Ανάπτυξη κειμένου: διαγράμματα σύνθεσης δόμησης κειμένου δομή τρόποι ανάπτυξης παραγράφου μικροκείμενα σχολιασμός φράσεων επικοινωνιακό πλαίσιο

Ανάπτυξη κειμένου: διαγράμματα σύνθεσης δόμησης κειμένου δομή τρόποι ανάπτυξης παραγράφου μικροκείμενα σχολιασμός φράσεων επικοινωνιακό πλαίσιο

διαγράμματα σύνθεσης δόμησης κειμένου Τα περισσότερα θέματα εκθέσεων έχουν ή υπονοούν ως τελικό αντικείμενο τον άνθρωπο. Για παράδειγμα, στην εξεταστέα ύλη της Α, Β' και Γ' Λυκείου αναζητάμε την επίδραση της ενημέρωσης (της εργασίας - της ανεργίας, του ρατσισμού, της Τέχνης, του ελεύθερου χρόνου, του αθλητισμού, της Παιδείας, του Δικαίου και άλλα) στον άνθρωπο. Ας αποκωδικοποιήσουμε τον κοινό παράγοντα όλων, σχεδόν, των θεμάτων, εκθέτοντας τις ατομικές και κοινωνικές υποστάσεις του ανθρώπου Α1. Συναισθήματα Α2. Βουλητικό - επιθυμητικό μέρος Β1. Καλλιέργεια πνεύματος Γ1. Ηθική υπόσταση Δ1. Σώμα Άνθρωπος Α. Ατομική υπόσταση Α1. Συναισθήματα: «Ως συναίσθημα ορίζεται οτιδήποτε νιώθει ένα άτομο, όταν αξιολογεί ένα γεγονός με συγκεκριμένο τρόπο και συνήθως οδηγεί σε αλλαγές στον ανθρώπινο οργανισμό ή την συμπεριφορά. Έτσι, όλα τα συναισθήματα είναι ουσιαστικά προτροπές για δράση. Άρα τα συναισθήματα οδηγούν σε πράξεις τις οποίες μπορούμε να αντιληφθούμε (Goleman, 2001).» Θετικά: 1. Αγάπη [σεβασμός (: αναγνώριση της αξίας των άλλων και του εαυτού μας) + αλληλεγγύη] 2. αισιοδοξία, 3. ελπίδα, 4. πίστη, 5. αυτοεκτίμηση, 6. γαλήνη, 7. ηρεμία, 8. χαρά, 9. ασφάλεια αρνητικά: 1. μίσος (: έχθρα για όποιον έχει αδικήσει) 2. ζήλια (: αναίτια αντιπάθεια) 3. φθόνος (: αναίτια έχθρα) 4. θλίψη 5. λύπη 6. θυμός 7. οργή 8. άγχος 9. ανία 10. πλήξη Επιμέλεια: Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 2

11. φόβος, 12. φοβίες (: αναίτιοι φόβοι) 13. αυτοπεριφρόνηση 14. αηδία 15. σύγχυση 16. απόγνωση 17. κυκλοθυμική διάθεση 18. ελευθεριότητα (: κατάχρηση, ασύδοτη ελευθερία) 19. ηττοπάθεια 20. μοιρολατρία 21. απαισιοδοξία 22. αίσθημα ανικανοποίητου 23. σύνδρομο κατωτερότητας Α2. Βουλητικό - επιθυμητικό μέρος θετικά 1. υπομονή 2. επιμονή πείσμα, σταθερή προσήλωση 3. αποφασιστικότητα 4. πειθαρχία 5. αισιοδοξία αρνητικά 1. ανυπομονησία, αδημονία 2. αναβλητικότητα, 3. αψικορία (: άπτω + κορεσμός η ταχύτατη αίσθηση του κορεσμού) 4. ασυδοσία, ελευθεριότητα 5. ηττοπάθεια, μοιρολατρία Β1. Καλλιέργεια πνεύματος θετικά 1. Πολύπλευρη μόρφωση 2. Επιμόρφωση (δια βίου μόρφωση) 3. Δεκτικότητα στις νέες ιδέες 4. Πνευματική οργάνωση μεθοδολογία 5. Ανάλυση και σύνθεση της σκέψης 6. Στοχοθεσία 7. Δημιουργικότητα αποτελεσματικότητα 8. Συγκροτημένη αντίληψη του κόσμου αρνητικά 1. ημιμάθεια, αμάθεια 2. εφησυχασμός 3. σύγχυση Επιμέλεια: Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 3

4. τυφλή υπακοή στις αυθεντίες και στις προλήψεις προκαταλήψεις 5. έπαρση 6. αλαζονεία 7. φανατισμός 8. πνευματική μονομέρεια 9. Υπερπληροφόρηση (: πνευματική σύγχυση) Γ1. Ηθική υπόσταση Αξίες 1. Εργατικότητα 2. Συνέπεια (: συν+έπος: εκπλήρωση των υποσχέσεων) 3. Μέτρο 4. Ευγένεια - προσήνεια (: το να αποπνέει κάποιος ευγένεια και γλυκύτητα) 5. Σεβασμός 6. Παρρησία 7. Πειθαρχία - εγκράτεια 8. Τιμιότητα 9. Ειλικρίνεια 10. Αυθεντικότητα 11. Αξιοπρέπεια 12. Διαλεκτικότητα 13. Αυτοεκτίμηση 14. Ανιδιοτέλεια 15. Υπερηφάνεια 16. Φιλοπατρία (τήρηση νόμων, φοροδοτικές, στρατιωτικές, οικολογικές υποχρεώσεις, συμμετοχή στα κοινά, προστασία περιβάλλοντος, ενίσχυση της εγχώριας οικονομίας). Υπαξίες - απαξίες 1. Οκνηρία 2. Ασυδοσία 3. Ανευθυνότητα 4. θράσος 5. Ατιμία 6. Ανειλικρίνεια 7. Υποκρισία 8. Δουλοπρέπεια 9. Απολυτότητα 10. Υποτίμηση του εαυτού μας - σύμπλεγμα κατωτερότητας 11. Ιδιοτέλεια 12. Έπαρση - υπεροψία 13. Εθνικισμός Επιμέλεια: Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 4

Δ1 Σώμα θετικά 1. Υγεία 2. Ευεξία 3. Αισθητική (: καθαριότητα - σύμμετρη ανάπτυξη - καταπολέμηση παχυσαρκίας) αρνητικά 1. Ασθένειες 2. Καχεξία - κόπωση 3. Αντιαισθητικό αποτέλεσμα Επιμέλεια: Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 5

Άνθρωπος Β. Κοινωνική υπόσταση Α2. Πολιτικός τομέας Β2. Οικονομικός τομέας Γ2. Πολιτιστικός τομέας Δ2. Διεθνής τομέας Α1. Πολιτικός τομέας θετικά 1. Γνώση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων 2. Γνώση ιδεολογιών, πολιτικών συστημάτων, ιστορίας 3. Παρακολούθηση της πολιτικής καθημερινότητας 4. Συμμετοχή στα κοινά (τοπική αυτοδιοίκηση, συνδικαλισμός, αθλητικοί- πολιτιστικοί σύλλογοι) 5. Επιβράβευση των ικανών αποπομπή των ανίκανων 6. Να μην προκαλεί το δημόσιο αίσθημα 7. Να μη διασπαθίζει το δημόσιο χρήμα 8. Να αποτελεί πρότυπο προς μίμηση 9. Να μην εξαπατά τους πολίτες (λαϊκισμός, παροχολογία) αρνητικά 1. Αδιαφορία για τα κοινά 2. Έλλειψη πολιτικής παιδείας 3. Πελατειακό σύστημα (αντιμετώπιση των πολιτών ως πελάτες που πρέπει να εξαγοραστεί η ψήφος τους) 4. Ατασθαλίες (: έλλειψη τάξεως, ακαταστασία) 5. Σκάνδαλα - διασπάθιση (: κατασπατάληση) του δημόσιου χρήματος 6. Φαλκίδευση δικαιωμάτων (: παραβίαση των δικαιωμάτων χωρίς νο καταπατηθούν οι νόμοι) 7. Επικράτηση του κομματικού συμφέροντος έναντι του εθνικού 8. Λαϊκισμός (: η προσποιητή λαϊκότητα) 9. Προσωποπαγή κόμματα (: κόμματα δίχως αρχές και ιδεολογία,αποκλειστική εξάρτηση από τη δημοτικότητα του ηγέτη) 10. Γραφειοκρατία 11. Μεσσιανισμός (: η πίστη σ ένα πρόσωπο, το οποίο θα λυτρώσει το λαό από τα προβλήματα του) 12. Φιλαρχία 13. Καπηλεία των συμβόλων 14. Οικογενειοκρατία 15. Ευνοιοκρατία (: προώθηση των ομοϊδεατών σε δημόσια αξιώματα) Επιμέλεια: Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 6

Β2. Οικονομικός τομέας θετικά 1. Περιορισμός της ανεργίας 2. Αύξηση της παραγωγής 3. Αύξηση παραγωγικότητας 4. Υπεροχή των εξαγωγών έναντι των εισαγωγών 5. Καταμερισμός πλούτου - περιορισμός των διαφορών ανάμεσα σε φτωχούς και πλούσιους 6. Σταθερότητα των τιμών 7. Σταθερή αγοραστική δύναμη των καταναλωτών 8. Εκσυγχρονισμός της τεχνολογίας 9. Αξιοποίηση των φυσικών πόρων 10. Περιορισμός των δανεικών 11. Επένδυση σε κοινωφελή έργα αρνητικά 1. Ανεργία 2. Πληθωρισμός 3. Μείωση παραγωγικότητας 4. Υπεροχή, των εισαγωγών έναντι των εξαγωγών 5. Καταστροφή φυσικού πλούτου 6. Αύξηση των χρεών 7. Κατασπατάληση του πλούτου για εξοπλισμούς αργομισθίες κλπ Γ2. Πολιτιστικός Τομέας θετικά 1. Καλές Τέχνες (: Λόγος, Μουσική, Εικαστικά, Αρχιτεκτονική, Χορός, Κινηματογράφος, Φωτογραφία) 2. Ανάπτυξη επιστημών 3. Παράδοση: ήθη - έθιμα, γλώσσα, λαϊκός - λόγιος πολιτισμός 4. Πνευματικοί άνθρωποι 5. Αθλητισμός αρνητικά 1. Έλλειψη πρωτοτυπίας, τυποποίηοη 2. Εμπορευματοποίηση 3. Κακή χρήση τεχνολογίας 4. Άρνηση της παράδοσης 5. Μιμητισμός - ξενομανία 6. Εμπορευματοποίηση του αθλητισμού (> χρήση αναβολικών ουσιών, χουλιγκανισμός) Επιμέλεια: Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 7

