ΟΗ ΥΔΔΗ ΔΔ-ΡΩΗΑ ΚΑΗ ΣΟ ΕΖΣΖΜΑ ΣΟΤ ΚΑΛΗΝΗΝΓΚΡΑΝΣ

ΟΗ ΥΔΔΗ ΔΔ-ΡΩΗΑ ΚΑΗ ΣΟ ΕΖΣΖΜΑ ΣΟΤ ΚΑΛΗΝΗΝΓΚΡΑΝΣ Πεξίιεςε ην πξψην κέξνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο επηρεηξείηαη ε θαηαγξαθή ηνπ πιαηζίνπ ζην νπνίν έρνπλ δηακνξθσζεί κέρξη ζήκεξα νη ζρέζεηο ΔΔ-Ρσζίαο, κέζα απφ ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο ζπλεξγαζίαο, ηηο νκνηφηεηεο ή ηηο δηαθνξέο πνπ δηέπνπλ ηηο αξρέο ησλ δχν πιεπξψλ, θαη βεβαίσο ην πεδίν ησλ ζπκθεξφλησλ ηνπο. Ζ πεξίνδνο κειέηεο ησλ δηκεξψλ ζρέζεσλ ΔΔ-Ρσζίαο θαιχπηεη ην δηάζηεκα απφ ηελ θαηάξξεπζε ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο κέρξη θαη ζήκεξα, θαη νπζηαζηηθά απφ ηε ζέζπηζε ηεο πκθσλίαο Δηαηξηθήο ρέζεο θαη πλεξγαζίαο ην 1994, ε νπνία απνηειεί θαη ηε λνκηθή βάζε ηνπ δηαιφγνπ ΔΔ- Ρσζίαο. Ο δηάινγνο απηφο ζηνρεχεη ζηε δεκηνπξγία ζηελφηεξσλ νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ δεζκψλ, ηε ζηήξημε ηεο κεηάβαζεο ηεο Ρσζίαο ζε νηθνλνκία αγνξάο, ηελ ελίζρπζε ησλ δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ ζηε ρψξα θαη ην ζεβαζκφ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, θαζψο θαη ηε δεκηνπξγία λέσλ κνξθψλ δηαβνπιεχζεσλ θαη ζπλεξγαζίαο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο παγθφζκηαο εηξήλεο θαη αζθάιεηαο. Παξά ηηο δηαθνξέο αξρψλ ησλ δχν πιεπξψλ, έρνπλ σζηφζν γίλεη αξθεηά ζεκαληηθά βήκαηα ζηε κέρξη ηψξα ζπλεξγαζία ηνπο. Ζ θαηαπάηεζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζηελ Σζεηζελία θαη άιιεο πεξηθέξεηεο ηεο Οκνζπνλδίαο ηεο Ρσζίαο, αιιά θαη ε απηαξρηθφηεηα ηνπ θαζεζηψηνο Πνχηηλ ζε νξηζκέλνπο ηνκείο (θξαηηθφο έιεγρνο ησλ ΜΜΔ, ζπγθεληξσηηθή δηνίθεζε, επηιεθηηθή εθαξκνγή λφκσλ), δελ έρνπλ εκπνδίζεη ηε ζχλαςε πιεζψξαο ζπκθσληψλ κεηαμχ ΔΔ-Ρσζίαο φζνλ αθνξά ηνλ ζεκαληηθφ θαη γηα ηηο δπν πιεπξέο ηνκέα ηεο ελέξγεηαο, ηε δηεπθφιπλζε ησλ ζπλνξηαθψλ δηειεχζεσλ, ηε δηαζπλνξηαθή ζπλεξγαζία, γηα λα αλαθέξνπκε κεξηθέο απφ ηηο ζπκθσλίεο απηέο. ηνλ ηνκέα ηεο Δπξσπατθήο Πνιηηηθήο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Άκπλα, αλαδεηνχληαη ηξφπνη ελεξγνχο ζπκκεηνρήο ηεο Ρσζίαο ζηηο επηρεηξήζεηο δηαρείξηζεο δηεζλψλ θξίζεσλ ηεο ΔΔ θαη ήδε νη δχν πιεπξέο ζπλεξγάδνληαη ζηελά γηα ηε κε δηαζπνξά φπισλ καδηθήο θαηαζηξνθήο, ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ νξγαλσκέλνπ εγθιήκαηνο θαη ηεο ηξνκνθξαηίαο. ηνλ ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο νη δχν πιεπξέο έρνπλ θάλεη ζεκαληηθά βήκαηα ζπλεξγαζίαο θαη θπξίσο κε ηελ πξσηνβνπιία ηεο δεκηνπξγίαο Κνηλνχ Δπξσπατθνχ Οηθνλνκηθνχ Υψξνπ, δειαδή ηελ ελζσκάησζε ηεο Ρσζίαο ζε κηα αλνηρηή θαη εληαία αγνξά κε ηελ Δπξψπε, φπνπ δελ ζα ππάξρνπλ εκπνξηθνί πεξηνξηζκνί θαη νη δχν πιεπξέο ζα 1

κνηξάδνληαη θνηλνχο θαλφλεο. Ζ ξσζηθή νηθνλνκία, παξφηη βξίζθεηαη αθφκα ζε ρακειά επίπεδα, σζηφζν, επί πξνεδξείαο Πνχηηλ έρεη απνθηήζεη αλαπηπμηαθή πνξεία, γεγνλφο πνπ ελζαξξχλεη ηελ πξνζέιθπζε μέλσλ επελδχζεσλ ζηε ρψξα. Πξνθεηκέλνπ βέβαηα ε Ρσζία λα ελζσκαησζεί ζην επξσπατθφ λνκνζεηηθφ, δηνηθεηηθφ θαη νηθνλνκηθφ κνληέιν, ζα πξέπεη λα ζπλερίζεη ζηαζεξά ηε κεηαξξπζκηζηηθή ηεο πνιηηηθή θαη ηελ εμπγίαλζε ησλ δνκψλ ηεο απφ ηε δηαθζνξά. Απφ ηελ πιεπξά ηεο ε ΔΔ, ζα πξέπεη λα ζπκβάιεη ζηε κεηαξξπζκηζηηθή πξνζπάζεηα ηεο Ρσζίαο κε εληαία αιιεινζπκπιεξνχκελα πξνγξάκκαηα πνπ έρνπλ μεθάζαξε ζηνρνζεζία, ξεαιηζηηθή πξνζέγγηζε ησλ δεηεκάησλ θαη ζπλεθηηθή πνιηηηθή θαη αλαβάζκηζε ησλ νξγάλσλ ζπλεξγαζίαο ηεο. Μία Ρσζία κε πγηέο πνιηηηθφ θαη νηθνλνκηθφ ζχζηεκα, κε θνηλσληθή αλάπηπμε θαη θξάηνο δηθαίνπ, ζα είλαη ηδαληθφο γείηνλαο γηα ηελ ΔΔ, πξνθεηκέλνπ λα επηθξαηεί ε ζηαζεξφηεηα θαη ε εηξήλε ζηελ πεξηνρή θαη νη δχν ρψξεο λα έρνπλ αγαζηέο νηθνλνκηθέο θαη εκπνξηθέο ζρέζεηο. ην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο κειεηάηαη ην δήηεκα ηεο ξσζηθήο πεξηθέξεηαο ηνπ Καιίληλγθξαλη, πξψελ ζεκαληηθήο ζηξαηησηηθήο θαη λαπηηθήο βάζεο ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο. Με ηε ζνβηεηηθή δηάιπζε ην 1991, επήιζε ε νηθνλνκηθή θαη ζηξαηησηηθή παξαθκή ηνπ Καιίληλγθξαλη, ην νπνίν, επηπιένλ, κε ηε δεκηνπξγία ησλ λέσλ αλεμάξηεησλ θξαηψλ ηεο Ληζνπαλίαο θαη ηεο Λεπθνξσζίαο ζηα βφξεηα θαη δπηηθά ηνπ ζχλνξα, βξίζθεηαη λα είλαη εγθισβηζκέλν γχξσ απφ μέλν έδαθνο, ρσξίο θακία ζπλνξηαθή ζχλδεζε κε ηελ ππφινηπε Ρσζία. Δλψ ην δήηεκα ηεο δηέιεπζεο ησλ ζπλφξσλ αληηκεησπηδφηαλ κέρξη πξφηηλνο κε ηελ ειεχζεξε ρσξίο ηαμηδησηηθέο ζεσξήζεηο- κεηαθίλεζε απφ/πξνο ην Καιίληλγθξαλη, κε ηελ έληαμε ηεο Ληζνπαλίαο θαη ηεο Πνισλίαο ζηελ ΔΔ θαη ε ζπλεπαγφκελε πηνζέηεζε ησλ θαλφλσλ έλγθελ, ην πξφβιεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη ε επηθνηλσλία Καιίληλγθξαλη/Ρσζίαο, αιιά θαη Καιίληλγθξαλη/ΔΔ θαη αληηζηξφθσο. Πέξαλ ησλ δπζθνιηψλ ζηε κεηαθίλεζε ησλ αλζξψπσλ θαηά ηε δηέιεπζή ηνπο απφ ηα ζχλνξα ηνπ Καιίληλγθξαλη, δεκηνπξγνχληαη πξνβιήκαηα ζηηο εκπνξηθέο θαη νηθνλνκηθέο ζρέζεηο ηεο πεξηνρήο ηφζν κε ηε Ρσζία φζν θαη κε ηηο γεηηνληθέο ρψξεο αιιά θαη κε ηελ ΔΔ. Παξά ηελ εμεχξεζε πξνζσξηλήο ιχζεο πνπ ζπκθψλεζαλ ΔΔ-Ρσζία κέζσ δσξεάλ εηδηθψλ ηαμηδησηηθψλ ζεσξήζεσλ απφ/πξνο Καιίληλγθξαλη, ην πξφβιεκα παξακέλεη θαη ζα γίλεη αθφκα πην ζνβαξφ κε ηελ πιήξε αλάιεςε ησλ δεζκεχζεσλ ηεο πλζήθεο 2

