ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΔΑΣΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΠΟΛΥΧΩΡΟΣ «ΠΟΛΙΤΕΙΑ»

1-4 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2009 14 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΔΑΣΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΠΟΛΥΧΩΡΟΣ «ΠΟΛΙΤΕΙΑ» ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ ΤΗΣ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΧΑΪΑΣ

14ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΔΑΣΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

ISSN: 1109-7574 ISBN: 978-960-89478-3-2 COPYRIGHT 2011: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥΠΟΛΗ, 541 24 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, Τ.Θ. 1671, www.forestry.gr ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ: DIRECTION ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ Α.Ε. Μ. ΑΣΙΑΣ 43, 152 33 ΧΑΛΑΝΔΡΙ, Τ: 210 77.12.400, Ε: direction@direction.gr

14ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΔΑΣΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ 1-4 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2009 ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΠΟΛΥΧΩΡΟΣ «ΠΟΛΙΤΕΙΑ»

14ο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Ζάγκας Θεοχάρης, Πρόεδρος (Πρόεδρος ΕΔΕ) Τσιτσώνη Θέκλα, Αντιπρόεδρος (Αντιπρόεδρος ΕΔΕ) Ελευθεριάδου Ελένη, Γενική Γραμματέας (Γενική Γραμματέας ΕΔΕ) Σπανός Ιωάννης, Ταμίας (Ταμίας ΕΔΕ) Αλιζώτη Παρασκευή, Μέλος (Μέλος ΕΔΕ) Στεφανίδης Παναγιώτης, Μέλος (Πρόεδρος Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος) Τσακανίκας Χρήστος, Μέλος (Διευθυντής Δασών Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας) Πετρόπουλος Αθανάσιος, Μέλος (Αντινομάρχης Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αχαΐας) Μπακουλόπουλος Νικόλαος, Μέλος (Διευθυντής Δασών Νομού Αχαΐας) Κανταρτζόπουλος Αντώνιος, Μέλος (Προϊστάμενος Δασαρχείου Πατρών) Τζανιδάκης Γεώργιος, Μέλος (Εκπρόσωπος ΓΕΩΤ.Ε.Ε.) ΤΟΠΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Τσακανίκας Χρήστος, Διευθυντής Δασών Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Πετρόπουλος Αθανάσιος, Αντινομάρχης Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αχαΐας Μπακουλόπουλος Νικόλαος, Διευθυντής Δασών Νομού Αχαΐας Κανταρτζόπουλος Αντώνιος, Δασάρχης Πατρών Πολίτης Θεόδωρος, Νομαρχιακός Σύμβουλος Αχαΐας Βαρβατσούλης Σταύρος, Δασολόγος Δασαρχείου Πατρών Ζάνταλης Ιωάννης, Δασολόγος Διεύθυνσης Δασών Ν. Αχαΐας Κατσαρός Δημήτριος, Δασολόγος Διεύθυνσης Δασών Ν. Αχαΐας Κόκκορης Ιωάννης, Δασολόγος Μελετητής Κολλύρου Κατερίνα, Δασολόγος Διεύθυνσης Δασών Ν. Αχαΐας Κωνσταντόπουλος Παναγιώτης, Δασολόγος της Γ ΚΟΠ Οικονόμου Λαμπρινή, Δασολόγος Μελετητής Σκαρμούτσου Μαρία, Δασολόγος Διεύθυνσης Δασών Ν. Αχαΐας Σμηλιωτόπουλος Παναγιώτης, Δασολόγος Δασαρχείου Πατρών Χρονόπουλος Γεώργιος, Δασολόγος Δασαρχείου Αιγίου 6

