ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΙΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΕΣ Μοντεσάντου Ε. 1 και Χατζηλεοντιάδου Σ. 2 1 Msc ΕΑΠ, Μέλος Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ελευθερίου Κορδελιού, Σ. Κουµπιά 8Α Καλαµαριά 55134, E-mail: montesantou@gmail.com 2 Dr Εκπαιδευτικός, Μέλος ΣΕΠ, ΕΑΠ, Καντακουζηνού 58Α, Αλεξανδρούπολη 68100, E- mail: shadji@ee.duth.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το ζήτηµα των υλικών συσκευασίας αφορά το περιβάλλον λόγω της κατανάλωσης πρώτων υλών και πηγών ενέργειας για την παραγωγή και τη χρήση τους, αλλά και λόγω της ανεξέλεγκτης απόθεσης τεράστιων ποσοτήτων τους ως απορρίµµατα. Στην εργασία αυτή οι πολιτικές που καθοδηγούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη φιλική προς το περιβάλλον συσκευασία αποτυπώνονται σε ένα γενικό εννοιολογικό πλαίσιο για την ολιστική µελέτη του ζητήµατος αυτού. Μέσα από µια εµπειρική έρευνα καταγράφονται οι αντιλήψεις πολιτών της Θεσσαλονίκης σχετικά µε το υπόψη θέµα και αναδεικνύεται η αποσπασµατική αντίληψη του παραπάνω πλαισίου. Η εργασία µε τον τρόπο αυτό επιχειρεί να αναδείξει την ανάγκη και το περιεχόµενο περαιτέρω ενηµέρωσης των καταναλωτών σχετικά µε τις φιλικές προς το περιβάλλον συσκευασίες. PERCEPTIONS OF CITIZENS ABOUT THE ENVIRONMENTALY FRIENDLY PACKAGING Montesantou E. 1 and Hadjileontiadou S. 2 1 Msc HOU, Member of the Environmental Education Center of Eleftheriou Kordeliou, S. Koumpia 8Α Kalamaria 55134, E-mail: montesantou@gmail.com 2 Dr Teacher, Tutor at HOU, HOU, Kantakouzinou 58Α, Alexandroupolis 68100, E-mail: shadji@ee.duth.gr ABSTRACT The packaging of materials is an issue that is highly correlated to the environment, due not only to the exploitation of material and energy resources for their production and use, but due to their disposal in it, as wastes at the end of their life-cycle, as well. In this work, the EU driven policies for the environmentally friendly packaging are depicted in a general cognitive framework that serves as a theoretical background to drive the holistic approach of the issue. Through an empirical study that aimed at the realization of the perceptions of citizens of Thessaloniki about the environmentally friendly packaging, the lack of this holistic approach is revealed. In this way this work tries to reveal the need and the content for further environmental information and sensitization of the citizens about the aforementioned issue.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το ζήτηµα των υλικών συσκευασίας αφορά το περιβάλλον λόγω της κατανάλωσης πρώτων υλών και πηγών ενέργειας για την παραγωγή τους, αλλά και λόγω της ανεξέλεγκτης απόθεσης τεράστιων ποσοτήτων τους ως απορρίµµατα. Η αξιολόγηση του κύκλου ζωής της συσκευασίας αποτελεί εργαλείο για την αποτίµηση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, λαµβάνοντας υπόψη τις εισροές και εκροές των υλικών και της ενέργειας σε όλες τις φάσεις ζωής της συσκευασίας. Οι πολιτικές που καθοδηγούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη φιλική προς το περιβάλλον συσκευασία περιλαµβάνουν κατευθύνσεις εναλλακτικής διαχείρισης όπως, η ελαχιστοποίηση της απορριµµάτευσής της, η προώθηση της ανάκτησης ενέργειας, η επαναχρησιµοποίηση και η ανακύκλωσή της, αλλά και