έλγθελ απφ ηε Ληζνπαλία θαη ηε Πνισλία. Δίλαη πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο ε εμεχξεζε βηψζηκεο ιχζεο, ε νπνία ζα είλαη πξνο φθεινο φισλ ησλ πιεπξψλ. Σν Καιίληλγθξαλη απνηειεί κηα κηθξή πεξηνρή ε νπνία βξέρεηαη απφ ηε Βαιηηθή θαη ε ζέζε ηνπ απηή επλνεί θάζε είδνπο παξάλνκεο δξαζηεξηφηεηεο: δηαθίλεζε λαξθσηηθψλ, εκπφξην ιεπθήο ζαξθφο, πνξλεία, έμαξζε κεηαδνηηθψλ λνζεκάησλ, θινπέο, δηαθζνξά, εγθιεκαηηθφηεηα, αθκάδνπζα παξανηθνλνκία. Δπί ηνπ παξφληνο κειεηάηαη ε ηδέα λα γίλεη ην Καιίληλγθξαλη πεξηνρή/πηιφηνο γηα ηελ ειεχζεξε δηέιεπζε αλζξψπσλ θαη αγαζψλ. Ζ ηδηάδνπζα γεσγξαθηθή ηνπ πξνζθέξεηαη γηα ηελ εθαξκνγή πηινηηθψλ κέηξσλ θαη κεραληζκψλ, ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ νπνίσλ ζα γίλεη αθνξκή γηα ηελ επέθηαζή ηνπο θαη ζηελ ππφινηπε Ρσζία. THE EU-RUSSIA RELATIONSHIP AND THE KALININGRAD ISSUE Abstract The first part of the present paper includes the framework of the EU-Russia relationship so far through specific sectors of cooperation, as well as the differences and similarities conditioning the principles of the two sides and of course the scope of their interests. The period studied extends from the Soviet Union s collapse up until today, in fact since the legal establishment of the EU- Russia dialogue in 1994, that is the signing of the Partnership Cooperation Agreement (PCA). This dialogue aims at the creation of closer economic and political bonds, the establishment of democratic institutions in Russia and the respect of human rights, along with the formation of new consultation instruments for the promotion of world peace and security. Despite their differences in principles, the two sides have, however, made quite a significant progress in stepping up their cooperation. Human rights encroachment in Tsetsenia and in other Russian regions, together with Putin s authoritarian regime in certain areas (state control of mass media, concentrative administration, selective enforcement of law) has not obstructed the signing of a series of agreements between EU and Russia, as regards the major sector of energy, the facilitation of border-crossings, cross-border cooperation, to mention some of them. With regard to the European Security and Defence 3

Policy, the two sides seek ways of Russia s active participation in EU crisis management operations, while they are in close cooperation in such sectors as non-proliferation of arms and the fight against crime and terrorism. As regards the economy field EU and Russia have strengthened their partnership by launching the idea of the creation of the Common European Economic Space, that is Russia s integration in an open market with Europe, where there will be no trade limitations and the two sides will share common rules. In spite of its poor status, Russian economy under the Putin presidence is in stable rise, which encourages the investment climate. In order to integrate in EU s legal, administrative and economic standards, Russia needs to hold a consistent reform policy and remove corruption from its structures. EU, in turn, must contribute to Russia s reform efforts through integral complementary programs with clear objectives, realistic approach of problems, coherent policies and the upgrading of its cooperation instruments. Attaining a healthy political and economic system, social development and rule of law, Russia will make an ideal neighbor for the EU, so that stability, prosperity and peace reigns in the wider region, which will contribute to the strengthening of EU-Russia economic and trade relations. The second part of this paper studies the problem of the Kaliningrad Oblast, former major military and marine station of the Soviet era. The Soviet Union s collapse in 1991 led to Kaliningrad s economic and military dramatic decline. Furthermore, the creation of the new independent states of Lithuania and Belarus in the north and the west of the Oblast, led to its detachment from the mainland of Russia. Until 2003 the transit issue between Kaliningrad and Russia was not a problem since there was no visa required at the border crossings with Lithuania and Poland. The accession of these two states to the EU and their adoption of the Schengen acquis necessitates now the enforcement of the visa regime. The problem that arises is the transit of people and goods between Kaliningrad and Russia, Kaliningrad and EU and vice versa. Consequently, the Oblast s economic and trade activities are further hindered, which worsens its poor economic status. There have been quite many proposals for a special trade regime for Kaliningrad, but both Russia and the EU have their own reservations vis-à-vis such a prospective. A sustainable solution 4

to this issue would be to the benefit of all sides: Kaliningrad, Russia and the EU. The Oblast is a small region with a unique geographic position: totally separated from the mainland and surrounded by foreign states (exclave-enclave). For this reason, it might serve as an ideal pilot region for establishing the visa-free regime, as well as implementing mechanisms of free trade and special economic rules. Whether these mechanisms will work effectively or not, this will not have any impact in the rest of Russia due to the Oblast s isolated position. In case they prove effective, they can be extended to the whole country. For the EU the Kaliningrad experiment would offer an excellent low-risk test for extending and upgrading its trade relations with a potential large trade partner. Λέμεηο θιεηδηά ρέζεηο ΔΔ-Ρσζίαο, ζπλεξγαζία, Δ, Κνηλή ηξαηεγηθή, Μεζνπξφζεζκε ηξαηεγηθή, Κνηλφο Δπξσπατθφο Οηθνλνκηθφο Υψξνο, ΔΠΑΑ, αζθάιεηα, πεηξέιαην, θπζηθφ αέξην, ηξνκνθξαηία, ελέξγεηα, δηαζπλνξηαθή ζπλεξγαζία, αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, Σζεηζελία, Tacis, Βφξεηα Γηάζηαζε, Καιίληλγθξαλη, ειεχζεξε δηέιεπζε, έλγθελ, πεξηνρή/πηιφηνο, κέηξα. 5

ΚΔΦΑΛΑΗΟ Α ΣΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΩΝ ΥΔΔΩΝ ΔΔ-ΡΩΗΑ 1. Από ηελ ΔΓ ζηελ αλάδπζε ηεο Οκνζπνλδίαο ηεο Ρσζίαο 1.1. Δηζαγσγή Ηζηνξηθό πιαίζην 1 Σν δηπνιηθφ ζρήκα πνπ δηακνξθψζεθε ζηελ πεξίνδν ηνπ Φπρξνχ Πνιέκνπ, αλ θαη ζπληζηνχζε κηα επηθίλδπλε ζηξαηησηηθή ηζνξξνπία δπλάκεσλ, απνηεινχζε σζηφζν έλα ζηαζεξφ ζχζηεκα, εηδηθφηεξα ζηελ Δπξψπε, φπνπ απφ ην 1961 θαη κεηά ην Σείρνο ηνπ Βεξνιίλνπ ζπκβφιηδε ηε δηαηξεκέλε ήπεηξν. Δπηπιένλ, ε Βνξεηναηιαληηθή πκκαρία θαη ε Δπξσπατθή Κνηλφηεηα ζην δπηηθφ επξσπατθφ κπινθ θαη ζην αλαηνιηθφ ε πλζήθε ηεο Βαξζνβίαο θαη ην πκβνχιην Ακνηβαίαο Οηθνλνκηθήο Βνήζεηαο αληηθαηφπηξηδαλ έλαλ επηπξφζζεην δηπνιηζκφ ζην εζσηεξηθφ ηεο Γεξαηάο Ζπείξνπ. Ζ ζηαζεξφηεηα πήγαδε απφ ηε ζησπειή απνδνρή ηεο ζθαίξαο επηξξνήο ησλ δχν ππεξδπλάκεσλ, ησλ Ζ.Π.Α. θαη ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο, θαη ηελ άξξεηε ζπκθσλία κεηαμχ ηνπο πσο ηα ζχλνξα, έηζη φπσο είραλ δηακνξθσζεί κεηά ηε ιήμε ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, δελ έπξεπε λα αιιάμνπλ. Σν ηέινο ηνπ Φπρξνχ Πνιέκνπ ζεκαηνδνηήζεθε κε ηελ πηψζε ηνπ Σείρνπο ηνπ Βεξνιίλνπ ην 1989. Ο ηφηε Ακεξηθαλφο Πξφεδξνο George Bush ρξεζηκνπνίεζε ηε θξάζε «λέα παγθφζκηα ηάμε πξαγκάησλ», πξνθεηκέλνπ λα ραξαθηεξίζεη ην λέν ζχζηεκα πνπ αλαθπφηαλ. ηελ Δπξψπε ε λέα απηή παγθφζκηα ηάμε ππνδήισλε ηελ επξσπατθή ελφηεηα. Ζ επαλέλσζε ηεο Γεξκαλίαο ζπκβφιηδε ην ηέινο ηεο δηαηξεκέλεο Δπξψπεο. Οη ρψξεο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο είραλ ηελ πεπνίζεζε πσο, φπσο θαη ν ιαφο ηεο Αλαηνιηθήο Γεξκαλίαο, έηζη θαη εθείλεο ζα απνθηνχζαλ ηε ζέζε πνπ δηθαηνχληαλ ζην πιαίζην ησλ επξσπατθψλ ζεζκψλ θαη ζρεκάησλ. Οη ρψξεο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο, απφ ηελ πιεπξά ηνπο, άξρηζαλ λα ζθέπηνληαη πψο ζα κπνξνχζαλ λα βνεζήζνπλ ηα πξψελ ζνζηαιηζηηθά θξάηε ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο (ΚΑΔ) λα γίλνπλ δεκνθξαηηθά θαη λα απνθηήζνπλ θηιειεχζεξε νηθνλνκία. Πνηνλ φκσο ξφιν ζα έπαηδε ε νβηεηηθή Έλσζε ζηελ λέα επξσπατθή ηάμε; Ζ δηάιπζε ηεο ΔΓ ην 1991, ε νπνία 1 European Foreign Affairs Review 5: 489-505, 2000 (Russian Perspectives on European Security) 6