Οικολογική και Κοινωνικοοικονομική αποκατάσταση πυρόπληκτων περιοχών - Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος Αλιζώτη Παρασκευή Αλιφραγκής Δημήτριος Βουλγαρίδης Ηλίας Ελευθεριάδου Ελένη Εσκίογλου Παναγιώτης Ζάγκας Θεοχάρης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Καραμέρης Αθανάσιος Μελιάδης Ιωάννης Πλατής Παναγιώτης Τσιτσώνη Θέκλα Σπανός Ιωάννης Χριστοδούλου Αθανάσιος Αϊναλής Απόστολος Αλιζώτη Παρασκευή Αλιφραγκής Δημήτριος Ανδρεοπούλου Ζαχαρούλα Βασιλείου Βασίλειος Βουλγαρίδης Ηλίας Γερασιμίδης Αχιλλέας Γκανάτσας Πέτρος Γουδέλης Γεράσιμος Γούπος Χρήστος Γρηγορίου Αθανάσιος Δημητρακόπουλος Αλέξανδρος Ελευθεριάδου Ελένη Εσκίογλου Παναγιώτης Ζάγκας Θεοχάρης Θεοδωρόπουλος Κωνσταντίνος Ισπικούδης Ιωάννης Καζαντζίδης Σάββας Καλαπανίδα Μαρία Καραμανώλης Δημήτριος Καραμέρης Αθανάσιος Κοράκης Γεώργιος Λεφάκης Παναγιώτης ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΡΙΤΩΝ Μαντζανάς Κωνσταντίνος Μελιάδης Ιωάννης Μιχόπουλος Παναγιώτης Μπαρμπούτης Ιωάννης Μπλιούμης Βάιος Ντίνη-Παπαναστάση Ολυμπία Ξανθοπούλου Ελένη Πασιαλής Κωνσταντίνος Παπαναστάσης Βασίλειος Πλατής Παναγιώτης Ράγκου Πολυξένη Ραδόγλου Καλλιόπη Ράπτης Δημήτριος Σαπουντζής Μάριος Σπανός Ιωάννης Στάθης Δημήτριος Στεφανιδης Παναγιώτης Σπανός Κωνσταντίνος Τσακαλδήμη Μαριάνθη Τσιτσώνη Θέκλα Φιλίππου Ιωάννης Χριστοδούλου Αθανάσιος 7

Τα παρόχθια δάση του Πηνειού ποταμού Ν. Λάρισας: Καταγραφή της παρόχθιας βλάστησης, των προβλημάτων και των ανθρώπινων επιδράσεων στην ευρύτερη περιοχή Ευθυμίου Γεώργιος¹, Γκαραβέλη Ανθή 2,1 & Στέργιος Βέργος¹ ¹ ΤΕΙ Λάρισας, Παράρτημα Καρδίτσας, Τμήμα Δασοπονίας & Διαχείρισης Φ.Π., Τέρμα Μαυρομιχάλη, 43100, Καρδίτσα efthimiou@teilar.gr ² Δασαρχείο Λάρισας, Παπαναστασίου 52, Λάρισα, Τηλ.: 2410 251501, E-mail: gkaraveli@teilar.gr Περίληψη Ο Πηνειός ποταμός και ειδικότερα το Δέλτα του, αποτελεί έναν από τους σημαντικούς υγρότοπους της κεντρικής Ελλάδας και της Ευρώπης. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, έχει χάσει πολλές από τις αξίες του, λόγω της σημαντικής μείωσης και κατάτμησης των φυσικών οικοσυστημάτων του. Η παρούσα εργασία αποσκοπεί στην παρουσίαση της υφιστάμενης κατάστασης της βλάστησης σε ζώνη πλάτους 300m κατά μήκος της κύριας κοίτης του Πηνειού ποταμού στο Ν. Λάρισας, από την πόλη της Λάρισας μέχρι και τις εκβολές του στο Αιγαίο Πέλαγος και να μελετήσει τα προβλήματα και τις ανθρώπινες επιδράσεις στην ευρύτερη περιοχή, στοιχεία απαραίτητα στην ανάπτυξη κατάλληλης πολιτικής και μέτρων διαχείρισης. Σύμφωνα με την ανάλυση που πραγματοποιήθηκε με τη χρήση ΓΣΠ, GPS, Τηλεπισκόπησης και επιτόπιων εκτιμήσεων, τα δάση και οι δασικές εκτάσεις καταλαμβάνουν το 24% της ζώνης μελέτης, ενώ οι αγροτικές εκτάσεις κυριαρχούν στο 61% της συνολικής έκτασης της περιοχής μελέτης. Λέξεις κλειδιά: Πηνειός ποταμός, παρόχθια δάση, διαχείριση, ΓΣΠ, GPS, Τηλεπισκόπηση. 1. Εισαγωγή Ο Πηνειός, με μήκος 140 χιλιόμετρα περίπου, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα ελληνικά ποτάμια, κατέχοντας την 3η θέση μετά τον Αλιάκμονα και τον Αχελώο. Η παρόχθια βλάστησή του είναι πλούσια και κατά μήκος του εντοπίζονται ψηλά πλατάνια, ιτιές, λεύκες, φτελιές, φράξοι και βαλανιδιές. Η σημασία του για την πεδιάδα της Κεντρικής Ελλάδας και τη ζωή των κατοίκων είναι μεγάλη. Παρέχει νερό στο μεγαλύτερο μέρος του Θεσσαλικού κάμπου και από τις προσχώσεις του έχουν σχηματιστεί εδάφη που προσφέρουν εξαιρετικά γόνιμες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, συμβάλλοντας στην άνθηση της αγροτικής οικονομίας στην περιοχή. Το Δέλτα του ποταμού Πηνειού σχηματίζεται στις εκβολές του στο Αιγαίο Πέλαγος, έχει έκταση 60.000 στρέμματα (Τσίπης Κ. 2004) και αποτελεί έναν από τους σημαντικούς υγροτόπους της χώρας και της Ευρώπης. Η περιοχή του Δέλτα, σε συνδυασμό με τα Τέμπη και τα όρη Κάτω Όλυμπος και Κίσσαβος (Όσσα), αποτελεί ένα σύμπλεγμα οικοσυστημάτων με πλούσια βιοποικιλότητα. Το Δέλτα περιλαμβάνεται στον επιστημονικό κατάλογο των υπό ένταξη περιοχών στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο «Natura 2000», ενώ η Κοιλάδα των Τεμπών έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Natura 2000 με το όνομα «Αισθητικό δάσος Κοιλάδας Τεμπών», 327