Δ2. Διεθνής τομέας θετικά 1. Προάσπιση ανθρωπίνων δικαιωμάτων 2. Σεβασμός στις διεθνείς συνθήκες και διεθνείς οργανισμούς 3. Οικολογικές οργανώσεις 4. Αλληλοϋποστήριξη - συνεργασία κρατών 5. Φανερή διπλωματία 6. Γνώση της Ιστορίας, των εθίμων, των ιδιαιτεροτήτων του κάθε λαού αρνητικά 1. Επιβολή του ισχυρού 2. Εκμετάλλευση των ανίσχυρων κρατών (φύση - εργατικό δυναμικό) 3. Ρατσισμός - ξενοφοβία 4. Πόλεμος (στρατιωτικός - οικονομικός) 5. Αδιαφορία για τα προβλήματα των άλλων Επιμέλεια: Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 8

Επιμέλεια: Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 9

Δομή τρόποι ανάπτυξης παραγράφου Γενικά Παράγραφος είναι το αυτοτελές τμήμα του λόγου που αναπτύσσει σε βάθος και με πληρότητα μια ιδέα. δομή Η παράγραφος αποτελεί, δομικά, μια μικρογραφία της έκθεσης, μιας και διαθέτει πρόλογο, κυρίως θέμα και επίλογο. Θεματική περίοδος (Θ.Π.): α. πληροφορεί για το θέμα, παρουσιάζει δηλαδή τη βασική ιδέα της παραγράφου β. διευκρινίζει τη σχέση της περιόδου με τη συνολική προβληματική του θέματος γ. συμπυκνώνει το νοηματικό βάρος της παραγράφου Θέση: η Θ.Π. Βρίσκεται, συνήθως, στην αρχή της παραγράφου. Θεωρητικά, ωστόσο, η Θ.Π. μπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε στην παράγραφο. Ρόλος: Η Θ.Π. αποτελεί τον πρόλογο της παραγράφου. Καταγράφει την ιδέα που θα αναπτυχθεί στην παράγραφο με ακρίβεια, σαφήνεια, απλότητα και περιεκτικότητα. Λεπτομέρειες - ανάπτυξη της παραγράφου: α. Ορισμός, πιθανή ερώτηση «τι είναι;» ή «τι εννοεί μ αυτό;». Με τον ορισμό παραθέτουμε τα ουσιώδη γνωρίσματα μιας έννοιας. Τα συστατικά στοιχεία του ορισμού: η οριστέα έννοια (η έννοια που ορίζεται), το γένος (η ευρύτερη έννοια στην οποία υπάγεται η οριστέα έννοια), η ειδοποιός διαφορά (το γνώρισμα της οριστέας έννοιας που την ξεχωρίζει απ' τα άλλα είδη του ίδιου γένους). Είδη ορισμού: α) Αναλυτικός είναι ο ορισμός στον οποίο παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της οριστέας έννοιας. β) Συνθετικός ή γενετικός είναι ο ορισμός στον οποίο αναλύεται η διαδικασία γένεσης ενός φαινομένου. (παρ. 4) β. Παραδείγματα Τα παραδείγματα λαμβάνονται από την καθημερινή ζωή, την προσωπική Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 10

εμπειρία, τη φαντασία, την ιστορία. Συνήθως επιβεβαιώνουν το περιεχόμενο ενός επιχειρήματος (παρ. 1) γ. Διαίρεση Τα συστατικά στοιχεία της διαίρεσης: i) Διαιρετέα έννοια (γένος) : η έννοια που πρέπει να διαιρεθεί. ii)διαιρετική βάση: τα γνωρίσματα, τα κριτήρια με τα οποία γίνεται η διαίρεση. iii) Είδη της διαίρεσης (μέλη) : το αποτέλεσμα που προκύπτει από τη διαίρεση της διαιρετέας έννοιας με τη διαιρετική βάση. Η έκταση της διαίρεσης: Σύντομη (αναφέρονται απλώς τα «είδη» της διαιρετέας έννοιας). Εκτεταμένη (σε μία ή περισσότερες παραγράφους ή ένα εκτεταμένο κείμενο). εισαγωγικές λέξεις : διαιρούμε, διακρίνουμε, πρώτο δεύτερο... (παρ. 5) δ. Σύγκριση αντίθεση: Στη θεματική περίοδο αναφέρονται τα δύο συγκρινόμενα αντιτιθέμενα μέρη. Στην ανάπτυξη της παραγράφου υπάρχουν σχόλια ή παρέχονται πληροφορίες για κάθε αντιτιθέμενο ή συγκρινόμενο μέρος ξεχωριστά. εισαγωγικές λέξεις : αντίθετα, όμως, αλλά, εντούτοις, συγκριτικά, μολονότι, ωστόσο, εξάλλου, παρόμοια... (παρ. 2) ε. Αναλογία: Στη θεματική περίοδο υπάρχει μια μεταφορά ή μια παρομοίωση, όπου συσχετίζονται δύο καταστάσεις. εισαγωγικές λέξεις : όπως... έτσι, ανάλογα ισχύει και..., το ίδιο θα παρατηρούσε κανείς και για..., και ο... (παρ. 7) στ. Αιτιολόγηση: Στη θεματική περίοδο διατυπώνεται μία κρίση, θέση, άποψη η οποία χρειάζεται οπωσδήποτε αιτιολόγηση στήριξη. Έτσι μπορούμε να ρωτήσουμε «γιατί» αμέσως μετά τη διατύπωσή της. Προσπαθούμε, δηλαδή, να αποδείξουμε ότι ισχύει η θεματική πρόταση. Στην κατακλείδα υπάρχει συμπέρασμα-επιβεβαίωση της αρχικής τοποθέτησης (παρ. 3) ζ. Αίτιο αποτέλεσμα: Προσπαθούμε, δηλαδή, να αποδείξουμε τι είναι αυτό που δημιούργησε τη θεματική πρόταση. εισαγωγικές λέξεις : Αιτία, αποτέλεσμα, οφείλεται, επιδρά, συνεπώς, άρα, ευθύνεται, γιατί,... (παρ. 6) η. Συνδυασμός μεθόδων ανάπτυξη παραγράφου με δύο ή περισσότερους από τους παραπάνω τρόπους. Κάθε τρόπος ανάπτυξης δεν καταλαμβάνει, απαραίτητα, την ίδια έκταση. (παρ.8) 3. Κατακλείδα πρόταση - επίλογος της παραγράφου. Ωστόσο δεν είναι πάντα απαραίτητο, η παράγραφος να έχει κατακλείδα. εισαγωγικές λέξεις : Επομένως...Λοιπόν... Άρα... Έτσι Συμπερασματικά... Τέλος...Είναι σαφές από τα παραπάνω παραδείγματα (δείτε και τις ασκήσεις εμπέδωσης σελ. 15): 1. Τα επαγγέλματα στα οποία μπορεί να εφαρμοστεί η τηλεργασία είναι πολλά. Στις τράπεζες εξυπηρετούνται με το σύστημα on-line οι εμπορικές συναλλαγές αποφεύγεται έτσι η χρονοβόρα αναμονή και διευκολύνονται οι οικονομικές δοσοληψίες. Επίσης, οι προγραμματιστές, οι γραφίστες, οι λογιστές και οι αναλυτές στατιστικών δεδομένων οργανώνουν τις δραστηριότητές τους με ευχέρεια, ανεξάρτητα από τις γεωγραφικές αποστάσεις και ανταποκρίνονται με επιτυχία στο σύγχρονο ανταγωνιστικό πνεύμα. Με την τηλεργασία, λοιπόν, δημιουργούνται νέα δεδομένα στο σύγχρονο απαιτητικό εργασιακό χώρο. (Από τις πανελλήνιες εξετάσεις Β' Λυκείου 2001). 2.Γνωστή είναι η «ειδοποιός» διαφορά ανάμεσα στην παλιά τοξικομανία και την τωρινή. Άλλοτε η χρήση ναρκωτικών ενδημούσε στον «υπόκοσμο», ήταν το «βίτσιο», η «πολυτέλεια», δηλαδή το καταφύγιο των απόκληρων, των παρανόμων και μάλιστα μιας κάποιας ηλικίας. Σήμερα θερίζει και στον και τον «καλό» κόσμο. Αποτελεί την «ανώτερη μορφή» και το υποκατάστατο του «ροκ» ή της «αμφισβήτησης». Ό,τι άλλοτε ήταν στίγμα και διασυρμός, έγινε τώρα δείγμα τόλμης και συρμός. Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 11

