ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ GREENFOOD 2010-1-ES1-LEO05-20948
Περιεχόμενα: 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 2. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΑΠΟ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΕ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ... 4 2.1. Αρχές και Ορισμός του IFOAM... 4 2.2. Νομοθεσία της Βιολογικής Γεωργίας... 6 2.3. Σχεδιασμός του Μάνατζμεντ Μετατροπής σε βιολογική γεωργία... 12 2.4. Διαχειριστικές Υποχρεώσεις... 13 3. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ... 16 3.1. Αγρο-οικολογική προσέγγιση και Συγκαλλιέργεια... 16 3.2. Τεχνικές και Διαχειριστικές Υποχρεώσεις... 19 3.3. Ιχνηλασιμότητα στην Αλυσίδα Τροφίμων... 20 3.4. Πολυλειτουργικότητα... 22 4. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ... 25 5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ... 31 6. ΑΥΤΟ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ... 37 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το γεωργικό μάνατζμεντ είναι ένας τομέας δραστηριότητας που περιλαμβάνει επιστημονικά πεδία που σχετίζονται με την παραγωγή τροφίμων απαραίτητα για την ανθρώπινη επιβίωση. Πραγματεύεται με τις τεχνικές καλλιέργειας, την εξημέρωση των ζώων και τη γενική επεξεργασία τροφίμων ως επιστήμη. Υπάρχει πληθώρα γεωργικών εργασιών που απαιτούν μάνατζμεντ, ιδίως όσον αφορά στα έργα που δραστηριοποιούνται στον επιστημονικό κλάδο και το δυναμικό της γεωργικής εκμετάλλευσης. Με τη μεταβαλλόμενη δυναμική της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων, ο τομέας αυτός αποδεικνύεται ότι είναι ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους στον κόσμο. Επειδή έννοιες όπως η παραγωγικότητα και η ασφάλεια των τροφίμων παίζουν σημαντικό ρόλο στην προμήθεια τροφίμων του κόσμου, αυτοί που ασχολούνται με το γεωργικό μάνατζμεντ έχουν μεγάλες δυνατότητες. Τα κρούσματα μολυσμένων τροφίμων παρότρυναν στη δημιουργία νέων κυβερνητικών ρυθμιστικών οργάνων για τη διαχείριση της παραγωγικής διαδικασίας των τροφίμων τόσο φυτικής όσο και ζωικής προελεύσεως. Επιπλέον, η αύξηση του πληθυσμού και η χρήση ορισμένων τροφίμων, όπως το καλαμπόκι ως βιοκαύσιμο έχει περιορίσει την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Σημερινός στόχος για το γεωργικό μάνατζμεντ είναι η προσπάθεια εύρεσης για νέους τρόπους παραγωγής των απαραίτητων ποσοτήτων για τον αυξανόμενο πληθυσμό, διατηρώντας παράλληλα την ποιότητα που η κοινωνία έχει συνηθίσει να προσδοκά από τις πηγές τροφίμων του. 3
2. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΑΠΟ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΕ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 2.1. Αρχές και Ορισμός του IFOAM Η Διεθνής Ομοσπονδία των Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας (International Federation of Organic Agriculture Movements IFOAM) είναι μια παγκόσμια οργάνωση που ενώνει 750 οργανώσεις μέλη από 116 διαφορετικές χώρες. Ο κύριος στόχος της είναι η υιοθέτηση των οικολογικών, κοινωνικών και οικονομικών συστημάτων σύμφωνα με τις αρχές της Βιολογικής Γεωργίας. Το Μάρτιο του 2008 το Παγκόσμιο Συμβούλιο ενέκρινε τον ακόλουθο ορισμό σύμφωνα με την IFOAM (Διεθνής Ομοσπονδία των Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας): «Η βιολογική γεωργία είναι ένα σύστημα παραγωγής που στηρίζει την υγεία του εδάφους, των οικοσυστημάτων και των ανθρώπων. Στηρίζεται σε οικολογικές διαδικασίες, τη βιοποικιλότητα και τους προσαρμοσμένους στις τοπικές συνθήκες κύκλους, παρά στη χρήση των εισροών, με αρνητικές επιπτώσεις. Η βιολογική γεωργία συνδυάζει την παράδοση, την καινοτομία και την επιστήμη προς όφελος του κοινού περιβάλλοντος και προωθεί τις δίκαιες σχέσεις και μια καλή ποιότητα ζωής για όλους τους εμπλεκόμενους». Σύμφωνα με την IFOAM η βιολογική γεωργία βασίζεται στις παρακάτω αρχές: Αρχή της υγείας: Η βιολογική γεωργία θα πρέπει να διατηρεί και να βελτιώνει την υγεία του εδάφους, των φυτών, των ζώων, των ανθρώπων και του πλανήτη ως ένα και αδιαίρετο στοιχείο. Η αρχή αυτή αναφέρει ότι η υγεία του ανθρώπου και των κοινωνιών πρέπει να σχετίζεται με την υγεία ολόκληρου του οικοσυστήματος. Όπως είναι γνωστό το κύριο χαρακτηριστικό ενός ζωντανού συστήματος είναι η υγεία, όσον αφορά στη διατήρηση της σωματικής, ψυχικής, οικολογικής και κοινωνικής ευεξίας. Κύριοι στόχοι της βιολογικής γεωργίας είναι: Η διατήρηση και η ενίσχυση της υγείας όλου του οικοσυστήματος Η παραγωγή υψηλής ποιότητας τροφίμων με υψηλά επίπεδα θρεπτικών στοιχείων Η αποφυγή λιπασμάτων και χημικών ουσιών κατά την παραγωγική περίοδο, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν την υγεία των ανθρώπων, των ζώων και του οικοσυστήματος Αρχή της οικολογίας: Η βιολογική γεωργία πρέπει να βασίζεται στις συνθήκες διαβίωσης των οικολογικών συστημάτων τους και κύκλους ζωής, να συνεργάζεται μαζί τους, να τα μιμείται και βοηθά στη διατήρηση τους. 4