14ο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας και Ζώνη Ειδικής Προστασίας με κωδικό GR 1420005. Στο παρελθόν, σχεδόν όλη την περιοχή του Δέλτα κάλυπταν πυκνά και αδιαπέραστα δάση από πανύψηλα πλατάνια, φράξους, λεύκες, σκλήθρα, δρύες και ιτιές με αναρριχώμενα φυτά που δημιουργούσαν ένα περιβάλλον τροπικό (Ντάφης 2009). Σήμερα μόνο ένα τμήμα από αυτά τα δάση σώζεται, μεταξύ των οποίων οι λίγες συστάδες φράξου (από τα σπάνια σε όλη την Ευρώπη). Η γνώση της φυσικής εξέλιξης-δυναμικής των παραποτάμιων οικοσυστημάτων (Ευθυμίου, 2000), σε συνδυασμό με τη μελέτη των ανθρωπογενών επιπτώσεων σε παλαιότερες περιόδους, και η λεπτομερής καταγραφή της σημερινής τους κατάστασης, βοηθάει στον πιο αποτελεσματικό σχεδιασμό των χρήσεων γης και στη λήψη των κατάλληλων μέτρων διαχείρισης (Ευθυμίου Γ. και Χ. Γέρρεντρουπ, 2006). Μέχρι σήμερα δεν έχουν μελετηθεί οι χρήσεις γης σε όλη την έκταση της περιοχής μελέτης, ούτε η διαχρονική εξέλιξη των οικοσυστημάτων κατά μήκος της κοίτης του ποταμού. Περιορισμένος αριθμός μελετών και ερευνητικών εργασιών είχε ως αντικείμενο μελέτης και έρευνας το Δέλτα του Πηνειού (Αθανασιάδης και Δρόσος 1989, Athanasiadis and Drossos 1992, Κορώνη και Αδαμογιάννης 1994, Ελευθεριάδου κ.ά. 1995, Αθανασιάδης κ.ά. 1996, Δρόσος κ.ά. 1996, Βοϊβόνδα κ.ά. 2001, Τασόγλου 2003, Τσίπης και Βέργος 2007, Πολύμερος 2008) και μόνο δύο εργασίες επιχειρούν την καταγραφή της ιστορικής εξέλιξης των καλύψεων γης στο Δέλτα από το 1920 έως και το 1995 (Κορώνη και Αδαμογιάννης 1994, Τσίπης 2004). Στόχος της εργασίας αυτής, η οποία αποτελεί τμήμα μιας γενικότερης έρευνας για τον Πηνειό ποταμό, που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη των μεταβολών στη βλάστηση κατά μήκος της κοίτης του από το 1945 έως και σήμερα, καθώς και της υφιστάμενης δομής του τοπίου με τη χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών όπως τα GIS, GPS και της δορυφορικής Τηλεπισκόπησης, είναι να παρουσιάσει τη σημερινή κατάσταση της βλάστησης κατά μήκος της κύριας κοίτης του Πηνειού ποταμού στο Ν. Λάρισας, από την πόλη της Λάρισας μέχρι και τις εκβολές του στο Αιγαίο Πέλαγος και να μελετήσει τα προβλήματα και τις αλληλεπιδράσεις από την ευρύτερη περιοχή. Βασικό στοιχείο ενός GIS είναι μια δυναμική βάση δεδομένων που επιτρέπει να γίνουν συνδέσεις μεταξύ των χωρικών και των περιγραφικών στοιχείων και που μπορεί να εξελίσσεται με το χρόνο, δίνοντας δυνατότητα παρακολούθησης και καταγραφής των αλλαγών που υφίσταται μια περιοχή (Wadsworth και Treweek 1999). Τα αποτελέσματα αυτής της εργασίας μπορούν να αποτελέσουν εργαλείο στη χάραξη πολιτικής για την προστασία και διαχείριση ενός από τους σημαντικότερους υγροτόπους της Κεντρικής Ελλάδας και των παρόχθιων οικοσυστημάτων της Θεσσαλίας. 2. Υλικά - Μέθοδοι 2.1 Περιοχή έρευνας Ο Πηνειός ποταμός πηγάζει από τις πλαγιές της Νότιας Πίνδου, στα όρια των Νομών Ιωαννίνων και Τρικάλων, και διασχίζοντας τη Θεσσαλία εκβάλλει στο Θερμαϊκό Κόλπο. Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε κατά μήκος της κύριας κοίτης του Πηνειού ποταμού στο Ν. Λάρισας, από την πόλη της Λάρισας μέχρι και τις εκβολές του στο Αιγαίο Πέλαγος (Σχήμα 1). 328