ανάπτυξης συστηµάτων πιστοποίησης στο πλαίσιο της στρατηγικής ολοκληρωµένης πολιτικής προϊόντων. Παράλληλα, ο κλάδος παραγωγής των νέων υλικών συσκευασίας στρέφεται σε νέα προϊόντα ώστε να ικανοποιούν τις ανάγκες των καταναλωτών, να έχουν τις απαραίτητες για τη συσκευασία ιδιότητες και έχουν όσο το δυνατό λιγότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ώστε να είναι φιλικές προς το περιβάλλον. Η ενεργός συµµετοχή των πολιτών-καταναλωτών σε θέµατα όπως η επιλογή των φιλικών προς το περιβάλλον συσκευασιών, αλλά και η συµµετοχή τους στις στρατηγικές εναλλακτικής διαχείρισης και γενικότερα η κατανόηση της ολοκληρωµένης πολιτικής προϊόντων, θεωρούνται πολύ σηµαντικοί παράγοντες αντιµετώπισης των προβληµάτων που συνδέονται µε το ζήτηµα των συσκευασιών και παράλληλα οριοθετούν το χώρο µιας ολιστικής µελέτης του. Στο πλαίσιο αυτό, αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον η καταγραφή των αντιλήψεων των καταναλωτών, σχετικά µε τις φιλικές προς το περιβάλλον συσκευασίες. Σχετικές έρευνες στον ελλαδικό χώρο περιλαµβάνουν καταγραφή αντιλήψεων πολιτών σχετικά µε συσκευασίες συγκεκριµένων προϊόντων, όπως γάλακτος και χυµών [1], την ανάγνωση ετικετών συσκευασίας [2], τα κριτήρια επιλογής της συσκευασίας [3], τον τρόπο απορριµµάτευσης της συσκευασίας [4], το ρόλο της τσάντας συσκευασίας [5] και γενικότερα για θέµατα ανακύκλωσης απορριµµάτων [6]. ιεθνώς, σχετικές έρευνες έχουν διενεργηθεί από µέσα µαζικής ενηµέρωσης και εταιρείες ευρείας κατανάλωσης, οι οποίες έχουν πρόσβαση σε µεγάλο πλήθος πολιτών ακόµη και σε παγκόσµιο επίπεδο, µέσω διαδικτύου. Ενδεικτικά θέµατα αφορούν στη µείωση της ποσότητας της συσκευασίας [7], [8], στην επιλογή [9] και στις γνώσεις [10] για τις φιλικές προς το περιβάλλον συσκευασίες, στην ανάγνωση και κατανόηση των πληροφοριών στις ετικέτες συσκευασίας [11]. Γενικότερα, διαπιστώνεται ότι σε περιοχές όπου υπάρχει καλύτερη διείσδυση των φιλικών προς το περιβάλλον συσκευασιών (σε ανεπτυγµένες χώρες του εξωτερικού) έχουν αναπτυχθεί σχετικές αντιλήψεις στους καταναλωτές. Στην ελληνική πραγµατικότητα οι σχετικές έρευνες κινούνται περισσότερο σε θέµατα ανακύκλωσης των συσκευασιών, το δε ερευνητικό αντικείµενο καλύπτει συχνά µέρος του χώρου διερεύνησης του υπόψη θέµατος όπως αυτός ορίστηκε παραπάνω. Η παρούσα εργασία αποτελεί µέρος µιας ευρύτερης εµπειρικής έρευνας καταγραφής των αντιλήψεων πολιτών η οποία διατυπώνει µια πρόταση ολιστικής προσέγγισης του θέµατος. Στο µεθοδολογικό µέρος της παρούσας εργασίας παρουσιάζεται η πρόταση αυτή, ενώ στο εµπειρικό µέρος παρουσιάζονται σηµαντικά ευρήµατα της έρευνας που διεξήχθη σε πολίτες της Θεσσαλονίκης. 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Προϋπόθεση για το σχεδιασµό µιας έρευνας καταγραφής αντιλήψεων είναι η σκιαγράφηση της περιοχής εντός της οποίας θα αναζητηθούν οι αντιλήψεις. Στο Σχήµα 1 παρουσιάζεται µια απεικόνιση της οριοθέτησης της γνωστικής περιοχής που αφορά σε όλα τα στάδια και τις διαδικασίες που συνδέονται µε τις συσκευασίες.