(Μάριος Πλωρίτης, Η επιδημία των ναρκωτικών και οι επικαρπωτές της. Κ.Ν. Λ. Γ' Λυκείου). 3. Η επιβολή ποινής για εγκληματική συμπεριφορά αποκαθιστώ το κοινό περί δικαίου αίσθημα. Μια κοινωνία, για να λειτουργεί εύρυθμα και να διασφαλίζει όρους ομαλής συμβίωσης, προϋποθέτει την ύπαρξη θεσμοθετημένων κανόνων που να ικανοποιούν το κοινό αίσθημα σχετικά με την επικράτηση κλίματος δικαιοσύνης. Σ αυτή τη βάση η επιβολή μιας ποινής, όταν μάλιστα απειλείται κατάφωρα το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών, ανταποκρίνεται στην κοινή απαίτηση για τιμωρία όσων παραβιάζουν συνειδητά τα δικαιώματα τους. 4. Αλλοτρίωση σημαίνει αποξένωση του ατόμου από ένα «αντικείμενο». Αυτό το αντικείμενο μπορεί να είναι και ο ίδιος ο εαυτός του. Κατά τη μαρξιστική αντίληψη, ο άνθρωπος αποξενώνεται από την εργασία του και τα προϊόντα της, λόγω των παραγωγικών σχέσεων που υπάρχουν στον καπιταλισμό, δηλαδή το γεγονός ότι τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε άλλον και όχι σ αυτόν που παράγει το έργο. Αυτό κατ επέκταση οδηγεί στην αποξένωση του ανθρώπου από τη φύση αλλά και από τον ίδιο του τον εαυτό. (Αθ. Κ. Κιτσάκης, Μορφές αλλοτρίωσης). 5. Η δημοσιογραφία, με βάση το περιεχόμενό της, μπορεί να διακριθεί σε ειδησεογραφική και ερμηνευτική. Η πρώτη ασχολείται ειδικά με την αναγραφή ειδήσεων, δηλαδή ανακοινώνει τα γεγονότα που ενδιαφέρουν τον άνθρωπο και επηρεάζουν τη ζωή του. Η δεύτερη, ως άρθρο, σχόλιο, χρονογράφημα, γελοιογραφία, ερμηνεύει και σχολιάζει τα γεγονότα και τις ειδήσεις. 6. Ο παραπλανητικός χαρακτήρας της διαφήμισης επιδρά αρνητικά στη διαμόρφωση της συνείδησης του ατόμου. Με τις τεχνικές της πετυχαίνει τον εθισμό των μαζών, εκτός από την αποδοχή και υπακοή σε διαφημιστικά μηνύματα, στην αποδοχή μηνυμάτων πολιτικού και ιδεολογικού περιεχομένου. Έτσι, οι πολίτες απογυμνώνονται έντεχνα από το αναφαίρετο δικαίωμα και καθήκον τους να αποφασίζουν για την τύχη τους. 7. Η πολιτική διαφθορά επιδρά διαλυτικά σε μια κοινωνία, όπως και μια ασθένεια στον οργανισμό του ανθρώπου. Σε συνθήκες πολιτικής διαφθοράς, αποδυναμώνονται οι εσωτερικές αντιστάσεις του πολίτη, αλλοτριώνεται η συνείδησή του και οδηγείται σε αντικοινωνική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα τη διάλυση του κοινωνικού ιστού. Και ο ανθρώπινος οργανισμός εξαιτίας μιας ασθένειας, επιβαρύνεται, καταβάλλεται με συνέπεια ακόμη και τη βιολογική του φθορά. 8. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η τηλεργασία μπορεί να οριστεί ως μορφή εργασίας που εκτελείται από ένα άτομο κυρίως ή σε ένα σημαντικό μέρος της, σε τοποθεσίες εκτός του παραδοσιακού εργασιακού χώρου, για έναν εργοδότη ή πελάτη, και η οποία περιλαμβάνει τη χρήση των τηλεπικοινωνιών και προηγμένων τεχνολογιών πληροφόρησης ως ένα ουσιαστικό και κεντρικό χαρακτηριστικό της εργασίας. Οι δυο βασικοί τρόποι τηλεργασίας είναι είτε κάποιος να είναι υπάλληλος σ έναν εργοδότη είτε ελεύθερος επαγγελματίας. Στην πρώτη περίπτωση, ο εργαζόμενος είναι μόνιμα συνδεδεμένος με το δίκτυο των εργοδοτών, η εργασιακή του ζωή είναι πολύ περισσότερο ελεγχόμενη μέσω της τεχνολογίας και έχει πολύ λιγότερη ευελιξία ως προς τον τρόπο που θα οργανώσει τον εργάσιμο χρόνο του. Στη δεύτερη περίπτωση, ο εργαζόμενος είναι πολύ περισσότερο ελεύθερος να καθορίσει το ρυθμό εργασίας του εκτελώντας την εργασία του στον προσωπικό του υπολογιστή και συνδεόμενος μόνο, όταν είναι απαραίτητο, με το δίκτυο της επιχείρησης, το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλά επαγγέλματα. (Ανάπτυξη με ορισμό και διαίρεση. Πανελλήνιες εξετάσεις Β' Λυκείου 2001). Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 12

Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 13

ΑΡΕΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ Σαφήνεια: Η θεματική πρόταση επιβάλλεται να είναι συγκεκριμένη, για να εξασφαλίζεται η σαφήνεια και η ενάργεια Επαρκής ανάπτυξη: Η παράγραφος πρέπει να έχει επαρκή αριθμό λέξεων: περίπου 70 80 λέξεις. Αλληλουχία: αρμονική σύνδεση ιδεών Ενότητα, συνοχή: λογική συνάφεια, αρμονική σύνδεση προτάσεων, περιόδων, παραγράφων Οι κυριότεροι τρόποι συνοχής είναι: α) Αντωνυμίες που αναφέρονται σε μια έννοια της προηγούμενης παραγράφου / περιόδου β) Επανάληψη λέξης / έννοιας της προηγούμενης περιόδου / παραγράφου / ενότητας γ) Χρήση της αντίθετης έννοιας απ αυτή που αναφέρεται στην προηγούμενη περίοδο δ) χρήση ρητορικών ερωτήσεων δ) Διαρθρωτικές / συνδετικές / μεταβατικές λέξεις / φράσεις που μπορεί να δηλώνουν: αιτιολόγηση: επειδή, γιατί, διότι, εξαιτίας / ως αίτιο προβάλλεται, τα αίτια εντοπίζονται... αποτέλεσμα: έτσι, γι αυτό το λόγο, ως επακόλουθο, κατά συνέπεια, απόρροια / αποτέλεσμα αυτών είναι, συνακόλουθα, συγκεφαλαιώνοντας, συμπερασματικά, λοιπόν, τελικά, άρα, συνεπώς, επομένως, συνοψίζοντας... αντίθεση - εναντίωση: αλλά, όμως, ωστόσο, απ την άλλη πλευρά, αντίθετα, στον αντίποδα αυτής της άποψης, μολονότι, από την άλλη πλευρά, εντούτοις, ενώ, παρ όλ αυτά, δε συμβαίνει όμως το ίδιο, στο άλλο άκρο ακριβώς... προσθήκη: επίσης, ακόμη, επιπλέον, εκτός απ' αυτά, συμπληρωματικά, έπειτα, εξάλλου, και, παράλληλα, αξίζει, ακόμη, να σημειώσουμε, θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε, δεν πρέπει να λησμονούμε ακόμη, ας σημειωθεί ακόμη ότι, αν σε αυτά προσθέσουμε εκτός από αυτό, επιπρόσθετα, παράλληλα, πρώτο...δεύτερο, αφ ενός...αφ ετέρου, από την μια...από την άλλη, έπειτα... χρονική σχέση: αρχικά, όταν, έπειτα, πριν, ενώ, πρώτα, καταρχάς, ύστερα, προηγουμένως, εντωμεταξύ, στη συνέχεια, τώρα, αφότου, συγχρόνως, ταυτόχρονα, στην αρχή, καθώς, σήμερα, αμέσως, αργότερα, τελικά, τέλος...ύστερα, προηγούμενα, ταυτόχρονα, συγχρόνως, κατά τη διάρκεια, αφού, ήδη, εκ των υστέρων, παράλληλα επεξήγηση: δηλαδή, με άλλα λόγια, χρήση άνω τελείας,πιο συγκεκριμένα, σαφστερα, για να γίνω πιο σαφής, αυτό σημαίνει, λόγου χάρη, για παράδειγμα, παραδείγματος χάρη, για να γίνει πιο σαφές, καλό είναι να διευκρινίσουμε, με όσα αναφέρθηκαν εννοούσα, με άλλα λόγια, εννοώ ότι, συγκεκριμένα, ειδικότερα, όρο - προϋπόθεση: αν, εκτός αν, με την προϋπόθεση ότι, εφόσον, σε περίπτωση που, με την προϋπόθεση, με το δεδομένο, με τον όρο, με τη δέσμευση, φτάνει να, προϋπόθεση όμως είναι, προϋποτίθεται ότι, εφόσον,... επιβεβαίωση: βέβαια, αναμφίβολα, φυσικά, ασφαλώς, οπωσδήποτε, πράγματι, όντως... έμφαση: είναι αξιοσημείωτο ότι, θα έπρεπε να τονιστεί / σημειωθεί ότι, αξιοπρόσεχτο είναι, ιδιαίτερα σημαντικό είναι, ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στο... Απαρίθμηση επιχειρημάτων, εισαγωγή νέων ιδεών: πρώτο, δεύτερο, κατ αρχάς, τελικά, επίσης, ομοίως, τέλος, επιπλέον, επιπροσθέτως,... Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 14

Αναλογία, ομοιότητα: όπως, ως, όμοια, σαν... Τοπική σειρά ή σχέση: εδώ εκεί, πάνω...κάτω, μέσα...έξω, κοντά μακριά, αριστερά δεξιά,... Γενίκευση: γενικά, γενικότερα, ευρύτερα, τις περισσότερες φορές... Ταξινόμηση, διαίρεση: αφενός - αφετέρου, από τη μια - από την άλλη... Διάζευξη: ή - ή, είτε - είτε, ούτε - ούτε, μήτε μήτε... Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 15