Οικολογική και Κοινωνικοοικονομική αποκατάσταση πυρόπληκτων περιοχών - Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος 2.2 Δεδομένα Προκειμένου να μελετηθούν τα παρόχθια δάση του Ν. Λάρισας και να καταγραφεί η σημερινή κατάσταση της παραποτάμιας βλάστησης κατά μήκος του Πηνειού ποταμού χρησιμοποιήθηκαν οι Σύγχρονες Τεχνολογίες, όπως είναι τα Γ.Σ.Π. και τα GPS, με την Τηλεπισκόπηση και αξιοποιήθηκε το χαρτογραφικό υλικό του Δασαρχείου Λάρισας, σε συνδυασμό με τη μέθοδο της επιτόπιας εκτίμησης (αυτοψία της περιοχής μελέτης). Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν οι χάρτες της Γ.Υ.Σ. με κλίμακα 1:50000, καθώς και οι πρόσφατοι Ορθοφωτοχάρτες έτους λήψης 1996 σε ψηφιακή μορφή για όλη την περιοχή μελέτης. Κατά τη διάρκεια της επιτόπου έρευνας, έγινε χρήση GPS συσκευής χειρός και ειδικότερα του μοντέλου Explorist XL της Magellan. Έγινε καταγραφή της βλάστησης στις περιοχές της επιτόπιας εκτίμησης με συντεταγμένες σε ΕΓΣΑ 87. Ως λογισμικό, για την εισαγωγή και την επεξεργασία όλων των δεδομένων, χρησιμοποιήθηκε το Autodesk Map 2004 GIS της εταιρείας Autodesk. Σχήμα 1: Περιοχή έρευνας, Πηνειός ποταμός, Ν. Λάρισας. Figure 1: Study area, Pinios river, Prefecture of Larissa. 2.3 Ανάλυση Στους χάρτες της ΓΥΣ με κλίμακα 1:50000, αρχικά οριοθετήθηκε η περιοχή έρευνας της παρούσας εργασίας, δηλαδή ο Πηνειός ποταμός, και στη συνέχεια καθορίστηκε το πλάτος της ζώνης μελέτης της παρόχθιας βλάστησης εκατέρωθεν της κοίτης του. Προκειμένου να προσδιοριστεί επακριβώς η κοίτη του Πηνειού ποταμού, σε περιβάλλον Autodesk Map 2004, χρησιμοποιήθηκαν όλοι εκείνοι οι ορθοφωτοχάρτες έτους λήψης 1996 329