Σύμφωνα με αυτή την αρχή, η διαδικασία της βιολογικής παραγωγής πρέπει να βασίζεται σε οικολογικές διαδικασίες και διεργασίες ανακύκλωσης. Η οικολογία του περιβάλλοντος παραγωγής μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη διατήρηση και καθώς επίσης και την ευημερία. Οι κύκλοι ζωής και οι φυσικές οικολογικές ισορροπίες θα πρέπει να συνδυάζονται με τη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία και την άγρια πανίδα. Η διαχείριση βιολογικών προϊόντων πρέπει να είναι σύμφωνη με την οικολογία, τον πολιτισμό και τις συνθήκες της κάθε χώρας. Η επαναχρησιμοποίηση, η ανακύκλωση και η αποτελεσματική διαχείριση των υλικών και της ενέργειας είναι αρκετά για να μειώσουν τα επίπεδα των εισροών. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τόσο τη διατήρηση και τη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος όσο και τη διατήρηση των πόρων. Αρχή της ευσυνειδησίας: η βιολογική γεωργία πρέπει να βασίζεται στις σχέσεις που διασφαλίζουν ευσυνειδησία όσον αφορά στο κοινό περιβάλλον και τις ευκαιρίες της ζωής. Τα κύρια χαρακτηριστικά της ευσυνειδησίας είναι: Αίσθημα δικαίου Σεβασμός Δικαιοσύνη και Υπευθυνότητα του κοινού κόσμου, τόσο μεταξύ των ανθρώπων όσο και στις σχέσεις τους με τους άλλους ζωντανούς οργανισμούς. Αυτή η αρχή υπογραμμίζει ότι ο καθένας που εμπλέκεται με την βιολογική γεωργία θα πρέπει να καθοδηγεί τις ανθρώπινες σχέσεις με τέτοιο τρόπο που να επιβεβαιώνει την ευσυνειδησία σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς. Στόχος της είναι η επαρκής παροχή καλής ποιότητας τροφίμων και άλλων προϊόντων. Εκτός αυτών η συγκεκριμένη αρχή αναφέρει επίσης ότι στα ζώα θα πρέπει να παρέχονται οι κατάλληλες συνθήκες υγιεινής και διαβίωσης, σύμφωνα με τη φυσιολογία, τη συμπεριφορά και την ευημερία τους. Η ευσυνειδησία απαιτεί συστήματα παραγωγής, διανομής και εμπορίας που είναι ανοιχτά και δίκαια, και αντιπροσωπεύουν το πραγματικό περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος. Αρχή της μέριμνας: η βιολογική γεωργίας θα πρέπει να διαχειρίζεται με προληπτικό και υπεύθυνο τρόπο για την προστασία της υγείας και της ευημερίας των παρόντων και μελλοντικών γενεών και του περιβάλλοντος. Στην αρχή αυτή τονίζεται ότι, όσον αφορά στις επιλογές διαχείρισης, ανάπτυξης και τεχνολογίας στη βιολογική γεωργία τα βασικά στοιχεία είναι η πρόληψη και η ευθύνη. Η επιστήμη είναι αναγκαίο να διασφαλίσει ότι η βιολογική γεωργία είναι υγιής, ασφαλής και οικολογική. Αλλά η 5
επιστημονική γνώση πρέπει να συνεργάζεται με την πρακτική εμπειρία, τη συσσωρευμένη σοφία και την παραδοσιακή και γηγενή γνώση. Με τη συνεργασία αυτή έγκυρες λύσεις, δοκιμασμένες από το χρόνο μπορεί να παρουσιαστούν. Η βιολογική γεωργία θα πρέπει να αποτρέπει σοβαρές μη συμμορφώσεις με την υιοθέτηση κατάλληλων τεχνολογιών και απορρίπτοντας τις απρόβλεπτες, όπως η γενετική μηχανική. 2.2. Νομοθεσία της Βιολογικής Γεωργίας Το 1991 η Βιολογική Γεωργία αναγνωρίστηκε επίσημα από τα 15 κράτη που ήταν μέλη της ΕΕ εκείνη την εποχή. Αυτή η αναγνώριση επιτεύχθηκε με την έκδοση του Κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου των Υπουργών Γεωργίας. Αρχικά, ο παρών κανονισμός ρύθμιζε μόνο τα προϊόντα φυτικής παραγωγής. Αργότερα προστέθηκαν και ορισμένες διατάξεις σχετικά με την εκτροφή και την προστασία των ζώων, την πρόληψη ασθενειών, την κτηνιατρική θεραπεία, την αναπαραγωγή των ζώων γενικά καθώς και τη χρήση κοπριάς. Την 1 η Ιανουαρίου 2009, ο κανονισμός (ΕΟΚ) 2092/91 αντικαταστάθηκε από το νέο κανονισμό αριθ. 834/2007, της 28 ης Ιουνίου 2007, για τη βιολογική παραγωγή και τη σήμανση των βιολογικών προϊόντων και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91. Βάσει αυτού του κανονισμού υπογραμμίζεται το νομικό πλαίσιο και οι κατευθυντήριες γραμμές για όλα τα στάδια της παραγωγής, διανομής, επιθεώρησης και σήμανσης των βιολογικών προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές μπορούν να τροποποιηθούν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Υπουργών Γεωργίας. Τα πεδία εφαρμογής του νέου κανονισμού είναι τα παρακάτω γεωργικά προϊόντα: Ζώντα ή ανεπεξέργαστα προϊόντα Επεξεργασμένα τρόφιμα Ζωοτροφές Σπόροι και πολλαπλασιαστικό υλικό Συλλογή άγριων φυτών και φυκιών Ο Κανονισμός αρχίζει με τον παλιό Κανονισμό και στη συνέχεια εστιάζει στη διαδικασία που διαμορφώνει το νέο πλαίσιο. Επιπλέον, ο παρών Κανονισμός περιλαμβάνει διατάξεις για τη σήμανση και τον υποχρεωτικό λογότυπο των βιολογικών προϊόντων που είναι σε ισχύ από 1 η Ιουλίου 2010 και μια ιστορική αναδρομή της δημιουργίας του νέου Κανονισμού. 6
Σύμφωνα με τον Κανονισμό της βιολογικής γεωργίας και μετά τη διαδικασία αναθεώρησης τα νέα ζητήματα που σχετίζονται με τη βιολογική παραγωγή, τη σήμανση και την επιθεώρηση παρατίθενται παρακάτω: Αντικειμενικοί στόχοι και αρχές παρουσιάζονται για πρώτη φορά Όχι σημαντικές αλλαγές στους κανόνες παραγωγής Μια προσέγγιση βάσει ελέγχου των συμμορφώσεων, αν και ο ετήσιος επιτόπιος έλεγχος παραμένει Το πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού επεκτείνεται: διατυπώνονται πρότυπα για τη βιολογική μαγιά Ξεκάθαροι κανόνες σήμανσης με ισχύ από την 1 η Ιουλίου 2010 Καθίσταται το καθεστώς εισαγωγών Κατά τη διάρκεια του 2008, εκτός από τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 834/2007 εκδόθηκαν δύο νέοι Κανονισμοί για την παραγωγή, την εισαγωγή, την εμπορία και τη σήμανση των βιολογικών προϊόντων. Αυτοί οι Κανονισμοί είναι οι εξής: Κανονισμός της Επιτροπής (ΕΚ) αριθ. 889/2008, της 5 ης Σεπτεμβρίου 2008, σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, τη σήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων και, Κανονισμός της Επιτροπής (ΕΚ) αριθ. 1235/2008, της 8 ης Δεκεμβρίου 2008, για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής όσον αφορά στους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες. Ο