3 6 Παράρτημα του Αρχαιολογικού Δελτίου

3 6 Παράρτημα του Αρχαιολογικού Δελτίου 1922-25 ΠΕΡΙ Τ Η Σ ΑΝΑΣΚΑΦΗΣ ΤΩΝ ΒΡΑΣΤΙΝΩΝ ΚΑΛΥΒΙΩΝ Η Κάτω Πλανά ή μερικώτερον τα Βραστινά Καλύβια κείνται βορειοανατολικούς μεν της Ο ρ- μύλιας ( Αρχαίας Σερμίλης) 1 και εις απόστασιν τεσσάρων περίπου ωρών απ αυτής, βορειοδυτικώς δε και εις απόστασιν τριών ωρών από Εικ. 1. Προτομή κόρης εκ Βραστινών Καλυβιών. 1 Πρβλ. Χρυσοχόου, Η Σερμίλη εν Φιλ. Συλλόγω Παρνασσω Ε πετηρίδι. Ε τ. Δ' σελ. 105. 2 Η Ά σσα Η ροδ. VII, 122 η τα Ά σσηρα, Θεοπόμπ. παρά Στεφάνω Βυζαντίω εν λ. η η Α σσηρίτις χώρα. Α ριστοτ. Ι στ Ζω. III, 13. Πρβ. Leake, North Greece, III, 153 κ. ε. Derdévires du Dezart, Géogr. de la Macéd. Δήμιτσα, Γεωγρ. Μακεδον. II, 434. Σχινά, Ο δοιπ. Σημ. 580. Oberhuramer εν Pauly. Wissowa RE II, 1740. A. Struk, Makedon. Fahrten I Chalkidike σελ. 65. των εν τω Σιγγιτικώ κόλπω Πυργαδικίων, περί α τοποθετείται κοινώς η αρχαία Ά σσα 2. Η και εν τη θέσει ταύτη ύπαρξις αρχαιοτήτων δεν γνωρίζεται ίσως δια πρώτην φοράν : ως πανταχού σχεδόν της Χαλκιδικής, ούτω και ενταύθα από των χρόνων ήδη της Τουρκοκρατίας ήσαν δεδιδαγμένοι οι χωρικσί να αναζητώσι και να συλώσι τους αρχαίους τάφους, και εν τω Αρχαιολογικώ δε Μουσείω των Αθηνών, όπου διατείνονται ότι άλλοτε απέστελλον όλα αυτών τα ευρήματα, δεν αποκλείεται να υπάρχωσιν διάφορα αρχαιολογικά αντικείμενα των Βραστινών Καλυβιών. Αλλά πολλά μετά βεβαιότητος εκείθεν προερχόμετα πρόκεινται ημίν εν τη Αρχαιολογική Συλλογή της Θεσσαλονίκης εκ κατασχέσεως του 1913, εξ ων μόνων ευκόλως θα εικάζετο η εκεί που, βορείως της Ά σσης και της Σερμίλης, ύπαρξις μιας τρίτης αρχαίας πόλεως. Ε κ της μικράς ανασκαφής, την οποίαν ενήργησα εν τη περιοχή των Βραστινών Καλυβιών κατά τον παρελθόντα Ιούλιον (1925) δαπάναις των κυρίων Α. Καστοριάδου και Γ. Συρίγου, διαπιστούται μάλλον συγκεκριμένως η θέσις του νεκροταφείου της αγνώστου ταύτης πόλεως: εκτείνεται παρά τον αρχαίον τύμβον τον κοινώς ονομαζόμενον Καστέλλι και καταλαμβάνει τους αγρούς τους υπέρ την αριστεράν όχθην της Σμίξης ρύακος χυνομένου εις τον παρά την Ο ρμίλιαν εκβάλλονται ομώνυμον ποταμόν (Χαβρίαν ;). Προς τούτοις πλείστοι εντελώς όμοιοι προς τους του άνω νεκροταφείου τάφοι ευρίσκονται και εν τω αγροτικώ συνοικισμώ του Αγίου Ιωάννου (Προδρόμου) κειμένω εις απόστασιν