14ο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο που εμπεριείχαν τον ποταμό. Έχοντας ως υπόβαθρο τους ορθοφωτοχάρτες, στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε η ψηφιοποίηση της κοίτης του Πηνειού επί της οθόνης του Η/Υ. Σύμφωνα με το Νόμο 998/79 «Περί προστασίας των δασών και της Χώρας» άρθρο 4, παρόχθια δάση αποτελούν εκείνα σε απόσταση 200 m εκατέρωθεν της όχθης των ποταμών. Στην παρούσα έρευνα μελετήθηκε μια ζώνη (buffer zone) πλάτους 300m (150m) εκατέρωθεν της κοίτης του Πηνειού, ώστε να μελετηθεί ο ποταμός σε μεγαλύτερο εύρος και να καταγραφεί η σημερινή κατάσταση της βλάστησής του. Η παραποτάμια βλάστηση προσδιορίστηκε με τη χρήση των ορθοφωτοχαρτών έτους λήψης 1996, ως υπόβαθρο, σε συνδυασμό με την επιτόπια παρατήρηση στο πεδίο σε προσβάσιμες περιοχές κατά μήκος της ζώνης των 300 m, όπου χρησιμοποιήθηκε GPS χειρός, λήφθηκαν φωτογραφίες και στη συνέχεια καταγράφηκε η παραποτάμια και λοιπή βλάστηση, καθώς και οι άλλες καλύψεις γης εντός της ζώνης μελέτης. Στη συνέχεια ακολούθησε καταγραφή και υπολογισμός της έκτασης της βλάστησης εντός της ζώνης έρευνας. Σύμφωνα με τους ορθοφωτοχάρτες έτους λήψης 1996, ψηφιοποιήθηκαν τα πολύγωνα των παραποτάμιων και λοιπών δασών και δασικών εκτάσεων, των αγροτικών εκτάσεων και των χορτολιβαδικών εκτάσεων εντός της ζώνης των 300 m επί της οθόνης του Η/Υ. Ο χαρακτηρισμός των πολυγώνων έγινε σύμφωνα με το Νόμο 998/79 «Περί προστασίας των δασών και.της Χώρας» που χρησιμοποιείται και από τα Τμήματα Προστασίας Δασών των Δασικών Υπηρεσιών στο χαρακτηρισμό των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας. 3. Αποτελέσματα Με την ψηφιοποίηση της κοίτης του Πηνειού διαπιστώθηκε ότι το πλάτος της κύριας κοίτης του κυμαίνεται από 40 m έως 200 m περίπου, με μέγιστο πλάτος αυτό των 200 m στις εκβολές του στο Αιγαίο Πέλαγος (Δέλτα Πηνειού). Το αποτέλεσμα της ψηφιοποίησης των πολυγώνων δασικής βλάστησης, χορτολιβαδικών εκτάσεων, αγροτικών εκτάσεων και παραποτάμιας βλάστησης, εντός της ζώνης των 300 m και εκατέρωθεν της κοίτης του Πηνειού, ήταν να δημιουργηθούν οι χάρτες καλύψεων γης (Σχήμα 2) και εκτιμώμενης παραποτάμιας βλάστησης (Σχήμα 3). Συνολικά, η περιοχή μελέτης της παρούσας εργασίας, καταλαμβάνει έκταση 46.823 στρεμμάτων, με την κοίτη του Πηνειού ποταμού να αποτελεί περίπου το 10% αυτής (Πίνακας 1). Η παραποτάμια βλάστηση αποτελεί το 5% περίπου της περιοχής μελέτης, ενώ τα λοιπά δάση και οι δασικές εκτάσεις καταλαμβάνουν το 24% του συνόλου. Οι αγροτικές εκτάσεις υπερτερούν σημαντικά και κατέχουν το 61% της περιοχής μελέτης. Αναλυτικά, σύμφωνα με επιτόπιες εκτιμήσεις στην περιοχή έρευνας, η σύνθεση της παραποτάμιας βλάστησης αφορά στην πλειοψηφία της (60%) στο συνδυασμό των δασοπονικών ειδών της φτελιάς (Ulmus procera), λεύκης (Populus alba) και ιτιάς (Salix alba) (Πίνακας 2) και απαντάται σε συστάδες ή πολύ στενές λωρίδες κατά μήκος της κοίτης του ποταμού από το ύψος της πόλης της Λάρισας έως την περιοχή των Τεμπών. Το σημαντικό ποσοστό του 18% καταλαμβάνουν τα δάση πλατάνου (Platanus orientalis) κατά μήκος του Αισθητικού Δάσους των Τεμπών. Τα δάση του φράξου (Fraxinus angustifolia) εμφανίζονται σε πολύ μικρό ποσοστό (μόλις 3%) στην περιοχή του Ομολίου και βόρειο-ανατολικά του οικισμού του Παλαιοπύργου. Τέλος, στο Δέλτα του Πηνειού εξαπλώνονται σε σημαντικό ποσοστό (19%) τα μεικτά δάση πλατάνου, ιτιάς, σκλήθρου (Alnus glutinosa) και λεύκης (Πίνακας 2). 330

Οικολογική και Κοινωνικοοικονομική αποκατάσταση πυρόπληκτων περιοχών - Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος Σχήμα 2: Χάρτης καλύψεων γης, περιοχή Δέλτα Πηνειού ποταμού. Figure 2: Land cover map, Delta of Pinios river. Πίνακας 1: Κατηγορίες χρήσης γης εντός της ζώνης 300 m εκατέρωθεν της κοίτης του Πηνειού ποταμού. Table 1: Land cover categories within the 300 m buffer zone of Pinios river. Α/Α Χρήση γης Εμβαδόν (τ.μ.) (στρ.) (%) 1 Κοίτη Πηνειού 4.501.243,03 4.501,24 9,62 2 Παραποτάμια βλάστηση 2.261.050,09 2.261,05 4,82 3 Δάση & δασικές εκτάσεις 11.272.175,29 11.272,17 24,07 4 Χορτολιβαδικές εκτάσεις 252.217,33 252,22 0,54 5 Αγροτικές εκτάσεις 28.536.225,64 28.536,23 60,95 ΣΥΝΟΛΟ 46.822.911,38 46.822,91 100,00 4. Συζήτηση - Συμπεράσματα - Προτάσεις για την ευρύτερη περιοχή Η εργασία αυτή είχε ως κύριο στόχο τη μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης της βλάστησης σε ζώνη 300m κατά μήκος της κύριας κοίτης του Πηνειού ποταμού από την πόλη της Λάρισας μέχρι και τις εκβολές του στο Αιγαίο Πέλαγος. Σύμφωνα με την ανάλυση, τα δάση και οι δασικές εκτάσεις (με κυρίαρχα είδη πουρνάρι, αγριελιές, αείφυλλα πλατύφυλλα, 331