πρώτος Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 889/2008 ρυθμίζει όλα τα επίπεδα της φυτικής και ζωικής παραγωγής από την καλλιέργεια του εδάφους και την εκτροφή ζώων, ως την επεξεργασία και διανομή των βιολογικών τροφίμων και την επιθεώρησή τους. Ο κανονισμός περιλαμβάνει εξαιρετικά τεχνικούς όρους, καθώς και μια λεπτομερή επέκταση του αρχικού κανονισμού για τα βιολογικά προϊόντα. Επίσης, υπάρχουν πολλά παραρτήματα που αναφέρουν τα ακόλουθα θέματα: Επιτρεπόμενα προϊόντα στη βιολογική γεωργία, όπως λιπάσματα, εδαφοβελτιωτικά και φυτοφάρμακα. Ελάχιστες απαιτήσεις σχετικά με το μέγεθος των χώρων στέγασης και άσκησης, συμπεριλαμβανομένων των βοσκοτόπων, για τα ζώα βιολογικής εκτροφής, ανάλογα με τα είδη και το στάδιο ανάπτυξης των ζώων. Μη βιολογικές ζωοτροφές, προσθετικά ζωοτροφών και βοηθητικά μέσα επεξεργασίας για την παραγωγή σύνθετων ζωοτροφών και προμειγμάτων που επιτρέπονται στη βιολογική γεωργία. Μη βιολογικά συστατικά, προσθετικά και βοηθητικά μέσα επεξεργασίας που επιτρέπονται στην παραγωγή βιολογικών τροφίμων (συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής μαγιάς). 7
Απαιτήσεις σχετικά με το λογότυπο της ΕΕ. Ο δεύτερος κανονισμός (ΕΚ) αριθ 1235/2008 έρχεται να διασφαλίσει τις εισαγωγές βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες που ακόμη δεν έχουν λάβει αναγνώριση και των δύο πλευρών. Αυτή η αναγνώριση σχετικά με τις τρίτες χώρες από την Επιτροπή σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, που εποπτεύει τη βιολογική παραγωγή και την επιθεώρηση θα συνεχίσουν να εφαρμόζονται σύμφωνα με τους κύριους στόχους και τις αρχές της βιολογικής νομοθεσίας. Οι επόμενοι πίνακες αποτελούν μια γενική επισκόπηση των Κανονισμών (ΕΚ) 834/2007 και 889/2008 που αφορούν στη βιολογική παραγωγή. Πεδίο Γενική Διάταξη του Καν. (EΚ) Αριθ. 834/2007 Λεπτομέρειες Καν. (EΚ) No 889/2008 Χρήσιμες λίστες του Καν. (EΚ) Αριθ. 889/2008, Παραρτήματα Σκοπός, Αρχές και Ορισμοί Τίτλος I III Άρθ. 1 11 Φυτική Παραγωγή Τίτλος III Άρθ. 12 13 Άρθ. 3 6, 40 (Γενικές Απαιτήσεις) Art. 45, 48 56 (Σπόροι και Πολλαπλασιαστικό υλικό) Παράρτημα I (Λιπάσματα και εδαφοβελτιωτικά) Παράρτημα II (Φυτοφάρμακα) Παράρτημα X (Σποροι) Ζωική Παραγωγή Τίτλος III Άρθ. 14 15 Άρθ. 7 26 (Γενικές Απαιτήσεις) Άρθ. 39 44 and 46 47 (Ειδικοί Κανόνες Παραγωγής) Παράρτημα III (Σταβλισμός) Παράρτημα IV (Πυκνότητες Εκτροφής) Παράρτημα V (Εκτροφή) Παράρτημα VI (Πρόσθετες ύλες Ζωοτροφών) Παράρτημα VII (Καθαρισμός και Απολύμανση) Επεξεργασία Τροφίμων και Ζωοτροφών Τίτλος III Άρθ. 18 21 Άρθ. 27 29 Παράρτημα VIII (Επιτρεπόμενες ουσίες για τη μεταποίηση) Παράρτημα IX (Επιτρεπόμενα μη βιολογικά συστατικά) Έλεγχος Τίτλος V Άρθ. 27 31 Άρθ. 63 69 και 91 92 (Γενικές Απαιτήσεις) Άρθ. 70 73 (Φυτική Παραγωγή) Παράρτημα XII (Έγγραφα για Επιχειρήσεις) Παράρτημα XIII (Δήλωση του Πωλητή) Άρθ. 74 79 (Ζωική Παραγωγή) 8
Πεδίο Γενική Διάταξη του Καν. (EΚ) Αριθ. 834/2007 Λεπτομέρειες Καν. (EΚ) No 889/2008 Χρήσιμες λίστες του Καν. (EΚ) Αριθ. 889/2008, Παραρτήματα Σήμανση και Διακίνηση Τίτλος IV και VI Άρθ. 23 26 Άρθ. 80 and 86 90 (Επεξεργασία) Άρθ. 30 35 Άρθ. 57 62 Παράρτημα XI (Λογότυπος) Πίνακας 1: Κανονισμοί για την παραγωγή και επεξεργασία βιολογικών προϊόντων και τροφίμων (EΚ) 834/2007 και (EΚ) 889/2008. Πηγή: IFOAM Πεδίο Πλαίσιο Καν. (EΚ) Αριθ. 834/2007 Κανόνες Εφαρμογής Παραρτήματα του Καν. (EΚ) Αριθ. 1235/2008 Εισαγωγές Συμμορφούμενων Προϊόντων Εισαγωγή Προϊόντων που παρέχουν Ισοδύναμες Εγγυήσεις Άρθ. 32 Άρθ. 33 Καν. 1235/2008 Άρθ. 3 6 Καν. 889/2008 Άρθ. 81 85 Καν. 1235/2008 Άρθ. 7 13 Καν. 889/2008 Άρθ. 81 85 Παράρτημα I (Κατάλογος Φορέων Ελέγχου) Παράρτημα II (Υπόδειγμα Αποδεικτικών Στοιχείων) Παράρτημα III (Κατάλογος Τρίτων Χωρών) Παράρτημα IV (Κατάλογος Φορέων Ελέγχου) Παράρτημα V & VI (Υπόδειγμα Πιστοποιητικού Ελέγχου) Πίνακας 2: Κανονισμός για τις εισαγωγές βιολογικών προϊόντων από Τρίτες Χώρες (EΚ) 834/2007 και διαχειριστικοί κανόνες (EΚ) 1235/2008. Πηγή: IFOAM Ο πίνακας που ακολουθεί περιέχει όλους τους Κανονισμούς Ε.Ο.Κ. και Ε.Κ. σχετικά με τη βιολογική γεωργία από το 1991. Ημερομηνία No Τίτλος 08.04.2011 344 Εκτελεστικός Κανονισμός της Επιτροπής «Για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά 9
Ημερομηνία No Τίτλος τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων» 31.05.2010 471 Κανονισμός της Επιτροπής «Για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 όσον αφορά τον κατάλογο των τρίτων χωρών από τις οποίες πρέπει να προέρχονται ορισμένα γεωργικά προϊόντα βιολογικής παραγωγής προκειμένου να διατεθούν στο εμπόριο στην Κοινότητα» Κανονισμός της Επιτροπής «Σχετικά με την 24.03.2010 271 τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 για τον καθορισμό λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τον λογότυπο βιολογικής παραγωγής της Ευρωπαϊκής Ένωσης» Κανονισμός της Επιτροπής «Για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του 05.08.2009 710 κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων για τη βιολογική παραγωγή ζώων υδατοκαλλιέργειας και φυκιών» 19.06.2009 537 Κανονισμός της Επιτροπής «Για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008, όσον αφορά τον κατάλογο των τρίτων χωρών από τις οποίες πρέπει να κατάγονται ορισμένα βιολογικά παραγόμενα γεωργικά προϊόντα προκειμένου να κυκλοφορούν στο εμπόριο εντός της Κοινότητας» 25.05.2009 Απόφαση του Συμβουλίου «Για τη σύναψη συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Ελβετικής Συνομοσπονδίας για την τροποποίηση της συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Ελβετικής Συνομοσπονδίας σχετικά με τις συναλλαγές γεωργικών προϊόντων» Κανονισμός της Επιτροπής «Για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του 15.12.2008 1254 κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων» 08.12.2008 1235 Κανονισμός της Επιτροπής «Για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες» 29.09.2008 967 Κανονισμός του Συμβουλίου «Για τροποποίηση του 10