νδήγεζε ζηελ αλάδπζε ηεο Οκνζπνλδίαο ηεο Ρσζίαο θαη δεθαηεζζάξσλ άιισλ αλεμάξηεησλ ρσξψλ, επέηεηλε ην πξφβιεκα ηεο ελζσκάησζεο ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο ζην λέν επξσπατθφ ζχζηεκα γηα ηελ αζθάιεηα θαη ηελ νηθνλνκία. Ζ Μφζρα πίζηεπε φηη ε πλζήθε ηεο Βαξζνβίαο θαη ην ΝΑΣΟ ζα ππάγνληαλ ζηνπο θφιπνπο ηνπ λένπ επξσπατθνχ ζπζηήκαηνο, ελψ νη εγέηεο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο δε λννχζαλ ηελ επξσπατθή αζθάιεηα ρσξίο ηελ χπαξμε ηνπ ΝΑΣΟ. Απφ ηελ πιεπξά ηνπο, νη ρψξεο ηεο ΚΑΔ νη νπνίεο βξίζθνληαλ ζε κεηάβαζε ζεσξνχζαλ πσο κφλε εγγχεζε γηα ηελ αλεμαξηεζία ηνπο απνηεινχζε ε έληαμή ηνπο ζηε Βνξεηναηιαληηθή πκκαρία. Χζηφζν, ε ηειεπηαία είρε δεκηνπξγεζεί σο ακπληηθή ζπκκαρία ελάληηα ζηε ζνβηεηηθή απεηιή θαη κε ηελ θαηάξξεπζε ηεο ΔΓ ζα έπξεπε ηψξα λα αλαπξνζδηνξίζεη ην ξφιν ηεο γηα λα έρεη ιφγν χπαξμεο. Οη λέεο θπβεξλήζεηο ησλ ρσξψλ ηεο ΚΑΔ, επίζεο, ζπλέδεαλ ηε κειινληηθή ηνπο επεκεξία κε ηελ πξνζρψξεζή ηνπο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε (ΔΔ). Σν 1994, ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ελέθξηλε κία «ζηξαηεγηθή πξνέληαμεο», ε νπνία είρε σο ζηφρν ηε δηεπθφιπλζε ηεο πηζαλφηεηαο ελζσκάησζεο ησλ ρσξψλ απηψλ ζηελ ΔΔ, κε ηελ πξνυπφζεζε βέβαηα πσο απηέο ζα θαηφξζσλαλ ηελ εδξαίσζε δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ θαη ηε δεκηνπξγία θηιειεχζεξεο νηθνλνκίαο. ην εζσηεξηθφ ηεο Ρσζίαο ε ξαγδαία πηψζε ηεο νηθνλνκίαο ην 1998 ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο πνιηηηθέο θξίζεηο νδήγεζαλ ζε γεληθή απνγνήηεπζε, πξψηνλ γηα ηε δηαδηθαζία ηεο κεηαξξχζκηζεο θαη δεχηεξνλ γηα ηελ νηθνλνκηθή βνήζεηα απφ ηε Γχζε, γηα ην ιφγν φηη θαλέλα απφ ηα δχν δελ αληαπνθξίζεθε ζηηο πξνζδνθίεο ηεο ξσζηθήο πιεπξάο θαη ζπρλά ζπλνδεπφηαλ απφ αληηιατθέο πξαθηηθέο. Οη θφβνη γηα γελίθεπζε ησλ ζπγθξνχζεσλ ηεο πεξηθέξεηαο ζε φιε ηε ρψξα απμάλνληαλ κε ηελ απφζρηζε ηεο Σζεηζελίαο θαη ηνλ επαθφινπζν πξψην πφιεκν ηεο Σζεηζελίαο απφ ην 1994 κέρξη ην 1996, ν νπνίνο θαηέιεμε ζηελ απνηπρεκέλε απφπεηξα λα πξνζαξηεζεί απηή μαλά ζηελ Οκνζπνλδία. Ζ απνηπρία απηή ελέηεηλε ην αίζζεκα ηαπείλσζεο: Ζ Ρσζία είρε απνιέζεη ηελ απηνθξαηνξία θαη ην θχξνο ηεο θαη επηπιένλ είρε παξαγθσληζηεί απφ ηα παγθφζκηα ζθαθηέξα ησλ δπλάκεσλ. Χο απνηέιεζκα, πεξί ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 άξρηζε λα δηακνξθψλεηαη ζηε ρψξα κία εζληθηζηηθή ξεηνξηθή 7

θαη νη ιανί ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο επέκελαλ νινέλα θαη πεξηζζφηεξν λα πξνζδεζνχλ ζην ΝΑΣΟ. Άξρηζε έηζη κηα δηαδηθαζία δηαρσξηζκνχ ηεο Δπξψπεο ζε «κπεκέλνπο» θαη κε ( insiders θαη outsiders ). Οη πξψηνη ζπκκεηείραλ ζηνλ έλα ή θαη ζηνπο δχν επξσπατθνχο δηεζλείο νξγαληζκνχο (ΝΑΣΟ θαη ΔΔ), ελψ νη δεχηεξνη δελ είραλ ζέζε ζε θαλέλαλ απφ απηνχο. ην ζθεληθφ απηφ ε Ρσζία απνηειεί ην κεγαιχηεξν θαη απφ ζηξαηεγηθήο πιεπξάο ην πιένλ ζεκαληηθφ outsider. 1.2. Ζ γεληθή πνιηηηθo-νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο Ρσζίαο Ζ κεηάβαζε ηεο ρψξαο απφ ην θνκκνπληζηηθφ ζχζηεκα ζε έλα κεηαθνκκνπληζηηθφ θξάηνο ζπληειέζηεθε ζηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90. Σα ηξία βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ Κνκκνπληζκνχ (νινθιεξσηηθφ θαζεζηψο, απφιπηνο θξαηηθφο έιεγρνο ηεο νηθνλνκίαο θαη έιιεηςε αγαζψλ) έρνπλ απαιεηθζεί. Σν χληαγκα ηεο Ρσζηθήο Οκνζπνλδίαο ζεζπίζηεθε ην Γεθέκβξην ηνπ 1993. Σν Άξζξν 1 ηνπ πληάγκαηνο δειψλεη φηη ε Ρσζία ζα είλαη δεκνθξαηηθφ, νκνζπνλδηαθφ θξάηνο δηθαίνπ. Ζ Οκνζπνλδηαθή πλέιεπζε απνηειεί ην αλψηαην αληηπξνζσπεπηηθφ θαη λνκνζεηηθφ ζψκα θαη ζπλίζηαηαη απφ δχν βνπιέο: ην πκβνχιην Οκνζπνλδίαο (178 κέιε), ην νπνίν απνηειεί ηελ Άλσ Βνπιή, θαη ηελ Κάησ Βνπιή, δειαδή ηελ Κξαηηθή Γνχκα (450 κέιε). 2 Ζ κεγαιχηεξε δηάξθεηα ηεο ζεηείαο ηνπ Πξνέδξνπ είλαη πεληαεηήο. Σν αμίσκα ηνπ Πξνέδξνπ είλαη πνιχ ηζρπξφ, θαζψο απηφο δηαζέηεη κεγάιν εχξνο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο: θαζνξίδεη ηελ εζσηεξηθή θαη εμσηεξηθή πνιηηηθή ηεο ρψξαο, κπνξεί λα πξνβάιιεη αξλεζηθπξία ζε λφκνπο πνπ ππνβάιινληαη απφ ην λνκνζεηηθφ ζψκα θαη ζεζπίδεη λφκνπο κε πξνεδξηθφ δηάηαγκα. Γηθαηνχηαη επίζεο λα παχζεη ή λα νξίζεη ηνλ πξσζππνπξγφ. Ο Πξφεδξνο Βιαληηκίξ Πνχηηλ αλαδείρζεθε απφ ηηο εθινγέο ηνπ Μαξηίνπ 2000 θαη ε λέα θπβέξλεζε πηνζέηεζε έλα θηιφδνμν πξφγξακκα θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο κεηαξξχζκηζεο, κε θχξην ζηφρν λα αλαπξνζδηνξηζηεί ην θνηλσληθφ δίρηπ αζθαιείαο θαη λα αλαδηνξγαλσζεί ην θνξνινγηθφ θαη ηεισλεηαθφ ζχζηεκα. Μεγάιε ζεκαζία δφζεθε επίζεο ζηελ ελδπλάκσζε ηεο θπξηαξρίαο ηεο Οκνζπνλδίαο επί ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο. Ζ ηειεπηαία ζα πξέπεη λα ελαξκνλίδεη ηε λνκνζεζία ηεο 2 http://alex-polinet.aneta.gr/rusgreek/government-dn.htm 8