14ο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο φυτείες λεύκης) καταλαμβάνουν το ¼ της έκτασης, δηλαδή το 24%, ενώ οι αγροτικές εκτάσεις κυριαρχούν με ποσοστό 61%. Κατά τον Τσίπη (2004), οι κύριες απειλές για τα παρόχθια οικοσυστήματα που καταγράφηκαν στη μελέτη των αλλαγών στις χρήσεις γης στο Δέλτα του Πηνειού κατά τον προηγούμενο αιώνα (1920-1995) είναι: η παράνομη υλοτομία, η αυθαίρετη δόμηση, η εντατική γεωργία και η διάνοιξη πυκνού οδικού δικτύου. Α/Α 1 2 3 4 Κατηγορία βλάστησης Εμβαδόν (τ.μ.) (στρ.) (%) Παρόχθια βλάστηση φτελιάς (Ulmus procera), λεύκης (Populus alba), ιτιάς (Salix alba) 1.357.619,50 1.357,62 60,04 Παρόχθια βλάστηση πλατάνου (Platanus orientalis) 403.981,92 403,98 17,87 Παρόχθια βλάστηση φράξου (Fraxinus angustifolia) 75.116,39 75,12 3,32 Παρόχθια βλάστηση ιτιάς (Salix alba), πλατάνου (Platanus orientalis), σκλήθρου (Alnus 424.332,28 424,33 18,77 glutinosa), λεύκης (Populus alba) ΣΥΝΟΛΟ 2.261.050,09 2.261,05 100,00 Πίνακας 2: Εκτιμώμενες κατηγορίες παραποτάμιας βλάστησης του Πηνειού ποταμού. Table 2: Estimated riverside vegetation categories of Pinios river. Σχήμα 3: Χάρτης εκτίμησης παρόχθιας βλάστησης, περιοχή Δέλτα Πηνειού ποταμού. Figure 3: Μap of estimated riverside vegetation, Delta of Pinios river. 332