Σχήµα 1. Οριοθέτηση της γνωστικής περιοχής σχετικά µε τις συσκευασίες Ειδικότερα, το Σχήµα 1 δοµείται από τις παρακάτω γνωστικές περιοχές: Σχήµα 1(1): Προσδιοριστικοί παράγοντες επιλογής της συσκευασίας. Η περιοχή αυτή αφορά στους παράγοντες επιλογής της συσκευασίας όπως το είδος του προϊόντος, οι συνθήκες ασφαλούς συντήρησής του, εµπορικοί λόγοι, περιβαλλοντικές συνέπειες, το είδος του υλικού της συσκευασίας και η προσέλκυση και ενηµέρωση του καταναλωτή µέσω αυτής. Σχήµα 1(2): Κύκλος Ζωής Συσκευασίας. Η περιοχή αυτή αφορά στον κύκλο ζωής της συσκευασίας ως εισροές, διαδικασίες, εκροές. Ειδικότερα, περιλαµβάνει θέµατα σχετικά µε τις διαδικασίες παραγωγής της συσκευασίας, χρήσης της κατά τη συσκευασία προϊόντων, αποθήκευσης, µεταφοράς και χρήσης του προϊόντος και τέλος στην απόρριψή της µετά τη χρήση. Στα διάφορα στάδια του κύκλου ζωής της συσκευασίας απαιτείται δαπάνη ενέργειας και πρώτων υλών, ενώ στο τέλος αυτή εκρέει προς το περιβάλλον. Σχήµα 1(3): Εναλλακτική ιαχείριση Απορριµµάτων Συσκευασίας. Αποτελεί τη σύγχρονη αντίληψη για τη διαχείριση των απορριµµάτων συσκευασίας και περιέχει τακτικές ελαχιστοποίησης και επαναχρησιµοποίησης, διαδικασίες ανάκτησης υλικού µέσω ανακύκλωσης και ανάκτηση ενέργειας ή/ και αποικοδόµησής τους στην περίπτωση που οδηγηθούν στο περιβάλλον. Σχήµα 1(4): Φιλικές Συσκευασίες. Οι φιλικές - βιώσιµες συσκευασίες έχουν συνήθως τα χαρακτηριστικά της καινοτοµίας και επιχειρούν να διασφαλίζουν τόσο την προστασία του περιεχοµένου και την υγεία των καταναλωτών, όσο και να έχουν φιλική περιβαλλοντική συµπεριφορά.
Σχήµα 1(5): Στρατηγική Ολοκληρωµένης Πολιτικής Προϊόντων. Η ολοκληρωµένη πολιτική προϊόντων περιλαµβάνει όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής των προϊόντων για τη µείωση των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων και εκφράζεται µε οικονοµικά εργαλεία και µέτρα, όπως µε πιστοποιήσεις για τις επιχειρήσεις (EMAS, Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης) και µέσω οικολογικής σήµανσης κατόπιν ελέγχου των προϊόντων. Σχήµα 1(6): Περιβαλλοντική Ενηµέρωση των Καταναλωτών. Η ενηµέρωση των καταναλωτών για θέµατα περιβάλλοντος θεωρείται πολύ σηµαντική για τη βιώσιµη ανάπτυξη µίας κοινωνίας. Οι παραπάνω γνωστικές περιοχές σκιαγραφούν το πεδίο διεξαγωγής µιας έρευνας σχετικά µε τις αντιλήψεις των καταναλωτών µε τρόπο ολιστικό, διότι θίγουν από πολλές πλευρές το ζήτηµα των συσκευασιών προϊόντων. Το Σχήµα 1 αποτέλεσε το θεωρητικό υπόβαθρο για το σχεδιασµό µιας εµπειρικής έρευνας καταγραφής των αντιλήψεων πολιτών για τις συσκευασίες, µέρος της οποίας παρουσιάζεται στο πλαίσιο αυτής της εργασίας. Ειδικότερα, στον Πίνακα 1 παρουσιάζεται ο σχεδιασµός της δοµής του ερωτηµατολογίου του µέρους αυτού, το οποίο επελέγη µε τρόπο που να είναι αρκετά αντιπροσωπευτικός από όλη της έκταση της δοµής της γενικότερης έρευνας. Ειδικότερα, στον Πίνακα 1 οι παραπάνω γνωστικές περιοχές αποτέλεσαν τους άξονες της έρευνας, για κάθε δε άξονα διατυπώθηκαν µετρήσιµα κριτήρια, για καθένα από τα οποία διατυπώθηκαν οι αντίστοιχες ερωτήσεις του ερωτηµατολογίου. Πίνακας 1. Σχεδιασµός της δοµής του ερωτηµατολογίου Α/ Α Άξονες Α/ Α Κριτήρια 0 ηµογραφικά Χαρακτηριστικά 1-3 1 Προσδιοριστικοί Παράγοντες Επιλογής Συσκευασίας 1 Αξία συσκευασίας από ενεργειακή άποψη 4 2 Ταξινόµηση Χαρακτηριστικών συσκευασία τροφίµων 5 3 Υλικό συσκευασίας-προστασία τροφίµων 6 2 Κύκλος Ζωής Συσκευασίας 1 Αξιολόγηση φάσεων Κύκλου Ζωής 7 3 Εναλλακτική ιαχείριση 1 Ελαχιστοποίηση 8 Απορριµµάτων Συσκευασίας 2 Επαναχρησιµοποίηση/ανακύκλωση 9 3 Βιοδιάσπαση 10 4 Φιλικές Συσκευασίες 1 Καινοτόµα Χαρακτηριστικά