ασκήσεις εμπέδωσης στην ανάπτυξη παραγράφου Να διακρίνετε: α) τη δομή των παρακάτω παραγράφων β) τον τρόπο ανάπτυξης που ακολουθούν οι παρακάτω παράγραφοι γ) να ελέγξετε τη συνοχή των παραγράφων 9. Η καταγραφή όλων των μνημείων αυτών των πολύ ή λιγότερο γνωστών, των εντοπισμένων αλλά μη ερευνημένων, αλλά και εκείνων των οποίων γνωρίζουμε ακόμη την ύπαρξη μόνο από αρχαίες μαρτυρίες με όλα τα δεδομένα τους, δηλαδή την ιστορία τους, τα χαρακτηριστικά τους, την κατάστασή τους και τις δυνατότητες χρήσης ή απλής ανάδειξής τους, θα προσφέρει ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στη συστηματικότερη διαχείριση αυτού του πλούτου. Να βρείτε τους τρόπους ανάπτυξης της έβδομης παραγράφου του κειμένου και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 4. Πανελλαδικές 2015 10. Όποιος επιχειρούσε, το 1903, να μεταφράσει στη δημοτική γλώσσα την Αρχαία Λογοτεχνία εθεωρείτο, για τους κατ επάγγελμα πατριώτες ως εθνικός προδότης και τον κατηγορούσαν ότι «υποκινείται από προδοτικές διαθέσεις και χρηματοδοτείται με ρούβλια από την ρωσική προπαγάνδα για την κατάτμηση του ελληνισμού». Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Βασιλικού (σήμερα Εθνικού) Θεάτρου Στ. Στεφάνου αποφάσισε να ανεβάσει την Ορέστεια του Αισχύλου. Η παράσταση ήταν μία μοναδική υπερπαραγωγή, για τα ελληνικά δεδομένα, τα πάντα είχαν έρθει από τη Βιέννη, αλλά η μετάφραση, του πανεπιστημιακού Γεωργίου Σωτηριάδη, ήταν στην απλή δημοτική γλώσσα. Απειλούσε, δηλαδή, τον Ελληνισμό κατά τον έτερο πανεπιστημιακό Γεώργιο Μιστριώτη και γι αυτό οι παραστάσεις έπρεπε να σταματήσουν πάραυτα, διαφορετικά ο Μιστριώτης με τους φοιτητές του θα έκαιγαν το θέατρο. Ο μισαλλόδοξος Μιστριώτης θεωρούσε έργο της ρωσικής προπαγάνδας ό,τι δεν ήταν γραμμένο στην καθαρεύουσα, ο ίδιος αυτοχαρακτηριζόταν ως ο μοναδικός προστάτης της Ελληνικής Γλώσσας, οι φοιτητές ορκίζονταν στο όνομα του και έδιναν μαζικά το παρόν σε όλα τα συλλαλητήρια, στα οποία απαιτούσαν να σταματήσει η παράσταση της Ορέστειας, διαφορετικά θα έκαιγαν το θέατρο. Γιώργος Δαμιανός, περ. exodos, 24grammata.com 11. Κατά τον Ησίοδο, το χάος ορίζεται η πρωτογενής αρχή, όχι όμως ως αφηρημένη έννοια αλλά ως σκοτεινός χώρος γεμάτος νέφη. Αντίθετα, η ορφική κοσμογονία παραδέχεται το χάος ως δεύτερη αρχή του κόσμου μετά το Χρόνο. Ο Πλάτων αναφέρει ότι από το Χάος Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 16

γεννήθηκε ο Έρωτας (φτυστός ο πατέρας του, αυτός ο Έρωτας!!!). Καλά όλα αυτά, θα έλεγε κάποιος. Αλλά, τι σχέση έχουν με το γκάζι; Μέχρι το 1640 απολύτως καμία. Τη χρονιά εκείνη, ένας ιδιοφυής Φλαμανδός «χημικός», ο Βαν Χέλμοντ (Johann Batista Helmont, 1577-1644) πέτυχε την παρασκευή καύσιμου μείγματος αερίων (μονοξείδιο και διοξείδιο του άνθρακα CO, CO2, το αδέσμευτο αέριο, gas sylvestre). Μόνο που, ακόμα, δεν ήξερε πως να το ονομάσει. Δανείστηκε, λοιπόν, την ελληνική λέξη χάος, για να δηλώσει την άμορφη και απροσδιόριστη μάζα του αερίου (gas), γιατί κάπως έτσι φανταζόταν ότι ήταν και το χάος (χάος >caos > gaos > gas). Στη συνέχεια παρήχθησαν όλες οι λέξεις που αναφέρονται στο αέριο > γκαζ, γκαζιέρα, γκαζάκι, γκαζάδικο αλλά και τα αεριούχα ποτά, όπως η γκαζόζα.. Γ. Δαμιανός. περ. 4τροχοί, αναδ. 24grammata.com 12. Η βενζίνη είναι ένα πτητικό (δηλαδή, εξαερώνεται εύκολα) υγρό που παράγεται από την απόσταξη του πετρελαίου. Η καταγωγή της λέξης ξεκινά από τα Αραβικά: luben dgiawi (μτφ: το λιβάνι της Ιάβας). Αρχικά, προσδιόριζε τη μυρωδιά ενός δενδρυλίου (styrax benzoe), που φύεται στην περιοχή της Ιάβας και της Σουμάτρας. Το 1833 ο Γερμανός χημικός E. Mitscherlich θα μετατρέψει το luben dgiawi, σε benjoin (το -lu-, από το luben, θα κοπεί, γιατί εσφαλμένα θεωρήθηκε ως άρθρο). Έτσι, εξαιτίας αυτού του λάθους δημιουργήθηκε το θέμα μπενζ και απ εδώ παρήχθησαν πολλές λέξεις, όπως: βενζόη (το φυτό), βενζόλη, βενζίνη, βενζινοκινητήρας, βενζιναντλία (πρωτοεμφανίστηκε το 1905, από την S.F. Bowser & Co), βενζινάδικο και πολλές άλλες. Ένα από τα πρόσθετα μέταλλα που περιέχονται στη βενζίνη είναι και ο Μόλυβδος (Pb). Πρόκειται για μία από τις αρχαιότερες (γραμμένες) λέξεις. Μαρτυρείται στη Μυκηναϊκή ως mo-ri-wo-do. Υπάρχουν δείγματα μολύβδου από το 6500 π.χ., αναφέρεται σε αιγυπτιακούς παπύρους (1550 π.χ.) καθώς και στο βιβλίο της Eξόδου (Shemoth), της Παλαιάς Διαθήκης. Γ. Δαμιανός. Περ. 4Τροχοι 13. Η ονομασία της Αμοργού, πιθανώς, προήλθε από το φυτό άμοργος, (λινοκαλάμη) που ήταν άφθονο στο νησί και κατά την αρχαιότητα έδινε τους περιζήτητους αμοργίνους χιτώνες. Το φυτό, ως πρώτη ύλη, το εκμεταλλευόταν, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, κάποια Βρετανική βιομηχανία, η οποία, αφού ρήμαξε το φυσικό περιβάλλον και εξάντλησε όλα τα φυσικά αποθέματα, έπαψε να ενδιαφέρεται για την Αμοργό και αναζήτησε άλλους «πεινασμένους ιθαγενείς» στον πλανήτη. Από το φυτό άμοργο ύφαιναν στην αρχαιότητα τους περίφημους γυναικείους χιτώνες, που ονομάζονταν Αμόργεια ή Αμοργινά ή Αμοργίδες. Πρέπει να ήταν ιδιαίτερα σεξουαλικοί χιτώνες μιας και τους φορούσαν οι γυναίκες σε ιδιαίτερες στιγμές, γιατί ήταν πολύ διαφανείς και άφηναν το σώμα να φαίνεται γυμνό. Η Λυσιστράτη, μάλιστα, φαίνεται να παρακινεί τις γυναίκες να φορέσουν τους Αμοργινούς χιτώνες για να διεγείρουν ερωτικά τους άνδρες (Αριστ. Λυσιστράτη στ. 150, 735, 737).Γ. Δαμιανός. Περ. Yachts motor and sailing 14. Οι συνέλληνες, όμως, τι περιμένουν να μάθουν από τις αρχαιολογικές ανασκαφές στην Αμφίπολη; Τι μας εμπόδιζε, μέχρι τώρα, να γνωρίσουμε τους Αμφιπολίτες, που συμμετείχαν στη δημιουργία του ελληνικού μεγαλείου, όπως ήταν ο Ζωΐλος, κυνικός φιλόσοφος (400 320π.Χ) ο επονομαζόμενος και Ομηρομάστιξ καθώς και τον Ερμαγόρα τον Αμφιπολίτη, στωικό φιλόσοφο και μαθητή του Περσαίου; Τι μας εμπόδιζε, μέχρι τώρα, να γνωρίσουμε τον ζωγράφο Πάμφιλο από την Αμφίπολη, ο οποίος εισήγαγε στη ζωγραφική τη συστηματική διδασκαλία της γεωμετρίας και των μαθηματικών; Τι μας εμπόδισε να γνωρίσουμε τον γλύπτη Αετίωνα και αυτόν από την Αμφίπολη ή τον ιστορικό Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 17

Φίλιππο από την Αμφίπολη; Μπορεί να αναφέρονται λίγα για αυτούς στην Ιστορία και για αυτό κάποιοι αρνήθηκαν να αναφέρουν ακόμα και την ύπαρξη τους. Είναι γνωστό ότι για τους περισσότερους Έλληνες αρχαιότητα σημαίνει σχολική μελέτη των Αττικών συγγραφέων της κλασικής περιόδου. Βλέπετε, θεώρησαν ότι ήταν περιττό να διδαχθούμε μια γενική γραμματολογία του ελληνικού πολιτισμού.γ. Δαμιανός. Εφημερίδα ελευθεροτυπία 15. Η συναισθηματική κακοποίηση είναι μια συμπεριφορά, κατά την οποία ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων εκθέτει ένα άλλο άτομο ή ομάδα ατόμων σε καταστάσεις που είναι επιβλαβείς για την συναισθηματική και ψυχολογική τους ακεραιότητα. Παραδείγματα τέτοιων συμπεριφορών είναι η λεκτική επιθετικότητα, η κυριαρχική συμπεριφορά, ο εκφοβισμός, οι χειριστικές σχέσεις - σχέσεις εκμετάλλευσης, οι συμπεριφορές ζήλιας. Τέτοια περιστατικά συνήθως παρατηρούνται ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας, σε στενές σχέσεις γενικότερα -είτε ερωτικές, είτε φιλικές-, καθώς επίσης και στο σχολείο, αλλά και στο εργασιακό περιβάλλον.. Τατιάνα Γιομπαζολιάhttp://www.dia-logos.gr, αναδημ. στο 24grammata.com 16. [...]Οι ήρωες (αν ακόμα έχουν, ακόμα, νόημα οι λέξεις) της ομάδας Πόντος ήταν καθηγητές, μαθητές και απόφοιτοι του κολεγίου Ανατολία της Μερζιφούντας. Οι μαθητές αποφάσισαν να τιμήσουν τη φανέλα τους και γι αυτό, παρά την τρομοκρατία και τις απειλές των Κεμαλικών, αγωνίστηκαν με εμφάνιση που θυμίζει τη γαλανόλευκη (άσπρες και γαλάζιες ρίγες) και στη μέση το γράμμα Π. Αυτό θα αποτελέσει τη βασική κατηγορία των Κεμαλικών, οι οποίοι θα οδηγήσουν τους Έλληνες αθλητές στο δικαστήριο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας (12 Φεβρουαρίου 1921) και τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου θα απαγχονιστούν στην Αμάσεια. Η μάνα τρελή στους έρημους τους δρόμους με ρωτάει απεγνωσμένα αν μιλάνε για αυτούς τους ήρωες του ποδοσφαίρου και της πατρίδας στις δεκάδες τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές. Μήπως αναφέρουν ένα μονόστηλο οι δεκάδες αθλητικές εφημερίδες ή τους μνημονεύουν όλα εκείνα τα τέρατα της μνήμης, που θυμούνται ακόμα και το δευτερόλεπτο που σημειώθηκε κάποιο γκολ, σε κάποιον αγώνα, πριν τριάντα χρόνια (ήταν, βλέπετε, πολύ σοβαρό γεγονός για τη μετέπειτα ζωή τους). Μήπως κάποια κινηματογραφική ταινία; κάποιο βιβλίο; ή έστω κάποιο τραγουδάκι τους αναφέρει;[...] Γ. Δαμιανός, περιοδικό Ιστορία 17. Το 1835 κατασκευάστηκε το πρώτο θέατρο των Αθηνών επί της οδού Αιόλου, στη θέση που σήμερα βρίσκεται το κεντρικό κτήριο της Εθνικής Τράπεζας. Επρόκειτο για μία πρόχειρη ξύλινη κατασκευή, δίχως σκεπή και με λιγοστά θεωρεία. Το 1836 ο Αθανάσιος Σκοντζόπουλος θα επενδύσει όλη την περιουσία του και θα γκρεμίσει το παλιό παράπηγμα (παράγκα), ενώ στην ίδια θέση θα κατασκευάσει ένα μεγαλύτερο παράπηγμα, αλλά και πάλι χωρίς σκεπή. Η Αιόλου, σε εκείνο το σημείο, ήταν ένας έρημος χωματόδρομος (το Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 18