Οικολογική και Κοινωνικοοικονομική αποκατάσταση πυρόπληκτων περιοχών - Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος Παρά το γεγονός ότι η παράνομη υλοτομία της παραποτάμιας βλάστησης έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια, λόγω μειωμένης ζήτησης για καυσόξυλα και της καλύτερης φύλαξης (Τσίπης 2004, Τσίπης και Βέργος 2007), εξακολουθεί να παρατηρείται ακόμη η συρρίκνωση της φυσικής βλάστησης στις μικρές συστάδες, συδενδρίες ή μεμονωμένα δέντρα που περιβάλλονται από καλλιέργειες. Η φυσική παρόχθια βλάστηση στο έλτα του Πηνειού έχει περιοριστεί στις μέρες μας σε λιγότερο από το ένα τρίτο περίπου της αρχικής έκτασης, δηλαδή από τα 16.627 στρέμματα το 1945, απέμειναν μόλις 5.072 στρέμματα (Τσίπης 2004), με αποτέλεσμα ο Πηνειός ποταμός, και ειδικότερα το Δέλτα του να έχει απολέσει πολλές από τις αξίες του, λόγω της σημαντικής συρρίκνωσης και υποβάθμισης των φυσικών οικοσυστημάτων του. Η διατήρηση και ανόρθωση των φυσικών παρόχθιων οικοσυστημάτων του κρίνεται αναγκαία μέσα από την αποκατάστασή όπου απαιτείται αυτή, για τη διατήρηση και βελτίωση της βιοποικιλότητας. Οι έντονες ανθρωπογενείς δραστηριότητες στην περιοχή μελέτης οδήγησαν στον κατακερματισμό και υποβάθμιση των οικότοπων και στη μερική ή τμηματική εξαφάνισή τους, με αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση της ορνιθοπανίδας (Τσίπης 2004, Τσίπης και Βέργος 2007). Ο περιορισμός των διαδρόμων επικοινωνίας μεταξύ των οικοτόπων στο Δέλτα του ποταμού οφείλεται στη διάνοιξη του τοπικού και επαρχιακού οδικού δικτύου, στην υλοτομία και μείωση της έκτασης της φυσικής βλάστησης προς όφελος της εντατικής γεωργίας. Στοιχεία της σημερινής δομής του τοπίου, όπως διάφορες τιμές που χαρακτηρίζουν το τοπίο (landscape metrics), ο αριθμός και το μέσο μέγεθος των νησίδων ή τοπιοψηφίδων (patches), η ύπαρξη διαδρόμων και δικτύων διαδρόμων (corridors & networks) και το συνδετικό στοιχείο (matrix) κρίνεται σκόπιμο να μελετηθούν με τη χρήση διαφόρων λογισμικών. Η χρήση σύγχρονων τεχνολογιών, όπως GIS, GPS και Δορυφορική Τηλεπισκόπηση μπορούν να αποτελέσουν εργαλεία έρευνας για τη διαχρονική εξέλιξη των παρόχθιων οικοσυστημάτων του Πηνειού ποταμού. Παράλληλα, αποτελούν χρήσιμο εργαλείο για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της διαχείρισης των παρόχθιων δασών του Πηνειού ποταμού, που θα δώσει βιώσιμες λύσεις ανάπτυξης αρχικά για τα παραποτάμια δάση του Πηνειού και κατ επέκταση, μέτρα διαχείρισης για τα παρόχθια οικοσυστήματα της Θεσσαλίας. Η παρούσα εργασία αποτελεί τη βάση για μια περαιτέρω και σε βάθος έρευνα των παραποτάμιων δασικών οικοσυστημάτων του Πηνειού, του τρίτου σε μήκος ποταμού της χώρας, και το έναυσμα για τη διαχείριση και ανόρθωσή τους. Ευχαριστίες Εκφράζονται ευχαριστίες προς τη δασοπόνο Μερόπη Μαυρογιάννη, η οποία ανταποκρίθηκε στην έρευνα των παρόχθιων δασών του Πηνειού ποταμού και το προσωπικό του Δασαρχείου Λάρισας για την ουσιαστική βοήθειά του στην υλοποίηση της παρούσας έρευνας. 333

14ο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο The riverside forests of Pinios river in Larissa prefecture: a study of the vegetation, problems and conflicts from the surrounding area Efthimiou George¹, Gkaraveli Anthi 2,1 & Stergios Vergos¹ ¹ ΤΕΙ of Larissa, Annex of Karditsa, Department of Forestry & Management of Natural Environment, end of Mauromixali str., 43100, Karditsa efthimiou@teilar.gr ² Forest Service of Larissa, Papanastasiou 52, Larissa, Tel.: 2410 251501, E-mail: gkaraveli@teilar.gr Abstract Pinios river forms one of the important wetlands of Greece and all over Europe. Over the past years, the river has lost some of its value as a result of its natural habitat loss and fragmentation. The aim of this paper is to present the results of mapping the present natural vegetation presence within a buffer zone of 300 m in the riverside of Pinios in Larissa Prefecture, from the city of Larissa until the Aegean Sea and to highlight problems and conflicts from the surrounding area. The results are believed to help in the development of suitable conservation management and protection measures. The analysis, using GIS, GPS, Remote Sensing and field data, showed that forests and woodlands within the buffer zone compose 24% only of the total study area, whereas agricultural land 61%. Keywords: Pinios river, Riparian forest, Mmanagement, GIS, GPS, Remote sensing. Βιβλιογραφία Athanasiadis, N. and Drossos, E., 1992. Leucojo-Fraxinetum parvifoliae Glavac 59 and Pruno-Fraxinetum Oberd. 53 of the Thessalian Pinios Delta (Greece). Bot. Helv. 102: 159-170. Wadsworth, R. and Treweek, J., 1999. GIS for Ecology: An introduction. Longman, England. Αθανασιάδης, Ν. και Δρόσος, Ε., 1989. Leucojo-Fraxinetum parvifoliae Glavac 59 and Pruno-Fraxinetum Oberd. 53 του Δέλτα του Θεσσαλικού Πηνειού. Επιστ. Επετ. Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, ΑΠΘ, τόμος 32/1, σελ. 543-558. Αθανασιάδης, Ν., Θεοδωρόπουλος, Κ., Ελευθεριάδου, Ε. και Δρόσος, Ε., 1996. Δασικές φυτοκοινωνίες του Δέλτα του Θεσσαλικού Πηνειού. Επιστ. Επετ. Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, ΑΠΘ, τόμος ΛΘ/2, σελ. 879-902. Βοϊβόνδα, Α.Α., Γκιώνης, Ι.Γ. και EnviTerra ΕΠΕ., 2001. Μελέτη βελτίωσης και αξιοποίησης περιοχών εκβολών Πηνειού Ποταμού, Αθήνα. 334