Συσκευασίας 11 5 Στρατηγική Ολοκληρωµένης Πολιτικής Προϊόντων 6 Περιβαλλοντική Ενηµέρωση των Καταναλωτών 1 Οικολογική Σήµανση 12 1 Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις των συσκευασιών 13 Α/Α. Ερωτ. Το ερωτηµατολόγιο κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου από την ερευνήτρια, µε εξαίρεση τις ερωτήσεις 12, 13 οι οποίες αντλήθηκαν από την έρευνα της Μωράκη [1] και µεταφέρθηκαν σχεδόν αυτούσιες προκειµένου να είναι δυνατή η σύγκριση και συζήτηση των αντίστοιχων ευρηµάτων. Η εγκυρότητα και αξιοπιστία του ερωτηµατολογίου εξετάστηκαν έµµεσα, µέσω της συνεργασίας κατά την κατασκευή του µε τη δεύτερη ερευνήτρια και µέσω της πιλοτικής αξιολόγησής του, η οποία διενεργήθηκε από 11 πολίτες της Θεσσαλονίκης (εκτός του δείγµατος της έρευνας). Η δειγµατοληψία έγινε κατά στρώµατα [12], δηλαδή απλή τυχαία, από υποµάδες πολιτών της Θεσσαλονίκης. Πιο συγκεκριµένα, το δείγµα των 125 ατόµων ήταν το σύνολο των υπαλλήλων του ΙΚΑ (29), του ήµου Ελευθερίου Κορδελιού (23), του ήµου Καλαµαριάς (14), των υπαλλήλων του Νοσοκοµείου Αχέπα (39) και των (20) υπαλλήλων της ιδιωτικής Ανώνυµης, Τεχνικής, Τουριστικής, Εµπορικής, Εταιρείας (Α.Τ.Τ.Ε.Ε.). 3. ΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η έρευνα διεξήχθη την άνοιξη του 2010 και τα ερωτηµατολόγια διανεµήθηκαν από την ερευνήτρια. Κατά τη διανοµή του ερωτηµατολογίου, δινόταν στον ερωτώµενο προφορικές
εξηγήσεις για πλαίσιο της έρευνας και όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για το σκοπό της πέρα από το εισαγωγικό σηµείωµα το οποίο υπήρχε στο ερωτηµατολόγιο. Επίσης γινόταν µια σύντοµη περιγραφή του τρόπου µε τον οποίο επιλέχθηκε ο ερωτώµενος και δινόταν έµφαση στο απόρρητο των στοιχείων και της ανωνυµίας και την προαιρετική συµµετοχή στη συµπλήρωσή του. ιευκρινιζόταν επίσης, ότι το ερωτηµατολόγιο δεν είναι τεστ, ότι δεν υπάρχουν λάθος ή σωστές απαντήσεις και ότι θα αποδοθούν µόνο στατιστικά στοιχεία. Μετά τη συγκέντρωση του υλικού, έγινε επεξεργασία των απαντήσεων, κατάλληλη κωδικοποίηση και στατιστική ανάλυση µε το SPSS 17. 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η παρουσίαση των αποτελεσµάτων της στατιστικής ανάλυσης ακολουθεί τη δοµή του Πίνακα 1, ανά Άξονα (Α), Κριτήριο (Κ) και Ερώτηση (Ε). Α 0. Ε1: Το 39,2% (49) του δείγµατος ήταν άνδρες και το υπόλοιπο γυναίκες. Ε2: Το 15,2 % (19) είχαν ηλικία µεταξύ 20-30 ετών, το 28,8% (36) µεταξύ 31-40 ετών, το 42,4% (53) µεταξύ 51-60 ετών, και το 13,6% (17) άνω τω 60 ετών. Ε3: Το 2,4% (3) του δείγµατος αποφοίτησε από το ηµοτικό, το 43,1% (53) από το Λύκειο, το 44%(55) από ΑΕΙ, το 8% (10) είχε µεταπτυχιακό, το 1,6% (2) είχε διδακτορικό, ενώ το 1,6% (2) δεν απάντησε. Α1.Κ1. Ε4. Η ενέργεια που χάνεται από την απώλεια προϊόντος λόγω ακατάλληλης συσκευασίας κρίνεται από το 66,4%(83) των καταναλωτών ως 8 φορές µεγαλύτερη σε σχέση µε την κατανάλωση ενέργειας για την παραγωγή της ίδιας συσκευασίας, αντίληψη που είναι σωστή, κατά τον Καρακασίδη [13]. Ωστόσο, το 20,8% (26) απαντά ίση και το 11,2% (14) ως 5 φορές µικρότερη, δηλαδή, υπάρχει ένα σηµαντικό ποσοστό των καταναλωτών (άνω του 30%) που εµφανίζει έλλειψη επαρκούς ενηµέρωσης. Κ2. Ε5. Κατά την ταξινόµηση χαρακτηριστικών συσκευασίας για τα τρόφιµα που δινόταν, το 20% (25) δήλωσε ως πρώτη επιλογή την αισθητική της συσκευασίας, ενώ ακολούθησαν