ζχκθσλα κε ηελ νκνζπνλδηαθή λνκνζεζία θαη ζα ππφθεηηαη ζην γεληθφ έιεγρν ηεο Οκνζπνλδίαο. 3 Σν Κξεκιίλν, κεηά ηε λίθε ηνπ Πνχηηλ ζηηο Πξνεδξηθέο εθινγέο ηνπ 2000, ραίξεη ηεο πιήξεο ππνζηήξημεο ηεο Γνχκα, ε νπνία επηθεληξψλεηαη ζηελ ςήθηζε λφκσλ ζρεηηθά κε ηε δηθαζηηθή, νηθνλνκηθή θαη θνξνινγηθή κεηαξξχζκηζε, ηελ αλαδηνξγάλσζε ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ ζπληάμεσλ θαη ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηνπ Δξγαηηθνχ Κψδηθα. Ζ κέρξη ηψξα πξφνδνο ηεο εθαξκνγήο κεηαξξπζκηζηηθήο λνκνζεζίαο είλαη ζεκαληηθή ζε ηνκείο φπσο ην δαζκνινγηθφ ζχζηεκα, ην μέπιπκα ηνπ ρξήκαηνο θαη ε έγθξηζε λένπ Κψδηθα Υξήζεσλ Γεο. Μία απφ ηηο θχξηεο κέξηκλεο ηεο ξσζηθήο πνιηηηθήο κεηαξξχζκηζεο είλαη θαη ε ειεπζεξία ησλ Μέζσλ Μαδηθήο Δλεκέξσζεο. Χζηφζν, ηα ηδησηηθά κέζα αληηκεησπίδνπλ λνκηθά πξνβιήκαηα ζηε ιεηηνπξγία ηνπο, ηδίσο εθείλα ησλ νπνίσλ ε ηδενινγία δε ζπλάδεη κε απηή ησλ εζληθψλ ηειενπηηθψλ δηθηχσλ, γεγνλφο πνπ πξνθαιεί ζθεπηηθηζκφ γηα ην κέιινλ ηεο ειεχζεξεο θαη αλεμάξηεηεο ελεκέξσζεο ζηε Ρσζία, ηδηαίηεξα ηα ηειεπηαία δχν ρξφληα, φπνπ είλαη εκθαλήο ε πξνζπάζεηα ηεο ξσζηθήο θπβέξλεζεο λα ειέγμεη ηα ΜΜΔ. 4 Ζ κέρξη ηψξα πνιηηηθή ζηαζεξνπνίεζε ζηε Ρσζία έρεη ζπληειεζηεί ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο πξνζπάζεηεο γηα νηθνλνκηθή ζηαζεξνπνίεζε. Ήδε απφ ην 1999 ηα πξνεθινγηθά πξνγξάκκαηα ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ηεο ρψξαο έρνπλ θνηλά ζεκεία αλαθνξάο θαη έλα θνηλφ ζχζηεκα ζεκειησδψλ πνιηηηθψλ αμηψλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ε ζπνπδαηφηεηα ηεο ηδησηηθήο πεξηνπζίαο σο βάζε γηα ηελ πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ε αλαδφκεζε ησλ ζεζκψλ. Μεηά απφ κία αξθεηά καθξά πεξίνδν (δέθα ρξφλσλ), ε νηθνλνκηθή ζηαζεξνπνίεζε ζηε Ρσζία είλαη εκθαλήο, ρσξίο θπζηθά λα έρεη νινθιεξσζεί. Χζηφζν, έρνπλ επέιζεη ξηδηθέο αιιαγέο, νη νπνίεο αθνξνχλ θπξίσο ηελ απειεπζέξσζε ηνπ εκπνξίνπ, ηε θνξνινγηθή κεηαξξχζκηζε κε ηηο αληίζηνηρεο θνξνινγηθέο ειαθξχλζεηο θαη ηε ζθηρηή λνκηζκαηηθή πνιηηηθή. Ζ πξψηε ζεηεία ηεο πξνεδξίαο ηνπ Β. Πνχηηλ επέθεξε λέεο κνξθέο πνιηηηθήο θαη νηθνλνκηθήο ζηαζεξνπνίεζεο. πσο έρεη επηζεκαλζεί πην πάλσ, ε Κάησ Βνπιή, ε Κξαηηθή Γνχκα, απνηειεί 3 http://europa.eu.int/comm/external_relations/russia/intro/sit.htm 4 ό.π. 9

έλα ζηαζεξφ φξγαλν ζηελ πιεηνςεθία ηνπ θίια πξνζθείκελν πξνο ηελ θπβέξλεζε. Κάζε λέν θπβεξλεηηθφ λνκνζρέδην έρεη ηελ θνηλνβνπιεπηηθή ππνζηήξημε, γεγνλφο πνιχ ζεκαληηθφ γηα ηελ πξνψζεζε ησλ πξσηνβνπιηψλ ηνπ θαζεζηψηνο Πνχηηλ. Οη ζρέζεηο αλάκεζα ζηελ θπβέξλεζε, ε νπνία ζηεξίδεηαη ζηελ θνηλνβνπιεπηηθή πιεηνςεθία, θαη ηελ αληηπνιίηεπζε, ε νπνία απνηειεί ηελ θνηλνβνπιεπηηθή κεηνςεθία, αληηθαηνπηξίδνπλ ην ηππηθφ κνληέιν πνπ δηέπεη ην πνιηηηθφ ζχζηεκα ησλ ζηαζεξψλ δεκνθξαηηθψλ θξαηψλ. 5 Χζηφζν, ηα θαηάινηπα ηνπ Κνκκνπληζκνχ, θαζψο θαη ε κεηάβαζε απφ ηε βηνκεραληθή ζην κεηα-βηνκεραληθή επνρή, είλαη ε αηηία πνπ ε Ρσζία αληηκεησπίδεη αθφκα ζνβαξά πξνβιήκαηα ζηε δνκή ηνπ πνιηηηθνχ θαη νηθνλνκηθνχ ηεο ζπζηήκαηνο. Ζ ρψξα θαιείηαη λα μεπεξάζεη ηε βηνκεραληθή θξίζε θαη λα εδξαηψζεη ζηαζεξνχο θνηλσληθνχο θαη νηθνλνκηθνχο δεκνθξαηηθνχο ζεζκνχο. 2. ρέζεηο Ρσζίαο-ΔΔ 2.1. Ζ αληίιεςε ηεο Ρσζίαο γηα ηελ ΔΔ 6 Ζ ζηάζε ηεο Ρσζίαο έλαληη ηεο ΔΔ δηαθέξεη πνιχ ζε ζρέζε κε ηε ζηάζε πνπ έρεη έλαληη ηνπ ΝΑΣΟ. Σφζν ε ξσζηθή πνιηηηθή ειίη φζν θαη ιαφο ηεο ρψξαο ζηελ πιεηνςεθία ηνπ ζεσξνχλ απεηιεηηθή γηα ηα ξσζηθά ζπκθέξνληα ηε δηεχξπλζε ηεο Βνξεηναηιαληηθήο πκκαρίαο (ήδε απφ ην 1999 έρνπλ πξνζρσξήζεη ζην ΝΑΣΟ ε Γεκνθξαηία ηεο Σζερίαο, ε Πνισλία θαη ε Οπγγαξία, ελψ κφιηο πξφζθαηα ε Βνξεηναηιαληηθή πκκαρία δηεπξχλζεθε κε ηελ έληαμε ζε απηή ηεο Ρνπκαλίαο θαη ησλ ηξηψλ φκνξσλ βαιηηθψλ ρσξψλ). Αληίζεηα, ε ξσζηθή πιεπξά δηάθεηηαη επλντθά πξνο ηελ ΔΔ, αλ θαη ζχκθσλα κε έξεπλα πνπ έρεη γίλεη (Ηαλνπάξηνο 2000) έλα κηθξφ πνζνζηφ ηνπ ξσζηθνχ ιανχ γλσξίδεη αθξηβψο ην ξφιν ησλ νξγάλσλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη νη ζρέζεηο ηεο Ρσζίαο κε ηελ ΔΔ είλαη πξσηίζησο νηθνλνκηθήο θαη ηερληθήο θχζεο θαη δελ ππάξρεη κεγάιε ξνή πιεξνθφξεζεο γηα ηα ηεθηαηλφκελα 5 http://eng.globalaffairs.ru/region-economics/numbers/8/579.html (άξζξν ηνπ Vladimir Mau, Γόθηνξα Οηθνλνκηθώλ Δπηζηεκώλ, Γηεπζπληή ηεο Αθαδεκίαο Δζληθήο Οηθνλνκίαο θαη κέινπο ηνπ Δθδνηηθνύ πκβνπιίνπ ηνπ Ιλζηηηνύηνπ Russia in Global Affairs) 6 European Foreign Affairs Review 5: 489-505, 2000 (Russian Perspectives on European Security) 10