Ημερομηνία No Τίτλος 05.09.2008 889 06.05.2008 404 17.04.2008 345 28.06.2007 834 02.02.2007 14.08.2003 1452 05.02.2003 223 κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων» Κανονισμός της Επιτροπής «Σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων» Κανονισμός της Επιτροπής «Σχετικά με την τροποποίηση του παραρτήματος II του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 του Συμβουλίου περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων, όσον αφορά την έγκριση του spinosad, του όξινου ανθρακικού καλίου και οκτανικού χαλκού καθώς και τη χρήση αιθυλενίου» Κανονισμός της Επιτροπής «Για τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του καθεστώτος εισαγωγής από τρίτες χώρες που προβλέπεται στον κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 του Συμβουλίου περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής» Κανονισμός του Συμβουλίου «Για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91» Διορθωτικό στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1991/2006 του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 2006, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής Κανονισμός της Επιτροπής «Για τη διατήρηση της παρέκκλισης που προβλέπεται από το άρθρο 6 παράγραφος 3 στοιχείο α) του κανονισµού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 του Συµβουλίου όσον αφορά ορισµένες ποικιλίες σπόρων προς σπορά και το πολλαπλασιαστικό υλικό και την καθιέρωση διαδικαστικών κανόνων και κριτηρίων σχετικά µε αυτήν την παρέκκλιση» Κανονισμός της Επιτροπής «Για τις απαιτήσεις στον τοµέα της επισήµανσης τις συναφείς µε τον βιολογικό τρόπο παραγωγής για τις ζωοτροφές, τις σύνθετες ζωοτροφές και τις πρώτες ύλες ζωοτροφών και για τροποποίηση του κανονισµού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 του Συµβουλίου» 11
Ημερομηνία No Τίτλος 24.06.1991 2092 Κανονισμός του Συμβουλίου «Περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφή» Πίνακας 3: Κανονισμοί Σχετικά με τη Βιολογική Γεωργία, Πηγή: IFOAM 2.3. Σχεδιασμός του Μάνατζμεντ Μετατροπής σε βιολογική γεωργία Το πιο σημαντικό στάδιο στη διαδικασία πιστοποίησης ενός αγροκτήματος είναι η μετατροπή από συμβατικό σε βιολογικό. Στην πράξη, η μεταβατική φάση για τις περισσότερες καλλιέργειες είναι μία περίοδος δύο ετών. Αυτή η διάρκεια κρίνεται αναγκαία με βάση την ευρωπαϊκή νομοθεσία, για να "αποτοξινωθεί" ο αγρός από τις χημικές ουσίες που δέχτηκε. Επιπλέον, τα χωράφια που βρίσκονται κοντά σε χωματερή, βιομηχανική ζώνη, αεροδρόμιο και εθνικές οδούς αποκλείονται εξαρχής. Κατά τη μεταβατική φάση, τα προϊόντα διατίθενται στην αγορά και επισημαίνονται ως προερχόμενα από εκμετάλλευση σε μεταβατική προς τη βιολογική γεωργία φάση. Πράγματι, οι βιοκαλλιεργητές καλούν τους καταναλωτές να μην είναι επιφυλακτικοί στα "μεταβατικά" προϊόντα γιατί αν θέλουν πραγματικά να ενισχύσουν και να προωθήσουν τη βιολογική γεωργία και να μειωθούν οι τιμές των βιολογικών προϊόντων, θα πρέπει να στηρίξουν τους παραγωγούς βιολογικών προϊόντων στα πρώτα τους στάδια. Η μεταβατική περίοδος, ωστόσο, δεν είναι μόνο για το χωράφι αλλά και για τον καλλιεργητή, ειδικά στην περίπτωση που ο δεύτερος είναι κάποιος που ασχολείται με τη βιολογική γεωργία χωρίς να έχει προηγούμενη εμπειρία (π.χ. ένας αστός, ο οποίος αποφάσισε να αλλάξει τη ζωή του). Σύμφωνα με την άποψη του Γενικού Διευθυντή της «ΒΙΟΕΛΛΑΣ 1» "Τα χημικά Γεωργικά Φάρμακα είναι ένα είδος ντόπινγκ». Η μεγάλη πρόκληση είναι όλοι οι αγρότες να γίνουν συνειδητοί βιοκαλλιεργητές. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι Φορείς Ελέγχου είναι αυστηροί στους γεωργούς κατά την μεταβατική περίοδο. Μετά την πάροδο της μεταβατικής περιόδου, η εκμετάλλευση είναι πια βιολογική και οι παραγωγοί μπορούν να πουλάνε τα προϊόντα τους φέροντας πάνω τους το λογότυπο βιολογικής παραγωγής της Ε.Ε.. Ωστόσο, οι έλεγχοι και οι επιθεωρήσεις δεν σταματούν μετά τη λήψη της πιστοποίησης. Κάθε φορά που διαπιστώνεται παράβαση, οι παραγωγοί υφίστανται κυρώσεις. Αν είναι, για παράδειγμα, μια 1 Η «BIOHellas» είναι ένας Ελληνικός Φορέας Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικής γεωργίας. Δραστηριοποιείται με ακεραιότητα και αξιοπιστία στον τομέα ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων παρέχοντας αξιόπιστες υπηρεσίες με στόχο την προστασία τόσο του καταναλωτή όσο και του περιβάλλοντος, καθώς και στη βελτίωση της ποιότητας των τροφίμων και άλλων αγροτικών προϊόντων. 12