µε µικρή διαφορά εργονοµικοί παράγοντες, όπως εύκολη µεταφορά από το 18,4% (23) και στη συνέχεια µε το ίδιο ποσοστό 9,6% (12) ταξινοµήθηκαν ως πρώτη επιλογή το κόστος, η λειτουργικότητα της συσκευασίας, η ασφάλεια του περικλειόµενου προϊόντος και η εύκολη αποθήκευσή του. Το χαρακτηριστικό της φιλικότητας της συσκευασίας προς το περιβάλλον ταξινοµήθηκε ως πρώτο από το 8,8% (11) του δείγµατος (ενώ αποτελεί δεύτερη ή τρίτη επιλογή για το µεγαλύτερο ποσοστό του δείγµατος) και η δυνατότητα επαναχρησιµοποίησής της από το 7,2% (9). Τέλος, το 1,6% (2) σηµείωσε ως πρώτη επιλογή τις πληροφορίες της συσκευασίας, ενώ ένα 5,6% (7) του δείγµατος δεν απάντησε. Η στατιστική ανάλυση δεν έδειξε σηµαντική συνάφεια του φύλου, της ηλικίας ή της εκπαίδευσης µε τα παραπάνω ευρήµατα. Κ3. Ε6. Αναφορικά µε την ταξινόµηση των υλικών συσκευασίας τροφίµων µε κριτήριο την καλύτερη προφύλαξή τους, ως πρώτη επιλογή, το 27,2% (34) του δείγµατος εµπιστεύεται το γυαλί, το 22,4% (28) το πλαστικό, το 20% (25) το χαρτί, το 12,8% (16) το αλουµίνιο, ενώ το 17,6% (22) δεν απάντησε. Οι γυναίκες και τα άτοµα µε ανώτατη εκπαίδευση (ΑΕΙ και πάνω), είχαν ως πρώτη επιλογή το γυαλί και µετά το χαρτί, ενώ οι άντρες και όσοι είχαν χαµηλότερη εκπαίδευση, το πλαστικό και µετά το αλουµίνιο. Α2. Κ1. Ε7. Σύµφωνα µε το 81,6% (102) του δείγµατος, η περισσότερο ρυπογόνος φάση του κύκλου ζωής της συσκευασίας, είναι η απόρριψή της στο περιβάλλον, το 12% (15) πιστεύει ότι είναι η διαδικασία παραγωγής της, το 4,8% (6) η διαδικασία µεταφοράς και αποθήκευσής της, ενώ 1,6% (2) δεν απάντησε. Α 3. Κ1. Ε8. Το 76,6% (95) του δείγµατος δήλωσε ότι προτιµά τα συµπυκνωµένα προϊόντα (πχ. καθαριστικά, απορρυπαντικά) που προσφέρονται στην ίδια τιµή και σε µικρότερη συσκευασία. Κ2. Ε9. Το 56% (70) του δείγµατος ανακυκλώνει και το 27,2% (34) επαναχρησιµοποιεί το γυαλί, ενώ 16,8% (21) δεν απάντησε. Το 52,8% (66) ανακυκλώνει και το 24% (30) επαναχρησιµοποιεί το πλαστικό, ενώ 32,2% (29) δεν απάντησε. Το 76%
(95) ανακυκλώνει και το 10,4% (13) επαναχρησιµοποιεί το χαρτί, ενώ 13,6% (17) δεν απάντησε. Το 55,2% (69) ανακυκλώνει και το 18,4% (23) επαναχρησιµοποιεί το αλουµίνιο, ενώ 26,4% (33) δεν απάντησε. Η καλύτερη εκπαίδευση φάνηκε να έχει συνάφεια µε την επαναχρησιµοποίηση συσκευασιών από γυαλί. Σχετικά µε τις τακτικές ανακύκλωσης, οι γυναίκες ανέφεραν µεγαλύτερη προθυµία ανακύκλωσης πλαστικών, ενώ ως προς την επαναχρησιµοποίηση του πλαστικού τα ποσοστά τους µε τους άνδρες ήταν παρόµοια. Κ3. Ε10. Στην ερώτηση αυτή το δείγµα κλήθηκε να επιλέξει την καλύτερη διαχειριστική επιλογή κατά το τέλος ζωής µια συσκευασίας. Από τις επιλογές εξαιρέθηκε η ανακύκλωση η οποία συνήθως προτιµάται από τους καταναλωτές. Το 45,6% (57) επέλεξε τη βιοδιάσπαση, το 28,8 (36) την επεξεργασία για λίπασµα, το 15,2% (19) την ταφή, το 6,4% (8) την καύση, ενώ το 4% (5) δεν απάντησε. Α4. Κ1. Ε11. Σχετικά µε τη βελτίωση από περιβαλλοντική άποψη µιας συσκευασίας µέσω της αύξησης ή µείωσης των παρακάτω χαρακτηριστικών της, το δείγµα δήλωσε: α) ποσότητα της συσκευασίας, το 25,6% (32) την αύξηση, το 40% (50) τη µείωση, ενώ το 43,4% (43) δεν απάντησε, β) δυνατότητα βιοδιάσπασης, το 82,4% (103) την αύξηση, το 9,6% (12) τη µείωση, ενώ 8% (10) δεν απάντησε, γ) βάρος, το 11,2% (14) την αύξηση, το 56% (70) τη µείωση, ενώ το 32,8% (41) δεν