Οικολογική και Κοινωνικοοικονομική αποκατάσταση πυρόπληκτων περιοχών - Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος Δρόσος, Ε., Αθανασιάδης, Ν., Θεοδωρόπουλος, Κ. και Ελευθεριάδου, Ε., 1996. Αμμόφιλες, αλόφιλες και υδρόφιλες φυτοκοινωνίες του Δέλτα του Θεσσαλικού Πηνειού ποταμού. Επιστ. Επετ. Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, ΑΠΘ, τόμος ΛΘ/1, σελ. 327-365. Ελευθεριάδου, Ε., Δρόσος, Ε., Αθανασιάδης, Ν. και Θεοδωρόπουλος, Κ., 1995. Συμβολή στη χλωρίδα του δέλτα του Πηνειού ποταμού. Επιστ. Επετ. Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, ΑΠΘ, τόμος ΛΗ, σελ. 205-231. Ευθυμίου, Γ., 2000. Ανάλυση δομής, δυναμική και οικολογική ερμηνεία των παροχθίων δασών του Νέστου. Διδακτορική διατριβή, Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη. Ευθυμίου, Γ. και Γέρρεντρουπ, Χ., 2006. «Τα πεδινά παραποτάμια δάση της Ελλάδας Απειλές - Προτάσεις για σχέδια δράσης». Πρακτικά Συνεδρίου με τίτλο: Η Συμβολή του Life - Φύση ΙΙΙ στην ολοκληρωμένη διαχείριση των περιοχών Natura 2000: η περίπτωση της Ελλάδας, που διοργάνωσε η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας Καβάλας Ξάνθης, Δασαρχείο Καβάλας & Σταυρούπολης, ΕΘΙΑΓΕ, Ν. Πέραμος, Καβάλας, 6-9 Σεπτεμβρίου 2006, σελ: 88-95. Κορώνη, Μ. και Αδαμογιάννης, Ε., 1994. Χωροταξική, οικολογική, διαχειριστική μελέτη περιοχής εκβολών Πηνειού ποταμού, ΚΕ, Θεσσαλονίκη. Ντάφης, Σ., 2009. Δέλτα Πηνειού. Στην έκδοση: «ΦΥΣΗ 2000: Κάτω Όλυμπος, Ανατολικός Κίσσαβος, Τέμπη, Δέλτα Πηνειού», Εκδόσεις Μουτζούρα, Λάρισα 2009, σελ. 104-111. Πολύμερος, Σ., 2008. Αξιολόγηση και χαρτογράφηση της κατάστασης διατήρησης της δασικής βλάστησης στην προστατευόμενη περιοχή του Δέλτα του Πηνειού ποταμού. Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Αγρίνιο, σελ. 166. Τασόγλου, Σ., 2003. Πιλοτική μελέτη στη λεκάνη απορροής του Ποταμού Πηνειού Θεσσαλίας, ΥΠΕΧΩ Ε. Τσίπης, Κ. και Βέργος, Σ., 2007. Μελέτη διαχείρησης και αξιοποίησης των παραποτάμιων δασών του Πηνειού ποταμού, Περιφέρεια Θεσσαλίας, ΕΥΔΕΠ. Τσίπης, Κ., 2004. Περιβαλλοντική προστασία και ανάδειξη φυσικών υπαίθριων χώρων σε περιοχές οικιστικής ανάπτυξης: Μελέτη περίπτωσης σχεδιασμού χρήσεων γης και μέτρων προστασίας στο Δέλτα του Πηνειού ποταμού. Μεταπτυχιακή εργασία, Ελληνικό Ανοιχτό Παν/μιο. 335

ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΤΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΧΟΛΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ και ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ του ΑΠΘ ΥΠΑΑΤ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΧΑΪΑΣ ΓΕΩΤΕΕ ΜΕ ΤΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΤΕΔΚ Ν. ΑΧΑΪΑΣ ΔΗΜΟΣ ΠΑΤΡΕΩΝ ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΔΗΜΟΣ ΔΙΑΚΟΠΤΟΥ ΧΟΡΗΓΟΙ ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΑΝΤΖΟΥΛΑΤΟΣ ΓΕΦΥΡΑ ΑΕ ΑΙΟΛΙΚΗ ΠΑΝΑΧΑΪΚΟΥ ΑΕ ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΕ ISSN: 1109-7574 ISBN: 978-960-89478-3-2