εσκεμμένη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, ο παραγωγός μπορεί ακόμη και να αποκλειστεί από το σύστημα της βιολογικής γεωργίας. Αλλά αν η παράβαση οφείλεται σε μόλυνση από γειτονικά συμβατικά χωράφια (μια κατάσταση που ο γεωπόνος του φορέα ελέγχου είναι σε θέση να το επιβεβαιώσει), τότε τα προϊόντα αυτά δεν μπορούν να πάρουν την πιστοποίηση, ο βιοκαλλιεργητής υφίσταται οικονομική ζημία, διότι δεν μπορεί να πουλήσει τα συγκεκριμένα προϊόντα ως βιολογικά. Εικόνα 1: Εντατική διαχείριση της γεωργίας (αριστερά) συγκριτικά με τη βιολογική γεωργία (δεξιά), Πηγή: http://www.scienceclarified.com 2.4. Διαχειριστικές Υποχρεώσεις Η μετατροπή είναι η διαδικασία αλλαγής του τρόπου που κάποιος διαχειρίζεται ένα αγρόκτημα ώστε να πληροί τα πρότυπα βιολογικής γεωργίας. Χρειάζεται περισσότερο από μία καλλιεργητική περίοδο. Το χρονικό διάστημα πρέπει να τηρείται ώστε να οι αλλαγές να τεθούν σε ισχύ. Οι βιοκαλλιεργητές μπορούν να ξεκινήσουν τη μετατροπή - υπόκεινται σε περιορισμούς μετατρέποντας μια αρκετά μεγάλη γεωργική έκταση, ώστε να επιτευχθεί μια βιώσιμη βιολογική μονάδα. Πριν από τη λήψη οποιωνδήποτε μέτρων, μπορεί να επιθυμούν να 13
πάρουν συμβουλές σχετικά με το αν η μετατροπή σε βιολογική γεωργία είναι κατάλληλη για αυτούς. Το παρακάτω σχήμα δείχνει τα στοιχεία που απαιτούνται για την υιοθέτηση της βιολογικής γεωργίας. Σχήμα 1: Απαραίτητα Στοιχεία για την υιοθέτηση της Βιολογικής Γεωργίας Θα πρέπει επίσης να εξετάζουν ποιος από τους φορείς ελέγχου είναι ο πλέον κατάλληλος για τον τομέα τους και τις ανάγκες τους. Μόλις αποφασίσουν να μετατρέψουν σε βιολογική την εκμετάλλευσή τους, θα πρέπει να προετοιμάσουν τεκμηρίωση και το καλλιεργητικό σχέδιο φυτικής και ζωικής παραγωγής. Τεκμηρίωση μετάβασης Ένα γραπτό μεταβατικό καλλιεργητικό σχέδιο είναι ουσιαστικής σημασίας για την επιτυχή μετάβαση στη βιολογική καλλιέργεια. Οι βιοκαλλιεργητές πρέπει επίσης να εκπονήσουν ένα επιχειρηματικό σχέδιο εκμετάλλευσης. Πρέπει να παρουσιάσουν ένα λεπτομερές σχέδιο μετατροπής και το υποβάλλουν προς έγκριση στο Φορέα Ελέγχου που έχουν επιλέξει. Το σχέδιό τους θα πρέπει να καλύπτει την περίοδο μετατροπής και πέραν αυτής. Πρέπει να περιλαμβάνει: Διαχείριση εδάφους Αμειψισπορές Αγρανάπαυση Διαχείριση ζωικού κεφαλαίου/φυσικής κατάστασης και προϋπολογισμών 14
Στην αρχή της μεταβατικής περιόδου, πρέπει να κρατάνε αρχείο όλων των εισροών, των εργασιών και των πωλήσεων. Η βιολογική τους πιστοποίηση θα εξαρτηθεί από τις γεωργικές πρακτικές τους που πρόκειται να ελεγχθούν, κι έτσι η τήρηση ενημερωμένου αρχείου είναι σημαντική. Μεταβατική Περίοδος Φυτικής Παραγωγής Συνήθως απαιτούνται τουλάχιστον δύο χρόνια μέχρι ένας αγρός να είναι επιλέξιμος για τη βιολογική κατάσταση και τη βιολογική πιστοποίηση. Ο Φορέας Ελέγχου του κάθε καλλιεργητή μπορεί να του παράσχει περαιτέρω συστάσεις. Μερικά χρονοδιαγράμματα είναι τα παρακάτω: τρία (3) έτη για τους ήδη υπάρχοντες οπωρώνες πολυετών φυτειών και αμπέλων π.χ. μήλα, αχλάδια, κεράσια και σταφύλια. δώδεκα (12) μήνες για χόρτο που προορίζεται για βόσκηση χοίρων και πουλερικών, με την προϋπόθεση ότι οι καλλιεργητές δεν έχουν ρίξει στο έδαφος καμία από τις απαγορευμένες ουσίες, τους τελευταίους δώδεκα (12) μήνες δύο (2) έτη για εκτάσεις που προορίζονται για βόσκηση μηρυκαστικών και ετήσιες καλλιέργειες, π.χ. λαχανικά, μηδική και σιτηρά Μεταβατική Περίοδος Ζωικής Παραγωγής Σε γενικά πλαίσια, τα ακόλουθα μπορούν να μετατραπούν σε βιολογικά υπό ορισμένες προϋποθέσεις: ζώα κρεατοπαραγωγής ζώα γαλακτοπαραγωγής και αυγά μη βιολογικοί νεοσσοί που αγοράστηκαν για την επιτραπέζια παραγωγή Η μετατροπή του ζωικού κεφαλαίου σε βιολογικό μπορεί να είναι μία διαδικασία μίας ή δύο φάσεων. Μπορεί να επιλεγεί να μετατραπεί σε βιολογικό πρώτα ο αγρός και μετά η εκμετάλλευση του ζωικού κεφαλαίου, εφόσον έχει επιτευχθεί η πλήρης βιολογική κατάσταση του αγρού. Εναλλακτικά, μπορεί να πραγματοποιηθεί η μετατροπή σε βιολογικά και των δύο ταυτόχρονα. Αυτό συμβαίνει όπου οι κτηνοτρόφοι διαχειρίζονται τόσο τη γη όσο και το ζωικό κεφάλαιο με τα πλήρη βιολογικά πρότυπα μέσω μιας μεταβατικής περιόδου δύο ετών. Αν και πιο απαιτητικό, αυτό σημαίνει ότι μόλις η γη επέλθει σε βιολογική κατάσταση, οι γεωργοί μπορούν να πουλήσουν ως βιολογικό κάθε νέο προϊόν που παράχθηκε τρεις μήνες μετά την έναρξη της μετατροπής. Υπό ορισμένες συνθήκες, μπορεί να είναι σε θέση να μειώσουν τις δύο και τριών ετών περιόδους μετατροπής, από έως και τέσσερις μήνες και πάνω, εφόσον μπορούν να αποδείξουν ότι έχουν χρησιμοποιήσει μόνο 15
εγκεκριμένα υλικά για την καλλιέργεια του αγρού για τους έξι μήνες πριν από την καταχώρισή του, ως αγρός σε μεταβατική περίοδο. 3. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ 3.1. Αγρο-οικολογική προσέγγιση και Συγκαλλιέργεια Η βιολογική γεωργία μπορεί να αποφέρει μακροπρόθεσμα οφέλη τόσο για το περιβάλλον όσο και την ανθρωπότητα. Παράλληλα μπορεί να συμβάλει στην επίλυση των προβλημάτων του αγροτικού τομέα και το σύνολο της κοινωνίας. Παρακάτω παρατίθενται τα σημαντικότερα από αυτά τα οφέλη. Πιο συγκεκριμένα, τα οφέλη της βιολογικής γεωργίας έχουν να κάνουν με το περιβάλλον. Αειφορία Με τη βιολογική γεωργία καλλιεργούνται προϊόντα λαμβάνοντας υπόψη τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες παρεμβάσεις στα αγρο-οικοσυστήματα. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να επιτευχθεί οικολογική ισορροπία, διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους και αποφυγή προβλημάτων που σχετίζονται με τα ζιζάνια. Έδαφος Οι βιολογικές γεωργικές πρακτικές, όπως η αμειψισπορά και η χρήση των συμβιωτικών οργανισμούς συμβάλλουν στη διατήρηση του εδάφους. Πιο συγκεκριμένα ευνοούν τη χλωρίδα και την πανίδα του εδάφους βελτιώνοντας έτσι τη δομή του εδάφους και έτσι δημιουργούνται πιο σταθερά συστήματα. Ως αποτέλεσμα αυτού, μπορεί να αυξηθεί η ικανότητα του εδάφους για συγκράτηση περισσότερων θρεπτικών ουσιών και νερού. Επιπλέον, μειώνεται ο χρόνος έκθεσης στις διαβρωτικές δυνάμεις του εδάφους, κι έτσι αυξάνεται η βιοποικιλότητα, ελαττώνεται η απώλεια των θρεπτικών ουσιών και αυξάνεται η παραγωγικότητα του εδάφους. Υδάτινοι Πόροι Η απαγόρευση της χρήσης χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων κατά τη διάρκεια της βιολογικής γεωργίας και η χρήση μόνο βιολογικών λιπασμάτων συμβάλλουν στην καλύτερη διήθηση του νερού στο έδαφος. Βιολογικά συστήματα με υψηλή ικανότητα συγκράτησης θρεπτικών ουσιών μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο ρύπανσης των υπόγειων υδάτων. Αέρας Η απαγόρευση της χρήσης των αγροχημικών μειώνει τη χρήση των μη - ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι βιολογικές πρακτικές συμβάλλουν στην επιστροφή του διοξειδίου του άνθρακα στο έδαφος, στην αύξηση της παραγωγικότητας και της αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα, έτσι ώστε 16
να μειώνεται το φαινομένου του θερμοκηπίου και της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Βιοποικιλότητα Η βιολογική γεωργία ευνοεί τη βιοποικιλότητας σε τρία επίπεδα: 1. Γονίδια: Προτιμώνται οι σπόροι και τα είδη με μεγαλύτερη αντίσταση στις ασθένειες και την κλιματική πίεση. 2. Είδη: χρησιμοποιείται μια ποικιλία διασταυρωμένης λίπανσης φυτών και των ζώων προκειμένου να μεγιστοποιηθεί ο διατροφικός και ενεργειακός κύκλος κατά τη διάρκεια της γεωργικής παραγωγής. 3. Οικοσύστημα: η διατήρηση των φυσικών χώρων γύρω από τα βιολογικά αγροκτήματα και η έλλειψη των αγροχημικών, καθώς ευνοούν την ευημερία των άγριων ειδών και τον εποικισμό νέων ειδών. Γενετικώς Τροποποιημένοι Οργανισμοί Η βιολογική γεωργία ενισχύει τη φυσική βιοποικιλότητα και απαγορεύει τη χρήση των ΓΤΟ για τους οποίους δεν γνωρίζουμε τις επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων και των ζώων καθώς επίσης και για το περιβάλλον. Κατά συνέπεια, τα βιολογικά προϊόντα παρέχουν ασφάλεια όσον αφορά σε αυτούς τους ειδικούς οργανισμούς. Οικολογία Η βιολογική γεωργία ευνοεί την ανάπτυξη των ωφέλιμων για την αγροτική παραγωγή και την προστασία του περιβάλλοντος, μέσω των ενεργειών των αγρο-οικοσυστημάτων, όπως είναι η διατήρηση και βελτίωση του εδάφους, η ανακύκλωση των αποβλήτων και η αύξηση κύκλο των θρεπτικών ουσιών. Κατά την άσκηση της βιολογικής γεωργίας οι παραγωγοί είναι υποχρεωμένοι να συνεργάζονται με τη φύση και να αναπτύσσουν κατάλληλες διαδικασίες κατά τη διάρκεια της διαδικασίας παραγωγής. Οι βιολογικές γεωργικές πρακτικές έχουν ως στόχο τη μείωση της ανθρώπινης παρέμβασης στο ελάχιστο, ούτως ώστε να μειωθούν οι αντίστοιχες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι τυπικές πρακτικές της βιολογικής παραγωγής, περιλαμβάνουν (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2008): Αμειψισπορά Η αμειψισπορά σχετίζεται με την ακολουθία των καλλιεργειών στο ίδιο χωράφι. Είναι μια μέθοδος για την ορθολογική χρήση των διαθέσιμων φυσικών πόρων. Κατά τη μέθοδο αυτή επιτυγχάνεται φυσική λίπανση καθώς και εμπλουτισμός του εδάφους με θρεπτικά συστατικά. Περιορισμένη Χρήση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων Η περιορισμένη χρήση των συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, των αντιβιοτικών σε ζώα, των συντηρητικών και πρόσθετων στην επεξεργασία τροφίμων και άλλων εισροών είναι υπερβολικά αυστηρή. 17
Απαγόρευση των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών Η χρήση κάθε Γενετικώς Τροποποιημένου Οργανισμού (ΓΤΟ) δεν επιτρέπεται. Χρήση ιδιοπαραγόμενων πόρων Η χρήση των πόρων που παράγονται σε βιολογικά αγροκτήματα επιτρέπεται. Οι πόροι αυτοί μπορεί να είναι ζωική κοπριάς για λόγους λίπανσης ή τα τρόφιμα που παράγονται στο αγρόκτημα. Πρακτικές εκτροφής ζώων ανά είδος Η εκτροφή των ζώων πραγματοποιείται με συγκεκριμένες γεωργικές πρακτικές που προσαρμόζονται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανάγκες, των διάφορων ειδών ζώων. Συγκαλλιέργεια Κατά τη διάρκεια της συγκαλλιέργειας καλλιεργούνται διαφορετικά είδη φυτών, οπότε ο βιοκαλλιεργητής χρησιμοποιεί όλες τις θετικές αλληλεπιδράσεις που προέρχεται από τη συνύπαρξη. Η φύτευση διαφορετικών φυτών μεταξύ των καλλιεργειών, ενισχύει την προστασία τους. Τα φυτά προστατεύουν το ένα το άλλο και επηρεάζονται προς όφελός τους κατά των επιβλαβών ζιζανίων και άλλων ασθενειών. Με τον όρο "συγκαλλιέργεια" εννοείται η καλλιέργεια δύο ή περισσότερων διαφορετικών καλλιεργειών ταυτόχρονα. Γενικά, σε αυτό το σύστημα, οι καλλιέργειες με διαφορετικό χρόνο ωρίμανσης και συγκομιδής καλλιεργούνται στην ίδια πρασιά. Είναι συνήθως φυτά με διαφορετικό ριζικό σύστημα και με διαφορετικές θρεπτικές απαιτήσεις. Για το λόγο αυτό πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στην επιλογή των καλλιεργειών που θα αναπτυχθούν από κοινού, έτσι ώστε το ένα να μην βλάπτει το άλλο και να μπορούν να επωφεληθούν με τον καλύτερο τρόπο το χώρο που είναι στη διάθεσή τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με κάποια πειράματα, έχει αποδειχτεί πως τα φυτά σε συγκαλλιέργεια ευδοκιμούν και αποδίδουν καλύτερα από τα άλλα σε μονοκαλλιέργεια. Αυτό συμβαίνει αφενός επειδή αποτελούν ένα είδος φυτοκοινωνίας που προσαρμόζονται στο περιβάλλον όπου φυτρώνουν και βρίσκονται σε συνεχή ανταγωνισμό μεταξύ τους, και αφετέρου επειδή εξαρτάται το ένα είδος από το άλλο και αλληλοπροστατεύονται. Για παράδειγμα συγκαλλιέργεια κρεμμυδιού και σκόρδου με πολλά άλλα λαχανικά. Ένας σημαντικός παράγοντας όμως είναι και η καλύτερη ανάπτυξη ή/και δράση των ωφέλιμων μικροοργανισμών στο έδαφος, όπως προκύπτει από πολλές μελέτες και έρευνες. 18