1905 θα γίνει ο πρώτος ασφαλτόστρωτος δρόμος της Αθήνας) μακρια από την κατοικημένη πόλη. Το θέατρο, άλλωστε, έπρεπε να είναι μακρια από τους καθώς πρέπει νοικοκυραίους. Οι «οικογενειάρχες» της Αθήνας άκουγαν από τον ντελάλη, που ανήγγειλε στην αγορά τις παραστάσεις, αλλά στο θέατρο δύσκολα πάταγαν το πόδι τους. Δεξιά της εισόδου υπήρχε το «εισιτηριοπωλείον», ενώ δύο λαδοφάναρα φώτιζαν την είσοδο του θεάτρου «των οποίων το φως μόλις εξ αποστάσεως 15 βημάτων ήτο ορατόν» (Ν. Λασκαρης). Η πλατεία του θεάτρου ήταν χωμάτινη και αποτελείτο από δεκαπέντε σειρές ξύλινων καθισμάτων. Πίσω από τα καθίσματα υπήρχε αρκετός χώρος για να συνωστίζεται πλήθος ορθίων θεατών. Ακριβώς πάνω από το χώρο των ορθίων βρίσκονταν τα θεωρεία. Το κεντρικό θεωρείο ήταν προορισμένο για τη βασιλική οικογένεια και ήταν το μόνο που είχε επένδυση λευκού υφάσματος, για να καλύπτει τα σανίδια. Σε όλο το υπόλοιπο θέατρο ήταν ορατά τα καφασωτά σανίδια. Η ορχήστρα, αποτελούμενη από τρία μουσικά όργανα, δε βρισκόταν μπροστά από τη σκηνή, αλλά την είχαν στριμώξει σε κάποιο θεωρείο. Τα σκηνικά ήταν ανύπαρκτα, όπως ανύπαρκτος ήταν και ο φωτισμός. Πολλοί θεατές, μάλιστα, άναβαν τα δικά τους φανάρια, τα οποία χρησιμοποιούσαν για να βλέπουν στους σκοτεινούς δρόμους. Γι αυτό οι θεατράνθρωποι της εποχής ήταν ιδιαίτερα ευχαριστημένοι στις ξάστερες νύχτες με ολόγιομο φεγγάρι. Μπορεί το θέατρο να ήταν γεμάτο ελλείψεις αλλά το κυλικείο δεν έλειπε. Πωλούσε λουκούμια, γλυκά ταψιού καθώς και νερό.γιώργος Δαμιανός, περ. exodos, 24grammata.com 18. Με το όρο ασυνόδευτος ανήλικος, σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες, ορίζεται ένα πρόσωπο κάτω από την ηλικία των δεκαοκτώ ετών (ή της ηλικίας ενηλικίωσης κατά το δίκαιο της χώρας ασύλου) το οποίο δεν συνοδεύεται από τους γονείς του, από επίτροπο, ή από άλλο ενήλικο που σύμφωνα με τον νόμο ή το έθιμο είναι υπεύθυνος για την επιμέλειά του και αιτείται να υπαχθεί στο καθεστώς του πρόσφυγα στη χώρα ασύλου. Στην ελληνική νομοθεσία, σύμφωνα με το Προεδρικό Διάταγμα 220/2007 (άρθρο 1 σημείο στ ) ως ασυνόδευτος ανήλικος θεωρείται ο «υπήκοος τρίτης χώρας ή ανιθαγενής ηλικίας κάτω των δεκαοκτώ ετών ο οποίος φθάνει στην Ελλάδα χωρίς να συνοδεύεται από ενήλικα υπεύθυνο για τη φροντίδα του για όσο χρόνο δεν έχει τεθεί υπό την ουσιαστική φροντίδα ενός τέτοιου προσώπου ή ο ανήλικος που αφέθηκε ασυνόδευτος μετά την είσοδό του στην Ελλάδα».Παξινός Θεόδωρος, Ψυχολόγος Msc, αναδ. 24grammata.com 19. Δυστυχώς, οι περισσότεροι νέοι και όχι μόνο έχουν στραφεί σε χώρους όπως το Facebook, όπου κυριαρχεί μια ανούσια φλυαρία και ο όποιος λόγος είναι συνθηματικός, χωρίς αναλυτικό υπόβαθρο, άρα υποβαθμισμένης αξίας. Εξάλλου, όταν έχεις να διαβάσεις 500-1.000 καλημέρες, μόνο με αυτές έχεις αναλώσει αρκετές ώρες κι έχεις χάσει κάθε ενδιαφέρον για κάτι πραγματικά σοβαρό. Δεν παρακολουθώ συστηματικά τα στατιστικά, αλλά υποθέτω ότι είναι άνθρωποι με παρόμοια ενδιαφέροντα μ εμένα και σε κάθε περίπτωση με τιμά το ενδιαφέρον τους για το προσωπικό μου υλικό Γ. Πρίμπας συνέντευξη στον Γ. Δαμιανό για την "ελευθεροτυπία" 20. Η αλεξιθυμία είναι η κατάσταση που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους που έχουν δυσκολία στην κατανόηση και έκφραση των συναισθημάτων τους. Η λέξη αυτή προέρχεται από το αρχαίο ρήμα αλέξω (απομακρύνω, απωθώ αλλά και προστατεύομαι) [πρβλ. αλεξικέραυνο, αλεξίσφαιρο κλπ.] και τον "θυμό" που σημαίνει το συναίσθημα, σημαίνει δηλαδή ότι απωθώ το συναίσθημα. Τον όρο αυτό χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο ψυχίατρος Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 19

Πέτρος Συφναίος το 1973 για να μπορέσει να περιγράψει την κατάσταση που παρουσίαζαν πολλοί ασθενείς του με ψυχοσωματικά προβλήματα.δεν είναι ξεκάθαρο τι προκαλεί την αλεξιθυμία. Κάποιες μελέτες στην νευροψυχολογία δείχνουν ότι η αλεξιθυμία μπορεί να προκαλείται από μια διαταραχή στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου, το οποίο είναι υπεύθυνο σε μεγάλο μέρος για την δημιουργία των συναισθημάτων. Άλλες έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει πιθανώς ένα πρόβλημα στην διαημισφαιρική μεταφορά. Έτσι η συναισθηματική πληροφορία από το δεξί ημισφαίριο δεν μεταφέρεται σωστά στις περιοχές της γλώσσας στο αριστερό ημισφαίριο. Επιπρόσθετα ένα άλλο νευροψυχολογικό μοντέλο προτείνει ότι η αλεξιθυμία μπορεί να σχετίζεται με μια δυσλειτουργία του εγκεφαλικού φλοιού. Αυτές οι μελέτες έχουν δώσει κάποια πρώτα συμπεράσματα, αλλά τα εμπειρικά στοιχεία για τις αιτίες της αλεξιθυμίας παραμένουν ακαθόριστα. 24grammata.com 21. Μοιάζει παράδοξο αλλά δεν είναι- που η λέξη φανατικός έχει αφετηρία της ένα ιερό, ένα τέμενος. Της αρχαίας Ρώμης, ειδικά. Και δεν είναι τυχαίο που ο ναός εκείνος ήταν αφιερωμένος στη Bellona, τη θεά του πολέμου (bellum). Οι πιστοί της αιματόχαρης θεάς κυριεύονταν, κάθε τόσο, από ένθεη μανία, από ενθουσιαστικό παραλήρημα, τόσο που τρυπούσαν τα χέρια τους με μαχαίρια, έκοβαν κομμάτια από τις σάρκες τους και έχυναν το αίμα τους στο βωμό της. Και καθώς, στα Λατινικά, το ιερό, ο ναός λέγεται fanum, ονομάστηκαν fanatici εκείνοι οι αφιονισμένοι πιστοί που ήταν, συνήθως, επιληπτικοί, παράφρονες, μανιακοί, αλλά και κοινοί απατεώνες. Μάριου Πλωρίτη (1919 2006) Πρωτοδημοσιευτηκε στο "Βήμα", εδώ από την ηλ μεταφορά του άρθρου, στο 24grammata.com 22. Καμία βαθμίδα εκπαίδευσης, από το νηπιαγωγείο μέχρι και το πανεπιστήμιο, δεν μπορεί να πείσει τους μαθητές, αν δεν υποστηριχτεί, άμεσα και έμμεσα από το οικογενειακό περιβάλλον. Καμία αλλαγή δεν μπορεί να συντελεστεί, αν δεν αναλογιστούμε και τις δικές μας ευθύνες ως γονείς.γιατί το οικογενειακό περιβάλλον, πρωτίστως, μπορεί να μεταλαμπαδεύσει στο παιδί το μεγαλείο της γνώσης και τη δύναμη των Γραμμάτων πολύ πριν περάσει, ο μαθητής, το κατώφλι του νηπιαγωγείου. Λείπει από τα παιδιά μας το οικογενειακό πρότυπο του φιλαναγνώστη ή του ανθρώπου που στέκεται με δέος εμπρός τον εκπαιδευτικό, τον άνθρωπο που θα βοηθήσει τα παιδιά να κατανοήσουν τον κόσμο που τα περιβάλλει. Για ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας ο Λειτουργός της Εκπαίδευσης είναι ο καθηγητάκος ή η δασκαλίτσα. Το έργο του κρίνεται με αυστηρότητα απ όλους, μιας και όλοι θεωρούν εαυτούς ικανούς να αξιολογήσουν την πορεία του μαθήματος. Δυσπιστούν για την ικανότητα των δημόσιων λειτουργών να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους, γι αυτό και αναλαμβάνουν να τα διδάξουν ξένες γλώσσες ή τα βασικά μαθήματα πολύ πριν αναλάβει ο εκπαιδευτικός του σχολείου. Κανένας γονιός δεν περίμενε τον εκπαιδευτικό του σχολείου, για να διδαχθεί το παιδί του τις ξένες γλώσσες. Υποτίμησαν τον δάσκαλο με αποτέλεσμα αυτή η σπουδή να καταστήσει ως γραφική φιγούρα τον εκπαιδευτικό για τα όλα τα μαθητικά χρόνια. και όσο και αν Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 20