απάντησε, δ) πλήθος των διαφορετικών υλικών της συσκευασίας, το 11,2% (14) την αύξηση, το 48,8% (61) τη µείωση, ενώ το 40% (50) δεν απάντησε, ε) όγκος, το 9,6% (12) την αύξηση, το 63,2% (79) τη µείωση, ενώ το 27,2% (34) δεν απάντησε. Τα άτοµα µε καλύτερη εκπαίδευση ανέφεραν σε µεγαλύτερα ποσοστά ότι θα µείωναν την ποσότητα (66,7%), το βάρος (60,9%) και τον όγκο της (60,3%) της συσκευασίας. Αντίθετα από ότι ίσως θα ήταν αναµενόµενο, τα άτοµα µε ανεπαρκή ενηµέρωση για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των συσκευασιών (Ε13) ανέφεραν µείωση του βάρους (82,6%) και του όγκου της συσκευασίας (83%). Α5. Κ1. Ε12. Το 56,8% (71) δε γνωρίζει το οικολογικό σήµα (το λουλούδι eco label) της ευρωπαϊκής ένωσης που τοποθετείται επάνω στις συσκευασίες και αποτελεί εγγύηση επιστηµονικού ελέγχου από ανεξάρτητο φορέα για το ότι οι καταναλωτές αγοράζουν "πράσινα προϊόντα"), το 40,8% (51) το γνωρίζει, ενώ το 2,4% (3) δεν απάντησε. Επίσης, το 44,8% (56) δε γνωρίζει τις ειδικές σηµάνσεις του ανακυκλωµένου και του ανακυκλώσιµου υλικού, αντίστοιχα το 53,6% (67) τις γνωρίζει, ενώ το 1,6% (2) δεν απάντησε. Το φύλο βρέθηκε να έχει συνάφεια µε την ερώτηση, καθώς οι άνδρες είχαν γνώση της οικολογικής σήµανσης συγκριτικά µε τις γυναίκες, σε ποσοστό 68,9% έναντι 31,1%, αντίστοιχα. Α6. Κ1. Ε13. Περίπου το 70% (88) του δείγµατος δηλώνει ότι έχει ανεπαρκή ή µέτρια ενηµέρωση για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από όλο τον κύκλο ζωής των συσκευασιών, ποσοστό 12% (15) δηλώνει ότι δεν έχει καθόλου ενηµέρωση, ενώ το 0,8 (1) δεν απάντησε. Οι γυναίκες, σε πολύ µεγαλύτερο ποσοστό θεωρούν ότι έχουν ανεπαρκή ενηµέρωση για το θέµα αυτό συγκριτικά µε τους άντρες (73,3% έναντι 26,7%). 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Με βάση τα αποτελέσµατα της εµπειρικής έρευνας, διαπιστώνονται ανά Άξονα (Α) τα εξής: Α1. Προσδιοριστικοί Παράγοντες Επιλογής Συσκευασίας. Ένα σηµαντικό ποσοστό του δείγµατος έχει ανεπαρκή ενηµέρωση σχετικά µε τη σηµασία, από ενεργειακή άποψη, της προστασίας του προϊόντος µέσω της επιλογής κατάλληλης συσκευασίας. Επίσης, ειδικότερα για τα τρόφιµα, η επιλογή της καταλληλότερης συσκευασίας γίνεται µε βάση την αισθητική, ενώ λιγότερο σηµαντική κρίνεται η προστασία του περιεχοµένου και το κόστος της συσκευασίας. Σε ανάλογο ερώτηµα η Μωράκη [1], διαπίστωσε ότι ο παράγοντας της αισθητικής δεν ήταν µεγάλης σπουδαιότητας, και κατέγραψε ως σηµαντικούς παράγοντες την ασφάλεια του περιεχοµένου, τον εργονοµικό σχεδιασµό και την ευχερή χρήση της συσκευασίας. ιαπιστώνεται ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τον κύκλο ζωής της
συσκευασίας δεν επιλέγονται και στις δυο έρευνες. Σχετικά µε τα υλικά που προφυλάσσουν καλύτερα ειδικότερα τα τρόφιµα, φάνηκε ότι το γυαλί είναι υλικό που γενικά κερδίζει την εµπιστοσύνη των καταναλωτών, ειδικά των γυναικών και των καλύτερα ενηµερωµένων από περιβαλλοντική άποψη. Η γενικότερη τάση που υπάρχει για µείωση ή αντικατάσταση του πλαστικού, δε διαφάνηκε στην παρούσα έρευνα, καθώς το πλαστικό θεωρήθηκε αρκετά προστατευτικό για τα τρόφιµα. Α2: Κύκλος Ζωής Συσκευασίας. Σχετικά µε τα στάδια αυτού του κύκλου, διαπιστώθηκε έλλειµµα ενηµέρωσης στο δείγµα και µάλιστα ανεξάρτητα από το µορφωτικό, ή ηλικιακό τους επίπεδο. Οι συµµετέχοντες στη µεγάλη τους πλειοψηφία, αντιλαµβάνονται