Η συγκαλλιέργεια είναι μια καλλιεργητική μέθοδος που παρέχει τη δυνατότητα μεγάλης και πλούσιας παραγωγής από μια σχετικά μικρή καλλιεργήσιμη έκταση, με πολύ καλά οικονομικά αποτελέσματα. Μπορεί να επιτευχθεί μείωση στο πότισμα λόγω της συνεχούς κάλυψης του εδάφους, οικονομία στις ημέρες και το κόστος εργασίας λόγω της ανάπτυξης ενός μικρού πληθυσμού ζιζανίων και οικονομία σε σκευάσματα λόγω της καλύτερης προληπτικής φυτοπροστασίας. Πολλά φυτά που φυτεύονται απάνω ή κοντά στις γραμμές φύτευσης (καλλιεργούμενα και μη όπως π.χ. σκόρδο, βασιλικός, κατιφές κ.α.) έχουν σαν αποτέλεσμα να κρατάνε σε απόσταση διάφορα βλαβερά έντομα (π.χ. νηματώδεις) και μυκητολογικές ασθένειες (π.χ. ωίδιο). Παρόλα αυτά, η συγκαλλιέργεια όμως δεν παύει να είναι ένας εντατικός τρόπος καλλιέργειας που έχει ως αποτέλεσμα τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους να εξαντλούνται με ταχείς ρυθμούς. Αυτό σημαίνει ότι για να εξακολουθεί το έδαφος να παραμένει γόνιμο και παραγωγικό, πρέπει πριν ή μετά το τέλος μίας καλλιέργειας, να γίνεται εμπλουτισμός του εδάφους με οργανική ουσία (compost) με χλωρή λίπανση ή ακόμα και με κοπριά. 3.2. Τεχνικές και Διαχειριστικές Υποχρεώσεις Το ξεκίνημα της μετατροπής μιας εκμετάλλευσης από συμβατική σε βιολογική είναι μια περίοδος κατά την οποία δεν παράγονται βιολογικά προϊόντα, αλλά η χρήση των απαγορευμένων ουσιών μειώνεται σταδιακά. Επιπλέον, το αγρόκτημα προσαρμόζεται στις συνθήκες αντιμετώπισης των εχθρών ασθενειών και των προβλημάτων θρέψεως, μέσω των αρχών της βιολογικής γεωργίας. Με το πέρας της περιόδου αυτής τα προϊόντα του βιολογικού πλέον αγροκτήματος παίρνουν τη σφραγίδα του «Προϊόντος Βιολογικής Γεωργίας» και μπαίνουν στο ράφι της πώλησης ως βιολογικά. Μερικές τεχνικές και διαχειριστικές υποχρεώσεις που έχει ένας βιοκαλλιεργητής, παρατίθενται παρακάτω: Η χρήση χημικών λιπασμάτων για 36 μήνες πριν την περίοδο συγκομιδής των πιστοποιημένων προϊόντων βιολογικής γεωργίας απαγορεύεται. 19
Η χρήση συνθετικών φυτοφαρμάκων (μηκυτοκτόνα, εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα) για 36 μήνες πριν την περίοδο συγκομιδής των πιστοποιημένων προϊόντων βιολογικής γεωργίας, απαγορεύεται. Η εφαρμογή της αμειψισποράς που περιλαμβάνει ψυχανθή που μπορούν να βελτιώσουν την καλλιέργεια του εδάφους ή η συγκαλλιέργεια δημητριακών κάθε πέντε χρόνια τουλάχιστον. Η μέθοδος της εναλλαγής των καλλιεργειών από τη μία πλευρά συμβάλλει στη μείωση (λόγω της διακοπής του βιολογικού κύκλου) των βλαβερών εντόμων, των ζιζανίων και των ασθενειών και από την άλλη επαναφέρει ή διατηρεί τη γονιμότητα του εδάφους και την καλή κατάσταση της υγείας του. Για τη διατήρηση ή αποκατάσταση της γονιμότητας του εδάφους εφαρμόζονται κατάλληλες καλλιεργητικές εναλλαγές με όσπρια, οργανικά λιπάσματα και προσθήκες διαφόρων ειδών κομπόστ. 3.3. Ιχνηλασιμότητα στην Αλυσίδα Τροφίμων Ο όρος «ιχνηλασιμότητα» στην αλυσίδα τροφίμων, σημαίνει τη δυνατότητα ανίχνευσης και παρακολούθησης των τροφίμων, των ζωοτροφών, την εκτροφή ζώων ή των ουσιών σε όλα τα στάδια της παραγωγής και διακίνησης. "Στάδια παραγωγής» και «διακίνηση» σημαίνει κάθε στάδιο συμπεριλαμβανομένης της εισαγωγής, από την πρωτογενή παραγωγή τροφίμων, μέχρι και την πώλησή τους ή τη διάθεσή τους στον τελικό καταναλωτή και, όπου αφορά την ασφάλεια τροφίμων, η παραγωγή, η παρασκευή και η διακίνηση των ζωοτροφών. Συνήθως τα συστήματα παραγωγής, καθώς και παρασκευής τροφίμων, εφαρμόζουν Πρότυπα ποιότητας ISO 9001. Αυτά απαιτούν ότι το προϊόν θα πρέπει να μπορεί να ανιχνευθεί από το τρέχον στάδιο σε όλα τα στάδια της παρασκευής του, με ακριβή και έγκαιρη τήρηση αρχείων. Τα τελευταία χρόνια τα ηλεκτρονικά 20
αρχεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αποδεικτικό στοιχείο της συμμόρφωσης αντί της έντυπης μορφής που χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν. Στην πρωτογενή παραγωγή, η ιχνηλασιμότητα έχει οριστεί ως η ικανότητα εντοπισμού της συνολικής ιστορίας του προϊόντος μέσω της αλυσίδας εφοδιασμού προς ή από τον τόπο και το χρόνο της παραγωγής, συμπεριλαμβανομένου του προσδιορισμού των συντελεστών παραγωγής που χρησιμοποιούνται και τις δραστηριότητες παραγωγής που αναλαμβάνονται. Ένα πρότυπο ιχνηλασιμότητας στην αλυσίδα τροφίμων εφαρμόζεται προκειμένου να τεκμηριώσει την ιστορία ή να προσδιορίσει την τοποθεσία καλλιέργειας ενός προϊόντος, ή των σχετικών στοιχείων, μέσα σε μια μεμονωμένη επιχείρηση ή σε ένα συνεταιρικό σύστημα αλυσίδας τροφίμων. Όλες οι διαδικασίες και οι σχετικές δραστηριότητες που διεξάγονται σε όλη την αλυσίδα τροφίμων έχουν ως αποτέλεσμα ένα ασφαλές προϊόν διατροφής. Ένα κατάλληλο σύστημα ιχνηλασιμότητας συμβάλλει στη δημιουργία ενός βρόχου ανατροφοδότησης για τη βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος, των συνθηκών και των σχετικών δαπανών διακίνησης. Επιπλέον, συνεισφέρει στη διαφάνεια των κυκλωμάτων διανομής και της βελτίωσης της αποτελεσματικότητας της αλυσίδας. Τι είναι το πρότυπο; Είναι γενικά αποδεκτό ότι η ιχνηλασιμότητα είναι το βασικό στοιχείο στη νομοθεσία τροφίμων (π.