ζηελ ΔΔ. Χζηφζν, ε ίδηα έξεπλα θαηέδεημε πσο ε πιεηνςεθία ηνπ ξσζηθνχ ιανχ ζεσξεί «πνιχ ζεκαληηθή» ή «ζεκαληηθή» ηελ θαιή ζρέζε ηεο ρψξαο ηνπ κε ηελ ΔΔ, ελψ βιέπεη ζεηηθή ηφζν ηελ πξννπηηθή πξνζρψξεζεο ηεο Ρσζίαο ζηνπο θνηλνηηθνχο θφιπνπο φζν θαη ηε δηεχξπλζε (ηελ 1 ε Μαίνπ 2004 πξνζρψξεζαλ δέθα ρψξεο ζηελ ΔΔ: Μάιηα, Κχπξνο, Δζζνλία, Γεκνθξαηία ηεο Σζερίαο, Οπγγαξία, Πνισλία, Λεηνλία, Ληζνπαλία, ινβελία, ινβαθία). Απελαληίαο, νη θχθινη ησλ Ρψζσλ αθαδεκατθψλ θαη αλαιπηψλ, θαζψο θαη ησλ αμησκαηνχρσλ ζε δηάθνξα ππνπξγεία ηεο ρψξαο βιέπνπλ κε ζθεπηηθηζκφ ηε δηεχξπλζε ηεο ΔΔ. Δθθξάδνπλ παξάπνλα γηα ηα κέηξα anti-dumping πνπ επεβιήζεζαλ ζε θπξίαξρνπο εμαγσγηθνχο ηνκείο ηεο Ρσζίαο, ηεο νπνίαο ην εκπφξην θαηά θχξην ιφγν ζεσξείηαη φηη ζηεξίδεηαη ζηελ θξαηηθή ζηήξημε. Δμάιινπ, νη ίδηνη θχθινη αλεζπρνχλ πσο ε δηεχξπλζε ζα βιάςεη ηηο εκπνξηθέο ζρέζεηο κεηαμχ Ρσζίαο θαη ησλ ρσξψλ ηεο ΚΑΔ νη νπνίεο πξνζρψξεζαλ ζηελ ΔΔ γηα ην ιφγν φηη νη δεχηεξεο ζα έρνπλ πιένλ θνηλνηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ φζνλ αθνξά ηηο εκπνξηθέο θαη νηθνλνκηθέο ηνπο ζπλαιιαγέο. Δπηπιένλ, ε πηνζέηεζε ησλ θνηλνηηθψλ πξνδηαγξαθψλ απφ ηα λενεηζειζέληα θξάηε ζηελ ΔΔ αλακέλεηαη λα δπζρεξάλεη αξθεηά ηελ πξνψζεζε ησλ ξσζηθψλ πξντφλησλ ζηηο λέεο αγνξέο, αλ θαη ην λέν θνηλφ εμσηεξηθφ δαζκνιφγην πνπ ζα εθαξκφζνπλ ηα λέα θξάηε κέιε ζα είλαη ζαθψο κηθξφηεξν απφ ην κέρξη πξφζθαηα ηζρχνλ, γεγνλφο ελζαξξπληηθφ γηα ηελ πξνψζεζε ησλ ξσζηθψλ εμαγσγψλ πξνο ηα λέα θξάηε κέιε. Σν δήηεκα πνπ πξνθαιεί ηε κεγαιχηεξε αλεζπρία είλαη νη ζπλνξηαθέο δηαβάζεηο, ην θαζεζηψο ησλ νπνίσλ κεηαβάιιεηαη ηψξα ζεκαληηθά κε ηελ επηβνιή ειέγρσλ θαη ζεσξήζεσλ πνπ απαηηνχληαη απφ ηε πλζήθε έλγθελ (βι. Κεθ. Β : Σν δήηεκα ηνπ Καιίληλγθξαλη). Σέινο, είλαη δηάρπηε ε αλεζπρία ζηνπο Ρψζνπο αμησκαηνχρνπο πσο ε θαηάζηαζε κεηά ηε δηεχξπλζε πεξηπιέθεηαη ζεκαληηθά, θαζψο ε ξσζηθή πιεπξά ζα δηεμαγάγεη ηαπηφρξνλεο δηαπξαγκαηεχζεηο ηφζν κε ηελ ΔΔ φζν θαη κε ηηο ρψξεο ηεο ΚΑΔ πνπ έρνπλ πξνζρσξήζεη ζε απηή, ελψ παξάιιεια ζα πξέπεη λα ππάξμεη ζπληνληζκέλε αληίδξαζε απφ κέξνπο φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ ξσζηθψλ ππνπξγείσλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή. Χο απνηέιεζκα, ε επλντθή ξσζηθή ζηάζε έλαληη ηεο ΔΔ πηζαλφλ λα αιινησζεί. Πάλσ ζην δήηεκα απηφ ν Ρψζνο αλαιπηήο Igor Leshoukov ηνλίδεη ηνλ θίλδπλν δεκηνπξγίαο ελφο 11

«θαλνληζηηθνχ δηαρσξηζκνχ» ζηνπο θφιπνπο ηεο Δπξψπεο ιφγσ ηεο δηαθνξεηηθήο κεηαρείξηζεο ηεο ΔΔ πξνο ηα λέα ηεο κέιε θαη πξνο ηε Ρσζία. Κάηη ηέηνην, ππνγξακκίδεη ν αλαιπηήο, ζα «επέηεηλε ηελ αίζζεζε απνκνλσηηζκνχ πνπ επηθξαηεί ζηε Ρσζία». 2.2. Ζ πκθσλία Δηαηξηθήο ρέζεο θαη πλεξγαζίαο (Δ-1994) Partnership Cooperation Aggreement (PCA) Σν λνκηθφ πιαίζην πνπ δηέπεη ηηο δηκεξείο ζρέζεηο ΔΔ-Ρσζίαο ζεζπίζηεθε κε ηε ζχλαςε πκθσλίαο Δηαηξηθήο ρέζεο θαη πλεξγαζίαο (Δ) ηελ 1 ε Γεθεκβξίνπ 1994 ζηελ Κέξθπξα. Ζ Δ ππνγξάθεθε απφ ηνπο αξρεγνχο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο ΔΔ, ηνλ Πξφεδξν ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο θαη ηνλ Πξφεδξν ηεο Ρσζηθήο Οκνζπνλδίαο θαη ηέζεθε ζε ηζρχ ηελ 1 ε Γεθεκβξίνπ 1997. Γεθαεηνχο δηάξθεηαο αξρηθά, ε Δ είλαη βαζηζκέλε ζην ζεβαζκφ ησλ δεκνθξαηηθψλ αξρψλ θαη ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, θαη εδξαηψλεη επίζεκα ζρέζεηο ηζφηεηαο θαη ζπλεξγαζίαο ηεο ΔΔ κε ηε Ρσζία ζε πνιηηηθφ, νηθνλνκηθφ, εκπνξηθφ επίπεδν θαη πνιηηηζηηθφ επίπεδν. Σέινο, εμεηάδεη ην ελδερφκελν δεκηνπξγίαο ειεχζεξεο δψλεο ζπλαιιαγψλ κεηαμχ ΔΔ θαη Ρσζίαο. 7 Πην ζπγθεθξηκέλα, ν δηάινγνο ΔΔ-Ρσζίαο πνπ έρεη αλαπηπρζεί ζην πιαίζην ηεο Δ ζηνρεχεη ζηε δεκηνπξγία ζηελφηεξσλ νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ δεζκψλ, ηε ζηήξημε ηεο κεηάβαζεο ηεο Ρσζίαο ζε νηθνλνκία αγνξάο, ηελ ελίζρπζε ησλ δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ ζηε ρψξα θαη ην ζεβαζκφ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, θαζψο θαη ηε δεκηνπξγία λέσλ κνξθψλ δηαβνπιεχζεσλ θαη ζπλεξγαζίαο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο παγθφζκηαο εηξήλεο θαη αζθάιεηαο. Ο πνιηηηθφο δηάινγνο δηεμάγεηαη ζε ζπλερή βάζε θαη ιακβάλεη ρψξα ζε φια ηα επίπεδα ησλ ζρέζεσλ ΔΔ-Ρσζίαο (βι. παξ. 2.2.2.) Απφ ην 2001 ε Ρσζία απνηειεί ηελ πξψηε θαη κέρξη ζηηγκήο ηε κνλαδηθή ρψξα ε νπνία θάλεη δηαβνπιεχζεηο θάζε κήλα κε ηελ Δπηηξνπή Πνιηηηθήο θαη Αζθάιεηαο ηεο ΔΔ. Δπηπιένλ, ν Όπαηνο Δθπξφζσπνο ΔΠΑΑ ηεο ΔΔ θαη ν Ρψζνο Τπνπξγφο 7 http://europa.eu.int/comm/external_relations/russia/intro/index.htm 12

Δμσηεξηθψλ ζπλαληψληαη ηαθηηθά γηα λα ζπδεηήζνπλ ζέκαηα δηεζλψλ εμειίμεσλ θαη αληηκεηψπηζεο θξίζεσλ. 8 2.2.1. ε ηη απνζθνπεί: 9 Ζ Δ ζέηεη θνηλνχο ζηφρνπο θαη απαηηεί ηελ αλάιεςε δξάζεσλ θαη ηελ έλαξμε δηαιφγνπ ζηνπο παξαθάησ ηνκείο: - Πνιηηηθφο δηάινγνο γηα δηεζλή δεηήκαηα ακνηβαίνπ ελδηαθέξνληνο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ παγθφζκηα εηξήλε θαη αζθάιεηα. πλεξγαζία γηα ηελ ηήξεζε ησλ δεκνθξαηηθψλ αξρψλ θαη ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ. Σα ζέκαηα ζπδήηεζεο ζην πιαίζην ηνπ πνιηηηθνχ δηαιφγνπ πεξηιακβάλνπλ ηηο εζσηεξηθέο εμειίμεηο ζηελ ΔΔ θαη ηε Ρσζία (π.ρ. δηεχξπλζε, Δπξσπατθφ χληαγκα, Δπξσπατθή Πνιηηηθή γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Άκπλα, δηαδηθαζία κεηαξξχζκηζεο ζηε Ρσζία), θαζψο θαη ηε ζπλεξγαζία γηα ηελ επίιπζε δηεζλψλ θξίζεσλ θαη ζπγθξνχζεσλ (ζηε Μέζε Αλαηνιή, ζην Ηξάθ, ηα Γ. Βαιθάληα, ην Αθγαληζηάλ θιπ.). Σελ ηειεπηαία πεξίνδν ν δηάινγνο κεηαμχ ΔΔ θαη Ρσζίαο έρεη επηθεληξσζεί ζην δήηεκα ηεο αληηκεηψπηζεο ηεο ηξνκνθξαηίαο. εκαληηθή πξφνδνο έρεη επηηεπρζεί ζηνλ ηνκέα ηεο ζπλεξγαζίαο γηα ηνλ αθνπιηζκφ θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ φπισλ καδηθήο θαηαζηξνθήο. - Δκπνξηθή θαη νηθνλνκηθή ζπλεξγαζία. Φηιειεπζεξνπνίεζε ηνπ εκπνξίνπ ζηε βάζε ηεο ΜΔΚ (Μεηαρείξηζεο Δπλνεκέλνπ Κξάηνπο) θαη απάιεηςε ησλ πνζνηηθψλ πεξηνξηζκψλ. Δλαξκφληζε κε ηελ θνηλνηηθή λνκνζεζία. Μέξηκλα γηα ηελ εγθαηάζηαζε θαη ηε ιεηηνπξγία ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ ππεξεζηψλ, θαλνληζηηθά κέηξα γηα ηηο ηξέρνπζεο πιεξσκέο, ηελ θίλεζε ηνπ θεθαιαίνπ, θαζψο επίζεο θαη γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα θαη ηελ πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία. - πλεξγαζία ζηνλ ηνκέα Γηθαηνζχλεο θαη Δζσηεξηθψλ Τπνζέζεσλ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ παξάλνκσλ δξαζηεξηνηήησλ (δηαθίλεζε λαξθσηηθψλ, μέπιπκα ρξήκαηνο, νξγαλσκέλν έγθιεκα). Σν ρέδην Γξάζεο ηεο 8 http://www.delrus.cec.eu.int/en/p_210/htm 9 http://europa.eu.int/comm/external_relations/russia/intro/index.htm 13

Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο ηνλ Ηνχλην 2000 φζνλ αθνξά ην νξγαλσκέλν έγθιεκα έρεη εληζρχζεη ηε ζπλεξγαζία Ρσζίαο-ΔΔ ζηνλ ηνκέα απηφλ. - πλεξγαζία ζηνλ ηνκέα ηεο επηζηήκεο θαη ηερλνινγίαο, ηνπ πεξηβάιινληνο, ησλ κεηαθνξψλ, ηνπ δηαζηήκαηνο, ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο ελέξγεηαο ηηο 27 Απξηιίνπ 2004 ε ΔΔ θαη ε Ρσζία ππέγξαςαλ πξσηφθνιιν ηεο Δ πξνθεηκέλνπ λα επεθηείλνπλ ηε ζπκθσλία ζηα δέθα λέα θνηλνηηθά κέιε, ηα νπνία πξνζρψξεζαλ ζηελ ΔΔ ηελ 1 ε Μάηνπ 2004. 2.2.2. Δπίπεδα δηαιόγνπ ζην πιαίζην ηεο Δ 10 Ζ Δ, φπσο εηπψζεθε παξαπάλσ, απνηειεί ην ζεζκηθφ πιαίζην γηα έλαξμε ηνπ δηαιφγνπ κεηαμχ ηεο ΔΔ θαη ηεο Ρσζίαο. Ο δηάινγνο απηφο ιακβάλεη ρψξα ζε φια ηα επίπεδα: - ηηο πλφδνπο Κνξπθήο ησλ αξρεγψλ ησλ θξαηψλ θαη ησλ θπβεξλήζεσλ ησλ ρσξψλ κειψλ ηεο ΔΔ, νη νπνίεο πξαγκαηνπνηνχληαη θάζε έμη κήλεο θαη θαζνξίδνπλ ηηο ζηξαηεγηθέο θαηεπζχλζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ζπλεξγαζίαο. - ην εηήζην Τπνπξγηθφ πκβνχιην πλεξγαζίαο. ηε χλνδν ηεο Αγίαο Πεηξνχπνιεο ην Μάην ηνπ 2003, απνθαζίζηεθε ε ελίζρπζε ηνπ πκβνπιίνπ πλεξγαζίαο κε ηε κεηαηξνπή ηνπ ζε Μφληκν πκβνχιην πλεξγαζίαο (Μ). θνπφο ηνπ Μ είλαη λα θαηαζηήζεη ηε ζρέζε Ρσζίαο-ΔΔ πεξηζζφηεξν απνηειεζκαηηθή θαη λα εληζρχζεη ηε δηαθάλεηα ησλ δηαδηθαζηψλ. Σν Μ δεκηνπξγήζεθε ζηε ινγηθή ηεο απμεκέλεο επειημίαο, ζα ζπλεδξηάδεη πην ζπρλά αλάινγα κε ηηο αλάγθεο θαη ζα ιεηηνπξγεί σο ξπζκηζηηθφ γξαθείν (clearing house) γηα ηελ εμεχξεζε ιχζεσλ ζε φια ηα δεηήκαηα ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ Ρσζίαο-ΔΔ. - Μεηαμχ θνηλνβνπιεπηηθψλ αληηπξνζψπσλ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηεο Ρσζηθήο Γνχκα νη νπνίνη απαξηίδνπλ ηελ Κνηλνβνπιεπηηθή Δπηηξνπή πλεξγαζίαο, ε νπνία πξνεδξεχεηαη απφ κέιε θαη ησλ δχν θνηλνβνπιίσλ. 10 http://www.delrus.cec.eu.int/en/p_210/htm 14

- Μεηαμχ πςειψλ αμησκαηνχρσλ θαη απφ ηηο δχν πιεπξέο: ν πνιηηηθφο δηάινγνο πξαγκαηνπνηείηαη ζηηο ιεγφκελεο Troika Meetings ησλ Πνιηηηθψλ Γηεπζπληψλ (Political Directors Troika Meetings). Σηο ζπλαληήζεηο απηέο απαξηίδνπλ αμησκαηνχρνη απφ ηε Ρσζία, ε ρψξα πνπ πξνεδξεχεη ηεο ΔΔ, ε ρψξα πνπ ζα αλαιάβεη ηελ επφκελε Πξνεδξία ηεο ΔΔ, ν Γεληθφο Γξακκαηέαο ηνπ πκβνπιίνπ / Όπαηνο Δθπξφζσπνο ΚΔΠΑΑ θαη ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή. 2.3. Ζ Κνηλή ηξαηεγηθή ηεο ΔΔ γηα ηε Ρσζία (1999) (EU Common Strategy on Russia) Σν Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Κνισλίαο ηνλ Ηνχλην ηνπ 1999 ε ΔΔ ελέθξηλε ηελ Κνηλή ηξαηεγηθή, έλα λέν φξγαλν γηα ηελ ελίζρπζε ηνπ δηαιφγνπ θαη ηεο ζπλεξγαζίαο ηεο ΔΔ θαη ησλ ρσξψλ κειψλ ηεο κε άιιεο ρψξεο ζε ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο. Βαζηζκέλε ζηε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ (1997) ε νπνία πξνέβιεπε ηελ επέθηαζε ηεο Κνηλήο Δμσηεξηθήο Πνιηηηθήο θαη Πνιηηηθήο Αζθάιεηαο (ΚΔΠΠΑ) ησλ ρσξψλ κειψλ ηεο ΔΔ, ε πξψηε Κνηλή ηξαηεγηθή ηεο ΔΔ πηνζεηήζεθε γηα ηε Ρσζία (Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Κνισλίαο, 1999). Ζ Κνηλή ηξαηεγηθή ζέηεη ηνπο ζηφρνπο θαη ηα κέζα πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζεη ε ΔΔ πξνθεηκέλνπ λα πξνσζήζεη ηε ζπλεξγαζία ηεο κε ηε Ρσζία. Γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ απηψλ ε ΔΔ θαιεί ηα θξάηε κέιε ηεο λα ζπλεξγαζηνχλ καδί ηεο θαη κεηαμχ ηνπο, θαζψο θαη κε πεξηθεξεηαθνχο ή άιινπο νξγαληζκνχο. Βαζηθνί ζηόρνη 11 Δδξαίσζε ηεο δεκνθξαηίαο, ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ, ησλ θξαηηθψλ ζεζκψλ ζηε Ρσζία (εθηειεζηηθά, λνκνζεηηθά θαη δηθαζηηθά ζψκαηα, αζηπλνκία, πεξηθεξεηαθή θαη ηνπηθή απηνδηνίθεζε) θαη ηεο Κνηλσλίαο ησλ Πνιηηψλ Δλαξκφληζε ησλ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο Ρσζίαο κε ην θνηλνηηθφ (δεκηνπξγία βηψζηκεο νηθνλνκίαο αγνξάο, ιεηηνπξγηθνί θαη δηαθαλείο νηθνλνκηθνί ζεζκνί γηα ηελ πξνζέιθπζε επελδχζεσλ θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ) Δλίζρπζε ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο ζηαζεξφηεηαο εληφο θαη εθηφο ηεο ΔΔ κέζσ κφληκνπ δηαιφγνπ γηα ηελ πνιηηηθή θαη ηελ αζθάιεηα ηφζν ζε 11 http://www.upi-fiia.fi/northerndimension/cfsp11.pdf 15