φαίνεται ποιητικό για τους περισσότερους εκπαιδευτικούς η μοναδική ουσιαστική αμοιβή είναι να δουν στα μάτια των μαθητών τους το θαυμασμό και την ικανοποίηση από την κατάκτησης της γνώσης. Γ. Δαμιανός. Εφημερίδα ελευθεροτυπία 23. Στο ερώτημα πως άρχισαν τα μπλουζ, ο θρυλικός B.B. King πιστεύει ότι στην πραγματικότητα άρχισαν κατά την περίοδο της δουλείας, όταν οι λευκοί πωλούσαν και αγόραζαν τους μαύρους κατά το δοκούν, με φυσικό επακόλουθο τον αναπόφευκτο χωρισμό των οικογενειών τους και την επακόλουθη δημιουργία ζωτικής φύσεως προβλημάτων. Πολλά από τα πρωτόγονα τραγούδια τους φιλοξενούσαν συνθήματα για προειδοποιήσουν τους άλλους ανθρώπους στον τομέα τους ότι πλησίαζε το αφεντικό ή όταν κάτι άλλο σοβαρό συνέβαινε εκεί ή στα πέριξ. Κάποια από αυτά βεβαίως οι μαύροι τα είχαν ακούσει, όταν ήταν παιδιά, από τη γιαγιά ή η μητέρα τους να τα τραγουδούν. Ο αρχαιότερος ήχος των μπλουζ, όπως μπορούσε να θυμηθεί και αφηγούταν στις πάμπολλες συνεντεύξεις που έδωσε όλα εκείνα τα χρόνια, εντοπιζόταν στα χωράφια, όπου οι άνθρωποι ασχολούνταν με το μάζεμα του βαμβακιού. Συνήθως, ένας άντρας όργωνε το χωράφι με τη σκαπάνη του μπροστά από όλους τους άλλους και ο οποίος στο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα τραγουδούσε, χωρίς ιδιαίτερους ή συγκεκριμένους στίχους, ακριβώς αυτό που ένιωθε εκείνη τη στιγμή. Αρκετά συχνά, λέει, ότι συνήθως περιείχαν εκφράσεις του τύπου, Oh, wake up in the mornin bout the break of day. Και τέτοια ακούσματα δονούσαν την ατμόσφαιρα σε όλους τους βάλτους και τα βαμβακοχώραφα του Μισισιπή. Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης, Σκόρπιες αναμνήσεις του B.B. King (16 Σεπτεμβρίου 1925-14 Μαΐου 2015), 24grammata.com 24. Το κολτάν είναι ένα μετάλλευμα στρατηγικής σημασίας ίσης εμπορικής αξίας με το χρυσό. Χρησιμεύει για να ελαχιστοποιεί την κατανάλωση της ηλεκτρικής ενέργειας και να λύνει το πρόβλημα της διάρκειας των μπαταριών. Η εφαρμογή των πυκνωτών τανταλίου (κολτάν) μας επέτρεψε να ελαχιστοποιήσουμε τις διαστάσεις των κινητών τηλεφώνων μας και να μεγαλώσουμε τη διάρκεια ζωής των μπαταριών τους. [...] Και βέβαια, ως «μεταλλωρύχοι» θα χρησιμοποιηθούν ό,τι δεν μπορεί να πάρει μέρος, ενεργά, στον πόλεμο, δηλαδή: παιδιά, ανάπηροι, φορείς του AIDS, οι οποίοι αναγκάζονται να δουλέψουν στα ορυχεία, ειδάλλως απειλούνται με βασανιστήρια και δολοφονίες. Μαζεύουν με γυμνά χέρια τη ραδιενεργή (περιέχει και ουράνιο) μαύρη άμμο καταστρέφοντας όλη τη χλωρίδα της περιοχής, και οδηγώντας σε αφανισμό τους γορίλες και τους ελέφαντες της περιοχής. Ίσως, αυτό το τελευταίο ανησύχησε τις διεθνείς οικολογικές οργανώσεις (από τον ΟΗΕ έως τη WWF, μέχρι και ο ηθοποιός Leonardo di Caprio κινητοποιήθηκε) και κατήγγειλαν την εξόρυξη του κολτάν για να διατηρηθεί το οικοσύστημα. Προτείνουν, μάλιστα, στις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας να απευθυνθούν στα ορυχεία της Αυστραλίας και του Καναδά (λαμπρή η προσπάθεια τους, αλλά εξοργίζομαι στην ιδέα ότι, αν δε θα ήταν οι ελέφαντες και η «παρθένα φύση», κανένας δε θα είχε δραστηριοποιηθεί. Βλέπετε, τα ζώα απειλούνται με εξαφάνιση, ενώ τα παιδάκια πλεονάζουν). Σας φαίνονται μακριά από εμάς όλα αυτά; Και, όμως, είναι τόσο κοντά μας το Κογκο, τα ακρωτηριασμένα παιδάκια, οι «μεταλλωρύχοι» φορείς του ΑΙDS, οι σκλάβοι αιχμάλωτοι που μαζεύουν το κολτάν κατόπιν βασανιστηρίων. Τους «αγγίζουμε» κάθε φορά που πιάνουμε το κινητό, το φορητό υπολογιστή, τις ηλεκτρονικές κονσόλες παιχνιδιών, τις βιντεοκάμερες. Κάποιοι λένε ότι, αν το θελήσετε, μπορείτε να ακούσετε το κλάμα τους μέσα από το κινητό τηλέφωνο σας... Γ. Δαμιανός, περιοδικό discovery and science Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 21

25. Η Συναισθηματική Εξάρτηση είναι μία κατάσταση κατά την οποία πιστεύουμε ότι η συναισθηματική μας κατάσταση εξαρτάται άμεσα από τις προκλήσεις και συμπεριφορές των άλλων. Έτσι, τοποθετούμε τον εαυτό μας στον ρόλο ενός παθητικού δέκτη, χωρίς να έχει λόγο, δηλαδή διανοητική και συναισθηματική παρουσία σε αυτό που συμβαίνει κατά την επικοινωνία μας με τους άλλους. Αν γίνουμε καλοί ακροατές δίνοντας προσοχή, θα παρατηρήσουμε ότι συχνά οι άνθρωποι εκφράζονται ως εξής: «Με εκνευρίζεις», «Συνεχώς με νευριάζεις», «Επίτηδες θες να με θυμώσεις», «Σταμάτα να με πληγώνεις», «Με κάνεις ευτυχισμένο». Τοποθετούν έτσι τον εαυτό τους σε μια θέση παθητικότητας κατά την οποία η συναισθηματική τους κατάσταση θυμός, ευτυχία, χαρά, στρες- εξαρτάται αποκλειστικά από τους άλλους ή από τις εξωτερικές συνθήκες. Γίνονται δηλαδή έρμαια των διαθέσεων και των χαρακτηριστικών του κοινωνικού περιβάλλοντος αποποιούμενοι οποιαδήποτε ευθύνη και πρωτοβουλία. http://www.athenscoaching.gr και 24grammata.com 26. Το bullying ως εκδήλωση τοποθετείται στο πλαίσιο της ενδοσχολικής βίας. Σαφώς αποτελεί μορφή επιθετικής συμπεριφοράς, η οποία όμως διαφοροποιείται από τις ενδοσχολικές συγκρούσεις. Κι αυτό γιατί στον εκφοβισμό το θύμα επιλέγεται ως ο ανίσχυρος και αδύναμος αντίπαλος, η επίθεση εναντίον του προγραμματίζεται και επαναλαμβάνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα, με πρώτιστο στόχο την ανάδειξη και επιβεβαίωση της ισχύος του θύτη. Αντίθετα στις ενδοσχολικές συγκρούσεις τα συγκρουόμενα μέλη είναι ισότιμα, οι συμπλοκές μεταξύ τους τυχαίες και μεμονωμένες, με στόχο περισσότερο ένα "παιχνίδι" κυριαρχίας, παρά την τελική εδραίωση της ισχύος της μιας ή της άλλης ομάδας. 27. Στο Κάβο Ντόρο βυθίστηκε (21 Νοεμβρίου1916) ο Βρετανικός. Ο Βρετανικος ήταν αδελφό πλοίο του Τιτανικού και καθελκύστηκε το 1914. Με την έκρηξη του πολέμου μετατράπηκε σε πλωτό νοσοκομείο και, τελικά, προσέκρουσε σε νάρκη, ανοιχτά της Κέας, που είχε ποντίσει Γερμανικό υποβρύχιο. Τα θύματα ήταν μόνο 30 ( σκοτώθηκαν λόγω της πρόωρης καθέλκυσης των σωστικών λέμβων και ενώ οι μηχανές του πλοίου δούλευαν, με αποτέλεσμα να ρουφηχτούν από τη δίνη που προκαλούσαν οι προπέλες). Το 1976 ο Ζακ Κουστό ανακάλυψε και εξερεύνησε το ναυάγιο. Στον Βρετανικό επέβαινε και η Βιολέτα Τζέσοπ (1887 1971). Ποια ήταν η Βιολέτα; Σίγουρα δεν την έχετε ξανακούσει, αλλά πρόκειται για μια τυχερή γυναίκα με το «κοκαλάκι της νυχτερίδας», που θα γλυτώσει από τρία ναυάγια. Και εξηγούμαι: η Βιολέτα ήταν Θαλαμηπόλος στην εταιρεία Γουάιτ Σταρ Λαιν, που είχε καθελκύσει τα μεγαλύτερα επιβατηγά πλοία της εποχής, δίνοντας τους ελληνικα ονόματα: το Olympic, το Titanic (το γνωστό) και το Gigantic (αργότερα Bretannic). Στο Olympic πρωτοδούλεψε η Βιολέτα με καπετάνιο τον Σμιθ (αργότερα πλοίαρχος του Τιτανικού). Φαίνεται ότι ο Σμιθ ήταν, μάλλον, άτυχος (ή ατζαμής καπετάνιος), αφού στο πέμπτο ταξίδι του Olympic θα συγκρουστεί (1911) με άλλο βρετανικό πλοίο, δίχως, ευτυχώς, να Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 22