μιας ώρας ανοτολικώς. Το νεκροταφείον τούτο εφ όσον επιτρέπεται να κρίνωμεν εκ μόνων των δοκιμών, εις τας οποίας περιωρίσθημεν, ουδέν παρέχει το ιδιαιτέρως άξιον λόγου : πρόκειται περί κοινών του Ε ' κυρίως π. X. αιώνος τάφων, ευρισκομένων εις βάθος σπανίως υπερβαίνον το εν μέτρον, κεκαλυμμένων δια μιας ή περισσοτέρων πλακών κοινού λίθου συνήθως του κυανού ψευδοοφίτου, φερόντων δε σπανίως πλακας και κατά τας καθέτους αυτών πλευράς. Α ξιον σημειώσεως είναι ίσως ότι μεταξύ αυτών πλεονάζουσιν αι πυραί, εν αις σχεδόν κατά κανόνα ευρίσκεται και ανά εν κοινόν μετά ευρέως στόματος και σφαιρικής βάσεως αγγείον εν τεμαχίοις. Τα εκ των τάφων ευρήματα έχουσιν ως εξής: Α. Ε κ πυράς καθαρισθείσης εν τω αγρώ του χωρικού Στεργίου. 1. Προτομή κόρης μετά δύο οπών εξαρτήσεως επί της κεφαλής. Ύ ψος 0,245, πλάτ. 0,18. Ε ν τη δεξιά κρατεί πτηνόν προς το στήθος, δια δε της αριστεράς δυσδιακριτόν τι. Περί τον λαιμόν πλαστικώς δεδηλωμένος δρμος. Εικ. 1. 2. Τεμάχια στλεγγίδος. 3. Δύο κοτύλαι εκ των μετά ισχυρώς αποκλί-

νοντος του χείλους, η μεγαλυτέρα (ύψος 0,245, διαμ. 0,15) μελαμβαφής. Β. Ε κ πυράς του αυτού αγρού. 1. Μικρός σκύφος (διαμ. 0,07) μετά μιας λοξώς επί το σώμα του αγγείου φερομένης λαβής, φαιός εκ της καύσεως. 2 Παράρτημα του Α ρχαιολογικού Δελτίου 1922-25 37 2. Προτομή κόρης. Ύ ψος 0,14, πλατ. 0,09. 3. Κύλιξ μελανόγραφος (ύψος 0,095, διάμ. 0,14). Εκατέρωθεν των λαβών μεταξύ ανθε- μίων ανά τρεις ασαφείς μορφαί. 4. Τρεις λεπτοί δακτύλιοι, ων ο εις αργυρούς. Ε ικ. 2. Κοτύλη μελαμβαφής Βραστινών Καλυβιών. Ε ικ. 3. Μελαμβαφείς κοτύλαι Βραστινών Καλυβιών. Ε ικ. 4. Κοτύλαι Βραστινών Καλυβιών. 2. Μελαμβαφής σκύφος (διαμέτρ. 0,10) μετά μιας οριζοντίας λαβής. Γ. Ε κ τάφου του αυτού αγρού. 1. Μεγάλη (ύψος 0,175, διαμ. 0,22) κοτύλη μελανόγραφος. Περί το χείλος δύο σειραί στιγμών και υπ' αυτάς εν πλατεία ερυθρά ζώνη σειρά ζώων (ελάφων και κυνών εναλλάξ). Διάφοροι λεπτομέρειαι των μορφών δηλούνται δια χαράξεως επί του μέλανος. Εικ. 2. 5. Τεμάχιον σιδηρού όπλου κεκαμμένου. Δ. Ε κ τάφου καθαρισθέντος εν τω άγρω του χωρικού Γ. Τσώτσου. 1. Δύο προτομαί κορών. Ύ ψος 0,11. 2. Κοινή κοτύλη (ύψ. 0,18, διαμ. 0,26). Ε ξωτερικώς ερυθραί περιφερικαί γραμμαί και ζώναι φύλλων. 3. Κορινθιακή κοτύλη. Ύ ψ. 0,11, διαμ. 0,13. Ε ξωτερικώς περιφερικαί ζώναι καλύκων.