δηκεξέο επίπεδν φζν θαη ζε δηεζλέο (ζην πιαίζην ησλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ ΟΖΔ, ΟΑΔ). Κνηλέο πξνθιήζεηο ιφγσ ηεο γεηηλίαζεο ΔΔ-Ρσζίαο (ππξεληθή αζθάιεηα, πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, θαηαπνιέκεζε παξάλνκσλ δξαζηεξηνηήησλ) κέζσ ηεο ζπλεξγαζίαο ζε ηνπηθφ θαη πεξηθεξεηαθφ επίπεδν. 2.4. Ζ απάληεζε ηεο Ρσζίαο: Ζ Μεζνπξόζεζκε ηξαηεγηθή 2000-2010 (Russia s Medium-Strategy Paper) Ζ Μεζνπξφζεζκε ηξαηεγηθή γηα ηελ Αλάπηπμε ησλ ρέζεσλ κεηαμχ ηεο Ρσζηθήο Οκνζπνλδίαο θαη ηεο ΔΔ (2000-2010), απνηειεί ηε ζεηηθή απάληεζε ηεο Ρσζίαο ζηελ Κνηλή ηξαηεγηθή ηεο ΔΔ. Δπηδφζεθε απφ ηνλ Βιαληηκίξ Πνχηηλ, ηφηε πξσζππνπξγφ ηεο Ρσζίαο, ζηελ Σξφηθα ηεο ΔΔ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πλφδνπ Κνξπθήο ζην Διζίλθη ηνλ Οθηψβξην ηνπ 1999. ην έγγξαθν απηφ αληαλαθιάηαη ε ζχγθιηζε ηεο ξσζηθήο πιεπξάο κε ηνπο ζηφρνπο θαη ηα κέζα πνπ ζέηεη ε Κνηλή ηξαηεγηθή ηεο ΔΔ γηα ηελ αλάπηπμε ησλ δηκεξψλ ζρέζεσλ. Ο ρξνληθφο νξίδνληαο ηεο Μεζνπξφζεζκεο ηξαηεγηθήο θαιχπηεη ηελ επφκελε δεθαεηία (2000-2010). 12 Δίλαη ζεκαληηθφ, σζηφζν, λα αλαθεξζνχλ νη ζηφρνη ζηνπο νπνίνπο επηθεληξψλεηαη ε ξσζηθή πξφηαζε: Βαζηθνί ζηόρνη 13 Δδξαίσζε παλεπξσπατθήο αζθάιεηαο απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο Δπξσπαίνπο ρσξίο σζηφζν λα απνκνλψλνληαη ε Ζ.Π.Α. ππνβηβάδεηαη ν ξφινο ηνπο ζηελ Δπξψπε. θαη ην ΝΑΣΟ θαη λα Δμέηαζε ηεο ξσζηθήο ζέζεο ζηελ «ακπληηθή ηαπηφηεηα» ηεο ΔΔ ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο Γπηηθήο ΔΔ θαη πξνψζεζε πνιηηηθψλ θαη ζηξαηησηηθψλ επαθψλ Ρσζίαο-ΔΔ, πξνθεηκέλνπ λα αληηζηαζκηζηεί ε θπξηαξρία ηνπ ΝΑΣΟ ζηελ Δπξψπε. Γεκηνπξγία παλεπξσπατθψλ νηθνλνκηθψλ θαη λνκηθψλ ππνδνκψλ σο πξνυπφζεζε γηα ηε ζπλεξγαζία ζηνλ ηνκέα ηνπ εκπνξίνπ, ησλ 12 European Foreign Affairs Review 5: 165-174, 2000 (European-Russian Partnership: What Future?) 13 http://europa.eu.int/comm/external_relations/russia/russian_mediu m_term_strategy/index.htm 16

επελδχζεσλ, ηεο δηαζπλνξηαθήο επηθνηλσλίαο, ηελ πάηαμε ησλ παξάλνκσλ δξαζηεξηνηήησλ. Σελ πξνψζεζε ησλ δηαβνπιεχζεσλ θαη (αλ είλαη απαξαίηεην) ην ζπληνληζκφ ησλ ζέζεσλ πνπ εθθξάδνληαη απφ ηηο ρψξεο κέιε ησλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ. 2.5. πγθξηηηθή αλάιπζε ησλ δύν ζηξαηεγηθώλ 14 Σν βαζηθφ θνηλφ ζηνηρείν ησλ δχν ηξαηεγηθψλ (ηεο Κνηλήο ηξαηεγηθήο ηεο ΔΔ γηα ηε Ρσζία θαη ηεο Μεζνπξφζεζκεο ηξαηεγηθήο ηεο Ρσζίαο) είλαη ε ηδέα ηεο ζηξαηεγηθήο ζπλεξγαζίαο ησλ δχν πιεπξψλ ζηε βάζε ηνπ πνιηηηθνχ θαη λνκηθνχ πιαηζίνπ ηεο πκθσλίαο Δηαηξηθήο ρέζεο θαη πλεξγαζίαο (Partnership and Cooperation Agreement) ηνπ 1994. Δπίζεο, ε ηδέα ηεο «ελσκέλεο Δπξψπεο ρσξίο δηαρσξηζηηθέο γξακκέο» δηέπεη θαη ηα δχν έγγξαθα. Γηα ηνπο ξσζηθνχο πνιηηηθνχο θαη πλεπκαηηθνχο θχθινπο ην λα ζεσξείηαη ε Ρσζία αλαπφζπαζην κέξνο ηεο Δπξσπατθήο επείξνπ πξνζδίδεη αίγιε ζην ρακέλν θχξνο ηεο ρψξαο κεηά ηελ θαηάξξεπζε ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο, θαη απηφ ε ΔΔ ην ζπλαηζζάλεηαη. Χζηφζν, κηα καηηά ζηνπο βαζηθνχο ζηφρνπο ησλ δχν πιεπξψλ δείρλεη θαη ηηο δηαθνξέο ζηξαηεγηθήο, νη νπνίεο ζπλνςίδνληαη σο εμήο: Σν δήηεκα ηεο κεηάβαζεο ηεο Ρσζηθήο Οκνζπνλδίαο ζε νηθνλνκία αγνξάο θαη θξάηνο δηθαίνπ δε ζπγθαηαιέγεηαη ζηνπο ζηφρνπο ηνπ ξσζηθνχ εγγξάθνπ, ελψ αληίζεηα απνηειεί πξσηαξρηθφ ζθνπφ ζην αληίζηνηρν θείκελν ηεο ΔΔ. Ζ Κνηλή ηξαηεγηθή κηιάεη γηα θνηλνηηθή βνήζεηα θαη ζπκβνιή ζηελ πνξεία κεηάβαζεο ηεο Ρσζίαο, ελψ ε Μφζρα κηιάεη γηα ρξήζε ησλ νηθνλνκηθψλ πφξσλ θαη ηεο εκπεηξίαο ζηε δηαρείξηζε πνπ έρεη ε ΔΔ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο θνηλσληθήο νηθνλνκίαο αγνξάο ζηε βάζε ηνπ επγελνχο αληαγσληζκνχ. Με άιια ιφγηα, ε Ρσζία βιέπεη ηελ ΔΔ σο δσξεηή θαη ηνλ εαπηφ ηεο σο απνδέθηε. Ζ Κνηλή ηξαηεγηθή ζεσξεί απαξαίηεην παξάγνληα γηα ηε ζηαζεξφηεηα θαη ηελ αζθάιεηα ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Δπξψπεο θαη ζπλεπψο αλαγθαία ζπλζήθε γηα ηελ νκαιή ζπλεξγαζία ηεο κε ηε Ρσζία, ηελ 14 http://www.upi-fiia.fi/northerndimension/cfsp11.pdf 17

εδξαίσζε ζηε ρψξα θξάηνπο δηθαίνπ θαη δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ. Αληίζεηα, ην αληίζηνηρν ξσζηθφ θείκελν ζεσξεί ηε κεηάβαζε απηή σο εζσηεξηθή ππφζεζε ηεο Ρσζίαο, ε νπνία θαζνξίδεηαη απφ ηε ζηξαηεγηθή ηεο πξνο ηελ ΔΔ. Γειαδή, ε ξσζηθή πιεπξά ζεσξεί επηθνπξηθή θαη κφλν ηε ζπκβνιή ηεο ΔΔ ζηελ εζσηεξηθή ηεο κεηαξξχζκηζε. ηε Μεζνπξφζεζκε ηξαηεγηθή ηεο Ρσζίαο ε ζπλεξγαζία κε ηελ ΔΔ εξκελεχεηαη σο ρξήζε ηνπ δπλακηθνχ θαη ησλ δπλαηνηήησλ ηεο ΔΔ θαη ζπκκεηνρή ηεο Ρσζίαο ζε ηνκείο φπνπ ηα ζπκθέξνληα ησλ δχν πιεπξψλ είλαη θνηλά (παξνρή θαπζίκσλ θαη θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ ΔΔ, ζπκκεηνρή ζηελ θαηαζθεπή δηθηχσλ ππνδνκψλ, ζε δηαζηεκηθά πξνγξάκκαηα θαη ζηελ επξσδψλε). Ζ κέρξη ηψξα ε Κνηλή ηξαηεγηθή θαίλεηαη λα κελ έρεη επηηχρεη ηνπο ζηφρνπο ηεο, θαζψο 1) ε αλαθνξά ζηηο θνηλέο αξρέο ησλ δχν πιεπξψλ έρεη ζεσξεηηθφ θαη γεληθφινγν ραξαθηήξα 2) ΔΔ θαη Ρσζία έρνπλ αληίζεηεο απφςεηο ζε νξηζκέλα δεηήκαηα, φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα ην δήηεκα ηεο Σζεηζελίαο (βι. ζρεηηθφ θεθάιαην), 3) ε πνιηηηθή βνχιεζε ιείπεη ζπρλά θαη απφ ηηο δχν πιεπξέο θαη 4) ε ακθηιεγφκελε ζηάζε ηεο Ρσζίαο έλαληη ησλ Ζ.Π.Α. 3. Οηθνλνκία θαη εκπόξην 3.1. Ζ Ρσζία ζε αλαπηπμηαθή πνξεία Μεηά ηελ νηθνλνκηθή θξίζε ηνπ 1998 ε Ρσζία έρεη θάλεη ζεκαληηθά βήκαηα γηα ηελ αλφξζσζε ηεο νηθνλνκίαο ηεο. Σν ρξνληθφ δηάζηεκα 1999-2003 θαη ζε αληίζεζε κε ηελ πξνεγνχκελε δεθαεηία νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο απνξχζκηζεο, εδξαηψζεθε έλα ζηαζεξφηεξν θαη πην πξνβιέςηκν πνιηηηθφ πεξηβάιινλ, γεγνλφο πνπ ζπλέηεηλε ζηελ εθαξκνγή κεηαξξπζκηζηηθψλ πνιηηηθψλ, ζηελ αχμεζε ηνπ ξπζκνχ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ηε καθξννηθνλνκηθή ζηαζεξνπνίεζε ηεο ρψξαο. Οη πςειέο ηηκέο εμαγσγήο ησλ ξσζηθψλ ελεξγεηαθψλ πιψλ (ηνπ πεηξειαίνπ θαη ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ), ε ππνηίκεζε ηνπ ξνπβιίνπ θαη ε πηνζέηεζε ζπλεηψλ νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ ήηαλ νη θχξηνη παξάγνληεο απηήο ηεο ζηαζεξνπνίεζεο. 15 Απφ ην 2002 άξρηζε λα ζεκεηψλεηαη κεγάιε εηζξνή μέλσλ επελδχζεσλ ζηε Ρσζία, ελψ ν ξπζκφο 15 http://europa.eu.int/russi/external_relations/russia/intro/eco_trade.htm 18