βυθιστεί. To Olympic θα μείνει για αρκετό καιρό στο ναυπηγείο για επισκευές και ο καπετάνιος μαζί με όλο το πλήρωμα θα περάσουν στο νεότευκτο πλοίο της ίδιας εταιρείας, τον Τιτανικό. Η κατάληξη του Τιτανικού είναι γνωστή (θα βυθιστεί κατά το πρώτο, μάλιστα, ταξίδι, το 1912). Ο καπετάνιος Σμιθ κατάφερε (!) τούτη τη φορά να το βυθίσει, αλλά και η Βιολέτα κατάφερε για άλλη μια φορά να σωθεί. Γ. Δαμιανός, περιοδικό σκάφος 28. «Στην έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής της UNESCO για την εκπαίδευση στον 21ο αιώνα τονίζεται ότι η δια βίου εκπαίδευση πρέπει να στηρίζεται στους παρακάτω τέσσερις πυλώνες, που αποτελούν διαφορετικά είδη μάθησης: 1. Μαθαίνω πώς να αποκτώ τη γνώση, συνδυάζοντας ικανοποιητικά μια ευρύτατη γενική παιδεία με τη δυνατότητα εμβάθυνσης σε ορισμένα θέματα. 2. Μαθαίνω να ενεργώ με τέτοιον τρόπο, ώστε να αποκτώ όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση αλλά και γενικότερα τη δυνατότητα να αντιμετωπίζω διάφορες καταστάσεις και να εργάζομαι αρμονικά σε ομάδες. 3. Μαθαίνω να συμβιώνω, κατανοώντας τους άλλους και έχοντας επίγνωση των κοινωνικών αλληλεξαρτήσεων συμβάλλοντας στην πραγματοποίηση κοινών δράσεων και στη διευθέτηση των συγκρούσεων-, με σεβασμό στις αξίες του πλουραλισμού, της αμοιβαίας κατανόησης και ειρήνης. 4. Μαθαίνω να ζω με τέτοιον τρόπο, ώστε να αναπτύσσω την προσωπικότητά μου και να μπορώ να ενεργώ με μεγαλύτερη αυτονομία και περισσότερη κρίση και προσωπική υπευθυνότητα(...)». 29. Τι είναι το σχολείο; - Ο χώρος που ο μαθητής συνειδητοποιεί ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερο θαύμα από την ανθρώπινη ικανότητα για γνώση και ότι το παραμικρό μόριο γνώσης είναι τόσο σημαντικό που έχει τη δύναμη να μας αλλάξει προς το καλύτερο (όπως θα έλεγε και ο Λέο Μπουσκάλια, 1924-1998) τι είναι η στείρα γνώση; - Να έχεις περάσει χρόνια και χρόνια στα θρανία μπροστά από το μαυροπίνακα και τις κιμωλίες. Να έχεις ολοκληρώσει τα μαθητικά ή τα φοιτητικά σου χρόνια ή, το πιο θλιβερό, να 'σαι εκπαιδευτικός και να εντυπωσιάζεσαι, όταν θα ακούσεις την ετυμολογική εξήγηση της λέξης κιμωλίας. Στην εποχή του μαρκαδόρου και του διαδραστικού πίνακα είναι ρομαντισμός να μιλάμε για την "κιμωλία γη". Πρόκειται ένα είδος κρητίδας που αφθονεί στη νήσο Κίμωλο, εξ ου και το όνομα "κιμωλία", ορυκτό με μικροσκοπικά σφαιρίδια ανθρακικού ασβεστίου και σφαιρίδια από κελύφη πρωτόζωων κ.ά. Είναι πέτρωμα μαλακό, ευκολότριφτο, λευκό. Εύκολα αποσπούνται τα μόριά του κι αφήνουν τα ίχνη τους, αν σύρουμε την κιμωλία πάνω σ' ένα σώμα. Η κιμωλία του σχολείου προέρχεται απ' αυτό το πέτρωμα.«η κιμωλία γη, από την οποία πήρε το όνομά του το νησί, έχει απορρυπαντικές και φαρμακευτικές ιδιότητες, και είναι γνωστή από τα προϊστορικά χρόνια. Οι Κρήτες της Εποχής του Μίνωα έκαναν εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων για τη λεύκανση των μάλλινων νημάτων. Βόλοι του υλικού αυτού βρέθηκαν στο Ιερό της Άρτεμης στη Βραυρώνα και αποτελούσαν πιθανόν αφιέρωμα. Οι αθλητές την χρησιμοποιούσαν για να καθαρίζουν το σώμα τους από το λάδι. Οι Ρωμαίοι ονόμασαν «κιμωλία» και άλλες αργίλους που είχαν παραπλήσιες ιδιότητες και διαφορετική προέλευση. Η «κιμωλία γη» δεν έχει φυσικά καμιά σχέση με τη γνωστή κιμωλία του μαυροπίνακα. Απλώς η δεύτερη που το σωστό της όνομα είναι «κρητίς» δανείστηκε την ονομασία από την πρώτη επειδή της μοιάζει κάπως στο χρώμα και την αφή». (Γ.Α. Βεντούρης και Δ. Αθανασιάδου - Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 23

Βεντούρηhttp://www.kimolos.gr/index.phpoption=com_content&view=article&id=6&Itemi d=22&lang=el) Ποιος, άραγε, δάσκαλος με την ευκαιρία της λέξης κιμωλία, εξήγησε στα παιδιά την ιστορία αυτού του τόπου. Από τα πρώτα πράγματα που ακούει ο Έλληνας μαθητής στο σχολείο είναι η κιμωλία, αλλά αγνοεί συστηματικά το νησί, που παρήγαγε αυτό το πέτρωμα και της έδωσε το όνομα του. Το μεγαλείο της γλώσσας είναι αυτό ακριβώς: ξεκινώντας από αυτό το ασβεστολιθικό πέτρωμα, την κιμωλία, ο δάσκαλος μπορεί να οδηγήσει τους μαθητές στη Μινωική Κρήτη, και στον τρόπο που έπλεναν), στην ελληνική παλαίστρα, στις παρανοήσεις των Ρωμαίων και, τέλος, στη μαγεία των Κυκλάδων, στο ηφαιστειογενές τοπίο,της Κιμώλου. Εκεί που οι ψυχές είναι ελάχιστες, αλλά το μεγαλείο του τόπου ασύλληπτο. Πεντακόσιοι κάτοικοι στέκουν περήφανοι ανάμεσα στα κύματα και τoν αέρα, σε πείσμα όλων των ανεύθυνων νεοελλήνων. Και αυτή η ανευθυνότητα ξεκινά από το Δημοτικό σχολείο. Τον πολτό της κιμωλίας, ακόμα και σήμερα, χρησιμοποιούμε για εξάλειψη λαδερών κηλίδων από τα μάρμαρα, απ' τα πατώματα και άλλα. στην ορολογία του μπιλιάρδου η κιμωλία ονομάζεται τεμπεσίρι [< τουρκική, tebeşir (: κιμωλία) < περσική tabāşīr] και τοποθετείται στην κεφαλή της στέκας του μπιλιάρδου Γ.Δαμιανός, περ. Ιστορία 30. Η πολιτεία όμως διαθέτει μέσα παιδείας που τα άτομα δε διαθέτουν, γιατί η παιδεία σε μια κοινωνία χρειάζεται συντονισμό δραστηριοτήτων, μια ιεράρχηση αξιών, που μόνο μια υπερκείμενη εξουσία μπορεί να επιβάλλει. Γιατί η παιδεία κρυσταλλώνεται μέσα στην κοινή παράδοση ενός λαού και την παράδοση αυτήν, πιο μακρόβια από τα πρόσκαιρα άτομα, έχει τη δύναμη και το χρέος η πολιτεία να εγκολπωθεί και να διαφυλάξει. 31. Η φύση έχοντας υποβιβαστεί στην κατάσταση του αντικειμένου, δεν έχει πλέον δικαιώματα σε οποιαδήποτε σύγκρουση συμφερόντων με τις ανάγκες ή τις επιθυμίες της ανθρώπινης ράτσας. Από αυτή τη διατύπωση μόνο, συνάγεται πως έχουμε ήδη χάσει κάθε αίσθηση πως ανήκουμε κι εμείς στο φυσικό κόσμο. Εκτός αυτού, με το να έχει μετατραπεί η φύση στην κατάσταση της μηχανής, αντιμετωπίζεται, όπως όλες οι μηχανές, σαν κάτι τελειωμένο και, κατά συνέπεια, σαν κάτι που προσφέρεται στην ανθρώπινη γνώση με τρόπο τελειωτικό και απόλυτο. Η γεμάτη αυτοπεποίθηση παραδοχή των επιστημόνων ήταν πως: Αν ένας αρκετά μεγάλος αριθμός ανθρώπινων όντων αφιέρωνε την ενεργητικότητά του επί αρκετό διάστημα στην έρευνα, τότε θα μπορούσε τελικά να αποκαλυφθεί και το τελευταίο μυστικό της φύσης. «Αυτά τα πράγματα βέβαια», συμπλήρωνε ο Μπαίηκον, «χρειάζονται χρόνια για να επιτευχθούν». Έτσι η φύση δε θα έκρυβε πλέον κανένα μυστήριο και ο άνθρωπος θα γινότανε απόλυτος κυρίαρχός της. 32. «Η πληρότητα της πληροφόρησης είναι μια από τις μορφές της ακρίβειάς της. Μπορεί κανείς να δημιουργήσει μια ψεύτικη είδηση με την ίδια ευκολία, είτε ακρωτηριάζοντας την αφήγηση ενός γεγονότος είτε κατασκευάζοντάς το από την αρχή ως το τέλος. Το καλύτερο παράδειγμα για τη σημασία που έχει η πληρότητα μιας είδησης είναι το τηλεγράφημα του Εμς. Πρόκειται για το τηλεγράφημα που έστειλε από το Εμς, το 1870, ο βασιλιάς της Πρωσσίας Γουλιέλμος ο Α στον υπουργό εξωτερικών της χώρας, Βίσμαρκ, για να τον κατατοπίσει σχετικά με τις συζητήσεις που είχε με το Γάλλο πρεσβευτή Μπενεντέτι. Ο Βίσμαρκ δημοσίευσε το τηλεγράφημα, αφού όμως το ανέπτυξε και το αλλοίωσε, ώστε να έχει έναν προσβλητικό τόνο για τη Γαλλία. Λέγεται ότι το τηλεγράφημα αυτό υπήρξε η αφορμή, για να κηρύξει η Γαλλία τον πόλεμο εναντίον της Πρωσσίας. Ο Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 24