χ. Καν. Ε.Ε. 178/2002) καθώς και στα πρότυπα ασφάλειας των τροφίμων (π.χ. ISO 22000). Το πρότυπο το οποίο παρέχει μια αρμονική προσέγγιση για την εφαρμογή συστημάτων ιχνηλασιμότητας, σύμφωνα με τις διαθέσιμες καλές πρακτικές προέρχεται από το Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO). Αυτό το Πρότυπο, ISO 22005, διατυπώνει τις γενικές διατάξεις και αρχές καθώς και τις βασικές απαιτήσεις για το σχεδιασμό και την εφαρμογή του συστήματος. Η πιστοποίηση της ιχνηλασιμότητας στην αλυσίδα τροφίμων μπορεί να κάνει τις διαδικασίες μιας ανεξάρτητης επιχείρησης πιο εμφανείς και αξιόπιστες, επιτρέποντας τη γνωστοποίηση της εμπιστοσύνης και της υπευθυνότητας. Τα πρότυπα παρέχουν ένα γενικό πλαίσιο, ώστε να δημιουργηθεί ένα αποτελεσματικό και ευέλικτο σύστημα ιχνηλασιμότητας για την επίτευξη διαφόρων στόχων. Οι σκοποί και οι στόχοι μπορεί να είναι εξής: Υποστήριξη της ασφάλειας των τροφίμων Τεκμηρίωση της προέλευσης του προϊόντος Διευκόλυνση της απόσυρσης και/ή ανάκλησης του προϊόντος Εντοπισμός υπευθύνων στην αλυσίδα τροφίμων και ζωοτροφών Διευκόλυνση της επαλήθευσης των ειδικών πληροφοριών του προϊόντος Γνωστοποίηση πληροφοριών στους ενδιαφερόμενους φορείς και τους καταναλωτές 21
Προετοιμασία για την πιστοποίηση Για το σχεδιασμό και την εφαρμογή ενός αποτελεσματικού και κατάλληλου συστήματος ιχνηλασιμότητας οι στόχοι του συστήματος ιχνηλασιμότητας πρέπει να οριστούν και πρέπει να καθοριστούν τα επόμενα ζητήματα: Οι απαραίτητες πληροφορίες που πρέπει να λαμβάνονται από τους προμηθευτές στη συντονισμένη τροφική αλυσίδα Οι απαραίτητες πληροφορίες που πρέπει να συλλέγονται σχετικά με τη συνολική ιστορία της διαδικασίας Οι απαραίτητες πληροφορίες που έπρεπε να παρέχονται στους καταναλωτές Η κύρια διαδικασία σχεδιασμού περιλαμβάνει: Προσδιορισμός του προϊόντος και/ή των συστατικών του Προσδιορισμός της παρτίδας Αναγνώριση της παρτίδας Τεκμηρίωση της ροής των υλικών Τεκμηρίωση των μέσων Διαχείριση των δεδομένων Επανάκτησης των πληροφοριών για τη γνωστοποίηση Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει τη διαχείριση της λεπτομερών εκθέσεων παρακολούθησης και εντοπισμού σχετικά με τη ροή των πρώτων υλών, την υπευθυνότητα όλων των παραγόντων που εμπλέκονται στη διαδικασία, καθώς και την απόδειξη της εφαρμογής ενός συστήματος διαχείρισης. 3.4. Πολυλειτουργικότητα Η γεωργία λειτουργεί μέσω σύνθετων συστημάτων και είναι πολυλειτουργική. Μια πολυλειτουργική προσέγγιση για την εφαρμογή της γεωργικής γνώσης, επιστήμης και τεχνολογίας (AKST) θα ενισχύσει τον αντίκτυπό της στην πείνα και τη φτώχεια, τη βελτίωση της ανθρώπινης διατροφής και διαβίωσης, με ένα δίκαιο, περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικά βιώσιμο τρόπο. Η πολυλειτουργικότητα αναγνωρίζει την αναπόφευκτη διασύνδεση των διαφορετικών ρόλων και λειτουργιών της γεωργίας, δηλαδή, η γεωργία είναι μία πολυ-αποτελεσματική δραστηριότητα που παράγει όχι μόνο εμπορεύσιμα αγαθά, αλλά και μη-εμπορεύσιμα όπως οι περιβαλλοντικές υπηρεσίες, η διατήρηση του αγροτικού τοπίου και των πολιτιστικών κληρονομιών. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 60 χρόνων, πραγματοποιείται μια προώθηση των εντατικών μεθόδων παραγωγής των υψηλής απόδοσης καλλιεργειών βασικών προϊόντων τροφίμων. Προκειμένου να γίνουν τα αγροκτήματα πιο παραγωγικά χρησιμοποιούνται λιπάσματα, φυτοφάρμακα και άλλες χημικές εισροές. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα και την αλόγιστη περιβαλλοντική καταστροφή. 22
Αποτελεί πλέον γεγονός, το ότι σε πολλές περιοχές σε όλο τον κόσμο υπάρχουν αγρότες που δεν έχουν επαρκή πρόσβαση στις τεχνολογίες, τις εισροές, τη γνώση και την καινοτομία που μπορεί να αυξήσει την παραγωγικότητα και παράλληλα να προστατεύει την υγεία και το περιβάλλον. Έτσι, για τη διατήρηση και την αποκατάσταση της γονιμότητας του εδάφους και τη διατήρηση της βιώσιμης παραγωγής, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις ειδικές γεωργικές πρακτικές. Αυτές οι πρακτικές θα μπορούσαν να είναι όπως το χαμηλό επίπεδο των εισροών διατήρηση των τεχνολογιών που βασίζονται σε συστήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης των καλλιεργειών και την κατανόηση της επιστήμης της αγρο-οικολογίας καθώς και της εδαφολογίας. Για παράδειγμα, η αγρο-δασοκομία, η γεωργία διατήρησης, η βιολογική γεωργία κλπ. Οι τεχνολογίες αυτές μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα να μειώσουν την ανάγκη για υψηλά επίπεδα συντελεστών παραγωγής και, επιπλέον, είναι κατάλληλες για τις προσεγγίσεις σε κοινωνικό επίπεδο στις μικρής κλίμακας εκμεταλλεύσεις. Υγεία Κοινωνικός Φύλο Παράδοση Πολιτισμός Οικονομικός Έσοδα Παραγωγή Τροφίμων Εδάφη Νερό Μάρκετινγκ Κλίμα Εμπόριο Βιοποικιλότητα Περιβαλλοντικός Σχήμα 2: Η αναπόφευκτη διασύνδεση των διαφορετικών ρόλων και λειτουργιών της γεωργίας, Πηγή: International Assessment of Agricultural Knowledge, Science and Technology for Development (IAASTD) Κοινωνική Πολυλειτουργικότητα Η ευαισθητοποίηση των ενδιαφερομένων για τη διατήρηση της γεωργικής ποικιλότητας και των συστημάτων τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων των πολιτιστικών διαστάσεων. Εκπαίδευση και κατάρτιση των υπευθύνων χάραξης πολιτικής και άλλων σχετικών εμπλεκομένων στο σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων, 23