3 8 Παράρτημα του Α ρχαιολογικού Δελτίου 1922-25 Εικ. 5. Μελανόμορφος κύλιξ Βραστινών Καλυβιών. Εικ. 6 α. Κ ύλιξ ερυθ ρόμ. Βραστινών Καλυβιών. 4. Κορινθιακή κοτύλη. Ύψ. 0,095, διαμ. 0,13. Μεταξύ των λαβών εκατέρωθεν ανά δύο αντιμέτωπους Σειρήνας και τι μεταξύ αυτών δυσδιάκριτον. Εικ. θβ. Κ ύλιξ ερυθ ρόμορ. Βραστινών Καλυβιών. 5. Δύο μικραί κοτύλαι μετά κοσμήματος επί της κοιλίας. Ε ικ. 4, β, γ. β. Εξ μικραί μελαμβαφείς κύλικες υπό τον πόδα μιας αυτών μεταγενέστερον χάραγμα (graffito).

Παράρτημα του Αρχαιολογικού Δελτίου 1922-25 3 9 7. Μικρά κύλιξ μετά περιφερικής ζώνης ανθεμίων. Ύ ψος 0,085, διαμ. 0,155. 8. Μικρά κύλιξ. Ύ ψος 0,07, διαμ. 0,135. Αμφοτέρωθεν μεταξύ των λαβών οφθαλμοί. Εικ. 4, α. 9. Μελανόγραφος κύλιξ. Ύ ψος 0,08, διαμ. 0,195. Ε σωτερικώς Σιληνός, εξωτερικώς ζώνη Σιληνών και Νυμφών. Διάφοροι λεπτομέρειαι των μορφών δεδηλωμέναι δια χαράξεως επί του μελανός. Εικ. 5. 10. Κοτύλη μελονόγραφος. Ύ ψ. 0,105, διαμ. 0,135. Υ πό το χείλος ζώνη γλαυκών. Aι λεπτομέρειαι των μορφών και εν τω υπ αριθ. 10. 11. Μελανόγραφος λήκυθος. Ύ ψ. 0,2. Ε π ί του ώμου ανθέμιον. Ε π ί της κοιλίας άρμα μετά ηνιόχου και παραβάτου εν κινήσει, προ αυτού δε θέων οπλίτης μετά ασπίδος, κράνους και δόρατος. Αι λεπτομέρειαι δεδηλωμέναι δια χαράξεως επί του μέλανος. 12. Δύο μικραί ερυθρόγραφοι κύλικες. (Ύ ψ. 0,085. 0,07, διαμ. 0,017. 0,155), εσωτερικώς φέρουσαι αμφότεραι ανά μίαν καθημένην μορφήν. Εικ. 6α και 6β. 13. Λεπτός δακτύλιος εκ χαλκού και τεμάχια σιδηρού όπλου. 14. Χάλκη πόρπη μετά του ποδός αυτής πεπλατυσμένου εν σχήματι αξίνης τύπου δηλονότι υπενθυμίζοντός πως την γεωμετρικήν πόρπην (D arem berg - Saglio, Dictionn. des a n - tigu. II, 1105,α. Pauly-W issowa, R.E. Suppl. I ll σελ. 503,40) και απαντώντος και αλλαχού εν Μακεδονία. Εικ. 7. Ε. Ε κ πυράς του αυτού αγρού. 1. Τεμάχια σιδηρού όπλου.. 2. Λεπτόν ρομβοειδές έλασμα αργύρου, διάτρητον κατά τα άκρα της μακροτέρας διαγώνιου, μετά εμπιέστου διακοσμήσεως, πιθανώς κόσμημα του μετώπου (στεφάνη). Πολλά εντελώς όμοια του μετώπου κοσμήματα χρυσά ευ- Ε ικ. 8. Ε κ Βραστινών Καλυβιών. Εικ. 7. Ε κ Βρυστινών Καβυβιών. ρέθησαν εν τάφοις του Ε ' αιώνος της Τούμπας Θεσσαλονίκης. ς. Ε κ τάφου ευρεθέντος εν άλλω αγρώ του Γ. Τσώτσου. 