την απόρριψη στο περιβάλλον ως την πλέον ρυπογόνο φάση του κύκλου ζωής της συσκευασίας, ίσως διότι υπάρχει σηµαντική σχετική δηµόσια συζήτηση. Α3: Εναλλακτική ιαχείριση Απορριµµάτων. Ένα σηµαντικό ποσοστό (76,6%) φαίνεται να έχει εκδηλώνει πρακτικές προς την κατεύθυνση της ελαχιστοποίησης, καθώς δηλώνει ότι προτιµά τα συµπυκνωµένα προϊόντα, η δε συµπεριφορά αυτή έχει συνάφεια µε το βαθµό ενηµέρωσης των συµµετεχόντων για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των συσκευασιών (Ε13). Η ανακύκλωση προτιµάται ως πρακτική έναντι της επαναχρησιµοποίησης από υπερδιπλάσιο ποσοστό του δείγµατος. Βέβαια θα πρέπει να σηµειωθεί ότι ένα 26,4% (33) δεν απάντησε, γεγονός που υπογραµµίζει τα περιθώρια ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης. Η επιλογή της ανακύκλωσης συµφωνεί µε τα αποτελέσµατα άλλων ερευνών για Έλληνες καταναλωτές [6]. Το δείγµα της παρούσας έρευνας ανακυκλώνει σε µεγαλύτερο ποσοστό το χαρτί, µια διαδικασία που είναι περισσότερο δηµοφιλής στην Ελλάδα [1], [3], ενώ υπάρχουν µεγάλα περιθώρια προώθησης της ανακύκλωσης πλαστικού και γυαλιού. Οι διαχειριστικές επιλογές επαναχρησιµοποίησης και ανακύκλωσης φαίνεται να έχουν συνάφεια µε την εκπαίδευση και µε το γυναικείο φύλο. Επίσης καταγράφηκε η προτίµηση του δείγµατος στη βιοδιάσπαση, ως η καλύτερη διαχειριστική επιλογή στο τέλος του κύκλου ζωής των συσκευασιών, γεγονός που ενισχύει τη γενικότερη ευκολία των καταναλωτών να πετάνε χωρίς περιορισµούς, παρά την παρατήρηση του ότι η βιοδιάσπαση δεν αποτελεί ιδανική λύση, λόγω αργού χρόνου αποσύνθεσης στις χωµατερές [13]. Α4: Φιλικές, καινοτόµες συσκευασίες. Σχετικά µε τα καινοτόµα χαρακτηριστικά της συσκευασίας που θα την έκαναν φιλική προς το περιβάλλον, µεγαλύτερο ποσοστό του δείγµατος θα επιθυµούσε γενικά µείωση της συσκευασίας, εύρηµα που συµφωνεί και µε άλλες έρευνες [7], [8]. Η εκπαίδευση έπαιξε και πάλι σηµαντικό ρόλο, καθώς τα άτοµα µε καλύτερη εκπαίδευση ανέφεραν ότι θα µείωναν τη συσκευασία, το βάρος και τον όγκο της. Η δυνατότητα βιοδιάσπασης και πάλι κατέχει ένα µεγάλο ποσοστό (82,4%) στην αντίληψη των καταναλωτών για την περιβαλλοντική βελτίωση της συσκευασίας, εύρηµα που καταγράφεται και αλλού [9]. Ωστόσο είναι σηµαντικό να σηµειωθεί ότι περίπου το 36% (45) κατά µέσο όρο δεν απάντησε σε κάθε υποερώτηµα σχετικά µε τα χαρακτηριστικά των συσκευασιών, γεγονός που υποδηλώνει τη µη επαρκή ενηµέρωση και συµφωνεί µε ανάλογο εύρηµα ευρύτερης έρευνας για Ευρωπαίους και Αµερικανούς πολίτες [10]. Α5: Στρατηγική ολοκληρωµένης πολιτικής προϊόντων. Όσον αφορά στην οικολογική σήµανση, κατά µέσο όρο το 50,8% (64) του δείγµατος δεν αναγνωρίζει κανένα από τα τρία σήµατα που του επιδείχθηκαν. Από το υπόλοιπο ποσοστό οι άνδρες εµφανίζονται περισσότερο ενήµεροι. Τα ευρήµατα είναι προς την ίδια κατεύθυνση µε την έρευνα της Μωράκη [1] ως προς το σχετικό γνωστικό έλλειµµα και καθιστούν προφανή την ανάγκη καλύτερης ενηµέρωσης των καταναλωτών, καθώς άλλες πληροφορίες επάνω στις συσκευασίες σχετικά µε τα διατροφικά στοιχεία του περιεχοµένου φαίνεται να είναι πιο αναγνωρίσιµα [11]. Α6: Περιβαλλοντική ενηµέρωση. Ως προς την ενηµέρωση για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των συσκευασιών, µεγάλο ποσοστό του δείγµατος 70% (88) και ιδιαίτερα οι γυναίκες, θεωρούν ότι έχουν ανεπαρκή ή µέτρια ενηµέρωση για το θέµα, εύρηµα που συµφωνεί µε την έρευνα της Μωράκη [1] και αναδεικνύει την ανάγκη λήψης κατάλληλων µέτρων.
