Οι εννοιολογικοί χάρτες και οι εφαρμογές τους στη διδασκαλία με τη βοήθεια της τεχνολογίας

Οι εννοιολογικοί χάρτες και οι εφαρμογές τους στη διδασκαλία με τη βοήθεια της τεχνολογίας

Τι είναι γνώση; Για τη γνώση δεν υπάρχει ένας και μοναδικός συμφωνημένος ορισμός. Κατά έναν ορισμό είναι η θεωρητική και πρακτική κατανόηση ενός θέματος (αφομοίωση επεξεργασμένων πληροφοριών), η οποία ενδεχομένως βοηθά στην απόκτηση δεξιοτήτων και ικανοτήτων για συγκεκριμένο σκοπό. Η γνώση αποκτάται τόσο με την εκπαίδευση (επιμόρφωση) όσο και με την πρακτική εμπειρία. Κατά έναν άλλο ορισμό είναι το σύνολο των γνωστών επεξεργασμένων πληροφοριών σε κάποιο συγκεκριμένο πεδίο ή συνολικά. (Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια)

Τι είναι η μάθηση; Σύμφωνα με τις σύγχρονες θεωρίες, η μάθηση νοείται ως μια συνεχής αυτορυθμιζόμενη διαδικασία οργάνωσης εννοιολογικών σχημάτων, στην οποία σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι εμπειρίες του υποκειμένου, οι πεποιθήσεις και τα προϋπάρχοντα εννοιολογικά του σχήματα, τα ενδιαφέροντα και οι ανάγκες του, η διαρρύθμιση του μαθησιακού περιβάλλοντος (το πλαίσιο, ο ρόλος του εκπαιδευτικού, τα εργαλεία) και οι κοινωνικό-πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις.

Τι είναι η εννοιολογική χαρτογράφηση; Είναι τεχνική που στοχεύει στη γραφική αναπαράσταση της οργανωμένης γνώσης.

Δίκτυα, κόμβοι και έννοιες Οι αναπαραστάσεις αποτελούνται από δίκτυα εννοιών Τα δίκτυα αποτελούνται από κόμβους (nodes) και διασυνδέσεις (links) Οι κόμβοι αναπαριστούν τις έννοιες και οι διασυνδέσεις τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών

Δομή ΕΧ

Θεωρητικό υπόβαθρο Ο Εννοιολογικός Χάρτης (ΕΧ) αναπτύχθηκε από τον J. Novak (Novak and Gowin,1984), ο οποίος βασίστηκε στη θεωρία της ουσιαστικής μάθησης (meaningful learning) του Ausubel (Ausubel et al.,1978) και αποτελεί μια από τις διδακτικές τεχνικές και στρατηγικές μάθησης που έχει ως σκοπό να ενισχύσει την εποικοδομητική και ουσιαστική μάθηση.

Ο εννοιολογικός χάρτης στην εκπαίδευση Σύμφωνα με τους Jonassen (2000) και Novak (1990), ο Ενοιολογικός Χάρτης (ΕΧ) στην εκπαιδευτική διαδικασία μπορεί να αποτελέσει : (i) μια μαθησιακή στρατηγική (learning strategy) (ii) μια εκπαιδευτική/διδακτική στρατηγική (instructional strategy) (iii) μια στρατηγική για το σχεδιασμό/οργάνωση της διδασκαλίας του γνωστικού αντικειμένου και της εκπαιδευτικής διαδικασίας (curriculum planning) και (iv)ένα εργαλείο αναπαράστασης και αξιολόγησης του «τι γνωρίζουν» οι μαθητές.

Εφαρμογές στη διδασκαλία Στην εκπαιδευτική πράξη, ο ΕΧ μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το διδάσκοντα ως διδακτικό εργαλείο εμπλουτίζοντας τη διδακτική του προσέγγιση. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας, ο ΕΧ μπορεί να χρησιμοποιηθεί: (i) για την παρουσίαση των εννοιών μιας ενότητας (ii) ως οργανωτής προώθησης (advance organizer) συνεισφέροντας στην ενεργοποίηση της υπάρχουσας γνωστικής δομής των μαθητών και καθοδηγώντας την ενσωμάτωση εννοιών και γεγονότων καθώς και σχέσεων μεταξύ αυτών, εμπλουτίζοντας την υπάρχουσα γνωστική δομή των μαθητών, και (iii) ως επαναληπτικός χάρτης για τη σύνοψη των σημαντικότερων εννοιών της ενότητας.

ΕΧ και Αξιολόγηση Η αξιοποίηση του ΕΧ ως εργαλείου αξιολόγησης μπορεί να λειτουργήσει ως μια γέφυρα μεταξύ των αντικειμενικών και των υποκειμενικών παραδοσιακών μορφών αξιολόγησης, δίνοντας τη δυνατότητα τόσο της αντικειμενικής αξιολόγησης του μαθητή όσο και τη δυνατότητα αναπαράστασης της γνωστικής δομής του. Η γραφική αναπαράσταση των εννοιών μέσω του χάρτη δίνει τη δυνατότητα στο διδάσκοντα να διερευνήσει τις έννοιες που γνωρίζει ο μαθητής, τις έννοιες που δε γνωρίζει, τις σχέσεις των εννοιών που έχει κατανοήσει καθώς και τις σχέσεις των εννοιών που αγνοεί ή έχει παρανοήσει.

Είδη ΕΧ Αραχνοειδής ΕΧ (spider cmap)

Είδη ΕΧ Ιεραρχικά δομημένος ΕΧ (hierarchy cmap)

Είδη ΕΧ Πίνακας Ροής (flowchart cmap)

Είδη ΕΧ Συστημικός ΕΧ (system cmap)

Θετικές επιδράσεις των ΕΧ Από έρευνες που έχουν γίνει έχει διαπιστωθεί ότι η χρήση αυτών των χαρτών βοηθά στη βελτίωση της μάθησης και της απόδοσης των μαθητών στις περιοχές: Κατανόηση / ανάγνωση κειμένων. Δεξιότητες σκέψης και μάθησης, όπως ιδέες οργάνωσης και επικοινωνίας, παρατήρηση προτύπων και σχέσεων, κατηγοριοποίηση ιδεών. Διατήρηση και ανάκληση γνώσεων. Επίλυση προβλημάτων.

Πώς κατασκευάζω έναν ΕΧ; Ο πιο συνηθισμένος τρόπος κατασκευής ενός EX είναι το «χαρτί μολύβι» ή τα Post-It για σημειώσεις. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί υπολογιστικά εργαλεία τόσο σε εμπορικό επίπεδο.

Λογισμικά Κατασκευής ΕΧ Inspiration (http://www.inspiration.com/ home.cfm) Conception (http://www.parlog.com) Axon Idea Processor (http:// web.singnet.com.sg/~axon2000/) CmapTools (http://cmap.ihmc.us) CM-ED (Concept Map Editor) TPL-KATS-Concept Map ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ (Representation Tool) Synergo (http://www.synergo.gr/) VCM (Verified Concept mapping tool) COMPASS (http://hermes.di.uoa.gr/compass) KIDSPIRATION DROPMIND...και πολλά άλλα

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΧ

Πηγές και Αναφορές Ausubel D., Novak J. and Hanesian H. (1978), Educational Psychology: A cognitive view, New York: Holt, Rinehart and Winston (2nd ed.) Jonassen, D. (2000), Computers as mindtools for schools: Engaging critical thinking, Columbus, Prentice-Hall Novak, J. and Gowin, D. (1984), Learning how to learn, New York: Cambridge University Press