1. Πυξίδιον μελαμβαφές. 2. Πολλαί διάτρητοι ψήφοι όρμου. Ζ. Ε κ τάφου του Α γίου Ιωάννου. 1. Πυξίδιον άνευ βαφής μετά πεπλατυσμένης της βάσεως και καθέτου τοίχωματος. 2. Κρίκος μετά καρδιοσχήμου εξαρτήματος. 3. Αργυρούς δακτύλιος μετά της επιγραφής ΚΑΛΗ. Π οία αρχαία πόλις πρέπει να αναζητηθή εν τη περιοχή των Βραστινών Καλυβιών ή αν πρόκειται περί μεσογείου τίνος συνοικισμού μιας των υπό του Ηροδότου 1 μνημονευομένων πόλεων του Σιγγιτικού κόλπου, δεν είναι δυνατόν εκ της γενομένης ερεύνης να εξακριβωθή. Και 1 VII, 122 «... κόλπου, εν τω Ά σσα τε πόλις και Πύλωρις και Σίγγις και Σάρτη οίκηνται». Σημειωτέον ότι ουδεμιάς των πόλεων τούτων η θέσις είναι ασφαλώς γνωστή. Πρβ. Δήμιτσα, Γεωγρ. Μακεδονίας σελ. 431 κ. ε.

4 0 Παράρτημα του Α ρχαιολογικού Δελτίου 1922-25 αι δύο δε επιγραφαί αι εις μικράν από του νεκροταφείου απόστασιν εν τω επί της δεξιάς όχθης της Σμίξης αγρώ του Δ. Χαλκιά ευρεθείσαι, ων πρόχειρος ανάγνωσις παρέχεται εν τοις εξής, και αύται εν η καταστάσει περιεσώθησαν ουδέν διδάσκουσι σχετικώς: 1. Εικ. 8. Ά νω τμήμα μαρμάρινης πλακός, αμφοτέρωθεν αποκεκρουσμένον. Ύ ψ. 0,17. Μεγιστον πλατ. 0,14. αυτού το ύψος. Ε π ί επιφανείας, άνευ επιμέλειας ώμαλισμένης, συμβόλαια πράσεως. Μεγεθ. γραμ. 0,01. Χαρακτήρ γραμμάτων του Δ ' αιώνος.... σια ιερά...... φραντι...... Αριστοτιμο.... ως Δημητρι τηι... υχρου ιερόν τι ο... Ζωιλος Στρατω[νος.. ς παρα Κλεωνος του Ε ικ. 9. Ε κ Βραστινών Κ αλυβιώ ν. Μέγεθ. γραμ. 0,015. Ε π αυτού :... αγαθει ουν........ ος ιερευς Καλ...... Μ ;]ενεκλεω....... Στ]ρατωνος....... Ηρακ]λεωτου........ ιε......ος 2. Εικ. 9. Λίθος, ύψους 0,57, πλάτους 0,35, πάχους 0,12 αποκεκρουσμένος προς μεν τα δεξιά άνω μόνον, προς δε τα αριστερά καθ' όλον Πο]λεμωνος τον αγρόν.. εκ]εκτητο αυτός και απα..... Πολυδος επριατο πάντα... το χωριον ο επριατο παρα Κα λλιβουλης Ωσορρους... ιδιωτων Λυσια τα προς σεμβινν. πάντα τιμή.υ.ββ Χ Χ Χ Χ μάρτυρες Διονύσιος Ξενω[νος... ων Πολυδος του Νοη.. ιδωρου βεβαιωτης Ν ι. νιος Κρασεος Σ. ΠΕΛΕΚΙΔΗΣ