6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται µια εµπειρική έρευνα µε στόχο την καταγραφή των αντιλήψεων πολιτών της Θεσσαλονίκης για τις φιλικές προς το περιβάλλον συσκευασίες. Η έρευνα επιχειρεί να συµβάλλει στην υπόψη περιοχή µε την πρόταση ενός εννοιολογικού σχήµατος που αφορά στην ολιστική θεώρηση της συσκευασίας µέσω της ανάλυσης των σταδίων του κύκλου ζωής της και των επιπτώσεων από την παραγωγή µέχρι το τέλος της ζωής της. Τα ευρήµατα αναδεικνύουν το αποσπασµατικό της ενηµέρωσης των καταναλωτών ως προς το παραπάνω σχήµα, γεγονός που επισηµαίνεται και από τους ίδιους. Επιπλέον, καταδεικνύουν περιοχές περαιτέρω ενηµέρωσης, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών µε στόχο την κατάκτηση του σχήµατος αυτού, που αναµένεται να υποστηρίξει µε ένα βιώσιµο τρόπο κατάλληλες πρακτικές γενικευµένης διείσδυσης των φιλικών προς το περιβάλλον συσκευασιών στην καθηµερινή ζωή των πολιτών. Μελλοντικές χρήσεις του προτεινόµενου εργαλείου έρευνας σε µεγαλύτερο δείγµα πολιτών, αναµένεται να επαληθεύσουν τα ευρήµατα της παρούσας έρευνας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Μωράκη Κ. (2006) Περιβαλλοντικές επιπτώσεις των συσκευασιών των καταναλωτικών προϊόντων, µε έµφαση στις συσκευασίες γάλακτος και χυµών και οι απόψεις των καταναλωτών ιπλωµατική Εργασία, ΠΜΣ «Βιώσιµη Ανάπτυξη». Αθήνα: Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο 2. Ίδρυµα Αριστείδης ασκαλόπουλος, ΙΑ (2009) Έρευνα του ΙΑ -Το 44% των καταναλωτών δε διαβάζουν τις ετικέτες [http://www.kerdos.gr/default.aspx?id= 1144658&nt=103, (26-11-2010)] 3. Καλύβα Ε. (2008) Μελέτη οικολογικής συµπεριφοράς των καταναλωτών. Πτυχιακή Εργασία, Τµήµα Οικιακής Οικονοµίας και Οικολογίας. Αθήνα: Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο 4. Ελληνική Εταιρία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (2010) Έρευνα για την Ανακύκλωση [http://www.herrco.gr/default.asp?siteid=1&pageid=53&langid=1 (26-11-2010)] 5. Master Pack (2004) Ο ρόλος της τσάντας συσκευασίας ως εργαλείου µάρκετινγκ [http://www.plant-management.gr/index.php?id=2441 (26-11-2010)] 6. ηµητρίου Α., Β. Χατζηνικήτα και Β. Χρηστίδης (2005) Greek citizens conception about solid waste management: knowledge and willingness for participation, Proceedings of 9th Conference on Environmental Science and Technology, Rhodes, Greece, 2005, pp. 289-298 7. Hickman M. (2007) Shoppers want less packaging [http://www.independent.co.uk/ environment/green-living/shoppers-want-less-packaging-survey-shows-456480.html (26-11-2010)] 8. The Lake District (2008) Qwik Survey Update [http://www.communigate.co.uk/lakes/ cwik/page3.phtml (30-3-2010)] 9. Nielsen Customized Research [http://www.nielsen-online.com/solutions.jsp?section= sol_5 (26-11-2010)] 10. Young S. (2008) Packaging and the environment: a cross-cultural perspective Design Management Review, 19(4): 42-48 11. Food and Drug Administration (2008). Consumers skeptical about food labels. [http://www.fda.gov (30-3-2010)] 12. Παρασκευόπουλος, Ι.Ν. (1993). Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας. Αθήνα: Γρηγόρη 13. Καρακασίδης, Ν. (1999). Συσκευασία και Περιβάλλον (2η έκδ.). Περιστέρι: ΙΩΝ