθρεάςτθκε τόςο ζντονα από τθν ανταγωνιςτικότθτα τθσ οικονομίασ. Η ςχζςθ του Χ/Μ με το Ρ/Υ είναι κετικι που ςυνεπάγεται τθν φπαρξθ αρνθτικισ ςχζςθσ Χ/Μ με το L/Y (εφόςον Ρ/Υ = 1- L/Y). Η μείωςθ του μεριδίου τθσ εργαςίασ ςτο κακαρό προϊόν λειτουργεί ενιςχυτικά για τισ εξαγωγζσ, άρα ωσ ζνα βακμό το φκθνό κόςτοσ εργαςίασ επθρεάηει κετικά τισ ιρλανδικζσ εξαγωγζσ. Με βάςθ τισ ςχζςεισ (γ) και (δ) ςυγκριτικά τθ μεγαλφτερθ ςυςχζτιςθ με τθν απόδοςθ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου μεταξφ του Υ/Υ* και Χ/Μ, ζχει το Υ/Υ*. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 51

52 3.4ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ ΠΟΟΣΙΚΗ ΔΙΕΡΕΤΝΗΗ Για τθν περίπτωςθ τθσ Ρορτογαλίασ άμεςθ επίπτωςθ ςτο r αςκεί θ μεταβλθτι Ρ/Υ για το ςφνολο τθσ εξεταηόμενθσ περιόδου. Η ςχζςθ τθσ μεταβλθτισ Υ/Υ* προσ το r που δίνεται από τθ ςχζςθ (9) γίνεται: (0,33 0,30) + *(-0,08) (-2,15)] = 0, ,172 = 0,271 (ε) Η ςυςχζτιςθ του λόγου Υ/Υ* με το r είναι κετικι και αποδεικνφεται και ιςχυρότερθ τθσ επίδραςθσ του Κ/Υ. Το Κ/Υ επιδρά αρνθτικά ςτο r. Η ςχζςθ του Υ/Υ* με το Κ/Υ είναι αρνθτικι και αυτό ςυμφωνεί με τθ μαρξικι κεωρία όπου με όλα τα υπόλοιπα ςτακερά, θ υποκατανάλωςθ οδθγϊντασ ςε υποαπαςχόλθςθ κεφαλαίου αυξάνει το λόγο Κ/Υ. Ραρατθροφμε κετικι ςυςχζτιςθ τθσ μεταβλθτισ Υ/Υ* με τθ μεταβλθτι Ρ/Υ, εφόςον για δεδομζνο L, θ αφξθςθ του βακμοφ χρθςιμοποίθςθσ τθσ παραγωγικισ δυνατότθτασ μιασ οικονομίασ, οδθγεί ςε αφξθςθ του μεριδίου των κερδϊν μζςω τθσ αφξθςθσ του Υ όπωσ μασ υποδεικνφει θ ςχζςθ Ρ/Υ = 1 L/Y. χιμα 17: Χάρτθσ ροών ςυναρτιςεων για τθν Πορτογαλία. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 52

53 Η ςχζςθ (10) γίνεται: (0,33 0,17) + *(-0,08) (-0,18)+ = 0, ,0144 = 0,0705 (ςτ) Το αποτζλεςμα (ςτ) επιδεικνφει τθ κετικι ςχζςθ τθσ μεταβλθτισ Χ/Μ ςτθν απόδοςθ κακαροφ αποκζματοσ κεφαλαίου (r). Τα ςυμπεράςματα ακολουκοφν τθν ίδια λογικι με τθν Ελλθνικι και τθν Ιρλανδικι οικονομία. Τζλοσ βλζπουμε ότι υπάρχει κετικι ςυςχζτιςθ του Χ/Μ με το Ρ/Υ. Άρα είναι αναμενόμενο το Χ/Μ να ςχετίηεται αρνθτικά με το L/Y (εφόςον Ρ/Υ= 1-L/Y). 4.1 ΕΛΛΑΔΑ 4 ΠΟΟΣΙΑΙΕ ΜΕΣΑΒΟΛΕ ΓΙΑ ΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Πίνακασ 1: ποζοζηιαίες μεηαβολές για ηην Ελλάδα ηην περίοδο r Υ/Ν L/N K/N Y/Y* -49,12 144,69 146,95 374,9-8,1 Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ςπουδών ΜΒΑ- Τμήμα Διοίκηςησ Επιχειρήςεων. Σελίδα 53