γαλλοπρωσσικός πόλεμος του 1870-71 θα είχε ίσως βρει μια άλλη αφορμή, για να ξεσπάσει, και ίσως να κατέληγε πάλι στην πρωσσική νίκη. Με τις συνθήκες όμως που διαδραματίστηκε το κεφαλαιώδες αυτό γεγονός της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας δεν είναι απίθανο να το προκάλεσε μια ελλιπής και πλαστογραφημένη πληροφόρηση». 33. H προσωπικότητά των παιδιών διαμορφώνεται μέσω μιας σειράς ταυτίσεων, αρχικά με τους γονείς και εν συνεχεία με άλλα σημαντικά πρόσωπα. Tα προτεινόμενα ανταγωνιστικά πρότυπα (κούκλες μανεκέν τύπου Mπάρμπι κ.ά.) υπόσχονται τη γρήγορη και εύκολη άνοδο, δημιουργώντας εικόνες σύγχυσης, που μοιραία θα επηρεάσουν την ψυχολογική και γνωστική ωρίμανση των παιδιών. Mέσα από τα πρότυπα αυτά προβάλλονται μορφές εξαϋλωμένες με έμφαση στη σεξουαλικότητα και σχέσεις επιφανειακές, επιπόλαιες, πρόσκαιρες και... ψευδείς. Αναρωτιέται, λοιπόν, κανείς πώς μεγαλώνει στις μέρες μας το ποσοστό της νευρογενούς ανορεξίας στις έφηβες και πώς μικρά κορίτσια ερωτοτροπούν από την ηλικία των 9 10 ετών. 34. Τα τελευταία είκοσι χρόνια η αυτοματοποίηση έδειξε πως είναι ικανή να επιτελέσει κάθε παραγωγικό έργο. Όχι μόνο κάνει σχετικά απλές δουλειές, όπως η κατασκευή τμημάτων αυτοκινήτων ή ψυγείων, αλλά στοιχειοθετεί εφημερίδες, οδηγεί αυτόματα τα τρένα σύμφωνα με προκαθορισμένο πρόγραμμα και εξορύσσει το κάρβουνο που μας χρειάζεται. Άρχισε μάλιστα τελευταία να μας οργώνει τα χωράφια και να θερίζει τις σοδειές. Μπορεί να μην απέχει πολύ η μέρα που ουσιαστικά όλα τα αγαθά που χρειαζόμαστε θα κατασκευάζονται σε αυτόματα εργοστάσια χωρίς βοήθεια χειριστών μηχανημάτων και που οι άνθρωποι θα είναι αναγκαίοι -όσον αφορά την παραγωγή- μόνο για τη λήψη διευθυντικών αποφάσεων και για το σχεδιασμό και τη συντήρηση των αυτόματων μηχανών. 35. Πρώτα απ' όλα ας προσπαθήσουμε να περιγράψουμε συνοπτικά το Διαδίκτυο και ειδικότερα τον παγκόσμιο ιστό (Web) με μια αναλογία. Ας φανταστούμε τον κυβερνοχώρο ως μια τεράστια έκθεση. Ο κάθε «εκθέτης» δημιουργεί το δικό του περίπτερο (site) που καταχωρείται σε μία διεύθυνση. Ο χρήστης του διαδικτύου, μέσα από τους τηλεπικοινωνιακούς διαδρόμους που δημιούργησε η σύζευξη τηλεφώνου - υπολογιστή, επισκέπτεται αυτήν την άυλη, διαρκή και παγκόσμια ψηφιακή έκθεση. Περνά από Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 25

διάφορα sites, επικοινωνεί με τον «εκθέτη», και βεβαίως μπορεί να πάρει («κατεβάσει») πληροφοριακό υλικό. Αρκεί να έχει εξασφαλίσει την είσοδο του μέσω ενός προμηθευτή (provider) σύνδεσης στο Διαδίκτυο. 36. Η επίσημη βία γεννά την «ανεπίσημη» αντίδραση, γι' αυτό και επινοήθηκε η διάκριση ανάμεσα στη νόμιμη και στην παράνομη βία. Όπως υπάρχει ο φυσικός νόμος δράσης και αντίδρασης, έτσι και στην κοινωνία η επίσημη κρατική βία γεννά την ανεπίσημη αντιβία του πολίτη. Όταν παραβιάζεται ένα δικαίωμα του πολίτη από το κράτος, τότε ο πολίτης αντιστέκεται στη βία του κράτους. Η κρατική βία ονομάζεται νόμιμη, ενώ η αντιβία του πολίτη θεωρείται παράνομη.η διάκριση της βίας σε νόμιμη και παράνομη εξυπηρετεί την ανάγκη του κράτους να επιβάλλει την έννομη τάξη. Πάντως κάθε μορφή βίας είναι ανεπιθύμητη, γιατί οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο. 37. Γιατί θα πρέπει να δεχτούμε ότι η προάσπιση της ατομικής ελευθερίας και του δικαιώματος στη διαφωνία θα προαγάγει μακροπρόθεσμα την ευημερία της κοινωνίας; Ο Μίλτον προτείνει διάφορους λόγους: η αποκλίνουσα άποψη μπορεί να αποδειχτεί αληθής, ή εν μέρει αληθής, και να διορθώσει έτσι την κυρίαρχη γνώμη. Ακόμη κι αν δεν συμβεί όμως κάτι τέτοιο, η έκθεση της κυρίαρχης γνώμης σε έναν έντονο ανταγωνισμό ιδεών θα την εμποδίσει να σκληρύνει και να γίνει δόγμα και προκατάληψη. Τέλος, μια κοινωνία που αναγκάζει τα μέλη της να ασπαστούν τα έθιμα και τις συμβάσεις της είναι πιθανό ότι θα εγκλωβιστεί σε έναν ασφυκτικό κομφορμισμό, στερώντας την ίδια από την ενέργεια και τη ζωτικότητα που επιτρέπουν την κοινωνική ανόρθωση. 38. Ο Κολοκοτρώνης είχε όλα τα χαρίσματα του καλού αρχηγού. Είχε σώμα εύρωστο και παράστημα επιβλητικό. Το βλέμμα του ήταν ζωηρό και η βροντερή φωνή του έδινε θάρρος στους Έλληνες και σκόρπιζε το φόβο και τον τρόμο στον εχθρό. Διακρινόταν ακόμα για την αντρεία του, τη στρατιωτική του ικανότητα, την τόλμη και τη σωφροσύνη του. Σε όλη τη διάρκεια της Επανάστασης υπήρξε η εξοχότερη στρατιωτική φυσιογνωμία. 39. Η ηλεκτρονική τεχνολογία βρίσκει εφαρμογή και σε πλείστους άλλους τομείς της ανθρώπινης ζωής. Στην ιατρική επιστήμη οι υπολογιστές χρησιμοποιούνται για να διεξαχθούν σεμινάρια και να γίνουν γνωματεύσεις εξ αποστάσεως. Στην τέχνη, τα ηλεκτρονικά μέσα χρησιμοποιούνται από ζωγράφους και μουσικούς. Στο σχολείο, ο παραδοσιακός τρόπος διδασκαλίας δίνει την θέση του σε πιο σύγχρονες μεθόδους, που με την χρήση ηλεκτρονικών προγραμμάτων εγγυώνται καλύτερα αποτελέσματα για την μόρφωση των παιδιών. Στην εργασία, με την αυτοματοποίηση παράγεται περισσότερο και καλύτερο έργο, που απαλλάσσει τον άνθρωπο από τον σωματικό μόχθο. 40. Κι από τον εμφύλιο σπαραγμό έπεσαν στις πόλεις πολλές και δεινές συμφορές που, όσο η φύση του ανθρώπου μένει η ίδια, έτσι συμβαίνουν και θα συμβαίνουν πάντα, άλλοτε πιο άγρια κι άλλοτε πιο ήπια, με διαφοροποιήσεις ως προς τις μορφές τους, ανάλογα δηλαδή με το πώς εκδηλώνονται κάθε φορά οι μεταβολές των συνθηκών. Γιατί τον καιρό της ειρήνης και σε καλές εποχές και οι πόλεις και τα άτομα σκέφτονται ορθότερα, αφού δεν παρασύρονται σε ακούσιες βιαιότητες ενώ ο πόλεμος περιορίζοντας σιγά σιγά τις καθημερινές ανέσεις γίνεται δάσκαλος της βίας και τον ψυχικό κόσμο των πολλών τον διαμορφώνει σύμφωνα με τις συνθήκες που τότε επικρατούν. Απλωνόταν λοιπόν ο εμφύλιος στις πόλεις και όσες για οποιαδήποτε αιτία είχαν αργήσει να μπουν σε τέτοιες Γιώργος Δαμιανός www.damianos.com.gr 26