αλάπηπμεο ζεκεηψλεη ζηαζεξή αχμεζε. 16 Σν ΑΔΠ έρεη θηάζεη ζρεδφλ ζην 40% (κέζνο εηήζηνο ξπζκφο αχμεζεο 6,5%). Ο πιεζσξηζκφο έρεη κεησζεί ζεκαληηθά θαη νη δεκφζηεο δαπάλεο έρνπλ ηεζεί ππφ έιεγρν. Ζ αλάπηπμε θαη ε απνθαηάζηαζε ηεο νηθνλνκηθήο ζηαζεξφηεηαο ζπλέβαιαλ ζηε ζηαζεξή αχμεζε ηνπ εηζνδήκαηνο (ην 2003 ην θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα απμήζεθε θαηά 16%) θαη ηε κείσζε ηνπ πνζνζηνχ ηεο θηψρηαο (40% ην 1999 25% ηα 2003). Σν εμσηεξηθφ ρξένο επίζεο κεηψζεθε ζεκαληηθά (28% ηνπ ΑΔΠ), ην ίδην θαη νη εθξνέο θεθαιαίσλ. Σν επίπεδν ησλ παγθφζκησλ απνζεκάησλ εμαπιαζηάζηεθε απφ ην 1999. Σν επλντθφ απηφ νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ απνηέιεζε ηε βάζε γηα ηελ πξνζέιθπζε, αλ θαη ζε κηθξφ πνζνζηφ, μέλσλ επελδπηψλ. (βι. παξ. 3.3. Οηθνλνκηθά ζηνηρεία ηεο Ρσζίαο). 17 Πξφνδνο επίζεο έρεη ζεκεησζεί θαη ζηνλ ηνκέα ησλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ. Απφ ην 2000 ε θπβέξλεζε πηνζέηεζε κηα θηιφδνμε θαη πεξηζζφηεξν ζπλεπή κεηαξξπζκηζηηθή πνιηηηθή καθξάο πλνήο κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ θαη ηε κεηάβαζε ηεο ξσζηθήο νηθνλνκίαο ζε νηθνλνκία αγνξάο. Κπξίαξρν ζηνηρείν απηήο πνιηηηθήο απηήο είλαη ε δήισζε-ζηφρνο ηνπ Ρψζνπ Πξνέδξνπ Πνχηηλ ζηηο αξρέο ηνπ 2003 λα δηπιαζηάζεη ην πξαγκαηηθφ κέγεζνο ηνπ ΑΔΠ ζηα επφκελα δέθα ρξφληα, γεγνλφο πνπ απαηηεί εηήζηα αλάπηπμε ηεο ηάμεο ηνπ 8%.Οη δηαξζξσηηθέο αιιαγέο αθνξνχλ ηνπο παξαθάησ ηνκείο: Βειηίσζε ηνπ επελδπηηθνχ θιίκαηνο κε ηελ θαζηέξσζε ηνπ θαζεζηψηνο ειεχζεξνπ αληαγσληζκνχ ησλ επηρεηξήζεσλ, αιιαγέο ζηε θνξνινγία θαη ηε λνκνζεζία. Πνξεία ελζσκάησζεο ηεο Ρσζίαο ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία Δθζπγρξνληζκφο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο θαη ησλ θξαηηθψλ ππεξεζηψλ Κνηλσληθή κεηαξξχζκηζε κε αιιαγή ηνπ αζθαιηζηηθνχ θαη ζπληαμηνδνηηθνχ ζπζηήκαηνο, ζηήξημε ησλ αδχλακσλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ, δεκηνπξγία επθαηξηψλ γηα εξγαζία). 18 16 http://www.economist.com/research/backgrounders/displaybackgrounder.cfm?bg=1022422 17 http://europa.eu.int/russi/external_relations/russia/intro/eco_trade.htm 18 ό.π. 19

3.2. Πξνβιήκαηα ηεο ξσζηθήο νηθνλνκίαο Χζηφζν, ηα πξνβιήκαηα παξακέλνπλ. Ζ ξσζηθή νηθνλνκία εμαξηάηαη ζε πςειφ βαζκφ απφ ηηο πσιήζεηο ηνπ πεηξειαίνπ. Παξφηη δηαζέηεη ην έλα δέθαην ησλ απνζεκάησλ πεηξειαίνπ απηήο Μ. Αλαηνιήο, ε Ρσζία απνηειεί ηε κεγαιχηεξε πεηξειαηνπαξαγσγηθή ρψξα θαη ηε δεχηεξε ρψξα ζε εμαγσγέο πεηξειαίνπ παγθνζκίσο κεηά ηε ανπδηθή Αξαβία. 19 πλεπψο, νη εμαγσγέο ηεο Ρσζίαο ζε πεηξέιαην απνηεινχλ ζεκαληηθή πεγή εηζνδήκαηνο, αιιά θαη δηπισκαηηθήο ηζρχνο ηεο ρψξαο. Γηα ην ιφγν απηφ ε Ρσζία ελαληηψζεθε ζηηο πξνζπάζεηεο ηνπ OPEC λα ηεζεί ππφ έιεγρν ε παγθφζκηα ηηκή πεηξειαίνπ. Οη πεξηζζφηεξεο εηαηξίεο πεηξειαίνπ ζηε Ρσζία βξίζθνληαη ππφ ηνλ έιεγρν κηαο κηθξήο νιηγαξρίαο, ηνπο ιεγφκελνπο «νιηγάξρεο», νη νπνίνη ζπρλά αθνινπζνχλ ηαθηηθέο πξνο ίδην φθεινο. Ζ δίσμε απφ ηε ξσζηθή θπβέξλεζε ηεο εηαηξίαο Yukos, κηαο απφ ηηο κεγαιχηεξεο εηαηξίεο πεηξειαίνπ ζηε Ρσζία, θαη ε ζχιιεςε γηα ππεμαίξεζε ρξήκαηνο ηνπ κεγαιχηεξνπ κεηφρνπ ηεο, Μηραήι Κνληνξθφβζθη, ζεσξήζεθε απφ πνιινχο πσο ππνθηλήζεθε απφ ηελ θπβέξλεζε, πξνθεηκέλνπ ε εηαηξία λα πεξηέιζεη ζηα ρέξηα ηνπ θξάηνπο. Πηζαλνινγείηαη πσο ε Yukos ζα εμαγνξαζηεί, ηνπιάρηζηνλ ελ κέξεη, θαη έηζη ε Ρσζία ζα απνθηήζεη ηνλ έιεγρν κηαο απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο εηαηξίεο πεηξειαίνπ. 20 Ζ ζχιιεςε ηνπ Μηραήι Κνληνξθφβζθη ηνλ Οθηψβξην ηνπ 2003, αλ θαη δελ απνζάξξπλε άκεζα ην επελδπηηθφ θιίκα, πξνθάιεζε αληηδξάζεηο αλεζπρίαο ιφγσ ηεο πξνζβνιήο ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ θαη ηεο ηδησηηθήο ηδηνθηεζίαο. 21 Αλάινγε πεξίπησζε είλαη ε ζχιιεςε ην 2000 ηνπ Βιαληηκίξ Γθνπζίλζθη, ηδηνθηήηε ΜΜΔ, κε ηελ θαηεγνξία ππεμαίξεζεο ρξεκάησλ. Σειηθά, ην 2001 ηα ΜΜΔ ηνπ Γθνπζίλζθη πεξλνχλ ιφγσ ρξεψλ ζηα ρέξηα ηνπ ειεγρφκελνπ απφ ην Κξεκιίλν κνλνπσιίνπ θπζηθνχ αεξίνπ Gazprom. 22 Ο ηνκέαο ησλ ππνδνκψλ ηεο Ρσζίαο (ελέξγεηα, κεηαθνξέο) ρξεηάδεηαη ηε ζπκβνιή μέλσλ επελδχζεσλ γηα λα αλαπηπρζεί. Σν νηθνλνκηθφ ζχζηεκα, αλ θαη ε θπβέξλεζε θάλεη ζεκαληηθέο πξνζπάζεηεο κεηαξξχζκηζεο, έρεη αθφκα αξθεηφ 19 Economist, 29 Ινπιίνπ 2004 20 ό.π. 21 http://www.economist.com/research/backgrounders/displaybackgrounder.cfm?bg=1022422 22 http://www.kat.gr/kat/p/km/txt/gusinsky.htm 20